SKKN: Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12 Trung học phổ thông

Chia sẻ: Trần Thị Ta | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:39

Thêm vào BST

Báo xấu

69
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để góp phần nâng cao chất lượng của việc dạy học bộ môn Địa lí lớp 12 THPT, đề tài: “Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12 Trung học phổ thông” cho đề tài nghiên cứu sư phạm ứng dụng của mình, hi vọng đóng góp thêm một tài liệu tham khảo bổ ích cho quá trình dạy và học môn Địa lí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12 Trung học phổ thông

MỤC LỤC MỤC LỤC .............................................................................................................. 1 MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 2 MỞ ĐẦU................................................................................................................ 2 MỞ ĐẦU................................................................................................................ 2 NỘI DUNG ............................................................................................................. 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VỚI ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LỚP 12 THPT........................................................................4 NỘI DUNG............................................................................................................. 4 CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VỚI ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LỚP 12 THPT...............10 2.2.1. Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ.....................................................................13 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................33 Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra .................................................... 34 KÊT LUÂN ́ ̣ ........................................................................................................... 36 KÊT LUÂN ́ ̣ ...........................................................................................................36 ̀ ̣ TAI LIÊU THAM KHAO ̉ ..................................................................................... 38 ̣ TAI LIÊU THAM KHAO ̀ ̉ .....................................................................................38 1
MỞ ĐẦU Việc sử dụng Atlat, bản đồ là đặc trưng của môn Địa lí (Địa lí bắt đầu bằng bản đồ và kết thúc bằng bản đồ). Atlat Địa lí Việt Nam có thể coi là “cuốn sách giáo khoa Địa lí” đặc biệt, mà nội dung của nó được thể hiện chủ yếu bằng bản đồ. Trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông các loại Atlat nói chung và Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng có vai trò rất quan trọng (Atlat Địa lí Việt Nam được sử dụng trong dạy học môn Địa lí lớp 8, lớp 9 và lớp 12). Đối với học sinh (HS) lớp 12 thì Atlat Địa lí Việt Nam có vai trò quan trọng gấp bội vì nó là tài liệu duy nhất được sử dụng trong kì thi Tốt nghiệp Trung học phổ thông (THPT). Do đó nếu HS biết sử dụng Atlat với chức năng nguồn tri thức (chức năng còn lại là minh họa) thì chắc chắn bài thi của mình sẽ được điểm cao. Với vai trò đó mà Atlat Địa lí Việt Nam chính là tài liệu được sử dụng thường xuyên trong dạy học bộ môn Địa lí lớp 12 THPT. Tuy nhiên hiện nay kĩ năng sử dụng Atlat để làm bài tập của nhiều HS còn yếu. Điều này được bản thân nhận thấy qua các lần chấm bài thi tốt nghiệp lớp 12. Nguyên nhân là do các em không nhận thức được tầm quan trọng của Atlat Địa lí Việt Nam trong việc học môn Địa lí lớp 12. Ngoài ra cũng có phần lỗi do giáo viên (GV) trong quá trình giảng dạy chưa có phương pháp tối ưu trong dạy học với Atlat Địa lí Việt Nam, chưa soạn thảo được hệ thống bài tập (HTBT) với Atlat Địa lí phục vụ cho dạy học lớp 12. Vì vậy đa số HS bở ngỡ khi làm các bài tập sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam. Địa lí tự nhiên là phần mới trong sách giáo khoa Địa lí lớp 12 nên trong quá trình giảng dạy bản thân người dạy còn gặp nhiều khó khăn. 2
