Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 3

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

156
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lạ. Chương 3. Cấu trúc cơ bản của thức ăn xơ thô, như rơm rạ cây ngũ cốc, được mô tả qua Sơ đồ 3-1. Các thành phần chính của chúng được phân tích theo sơ đồ ở Phụ lục 1. Có thể chia vật chất khô của thức ăn xơ thô thành hai phần là phần nội bào và vách tế bào

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 3

Ch-¬ng 3 thøc ¨n x¬ th« Thµnh phÇn vµ cÊu tróc cña thøc ¨n x¬ th« CÊu tróc c¬ b¶n cña thøc ¨n x¬ th«, nh- r¬m r¹ c©y ngò cèc, ®-îc m« t¶ qua S¬ ®å 3-1. C¸c thµnh phÇn chÝnh cña chóng ®-îc ph©n tÝch theo s¬ ®å ë Phô lôc 1. Cã thÓ chia vËt chÊt kh« cña thøc ¨n x¬ th« thµnh hai phÇn lµ phÇn néi bµo vµ v¸ch tÕ bµo. PhÇn néi bµo chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá chøa c¸c chÊt dÔ hoµ tan vµ dÔ lªn men nh- ®-êng vµ tinh bét. V¸ch tÕ bµo gåm phÇn x¬ bÞ lignin ho¸ (NDF), mét Ýt keo thùc vËt (pectin) vµ mét Ýt glycoprotein. Thµnh phÇn pectin dÔ ®-îc lªn men trong d¹ cá. Protein trong v¸ch tÕ bµo khã bÞ ph©n gi¶i. Møc ®é ph©n gi¶i xenluloza vµ hemixenluloza cña v¸ch tÕ bµo phô thuéc vµo møc ®é lignin ho¸. Vi sinh vËt d¹ cá kh«ng ph©n gi¶i ®-îc lignin vµ hµm l-îng cña nã cµng cao (khi thùc vËt giµ ho¸) th× tû lÖ tiªu ho¸ nãi chung sÏ bÞ h¹n chÕ. Thøc ¨n x¬ th« nhiÖt ®íi nãi chung cã chÊt l-îng thÊp h¬n thøc ¨n th« «n ®íi. Nh÷ng thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp nh- r¬m r¹ cã hai ®Æc tr-ng c¬ b¶n: cÊu tróc v¸ch tÕ bµo bÞ lignin ho¸ phøc t¹p vµ thµnh phÇn dinh d-ìng kh«ng c©n ®èi. C¸c tÕ bµo thùc vËt V¸ch tÕ bµo TÕ bµo chÊt V¸ch s¬ cÊp Mµng gi÷a V¸ch thø cÊp Microfibril Sîi xeluloza Macrofibril Microfibril
S¬ ®å 3-1: CÊu tróc vi thÓ cña thøc ¨n x¬ th« a) CÊu tróc v¸ch tÕ bµo phøc t¹p bao gåm chñ yÕu lµ xenluloza, hemixenluloza vµ lignin. - Xenluloza lµ cÊu tróc chñ yÕu cña tÕ bµo thùc vËt, chiÕm kho¶ng 32- 47% VCK cña thøc ¨n th«. Xenluloza lµ chuçi cacbonhydrat ®¬n gi¶n, ph©n tö m¹ch th¼ng, ®-îc t¹o bëi -D-glucoza b»ng liªn kÕt -1,4-glucozit. Mçi ph©n tö cã thÓ lªn tíi hµng v¹n ®¬n vÞ. Trong tù nhiªn xenluloza tån t¹i d-íi d¹ng chuçi tinh thÓ. Xenluloza bao gåm nhiÒu chuçi th¼ng liªn kÕt víi nhau thµnh bã dµi nhê m¹ch nèi hydrogen t¹o thµnh c¸c sîi xenluloza bÒn v÷ng (microfibril) ®-îc bao bäc bëi c¸c thµnh phÇn kh¸c cña v¸ch tÕ bµo. C¸c microfibril tËp hîp l¹i t¹o thµnh c¸c macrofibril. - Hemixenluloza lµ nh÷ng heteropolisaccarit ®-îc cÊu t¹o tõ c¸c lo¹i ®-êng thuéc nhãm hexoza (glucoza, manoza, galactoza) vµ nhãm pentoza (xyloza, arabinoza). Hemixenluloza bao bäc xung quanh c¸c microfibril cïng víi mét sè thµnh phÇn kh¸c nh- pectin vµ glycoprotein. Cã thÓ coi hemixenluloza cïng víi pectin vµ glycoprotein nh- lµ v÷a ®Ó g¾n kÕt c¸c microfibil l¹i trong macrofibrin. Hemixenluloza th-êng liªn kÕt víi c¸c cÊu tróc phenolic bao