Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 6

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

225
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lạ. Chương 6.ủ chua phụ phẩm làm thức ăn cho gia súc nhai lại. Việc ủ chua thức ăn cho phép người chăn nuôi có nguồn thức ăn thô ổn định quanh năm, khắc phục được tình trạng thiếu thức ăn thô trong thời kỳ khô hạn kéo dài, trong mùa đông và khi bị úng ngập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 6

Ch-¬ng 6 ñ chua phô phÈm lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i ViÖc ñ chua thøc ¨n cho phÐp ng-êi ch¨n nu«i cã nguån thøc ¨n th« æn ®Þnh quanh n¨m, kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng thiÕu thøc ¨n th« trong thêi kú kh« h¹n kÐo dµi, trong mïa ®«ng vµ khi bÞ óng ngËp. Khi ñ chua thøc ¨n ®-îc b¶o qu¶n l©u dµi nh-ng tæn thÊt rÊt Ýt chÊt dinh d-ìng. ViÖc ñ chua cho phÐp tËn thu nhiÒu nguån phô phÈm kh¸c nhau sau khi thu ho¹ch chÝnh phÈm ®Ó lµm thøc ¨n dù tr÷ cho gia sóc. §iÒu nµy cho phÐp gãp phÇn khai th¸c bÒn v÷ng c¸c nguån tµi nguyªn t¹i chç ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ b¶o vÖ m«i tr-êng. Nguyªn lý ñ chua thøc ¨n Thùc chÊt cña viÖc ñ chua thøc ¨n (cßn gäi lµ ñ xanh hay ñ -íp) lµ xÕp chÆt thøc ¨n th« xanh vµo hè kÝn kh«ng cã kh«ng khÝ. Trong qu¸ tr×nh ñ ®ã c¸c vi khuÈn biÕn ®æi c¸c ®-êng dÔ hoµ tan nh- fructan, sacaroza, glucoza, fructoza, pentoza thµnh axit lactic, axit axetic, vµ c¸c axit h÷u c¬ kh¸c. ChÝnh c¸c axit nµy lµm h¹ thÊp ®é pH cña m«i tr-êng thøc ¨n ñ chua xuèng ë møc 3,8-4,5. ë ®é pH nµy hÇu hÕt c¸c lo¹i vi khuÈn vµ c¸c enzim cña thùc vËt ®Òu bÞ øc chÕ. Do vËy thøc ¨n ñ cã thÓ b¶o qu¶n ®-îc trong mét thêi gian dµi. Khi ñ chua thøc ¨n c¸c qu¸ tr×nh sau ®©y sÏ x¶y ra: - H« hÊp hiÕu khÝ: DÊu hiÖu ®Çu tiªn cña sù h« hÊp nµy lµ nhiÖt ®é t¨ng cao. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do nh÷ng tÕ bµo thùc vËt cßn sèng nhê oxy cña kh«ng khÝ vÉn tiÕp tôc h« hÊp vµ s¶n sinh ra n¨ng l-îng. H« hÊp tÕ bµo §-êng + O2 CO2 + H2O + nhiÖt NÊm men vµ nÊm mèc Giai ®o¹n nµy kÐo dµi hay ng¾n tuú thuéc vµo sù cã mÆt cña oxy trong hè ñ. Thøc ¨n bÞ tæn thÊt vÒ chÊt dinh d-ìng, chñ yÕu lµ hydratcacbon, do qu¸ tr×nh h« hÊp nµy. V× vËy khi ñ chua cµng nÐn chÆt (®Ó lo¹i bá kh«ng khÝ trong hè ñ) th× cµng tèt bÊy nhiªu. S¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy lµ CO 2, H2O vµ nhiÖt. NÕu ñ ®óng kÜ thuËt giai ®o¹n nµy sÏ ng¾n, nhiÖt ®é d-íi 38oC. NÕu ñ chËm, nÐn kh«ng chÆt, ®Ó kh«ng khÝ lät vµo th× giai ®o¹n nµy sÏ kÐo dµi, mÊt nhiÒu chÊt dinh d-ìng, nhiÖt sinh ra nhiÒu lµm nãng vµ háng thøc ¨n. - H« hÊp yÕm khÝ Khi sö dông hÕt oxy trong hè ñ, tÕ bµo thùc vËt kh«ng bÞ chÕt ngay mµ nhê cã qu¸ tr×nh h« hÊp yÕm khÝ nªn tÕ bµo vÉn cã thÓ tiÕp tôc sèng thªm ®-îc mét thêi gian nhÊt ®Þnh n÷a. Trong qu¸ tr×nh nµy chÊt ®-êng tÝch luü trong thøc ¨n