Hiện nay cũng chưa có nhiều công trình nghiên cứu về việc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12. Để góp phần nâng cao chất lượng của việc dạy học bộ môn Địa lí lớp 12 THPT tôi đã quyết định chọn cho mình đề tài: “Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12 Trung học phổ thông” cho đề tài nghiên cứu sư phạm ứng dụng của mình, hi vọng đóng góp thêm một tài liệu tham khảo bổ ích cho quá trình dạy và học môn Địa lí. 3
NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VỚI ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LỚP 12 THPT 1.1. Bài tập Địa lí 1.1.1. Định nghĩa Là các bài tập yêu cầu HS vận dụng kiến thức hoặc kĩ năng đã học vào việc giải quyết nhiệm vụ mới, từ đó cung cấp kiến thức mới (hoặc củng cố kiến thức cũ), rèn luyện kĩ năng Địa lí, phát triển khả năng tư duy, năng lực hoạt động độc lập, đồng thời rèn luyện và hình thành các phẩm chất khác của HS. Ví dụ: Tìm các dẫn chứng để khẳng định giai đoạn Tân kiến tạo vẫn còn đang tiếp diễn ở nước ta cho đến tận ngày nay. 1.1.2. Vai trò của bài tập Địa lí trong dạy học Bài tập Địa lí là một bộ phận, một khâu của tiết học Địa lí nhằm giúp HS củng cố, chính xác hóa, mở rộng kiến thức đã học. Bài tập Địa lí góp phần rèn luyện và phát triển các kĩ năng Địa lí cho HS: phân tích, tổng hợp, so sánh; khả năng vẽ các bản đồ, biểu đồ, đồ thị... Bài tập Địa lí còn giúp HS hoàn thành những kĩ năng cần thiết để tự học, tự nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của GV. Đồng thời bài tập còn là nguồn thông tin ngược trở lại về tình trạng kiến thức, kỹ năng Địa lí... của HS đối với GV. Qua đó GV có phương án điều chỉnh lại nội dung, phương pháp dạy học. Việc thực hiện các bài tập Địa lí một cách thường xuyên, có hệ thống sẽ rèn luyện cho HS thói quen, ý thức học tập bộ môn. 4
1.1.3. Phân loại bài tập Địa lí Các bài tập Địa lí rất phong phú, đa dạng, có nhiều cách khác nhau để phân loại chúng. Sau đây là một số cách phân loại cụ thể: a. Phân loại dựa vào hình thức học tập có: Bài tập sử dụng trên lớp, bài tập cho HS về làm ở nhà hoặc bài tập cho HS nghiên cứu ngoài giờ. b. Phân loại dựa vào mục đích của lí luận dạy học có: Bài tập giúp HS nắm kiến thức, bài tập củng cố, bài tập ôn tập, bài tập kiểm tra, bài tập liên hệ thực tế địa phương... c. Phân loại dựa vào mức độ của bài tập có: Bài tập đơn giản, bài tập phức tạp, bài tập dễ dành cho HS trung bình và yếu, bài tập khó cho HS khá và giỏi. d. Phân loại dựa vào nội dung: Bài tập theo từng chương, bài ở SGK. e. Phân loại kết hợp với các phương tiện dạy học khác: bài tập kết hợp với bản đồ, lược đồ, Át lát, các dụng cụ đo vẽ khác... g. Phân loại dựa vào mức độ phát triển tư duy: tùy theo mức độ phát triển tư duy của HS mà GV yêu cầu thực hiện các bài tập từ đơn giản đến phức tạp bằng các phép phân tích, so sánh, tổng hợp... h. Phân loại bài tập theo các mức độ nhận thức: biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp. Hiện nay trong dạy học Địa lí ở nhà trường THPT chủ yếu sử dụng cách phân loại c, d và e. 1.2. Bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam Bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam là bài tập được xây dựng dựa trên nội dung kiến thức ở Atlat mà người làm dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam để đưa ra câu trả lời. Dựa vào cách phân loại ở mục d (phân loại dựa vào nội dung) và mục e (phân loại kết hợp với các phương tiện dạy học khác) được trình 5