quang c¸c sîi xenluloza. Hemixenluloza kh«ng hoµ tan trong n-íc nh-ng hoµ tan trong dung dÞch kiÒm vµ bÞ thuû ph©n bëi axit dÔ dµng h¬n so víi xenluloza. - Lignin lµ hetero-polyme v« ®Þnh h×nh cña c¸c lo¹i r-îu phenolic. Lignin kh«ng hoµ tan trong n-íc, dung m«i h÷u c¬ b×nh th-êng, trong axit ®Ëm ®Æc vµ rÊt bÒn víi c¸c enzym VSV d¹ cá. Nh-ng d-íi t¸c dông cña dung dÞch kiÒm, bisulfitnatri hay axit sulfur¬ mét phÇn lignin bÞ ph©n gi¶i vµ chuyÓn vµo dung dÞch. Lignin ho¸ lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña s- ph¸t triÓn ë tÕ bµo thùc vËt. Thùc vËt cµng giµ th× hµm l-îng lignin cµng cao. Møc ®é lignin ho¸ cao lµm cho thµnh tÕ bµo thùc vËt trë nªn cøng vµ bÒn v÷ng, cã ý nghÜa lín ®èi víi c¸c c¬ quan chèng ®ì ë thùc vËt nh-ng l¹i g©y khã kh¨n trong viÖc tiªu ho¸ x¬ ë d¹ cá loµi nhai l¹i. Trong v¸ch tÕ bµo lignin liªn kÕt víi hemixenluloza/xenluloza b»ng c¸c m¹ch nèi ester vµ hydrogen (S¬ ®å 4-2). Ngoµi ra, lignin cßn liªn kÕt víi protein b»ng c¸c m¹ch nèi ho¸ trÞ. Ngoµi c¸c ph©n tö lignin trong v¸ch tÕ bµo cßn cã c¸c monome phenolic tån t¹i ë d¹ng tù do. C¸c ph©n tö phenolic tù do nµy cã ¶nh h-ëng øc chÕ ®èi víi VSV d¹ cá vµ c¸c enzym cña chóng. b) Hµm l-îng N, kho¸ng, vitamin vµ gluxit dÔ tiªu thÊp Trong r¬m ngò cèc hµm l-îng protein th« rÊt thÊp (2-6%). L-îng protein (N) Ýt ái nµy l¹i khã sö dông do bÞ cè kÕt chÆt víi v¸ch tÕ bµo lignin ho¸. C¸c
c©y cá l©u n¨m còng vËy, hµm l-îng protein th« cña chóng gi¶m xuèng râ rÖt theo tuæi, trong mïa kh« vµ sau giai ®o¹n ra hoa. TÊt c¶ c¸c lo¹i thøc ¨n th« ®Òu thiÕu kho¸ng, kÓ c¶ kho¸ng ®a l-îng (Ca, P, Na) vµ c¸c nguyªn tè vi l-îng, còng nh- c¸c lo¹i vitamin, ®Æc biÖt lµ vitamin A vµ D3. Trong c¸c lo¹i cá thu ho¹ch muén vµ ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i r¬m ngò cèc hµm l-îng bét ®-êng còng nh- x¬ dÔ tiªu rÊt thÊp. HÇu hÕt ®-êng dÔ tiªu bÞ mÊt ®i qua qu¸ tr×nh h« hÊp trong khi ph¬i kh« vµ b¶o qu¶n. Ph©n gi¶i thøc ¨n x¬ th« trong d¹ cá Thøc ¨n x¬ th« ®-îc ph©n gi¶i bëi VSV d¹ cá. C¸c VSV nµy b¸m vµo c¸c tiÓu phÇn thøc ¨n vµ thuû ph©n tõng phÇn xenluloza vµ hemixenluloza nhê enzym xelulaza cña chóng. Qu¸ tr×nh thuû ph©n nµy sinh ra c¸c lo¹i ®-êng (glucoza, xyloza, v.v.). Nh÷ng ph©n tö ®-êng nµy lµ c¸c s¶n phÈm trung gian vµ ®-îc lªn men tiÕp theo bëi c¸c VSV d¹ cá. Qu¸ tr×nh nµy s¶n sinh ra n¨ng l-îng d-íi d¹ng ATP vµ c¸c axit bÐo bay h¬i cho vËt chñ. §ã lµ c¸c axit axetic, propionic vµ butyric theo mét tû lÖ t-¬ng ®èi kho¶ng 70:20:8 cïng víi mét l-îng nhá izobutyrric, izovaleric vµ valeric. Qu¸ tr×nh ph©n gi¶i v¸ch tÕ bµo ®ßi hái VSV d¹ cá ph¶i b¸m vµo c¸c tiÓu phÇn thøc ¨n ®Ó cho c¸c enzym tiÕt ra cã thÓ x©m nhËp vµo bªn trong cÊu tróc x¬ cña v¸ch tÕ bµo. ThÕ nh-ng, nh- tr×nh bµy ë trªn, c¸c lo¹i phô phÈm ngò cèc vµ thøc ¨n x¬ th« chÊt l-îng thÊp cã v¸ch tÕ bµo bÞ lignin ho¸ cao ®é víi nh÷ng cÊu tróc rÊt phøc t¹p. Xenluloza vµ hemixenluloza nÕu ë d¹ng tinh