tiÕp tôc bÞ ph©n gi¶i cho ra r-îu vµ axit h÷u c¬. L-îng ®-êng vµ l-îng n-íc trong thøc ¨n cµng nhiÒu th× qu¸ tr×nh h« hÊp yÕm khÝ cµng l©u. Nh-ng sè l-îng c¸c axit h÷u c¬ s¶n sinh ra trong qu¸ tr×nh nµy vÉn Ýt, kh«ng cã t¸c dông b¶o qu¶n thøc ¨n. - Ph©n gi¶i protein Trong thøc ¨n ®em ñ 75-90% nit¬ tæng sè tån t¹i ë d¹ng protein. Sau khi thu ho¹ch, protein nhanh chãng bÞ ph©n gi¶i (thuû ph©n m¹ch nèi peptit) vµ do ®ã mµ hµm l-îng protein cã thÓ mÊt 50% sau mét vµi ngµy ph¬i trªn ruéng. Møc ®é ph©n gi¶i nµy phô thuéc vµo lo¹i thøc ¨n, hµm l-îng VCK vµ nhiÖt ®é. Khi thøc ¨n ®-îc ñ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i protein vÉn tiÕp tôc mÆc dï cã gi¶m xuèng khi pH gi¶m. S¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph©n gi¶i protein nµy lµ c¸c axit amin vµ peptit cã ®é dµi kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi tiÕp tôc ®èi víi axit amin sinh ra am«niac mét mÆt do c¸c enzym thùc vËt, nh-ng chñ yÕu lµ do ho¹t ®éng cña vi sinh vËt. - Lªn men vi sinh vËt NÊm vµ vi khuÈn hiÕu khÝ lµ nh÷ng vi sinh vËt chñ yÕu cã trong c©y cá xanh, nh-ng trong ®iÒu kiÖn yÕm khÝ chóng bÞ thay thÕ bëi vi khuÈn cã kh¶ n¨ng sinh tr-ëng trong ®iÒu kiÖn thiÕu oxy. C¸c vi khuÈn nµy bao gåm vi khuÈn lactic, vi khuÈn clostridia vµ enterobacteria. + Vi khuÈn lactic Vi khuÈn lactic th-êng cã trong c©y cá ®ang sinh tr-ëng víi sè l-îng nhá, nh-ng chóng t¨ng nhanh sau khi thu ho¹ch, ®Æc biÖt lµ c©y cá bÞ chÆt nhá hay lµm n¸t. Khi ñ chua, vi khuÈn lactic tiÕp tôc t¨ng, chóng lªn men ph©n gi¶i hydratcacbon dÔ hoµ tan trong c©y cá ®Ó t¹o thµnh c¸c axit h÷u c¬ vµ chñ yÕu lµ axit lactic, dÉn ®Õn lµm gi¶m ®é pH cña m«i tr-êng. Trong qu¸ tr×nh ñ chua, qu¸ tr×nh thuû ph©n hemixenluloza còng x¶y ra, gi¶i phãng ®-êng pentoza vµ ®-êng nµy còng cã thÓ ®-îc lªn men ®Ó t¹o ra axit lactic vµ axetic. C¸c loµi vi khuÈn thuéc lo¹i lªn men ®ång chÊt (homofermentative) nh- Lactobacillus plantarium, Pediococcus pentosaceus, Enterococcus faecalis biÕn ®æi: Glucoza  2 axit lactic Fructoza  2 axit lactic Pentoza  axit lactic + axit axetic C¸c loµi vi khuÈn thuéc lo¹i lªn men dÞ chÊt (heterofermentative) nh- Lactobacillus brevis, Leuconostoc mesenteroides biÕn ®æi: Glucoza  axit lactic + etanol + CO2
3 Fructoza  a. lactic + 2 manitol + a. axetic + CO2 Pentoza  axit lactic + axit axetic + Vi khuÈn Clostridia Clostridia cã mÆt trong c©y cá d-íi d¹ng bµo tö vµ chØ ph¸t triÓn d-íi ®iÒu kiÖn yÕm khÝ. Clostridia ph©n gi¶i axit lactic t¹o thµnh axit butyric lµm t¨ng gi¸ trÞ pH. Clostridia cßn cã kh¶ n¨ng ph©n gi¶i protein thµnh axit lactic vµ axit butyric, amin vµ amoniac. C¸c loµi ph©n gi¶i ®-êng (Saccharolytic) nh- Clostridium