bày ở mục 1.1.3 của đề tài, có thể phân chia bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam thành các loại sau: Bài tập gắn với trang Atlat: + Bài tập gắn với một trang Atlat: Để giải được bài tập này người làm chỉ cần sử dụng một trang Atlat cụ thể. + Bài tập kết hợp nhiều trang Atlat: Người làm phải sử dụng nhiều trang Atlat mới có thể trả lời đầy đủ. Bài tập gắn với nội dung từng bài học trong SGK: + Bài tập chỉ cần sử dụng Atlat để trả lời: HS chỉ cần sử dụng Atlat là có thể trả lời đầy đủ câu hỏi. + Bài tập kết hợp Atlat với SKG để trả lời: HS sử dụng Atlat làm cơ sở, cộng với kiến thức ở SGK và hiểu biết của mình để trả lời đầy đủ câu hỏi. Bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam được tác giả xây dựng trong đề tài này nhằm phục vụ cho dạy học Địa lí 12 THPT nên thuộc loại bài tập gắn với nội dung từng bài học trong SKG. 1.3. Vai trò của Atlat Địa lí Việt Nam 1.3.1. Đôi v ́ ới giáo viên ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ực tiêp cho công tac nghiên c Atlat Đia li Viêt Nam phuc vu tr ́ ́ ứu và ̉ ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ̣ giang day đia li. Cu thê la Atlat giup GV trong cac khâu cua qua trinh day hoc như khâu chuân bi bai, giang bai, kiêm tra, cung cô, h ̉ ̣ ̀ ̉ ̀ ̉ ̉ ́ ướng dân HS lam bai ̃ ̀ ̀ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ ới được thuân l tâp, hoc bai va chuân bi bai m ̀ ̀ ̣ ợi hơn. ̣ ́ ̣ ́ ưc năng minh hoa va ch Atlat Đia li Viêt Nam co ch ́ ̣ ̀ ưc năng nguôn tri ́ ̀ thưc se giup GV trong viêc s ́ ̃ ́ ̣ ử dung linh hoat cac ph ̣ ̣ ́ ương phap day hoc. ́ ̣ ̣ ́ ơi ch + Đôi v ́ ưc năng minh hoa, Atlat co đây đu cac kênh hinh nh ́ ̣ ́ ̀ ̉ ́ ̀ ư ban̉ ̀ ̉ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̃ ̣ ̀ ̉ ̉ ̣ ̉ đô, biêu đô, lat căt, thap tuôi… se minh hoa cho bai giang cua GV hoăc giang ̉ ̣ ̀ ̣ giai cho nôi dung bai hoc. 6
́ ơi ch + Đôi v ́ ưc năng nguôn tri th ́ ̀ ức, Atlat chưa đ ́ ựng tri thức đia li nên ̣ ́ ̉ ́ ̉ ử dung hiêu qua thi băt buôc GV phai s đê co thê s ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ̉ ử dung linh hoat cac ̣ ̣ ́ phương phap day hoc. Cu thê, GV phai s ́ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ử dung cac ph ̣ ́ ương phap day hoc ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̉ ́ ́ ược hứng thu hoc tâp cung nh lây HS lam trung tâm đê co thê kich thich đ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̃ ư giup cac em t ́ ́ ự linh hôi tri th ̃ ̣ ưc đia li thông qua viêc s ́ ̣ ́ ̣ ử dung Atlat. Ph ̣ ương ̣ ̣ ̉ phap thông dung la GV soan thao nh ́ ̀ ưng câu hoi, bai tâp, nhiêm vu găn v ̃ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ ới ̉ ương dân HS khai thac co thê theo ca nhân, nhom hoăc l Atlat đê h ́ ̃ ́ ́ ̉ ́ ́ ̣ ớp. Như ̣ vây GV s ử dung Atlat nh ̣ ư môt c ̣ ơ sở đê HS tim toi, kham pha kiên th ̉ ̀ ̀ ́ ́ ́ ức dươi s ́ ự chi đao, h ̉ ̣ ương dân cua GV. ́ ̃ ̉ Khi sử dụng Atlat GV viên nên sử dụng cả hai chức năng trên nhằm nâng cao chất lượng dạy học. 1.3.2. Đôi v ́ ới học sinh ̣ ́ ̣ ̀ ̣ Atlat Đia li Viêt Nam la môt phương tiên rât bô ich, hâp dân đôi v ̣ ́ ̉ ́ ́ ̃ ́ ới ̣ ̣ ̣ ̣ ́ cac em trong viêc hoc tâp môn Đia li. ́ ̣ ́ ̣ ́ ức môt cach cu Atlat Đia li Viêt Nam giup HS tiêp thu, năm kiên th ́ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̉ ́ ̣ ực hanh, lam bai tâp dê dang va thuân l thê giup cho viêc th ̀ ̀ ̀ ̣ ̃ ̀ ̀ ̣ ợi. ̣ ́ ̣ ̣ ̣ Atlat Đia li Viêt Nam tao cho HS tinh thao vat, tinh thân trach nhiêm ́ ́ ́ ̀ ́ cao, thoi quen t ́ ự hoc, t ̣ ự nghiên cưu. Ngoai ra, con giao duc cho HS y th ́ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ưć ̉ ̣ ̉ ̣ bao vê, cai tao môi trương . ̀ ̣ ́ ̣ Atlat Đia li Viêt Nam giup HS t ́ ự hoc ̣ ở nha va lam bai tâp. Viêc hoan ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ̣ ở nha đoi hoi s thanh bai tâp ̀ ̀ ̀ ̉ ự nô l ̉ ực lơn cua HS trong hoc tâp, đông th ́ ̉ ̣ ̣ ̀ ời nhưng ki năng, ki xao lam viêc đôc lâp đ ̃ ̃ ̃ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ược ren luyên va phat huy cao se co ̀ ̣ ̀ ́ ̃ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ̃ ̉ ̣ tac dung phat triên manh me kha năng nhân th ́ ức cua HS. ̉ ̣ Atlat giup HS ôn tâp th ́ ương xuyên, liên hê kiên th ̀ ̣ ́ ưc và t ́ ừ môi liên ́ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ́ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ược hê nay khai quat môt cach co hê thông cac tai liêu hoc tâp, hoan thiên đ ́ ́ ức cua minh. kiên th ̉ ̀ 7
Đối với HS lớp 12 Atlat là tài liệu duy nhất được sử dụng trong thi tốt nghiệp THPT nên nếu biết cách sử dụng thì bài thi sẽ được điểm cao. 1.4. Tình hình xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT 1.4.1. Thực trạng Qua kết quả thăm dò ý kiến của qúy Thầy, Cô giáo trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận tai h ̣ ội nghị bàn về nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Địa lí do sở giáo dục Ninh Thuận tổ chức tháng 4 năm 2011 cho thấy: Đa số GV đều nhận thức được tầm quan trọng của việc ra bài tập và xây dựng HTBT với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT. Tuy nhiên chưa một GV nào hoàn thành HTBT với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT cho riêng mình. Về phía HS cảm thấy hứng thú hơn, dễ hiểu bài hơn khi GV ra bài tập với Atlat. Tuy nhiên đa số các em chỉ làm được bài tập với Atlat ở mức độ đơn giản là mức 1: Đoc hiêu ban đô, biêu đô va xac đinh đ ̣ ̉ ̉ ̀ ̉ ̀ ̀ ́ ̣ ược cac đôi ́ ́ tượng đia li. Nh ̣ ́ ư vậy có thể thấy kĩ năng sử dụng Atlat của các em vẫn còn yếu. Điều này gây khó khăn cho GV trong việc ra bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT. 1.4.2. Nguyên nhân của thực trạng Bản thân GV chưa thấy hết vai trò của việc xây dựng HTBT với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT nên chưa tiến hành xây dựng. Sách giáo khoa Địa lí lớp 12 THPT hiện nay mới được đưa vào sử dụng đại trà từ năm học 2008 – 2009 và phần Địa lí tự nhiên không có trong nội dung sách giáo khoa cũ nên một số GV có ý định xây dựng nhưng chưa hoàn thành. 8
Môn Địa lí vẫn bị xem là môn phụ nên còn bị xem nhẹ do đó một số thầy cô không mặn mà đầu tư nhằm nâng cao chất lượng bộ môn. Kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam của HS còn yếu do một số GV chưa sử dụng Atlat thường xuyên trong dạy học, chưa hướng dẫn kĩ phương pháp sử dụng Atlat cho HS và ý thức học tập bộ môn của học HS chưa cao, nhiều em không làm bài tập ở nhà nên đa số HS chỉ làm được các bài tập ở mức độ đơn giản. 9
CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VỚI ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LỚP 12 THPT 2.1. Nguyên tắc và quy trình xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam 2.1.1. Nguyên tắc xây dựng 2.1.1.1. Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu của bài học Bài tập là một phương tiện hữu hiệu để tổ chức các hoạt động cho HS nhằm khắc sâu, vận dụng và mở rộng hệ thống kiến thức đã học, hình thành và rèn luyện kỹ năng cho học sinh. HTBT chứa đựng nội dung của các đơn vị kiến thức trong bài học, thông qua việc rèn luyện hệ thống kỹ năng củng cố những kiến thức đó. Vì thế, HTBT được xây dựng phải bám sát mục tiêu, góp phần hoàn thiện mục tiêu môn học. 2.1.1.2. Hệ thống bài tập phải gắn với nội dung của Atlat Khi ra bài tập với Atlat cho mỗi bài học phải đảm bảo HS có thể trả lời được câu hỏi từ việc khai thác nội dung trong Atlat. Mỗi bài tập có thể chỉ gắn với một trang Atlat (HS chỉ cần sử dụng 1 trang Atlat là có thể trả lời được câu hỏi) hoặc nhiều trang Atlat (HS phải kết hợp nhiều trang Atlat mới có thể trả lời được câu hỏi). 