khiÕt ®Òu dÔ tiªu ho¸ nh-ng khi chóng liªn kÕt víi lignin t¹o thµnh c¸c phøc chÊt bÒn v÷ng th× rÊt khã tiªu ho¸. C¸c liªn kÕt ho¸ häc trong c¸c phøc hîp ®ã bÒn trong m«i tr-êng pH cña d¹ cá. H¬n n÷a lignin cßn lµm thµnh hµng rµo ng¨n chÆn vÒ mÆt vËt lý phÝa ngoµi c¶n trë VSV d¹ cá vµ c¸c enzym cña chóng tiÕp xóc víi hemixenluloza vµ xenluloza cña v¸ch tÕ bµo. Sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a lignin víi hemixenluloza t¹o thµnh c¸c phøc chÊt ligno-hemixenluloza kh«ng nh÷ng c¶n trë sù tiªu ho¸ hemixenluloza vÒ mÆt ho¸ häc ë phÇn ngoµi v¸ch tÕ bµo mµ cßn c¶n trë rÊt lín vÒ mÆt vËt lý (t¹o hµng rµo ch¾n) ®èi víi sù ph©n gi¶i lâi xenluloza ë phÝa trong. Cho ®Õn nay vÉn ch-a cã ý kiÕn thèng nhÊt vÒ tû lÖ tiªu ho¸ cña lignin trong ®-êng tiªu ho¸ cña ®éng vËt nhai l¹i. Theo mét sè t¸c gi¶ kh¸c th× kh«ng cã mét lo¹i nµo trong c¸c VSV d¹ cá ph©n lËp cã thÓ lªn men lignin. ChÝnh v× thÕ sù lignin ho¸ nµy lµm c¶n trë sù tiÕp c©n cña VSV vµ c¸c enzym cña chóng víi xenluloza vµ hemixenluloza. C¸c axit phenolic trong v¸ch tÕ bµo còng cã t¸c dông øc chÕ ®èi víi VSV vµ c¸c men cña chóng.
Nh- vËy, kh¶ n¨ng ph©n gi¶i v¸ch tÕ bµo thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp bÞ h¹n chÕ do: - Polyme xenluloza bÞ tinh thÓ ho¸, - Lignin (kh«ng tiªu ho¸ ®-îc) vµ c¸c axit phenolic (øc chÕ VSV vµ enzym), - Sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ vËt lý vµ ho¸ häc gi÷a hemixenluloza/xenluloza cña v¸ch tÕ bµo víi lignin vµ c¸c axit phenolic. C¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho vi sinh vËt ph©n gi¶i thøc ¨n x¬ th« trong d¹ cá Thøc ¨n th« cã thÓ ®-îc ph©n gi¶i tèt trong d¹ cá nÕu nh- : - QuÇn thÓ VSV ph©n gi¶i x¬ ph¸t triÓn tèt vµ æn ®Þnh. - V¸ch tÕ bµo thøc ¨n ®-îc VSV ph©n gi¶i x¬ vµ men cña chóng x©m nhËp ®-îc tèt trong mét thêi gian dµi. Do vËy, ®Ó cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ ®-îc tèt VSV d¹ cá ph¶i t×m ®-îc c¸c yÕu tè dinh d-ìng cÇn cho sù t¨ng sinh cña chóng vµ gióp chóng ph©n gi¶i ®-îc c¸c polyssacrit cña v¸ch tÕ bµo thùc vËt cña thøc ¨n x¬ th«. MÆt kh¸c chóng còng cÇn cã c¸c ®iÒu liÖn vËt lý vµ ho¸ häc thÝch hîp ®Ó duy tr× tèt qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬. C¸c chÊt dinh d-ìng cÇn cho vi sinh vËt d¹ cá Còng nh- mäi c¬ thÓ sèng kh¸c VSV tr-íc hÕt cÇn n¨ng l-îng, nit¬, kho¸ng vµ vitamin (S¬ ®å 3-2). Do vËy ®Ó ®¶m b¶o ®-îc c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ cÇn bæ sung ®Òu ®Æn l-îng nit¬, kho¸ng vµ vitamin bÞ thiÕu trong thøc ¨n x¬ th«. Trong tr-êng hîp khÈu phÇn c¬ së lµ r¬m ngò cèc cÇn bæ sung thªm mét l-îng nhá n¨ng l-îng dÏ lªn men (bét, ®-êng hay tèt nhÊt lµ x¬ kh«ng bÞ lignin ho¸). ViÖc bæ sung c¸c chÊt dinh duìng nµy sÏ cã c¸c t¸c dông sau: - Gi¶m thêi gian cÇn thiÕt ®Ó c¸c VSV ph©n gi¶i x¬ cè ®Þnh vµ x©m nhËp ®-îc vµo c¸c m¶nh thøc ¨n, - Gióp t¨ng nhanh sinh khèi VSV vµ t¨ng tèc ®é ph©n gi¶i v¸ch tÕ bµo cña thøc ¨n.
C¬ chÊt chøa n¨ng l-îng Nit¬ VSV Khung c¸c bon ATP Kho¸ng (P, S, Mg,...) C¸c s¶n phÈm VSV lªn men Protein VSV S¬ ®å 3-2: C¸c chÊt dinh d-ìng cÇn thiÕt cho tæng hîp VSV d¹ cá (Chenost vµ Kayouli, 1997) C¸c ®iÒu kiÖn vËt lý vµ ho¸ häc cÇn thiÕt cho lªn men x¬ Ho¹t lùc cña VSV ph©n gi¶i x¬ ®¹t møc tèi -u khi pH d¹ cá b»ng kho¶ng 6,8 vµ sÏ gi¶m râ rÖt khi pH d¹ cá xuèng d-íi 6,2 (S¬ ®å 1-3). Bæ sung qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh vµo khÈu phÇn cã thÓ lµm gi¶m ho¹t lùc ph©n gi¶i x¬ do ABBH ®-îc sinh ra nhiÒu vµ nhanh lµm gi¶m ®ét ngét pH d¹ cá. Do vËy, trong tr-êng hîp bæ sung thøc ¨n cÇn ph¶i cho ¨n ®Òu ®Æn ®Ó tr¸nh gi¶m ®ét ngét pH d¹ cá (S¬ ®å 3-3). pH Cho ¨n r¶i ®Òu nhiÒu lÇn trong ngµy 6 Cho ¨n 2 lÇn/ngµy
H×nh 3-3: Thay ®æi pH d¹ cá phô thuéc vµo tÇn suÊt cung cÊp thøc ¨n tinh (DeLaval, 2002) Ho¹t lùc ph©n gi¶i x¬ cßn phô thuéc vµo viÖc cung cÊp ®Òu ®Æn c¸c thµnh phÇn dinh d-ìng cÇn cho VSV vµ phô thuéc vµo tèc ®é t¸i tæng hîp khu hÖ VSV d¹ cá. Do vËy, trong thùc tiÕn th-êng ph¶i ¸p dông chÕ ®é nu«i d-ìng sao cho c¸c chÊt dinh d-ìng bæ sung ®-îc cung cÊp ®Òu ®Æn vµ thøc ¨n ®-îc thu nhËn cµng ®ång ®Òu trong ngµy cµng tèt, tr¸nh t×nh tr¹ng ”no dån ®ãi bãp”. §éng th¸i ph©n gi¶i thøc ¨n x¬ th« trong d¹ cá §èi víi thøc ¨n tinh vµ thøc ¨n protein ®éng th¸i ph©n gi¶i ë d¹ cá cã thÓ m« t¶ theo ph-¬ng tr×nh mò cña Orskov vµ McDonald (1979) nh- sau (S¬ ®å 3-4): P = a + b (1 - e-ct) Trong ®ã: P: tû lÖ ph©n gi¶i t¹i sau thêi gian t a: tû lÖ ph©n gi¶i tøc th× (phÇn hoµ tan cña thøc ¨n) b: phÇn kh«ng hoµ tan nh-ng cã thÓ lªn men c: tèc ®é ph©n gi¶i cña b VÒ ph-¬ng diÖn sinh häc, c¸c tham sè a, b, c lµ nh÷ng h»ng sè biÓu thÞ tû lÖ cña c¸c thµnh phÇn hoµ tan (a), thµnh phÇn kh«ng hoµ tan nh-ng sÏ bÞ ph©n gi¶i (b) vµ tèc ®é ph©n gi¶i cña (c) ®èi víi thµnh phÇn b. Thµnh phÇn kh«ng hoµ tan vµ còng kh«ng bÞ ph©n gi¶i cña thøc ¨n sÏ lµ i = 1- (a+b). C¸c gi¸ trÞ a, b, c nµy cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc b»ng thùc nghiÖm th«ng qua kü thuËt tói nylon (in sacco) trªn gia sóc mæ lç dß d¹ cá (Phô luc 3). 100 80 i 60 Ty le phan giai (%) c 40 b (a+b) P = a + b (1 - e-ct) 20 a 0 0 20 40 60 80 100 -20 Thoi gian (h) ( Ørskov and McDonald, 1979) S¬ ®å 3-4: §éng th¸i ph©n gi¶i thøc ¨n tinh ë d¹ cá
Tû lÖ cña c¸c thµnh phÇn hoµ tan vµ thµnh phÇn kh«ng hoµ tan nh-ng sÏ bÞ ph©n gi¶i (a+b) ph¶n ¸nh tiÒm n¨ng ph©n gi¶i cña thøc ¨n trong d¹ cá. Kh¸c víi c¸c lo¹i thøc ¨n th«, nh÷ng thøc ¨n giµu protein (mét sè lo¹i kh« dÇu, bét c¸) cã chøa hµm l-îng c¸c chÊt hoµ tan cao vµ cã kÝch cì ®ñ nhá ®Ó dÔ dµng tho¸t ra khái d¹ cá. ChÝnh v× vËy, tû lÖ ph©n gi¶i h÷u hiÖu thùc sù cña c¸c thøc ¨n giÇu protein kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo tèc ®é ph©n gi¶i (c) mµ cßn phô thuéc vµo tèc ®é di chuyÓn khái d¹ cá cña lo¹i thøc ¨n ®ã (k). Tû lÖ ph©n gi¶i h÷u hiÖu (ED) ®-îc tÝnh theo ph-¬ng tr×nh cña Orskov vµ Ryle (1990): ED = a + bc/(c + k) Trong ®ã, k lµ tèc ®é chuyÓn dêi cña thøc ¨n qua d¹ cá. Tèc ®é chuyÓn dêi cña thøc ¨n khái d¹ cá (k) phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- tr¹ng th¸i sinh lý, søc s¶n xuÊt, cÊu tróc cña khÈu phÇn vµ ®Æc biÖt lµ møc nu«i d-ìng. Theo ARC (1984), hÖ sè k=0,02 ¸p dông cho møc nu«i d-ìng thÊp, k=0,05 cho bß thÞt vµ bß s÷a n¨ng suÊt thÊp vµ k=0,08 cho bß s÷a cã n¨ng suÊt cao. §èi víi thøc ¨n x¬ th«, khi øng dông ph-¬ng tr×nh hµm mò trªn ®Ó kh¶o s¸t tèc ®é vµ ®Æc tÝnh ph©n gi¶i trong d¹ cá, trong mét sè tr-êng hîp trÞ sè a thu ®- -îc cã thÓ b»ng 0 hoÆc lµ mét gi¸ trÞ ©m. §ã lµ do tån t¹i mét ‘’pha dõng’’ trong ®ã kh«ng cã sù ph©n gi¶i thùc sù nµo diÔn ra trong vµi giê ®Çu sau khi thøc ¨n vµo trong d¹ cá, mµ chØ cã sù x©m nhËp vµ b¸m dÝnh cña c¸c loµi vi sinh vËt vµo thøc ¨n (S¬ ®å 3-5). §©y lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng trong ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ dinh d-ìng thøc ¨n th« cho ®éng vËt nhai l¹i. ChÝnh pha dõng (L) nµy lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh thêi gian thøc ¨n l-u l¹i trong d¹ cá cña thøc ¨n th« vµ lµ yÕu tè h¹n chÕ l-îng thøc ¨n ¨n vµo cña gia sóc ®èi víi mét lo¹i thøc ¨n nµo ®ã vµ do ®ã mµ ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng suÊt cña gia sóc. Nh- vËy, trong ®¸nh gi¸ thøc ¨n th«, gi¸ trÞ a thu ®-îc tõ ph-¬ng tr×nh mò nãi trªn kh«ng thÓ ®¹i diÖn cho cho tû lÖ c¸c phÇn hoµ tan cña thøc ¨n nh- trong tr-êng hîp thøc ¨n tinh vµ thøc ¨n protein. 100 80 V¸ch tÕ i bµo Ty le phan giai (% ) 60 (NDF) c 40 B (A+B) P = a + b (1 - e-ct) 20 L = A + B (1 - e-c (t - L)) ChÊt chøa TB A 0 a0 20 40 60 80 100 120 Thoi gian (h) -20 (Adapted from Ørskov and Ryle, 1990)
S¬ ®å 3-5: §éng th¸i ph©n gi¶i thøc ¨n th« ë d¹ cá (pháng theo Orskov vµ Ryle, 1990) §Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn hoµ tan cña thøc ¨n th«, ng-êi ta sö dông mét ph-¬ng ph¸p rÊt ®¬n gi¶n vµ h÷u Ých trong phßng thÝ nghiÖm, ®ã lµ ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tû lÖ phÇn röa tr«i (washing loss) cña thøc ¨n khái tói nylon. Gi¸ trÞ nµy ®¹i diÖn cho thµnh phÇn hoµ tan trong thøc ¨n th« vµ th-êng ®-îc ký hiÖu b»ng ch÷ A ®Ó ph©n biÖt víi trÞ sè “a” trong ®¸nh gi¸ thøc ¨n giÇu protein. Lóc nµy, thµnh phÇn kh«ng hoµ tan nh-ng sÏ ®-îc ph©n gi¶i cña thøc ¨n th« (B) lµ: B = (a+b) – A, cßn thµnh phÇn kh«ng hoµ tan vµ kh«ng ®-îc ph©n gi¶i trong d¹ cá sÏ lµ: 100 - (A+B). Gi¸ trÞ cña h»ng sè c vÉn nh- vËy. L-îng thu nhËn thøc ¨n th« C¸c ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ n¨ng l-îng cña thøc ¨n hiÖn hµnh, dï cho sö dông n¨ng l-îng trao ®æi (ME) hay n¨ng l-îng thuÇn (NE), ®Òu m¾c ph¶i mét h¹n chÕ rÊt c¬ b¶n khi ¸p dông ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ dinh d-ìng cña thøc ¨n th«. §ã lµ c¸c ph-¬ng ph¸p nµy kh«ng tÝnh ®Õn l-îng thu nhËn thøc ¨n th« khi con vËt ®-îc cung cÊp tù do. §èi víi mét lo¹i thøc ¨n th« th× ®iÒu quan träng tr-íc tiªn lµ ph¶i biÕt ®-îc liÖu con vËt cã thÓ ¨n ®-îc bao nhiªu trong mét ngµy ®ªm v× khi cho ¨n thøc ¨n th« th× nhu cÇu cña gia sóc s¶n xuÊt th-êng kh«ng ®-îc tho¶ m·n. C¬ chÕ ®iÒu hoµ l-îng thu nhËn thøc ¨n L-îng thu nhËn thøc ¨n cña gia sóc chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè chÝnh sau: - Nhu cÇu dinh d-ìng: Gia sóc thu nhËn thøc ¨n theo nhu cÇu cña c¬ thÓ. - Giíi h¹n cña ®-êng tiªu ho¸: Gia sóc chØ thu nhËn ®-îc khèi l-îng thøc ¨n mµ ®-êng tiªu ho¸ cho phÐp. - Giíi h¹n thêi gian: Gia sóc chØ thu nhËn ®-îc thøc ¨n trong thêi gian cã thøc ¨n ; mÆt kh¸c, gia sóc cÇn thêi gian nhai l¹i, lao t¸c (nÕu cã) vµ nghØ ng¬i trong ngµy. - C¸c yÕu tè kh¸c: Tr¹ng th¸i sinh lý, søc khoÎ, kinh nghiÖm víi thøc ¨n, ®é ngon miÖng cña thøc ¨n, t¸c ®éng cña c¸c gia sóc kh¸c trong ®µn, v.v... ®Òu chi phèi l-îng thu nhËn thøc ¨n. Hai yÕu tè ®Çu tiªn cã ý nghÜa quan träng nhÊt vµ liªn quan ®Õn hai c¬ chÕ ®iÒu hoµ quan träng lµ c¬ chÕ sinh ho¸ vµ c¬ chÕ vËt lý (S¬ ®å 3-6). §iÒu hoµ sinh ho¸ diÔn ra gia sóc khi ¨n thøc ¨n tinh chøa c¸c chÊt dinh d-ìng dÔ tiªu ho¸. §iÒu hoµ vËt lý th-êng diÔn ra khi gia sóc ¨n thøc ¨n th« khã tiªu ho¸, chiÕm nhiÒu chç trong d¹ cá.
5 4 Luo ng thu nh an/ngay Thu nhËn max Ie = If 3 2 Nhu cÇu NL Søc chøa d¹ cá 1 §é cho¸n max NL min 0 0 20 40 60 80 10 0 Do ch oan /kg VC K 100 80 60 40 20 0 N¨ng l-în g/kg VCK S¬ ®å 3-6: ¶nh h-ëng cña nhu cÇu n¨ng l-îng vµ søc chøa d¹ cá ®Õn l-îng thu nhËn thøc ¨n cã chÊt l-îng kh¸c nhau (Mertens, 1994) - §iÒu hoµ sinh ho¸: Theo c¬ chÕ nµy khi trong m¸u cã mét hay mét sè s¶n phÈn trao ®æi chÊt ®Æc biÖt t¨ng lªn th× sÏ g©y ra mét tÝn hiÖu lµm gi¶m tÝnh ngon miÖng cña gia sóc. Axit bÐo bay h¬i ®-îc coi lµ nh÷ng s¶n phÈm trao ®æi g©y ra tÝn hiÖu nh- vËy. Vµi giê sau khi bß ¨n mét l-îng axÝt bÐo bay h¬i trong d¹ cá b¾t ®Çu t¨ng do kÕt qu¶ lªn men thøc ¨n ë d¹ cá. ViÖc s¶n sinh ra axÝt bÐo bay h¬i cao nhÊt th«ng thêng xuÊt hiÖn trong d¹ cá 2 ®Õn 3 giê sau khi ¨n khÈu phÇn cã nhiÒu thøc ¨n tinh vµ 4 -5 giê víi khÈu phÇn cã nhiÒu thøc ¨n th«. Axit bÐo bay h¬i s¶n sinh ra trong d¹ cá th-êng ®-îc hÊp thu ngay vµ t¨ng lªn trong m¸u. Mét khi axit bÐo bay h¬i trong m¸u ®¹t ®Õn mét ng-ìng nhÊt ®Þnh th× ®é ngon miÖng cña con gia sóc gi¶m. Ng-ìng nµy cao hay thÊp chÞu ¶nh h-ëng cña nhu