2.1.1.3. Hệ thống bài tập phải gắn với nội dung từng bài học của sách giáo khoa và bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng Từ nội dung từng bài học cụ thể ở SGK, giáo viên xác định những nội dung kiến thức có trong Atlat sau đó ra các bài tập cho từng bài học dựa trên chuẩn kiến thức, kĩ năng. 2.1.1.4. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính đa dạng 10
HTBT được xây dựng cho một chủ đề phải đảm bảo tính đa dạng, phong phú, nó phản ảnh được tính đa dạng phong phú của tự nhiên. Sự đa dạng của HTBT sẽ giúp cho hệ thống kiến thức của HS được hoàn thiện hơn, làm cho việc hình thành và phát triển hệ thống kỹ năng cũng hiệu quả hơn. HTBT với Atlat Địa lí Việt Nam phải có 3 mức độ. Mưc 1: Đoc hiêu ́ ̣ ̉ ̉ ̀ ̉ ̀ ̀ ́ ̣ ban đô, biêu đô va xac đinh được cac đôi t ́ ́ ượng đia li. M ̣ ́ ức 2: So sanh, đôi ́ ́ ́ ̉ ̀ ̉ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ức 3: Phân tich, tông chiêu ban đô, biêu đô va phân tich cac môi liên hê. M ́ ̉ hợp rut ra kêt luân, nhân xet va đê xuât ́ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̀ ̀ ́ giai phap. Có bài t ́ ập chỉ cần sử dụng Atlat để trả lời câu hỏi, có bài phải kết hợp Atlat và nội dung kiến thức ở SGK và hiểu biết của HS để trả lời. 2.1.1.5. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính vừa sức và phát huy được tính tích cực của học sinh HTBT phải được sắp xếp từ dễ đến khó, từ lí thuyết đến thực tiễn, từ tái hiện đến sáng tạo. Bắt đầu HTBT là những bài tập yêu cầu đọc hiểu bản đồ, biểu đồ, sau đó là so sánh đối chiếu và cuối cùng là phân tích, tổng hợp. Sự sắp xếp các bài tập như vậy tạo tâm lí thoải mái, nhẹ nhàng cho HS khi giải quyết các bài tập. Khi xây dựng HTBT cho một bài học, thì số lượng bài tập phải vừa phải, không yêu cầu HS giải quyết quá nhiều những bài tập. Cần xây dựng những bài tập điển hình, với những mức độ khó khăn khác nhau. Các vấn đề bài tập đưa ra phải có mức độ mâu thuẫn vừa phải, kích thích được sự hứng thú, lòng ham hiểu biết của HS, tạo điều kiện tốt để HS hình thành tính tự lực và phát huy được tính tích cực nhận thức của HS. Quá trình dạy học (QTDH) chỉ đạt hiệu quả cao khi HS hoạt động tích cực, chủ động. Do đó, khi xây dựng HTBT phải đưa HS vào trạng thái tâm lí tích cực, có nhu cầu giải quyết vấn đề và có khả năng giải quyết được. Để HTBT thêm phần lí thú, thì các vấn đề đưa ra trong các bài tập 11
phải gắn với thực tế cuộc sống hằng ngày của HS, tạo cơ hội cho HS tập vận dụng kiến thức vào thực tiễn. 2.1.2. Quy trình xây dựng Bước 1: Xác định các bài học ở phần Địa lí tự nhiên lớp 12 THPT có thể ra bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam Đó là những bài học mà nội dung kiến thức có trong Atlat. Sau khi làm việc xác định được những bài học mà nội dung kiến thức có trong Atlat (không bao gồm bài thực hành) là: Bài 2: Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ. Bài 6 + 7: Đất nước nhiều đồi núi. Bài 8: Thiên nhiên chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển. Bài 9 + 10: Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa. Bài 11 + 12: Thiên nhiên phân hóa đa dạng. Bài 14: Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Bài 15: Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai. Như vậy có thể thấy tất cả các bài học trong phần Địa lí tự nhiên (không tính bài thực hành) đều có thể ra bài tập với Atlat địa lí Việt Nam. Bước 2: Xác định trang Atlat sử dụng để ra bài tập cho mỗi bài học ở sách giáo khoa Từ nội dung bài học trong SGK xác định xem đối với bài học đó có thể sử dụng những trang Atlat nào để ra bài tập. Ví dụ: Đối với bài Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ thì các trang Atlat sử dụng chủ yếu để ra bài tập là: trang Hành chính (trang 4+5); trang Hình thể (trang 6+7). Bước 3: Ra bài tập cho mỗi bài học Có 2 loại bài tập: 12