cÇu n¨ng l-îng cña con vËt. Axit bÐo bay h¬i tiÕp tôc ®-îc hÊp thô vµ chuyÓn ho¸ bëi tÕ bµo, do vËy khi l-îng axit bÐo bay h¬i trong m¸u gi¶m th× ®é ngon miÖng cña con gia sóc sÏ l¹i t¨ng lªn. V× tèc ®é s¶n sinh ABBH trong d¹ cá khi cho ¨n thøc ¨n th« thÊp nªn c¬ chÕ nµy Ýt cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn l-îng thu nhËn thøc ¨n th«. - §iÒu hoµ vËt lý: §iÒu hoµ vËt lý liªn quan ®Õn søc chøa cña ®-êng tiªu ho¸, chñ yÕu lµ d¹ cá, vµ phô thuéc vµo chÊt l-îng thøc ¨n. C¸c gia sóc nhai l¹i kh¸c nhau râ rµng lµ cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ thøc ¨n th« kh¸c nhau. Nh÷ng lo¹i gia sóc nhai l¹i ®-îc
chän läc tèt nhÊt th-êng cã dung tÝch d¹ cá thÊp nhÊt nªn thu nhËn ®-îc Ýt thøc ¨n th«. ThËm chÝ ®èi víi cïng mét lo¹i gia sóc nhai l¹i dung tÝch ®-êng tiªu ho¸ còng bÞ ¶nh h-ëng bëi sù mang thai vµ chu kú tiÕt s÷a. Dung tÝch d¹ cá còng thay ®æi theo mïa do sù thay ®æi vÒ chÊt l-îng thøc ¨n. Khi chÊt l-îng thøc ¨n th« gi¶m, tû lÖ tiªu ho¸ sÏ chËm h¬n, g©y ra mét nh©n tè no vµ lµm gi¶m l-îng thøc ¨n ¨n vµo. No vËt lý lµ mét nh©n tè c¬ b¶n h¹n chÕ l-îng thu nhËn khi bß ®-îc ¨n thøc ¨n th« chÊt l-îng rÊt kÐm. Thøc ¨n x¬ th« chÊt l-îng thÊp kh«ng chØ cã tû lÖ tiªu ho¸ thÊp mµ v¸ch tÕ bµo lignin ho¸ c¶n trë sù x©m nhËp vµ ph©n gi¶i cña VSV trong mét thêi gian dµi vµ do ®ã mµ ®-îc tiªu ho¸ mét c¸ch chËm ch¹p. C¸c tiÓu phÇn thøc ¨n sinh ra tõ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i nµy l-u l¹i trong d¹ cá l©u h¬n so víi tr-êng hîp thøc ¨n chÊt l-îng cao tr-íc khi kÝch th-íc cña chóng ®ñ nhá ®Ó tho¸t qua ®-îc cöa tæ ong-l¸ s¸ch. C¸c tiÓu phÇn thøc ¨n x¬ th« chÊt l-îng thÊp nµy cã thÓ n»m l¹i trong d¹ cá tíi 5 ngµy. Chóng chiÕm chç trong d¹ cá vµ do ®ã ®ã mµ c¶n trë sù thu nhËn thøc ¨n míi vµo. Nh- vËy c¸c ®Æc tÝnh cña thøc ¨n th« sÏ cã ¶nh h-ëng lín tíi l-îng thøc ¨n cã thÓ thu nhËn. Dù ®o¸n l-îng thu nhËn thøc ¨n th« MÆc dï cã c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng liªn quan ®Õn b¶n th©n gia sóc vµ cã nh÷ng ¶nh h-ëng bæ sung cña mïa vô, gièng, tr¹ng th¸i sinh lý, v.v., nh-ng khi mÆc nhËn r»ng l-îng thu nhËn thøc ¨n th« bÞ h¹n chÕ chñ yÕu bëi dung tÝch ®-êng tiªu ho¸ chóng ta cã thÓ ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña thøc ¨n th« cã liªn quan ®Õn ®é cho¸n trong d¹ cá vµ tõ ®ã dù ®o¸n l-îng thu nhËn thøc ¨n th«. Nh÷ng ®Æc tÝnh quan träng cña thøc ¨n th« (xÐt vÒ khÝa c¹nh dinh d-ìng cho ®éng vËt nhai l¹i) nh- tû lÖ c¸c thµnh phÇn hoµ tan (A), thµnh phÇn cã thÓ hoÆc kh«ng thÓ bÞ ph©n gi¶i (B), tèc ®é ph©n gi¶i trong d¹ cá (c) ®· ®-îc lµm s¸ng tá ë phÇn trªn. Thùc nghiÖm ®· cho thÊy nh÷ng lo¹i thøc ¨n nµo cã c¸c gi¸ trÞ A, B, c cµng lín th× hiÖu qu¶ nu«i d-ìng cña chóng cµng cao. C¸c t¸c ®éng kü thuËt nh- xö lý, chÕ biÕn thøc ¨n th« b»ng c¸c ph-¬ng ph¸p ho¸ häc, sinh häc, c¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung v.v. nh»m n©ng cao c¸c gi¸ trÞ A, B, c ®Òu ®-îc coi lµ nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu cã thÓ ¸p dông ®Ó c¶i thiÖn vµ n©ng cao gi¸ trÞ dinh d-ìng cña c¸c thøc ¨n th« vµ c¸c phô phÈm trång trät. Orskov vµ Ryle (1990) ®· chøng minh ®-îc r»ng c¸c gi¸ trÞ A, B, c cña mét lo¹i thøc ¨n nµo ®ã cã t-¬ng quan rÊt chÆt chÏ ®Õn l-îng thøc ¨n thu nhËn ®-îc cña gia sóc. Th«ng qua c¸c gi¸ trÞ A, B, c thu ®-îc b»ng kü thuËt in sacco c¸c t¸c gi¶ nµy ®· x©y dùng chØ sè dinh d-ìng (I) ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña thøc ¨n th« b»ng ph-¬ng tr×nh håi qui sau: I = A + 0,4B + 200c
Trong ®ã: I lµ gi¸ trÞ chØ sè (index value). ChØ sè nµy dÜ nhiªn kh«ng cã gi¸ trÞ sinh häc nµo nh-ng cã thÓ dïng ®Ó chØ tiÒm n¨ng thu nhËn vµ n¨ng suÊt cña gia sóc khi cho ¨n mét thøc ¨n nµo ®ã. Mçi lo¹i thøc ¨n th« sÏ cã mét gi¸ trÞ I kh¸c nhau vµ v× thÕ chØ sè nµy cã thÓ dïng ®Ó ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña c¸c lo¹i thøc ¨n th« (B¶ng 3-1). Mçi lo¹i gia sóc cÇn thøc ¨n cã mét gi¸ trÞ I nhÊt ®Þnh (vÝ dô I = 33) ®Ó cã thÓ ¨n ®ñ cho nhu cÇu duy tr×. Khi cho ¨n mét lo¹i thøc ¨n cã gi¸ trÞ I cao h¬n th× con vËt cã thÓ s¶n xuÊt. B¶ng 3-1: §Æc ®iÓm ph©n gi¶i vµ chØ sè dinh d-ìng cña mét sè lo¹i thøc ¨n th« (Orskov, 1990) Thøc ¨n A B c L ChØ sè (%) (%) (%/h) (giê) (I) L¸ lóa m¹ch 11,3 49,4 3,52 3,9 28,1 Th©n lóa 12,4 29,8 1,52 1,5 27,1 m¹ch Lâi ng« 12,5 41,5 2,40 16,1 33,9 L¸ ng« 19,7 38,0 4,10 14,2 41,5 Th©n c©y 14,1 36,9 3,20 11,2 35,5 ng« Cá kh« 21,5 49,6 3,70 3,2 59,0 Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp Nh- c¸c phÇn trªn ®· ph©n tÝch, thøc ¨n th« cã hai nh-îc ®iÓm c¬ b¶n h¹n chÕ ®Õn kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ do ®ã mµ h¹n chÕ l-îng thu nhËn vµ n¨ng suÊt cña gia sóc. Hai nh-îc ®iÓm ®ã lµ dinh d-ìng kh«ng c©n ®èi (do thiÕu N, kho¸ng, vitamin vµ n¨ng l-îng dÔ lªn men) vµ v¸ch tÕ bµo bÞ lignin ho¸ phøc t¹p. Nh- vËy, vÒ nguyªn t¾c cã hai gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp ®Ó nu«i d-ìng gia sóc nhai l¹i: 1) Bæ sung c¸c chÊt dinh d-ìng bÞ thiÕu ®Ó lµm t¨ng sinh vµ t¨ng ho¹t lùc ph©n gi¶i x¬ cña VSV d¹ cá, ®ång thêi t¨ng c©n b»ng dinh d-ìng chung cho vËt chñ.
2) Xö lý nh»m ph¸ vì c¸c liªn kÕt phøc t¹p trong v¸ch tÕ bµo lµm cho VSV vµ enzym cña chóng dÔ tiÕp xóc h¬n víi c¬ chÊt (xenluloza vµ hemixenluloza), do ®ã ®ã mµ lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ vµ l-îng thu nhËn. C¸c ph-¬ng ph¸p ®Ó thùc hiÖn hai gi¶i ph¸p nµy sÏ ®-îc tr×nh bµy chi tiÕt trong c¸c ch-¬ng tiÕp theo cña cuèn s¸ch nµy.