Bài tập chỉ cần sử dụng Atlat để trả lời. Bài tập phải kết hợp Atlat với nội dung SGK và hiểu biết của HS mới trả lời đầy đủ. Để tạo thuận lợi cho HS trong việc giải quyết các bài tập thì phần câu hỏi nên nói rõ HS cần dựa vào cái gì để trả lời câu hỏi, đồng thời cần phải nói rõ là dựa vào trang Atlat nào. Ví dụ: Bài tập chỉ cần sử dụng Atlat để trả lời: Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính, hãy kể tên các thành phố trực thuộc trung ương của nước ta. Bài tập phải kết hợp Atlat với nội dung SGK và hiểu biết của HS mới trả lời đầy đủ nội dung: Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, trang Các miền tự nhiên và kiến thức ở SGK, trình bày đặc điểm chung của địa hình nước ta. Bước 4: Soạn thảo hướng dẫn trả lời cho mỗi bài tập Bám sát nội dung SKG và chuẩn kiến thức, kĩ năng để đưa ra câu trả lời cho những bài tập gắn với kiến thức cơ bản trong bài học. Đưa ra những lời giải đúng, dể hiểu đối với những bài tập mà đáp án có ở Atlat hoặc bài tập nâng cao, mở rộng kiến thức dành cho HS khá, giỏi. 2.2. Hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam dùng trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp 12 THPT Bài 2. Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ Trang Atlat sử dụng chủ yếu: trang Hành chính (trang 4+5), trang Hình thể (trang 6+7), trang Giao thông (trang 23). Bài 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính, hãy cho biết nước ta tiếp giáp với nước nào trên đất liền và trên biển. 13
* Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được cụ thể tên các nước tiếp giáp với nước ta trên đất liền và trên biển. Kĩ năng: HS xác định được vị trí các đối tượng địa lí trên bản đồ hành chính. Bài 2. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính, xác định các điểm cực trên phần đất liền của nước ta, từ đó cho biết lãnh thổ nước ta thuộc múi giờ số mấy. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được vị trí, địa danh các điểm cực của nước ta. Kĩ năng: HS xác định được các đối tượng địa lí trên trang Hành chính, phân tích các mối liên hệ (từ tọa độ địa lí xác định được múi giờ). Bài 3. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Giao thông, hãy kể tên một số cửa khẩu quốc tế quan trọng trên đường biên giới của nước ta với các nước Trung Quốc, Lào, Campuchia. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các cửa khẩu lớn của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Giao thông, xác định được vị trí các cửa khẩu quan trọng. Bài 4. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính, kể tên các thành phố trực thuộc trung ương của nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các thành phố trực thuộc trung ương của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Hành chính, xác định được vị trí các thành phố trực thuộc trung ương. 14
Bài 5. Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam trang Hành chính, hãy kể tên một số đảo, quần đảo của nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các đảo, quần đảo lớn của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Hành chính, xác định được vị trí các đảo, quần đảo. Bài 6. Xác định trên Atlat trang Hành chính các tỉnh giáp biển của nước ta theo thứ tự từ Bắc vào Nam. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các tỉnh giáp biển của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Hành chính, xác định được vị trí cụ thể của các tỉnh giáp biển. Bài 7. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính và nội dung SGK, hãy trình bày vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được vị trí và phạm vi lãnh thổ của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Hành chính, xác định được các đối tượng địa lí. Bài 6+7. Đất nước nhiều đồi núi Trang Atlat sử dụng chủ yếu: trang Hình thể (trang 6 + 7); trang Các miền tự nhiên (trang 13+14); trang bản đồ các Vùng kinh tế (trang 26 + 27 + 28 + 29). Bài 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, trang Các miền tự nhiên và kiến thức ở SGK, trình bày đặc điểm chung của địa hình nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: 15
Kiến thức: HS biết được đặc điểm chung của địa hình nước ta. Kĩ năng: HS phân tích, tổng hợp, đối chiếu bản đồ và kiến thức đã học để rút ra kết luận. Bài 2. Đọc SGK mục 2, quan sát hình 6.1 và Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, trang các miền tự nhiên, hãy điền vào bảng sau đặc điểm các khu vực địa hình của nước ta: Các khu vực địa hình Giới Hướng núi Độ cao Các dãy núi hạn chính Vùng núi Đông Bắc Vùng núi Tây Bắc Vùng núi Bắc Trường Sơn Vùng núi Nam Trường Sơn * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được đặc điểm của từng khu vực địa hình. Kĩ năng:HS đọc hiểu, so sánh, đối chiếu bản đồ. Bài 3. Quan sát Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, Tự nhiên vùng trung du miền núi Bắc Bộ, xác định các cánh cung núi và nêu nhận xét về độ cao địa hình của vùng Đông Bắc. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các cánh cung của vùng Đông Bắc. Kĩ năng:HS phân tích bản đồ rút ra nhận xét. Bài 4. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, Tự nhiên vùng trung du miền núi Bắc Bộ, hãy kể tên các dãy núi lớn của vùng núi Tây Bắc. * Ý nghĩa của bài tập: 16
Kiến thức: HS biết được tên, vị trí các dãy núi lớn của vùng núi Tây Bắc. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ và xác định được các đối tượng địa lí. Bài 5. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, Tự nhiên vùng Bắc Trung Bộ, vùng duyên hải Nam Trung Bộ, hãy nhận xét sự khác nhau về độ cao và hướng các dãy núi của Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS trình bày được sự khác nhau về độ cao và hướng các dãy núi của Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ và rút ra nhận xét. Bài 6. Quan sát Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, Tự nhiên đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long và dựa vào những kiến thức đã học, hãy nhận xét về địa hình của đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS trình bày được sự khác nhau về độ cao và hướng các dãy núi của Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ và rút ra nhận xét. Bài 7. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể, Tự nhiên vùng Bắc Trung Bộ, duyên hải Nam Trung Bộ, nêu nhận xét về đặc điểm của đồng bằng ven biển miền Trung. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS nhận xét được đặc điểm của đồng bằng ven biển miền Trung. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ, phân tích tổng hợp và rút ra nhận xét. Bài 8. Thiên nhiên chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển 17
Trang Atlat sử dụng chủ yếu: trang Hành chính (trang 4+5), trang Hình thể (trang 6+7), trang Địa chất khoáng sản (trang 8), trang Thực vật và động vật (trang 12). Bài 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính và kiến thức ở SGK, nêu đặc điểm khái quát về biển Đông. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS trình bày được đặc điểm khái quát về biển Đông. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Hành chính kết hợp với kiến thức ở SGK để rút ra kết luận. Bài 2. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Hành chính, trang Hình thể, cho biết các vịnh biển sau đây thuộc tỉnh, thành phố nào: Hạ Long, Đà Nẵng, Xuân Đài, Vân Phong, Cam Ranh. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS xác định được vị trí của một số vịnh biển lớn của nước ta. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ Hành chính và Hình thể để tìm ra kiến thức. Bài 3. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Địa chất khoáng sản, trang Thực vật và động vật, hãy nêu các nguồn tài nguyên thiên nhiên ở vùng biển nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS xác định được vị trí của một số vịnh biển lớn của nước ta. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ để tìm ra kiến thức. Bài 9+10. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa 18
Trang Atlat sử dụng chủ yếu: trang Khí hậu (trang 9), trang Các hệ thống sông (trang 10), trang Các nhóm và các loại đất chính (trang 11), trang Thực vật và động vật (trang 12), trang Các miền tự nhiên (trang 13+14). Bài 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Khí hậu, hãy xác định hướng của gió mùa mùa hạ và gió mùa mùa đông ở nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được hướng gió theo mùa của nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ khí hậu. Bài 2. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Khí hậu và kiến thức đã học làm rõ tính chất nhiệt đới của khí hậu nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS phân tích được tính chất nhiệt đới của khí hậu nước ta. Kĩ năng: HS phân tích, tổng hợp bản đồ khí hậu và kết hợp với hiểu biết của bản thân để rút ra kết luận. Bài 3. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Khí hậu và kiến thức ở SKG, chứng minh rằng vào mùa đông, khí hậu nước ta có sự phân hóa phức tạp. Giải thích sự phân hóa đó. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS hiểu được sự phân hóa phức tạp của khí hậu nước ta về mùa đông. Kĩ năng: HS đọc bản đồ khí hậu sau đó phân tích, tổng hợp để rút ra kết luận. Bài 4. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Các hệ thống sông, kể tên và sắp xếp theo thứ tự từ lớn đến bé về diện tích lưu vực của 9 hệ thống sông lớn nhất của nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: 19
Kiến thức: HS biết tên và diện tích của 9 hệ thống sông lớn nhất nước ta. Kĩ năng: HS đọc hiểu bản đồ Các hệ thống sông. Bài 5. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Các hệ thống sông, trang Các nhóm và các loại đất chính, trang Thực vật và động vật và kiến thức SGK, cho biết thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa thể hiện qua các thành phần sông ngòi, đất và sinh vật như thế nào. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS biết được đặc điểm thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa của nước ta qua các thành phần sông ngòi, đất và sinh vật. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ để tìm ra kiến thức. Bài 11 + 12. Thiên nhiên phân hóa đa dạng Trang Atlat sử dụng chủ yếu: trang Khí hậu (trang 9), trang Các nhóm và các loại đất chính (trang 11), trang Thực vật và động vật (trang 12), trang Các miền tự nhiên (trang 13+14). Bài 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang Khí hậu, trang Các miền tự nhiên và kiến thức đã học, hãy chứng minh tính phân hóa theo chiều Bắc – Nam của chế độ nhiệt và chế độ mưa ở nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: Kiến thức: HS hiểu được tính phân hóa theo chiều Bắc – Nam của chế độ nhiệt và chế độ mưa ở nước ta. Kĩ năng: HS so sánh, đối chiếu bản đồ, phân tích, tổng hợp rút ra kết luận. Bài 2. Quan sát Atlat Địa lí Việt Nam trang Hình thể và hiểu biết của bản thân, nhận xét sự thay đổi thiên nhiên từ Đông sang Tây của nước ta. * Ý nghĩa của bài tập: 20