butyricum, C. tyrobutyricum biÕn ®æi: 2 Axit lactic  axit butyric + 2 CO2 + 2H2 C¸c loµi ph©n gi¶i protein (Proteolytic) nh- C. bifermentans, C. sporogenes cã thÓ khö amin hoÆc khö cacboxyl: Khö amin: A. glutamic  a. axetic + a. pyruvic + NH3 Lysin  a. axetic + a. butyric + NH3 Khö cacboxyl: Axit glutamic  a. aminobutyric + CO Histidin  histamin + CO2 «xy ho¸/khö: Alanin + 2 glyxin ---> 3 a. axetic + 3NH3 + CO2 Clostridia rÊt nh¹y c¶m víi n-íc vµ ®ßi hái thøc ¨n ph¶i rÊt Èm míi ho¹t ®éng tèt. Khi thøc ¨n qu¸ Èm (VCK
Kü thuËt ñ chua thøc ¨n Hè ñ - §Þa ®iÓm: Hæ ñ cÇn lµm gÇn chuång ®Ó viÖc vËn chuyÓn thøc ¨n ®-îc tiÖn lîi, ®ì tèn c«ng vµ tr¸nh r¬i v·i. CÇn chän n¬i ®Êt cao r¸o ®Ó n-íc ë ngoµi kh«ng thÓ ngÊm vµo trong hè ®-îc, ngay c¶ khi m-a to vµ l©u. - C¸c lo¹i hè ñ: Tuú theo hoµn c¶nh kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn cña tõng ®Þa ph-¬ng vµ n«ng hé mµ cã thÓ lµm hè ®Êt hay hè x©y. o Hè ®Êt: Lo¹i hè nµy ®¬n gi¶n, Ýt tèn kÐm, nh-ng tû lÖ thøc ¨n h- háng ë quanh thµnh vµ ®¸y hè th-êng cao. Hè ®Êt thÝch hîp cho c¸c c¬ së ch¨n nu«i nhá ch-a cã ®iÒu kiÖn ®Çu t-. o Hè x©y: Hè x©y b»ng g¹ch tuy cã tèn kÐm vÒ chi phÝ nh-ng ®¶m b¶o tèt ®-îc chÊt l-îng thøc ¨n, ®ì h- hao thøc ¨n xung quanh thµnh vµ ®¸y hè. - H×nh d¹ng hè ñ: Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n¬i vµ tõng n«ng hé mµ cã thÓ x©y dùng hè theo mét trong c¸c kiÓu sau ®©y: o Hè trßn: Hè lo¹i nµy cã Ýt c¹nh gãc, dÔ nÐn thøc ¨n, th-êng dïng ë nh÷ng n¬i cã ®Þa thÕ hÑp. o Hè vu«ng hay ch÷ nhËt: Khi ñ thøc ¨n trong lo¹i hè nµy cÇn chó ý nÐn thËt chÆt ë gãc hè, nÕu kh«ng th× thøc ¨n ë nh÷ng gãc ®ã dÔ bÞ háng. o Hè dµi: Hè ®-îc ®µo nh- hµo giao th«ng, hai ®Çu hè v¸t lªn nh- c¸i thuyÒn (®Ó m¸y cã thÓ ch¹y xuèng nÐn thøc ¨n cho chÆt). Khi lÊy thøc ¨n th× lÊy dÇn tõng khóc theo chiÒu dµi cña hè. Ngoµi ra, tuú theo tÝnh chÊt ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn nguyªn liÖu cña tõng n¬i, cã thÓ x©y hè næi hay hè ch×m, hoÆc nöa næi nöa ch×m. NÕu lµm hè næi th× nhÊt thiÕt ph¶i x©y vµ tr¸nh nh÷ng chç cã n¾ng g¾t chiÕu vµo thµnh hè lµm t¨ng nhiÖt ®é trong hè. Hè ch×m cã thÓ dïng nguyªn ®Êt còng ®-îc, nh-ng ph¶i lµ n¬i cã ®Êt r¾n ch¾c, tr¸nh ®µo hè ë n¬i cã ®Êt c¸t hoÆc ®Êt pha c¸t nhiÒu. - Dung tÝch hè ñ: Hè lµm qu¸ lín, thøc ¨n ñ qu¸ nhiÒu th× gia sóc ph¶i ¨n trong mét thêi gian dµi míi hÕt, cho nªn dÔ bÞ h- háng do tiÕp xóc nhiÒu víi kh«ng khÝ. Ng-îc l¹i, nÕu hè qu¸ bÐ th× tèn ®Êt, tèn c«ng, ®ång thëi tû diÖn thµnh hè tiÕp xóc víi thøc ¨n sÏ lín lµm tû lÖ thøc ¨n háng ë quanh thµnh sÏ cao, nhÊt lµ víi hè ®Êt. V× vËy ph¶i tÝnh to¸n ®Ó hè cã dung tÝch võa ph¶i ®Ó cã thÓ ñ ®-îc l-îng thøc ¨n ®ñ cho gia sóc ¨n trong vßng 10-15 ngµy/hè, kh«ng nªn kÐo dµi thêi gian cho ¨n thøc ¨n mét hè ®Õn hµng th¸ng. Nªn lµm m¸i che hè ñ ®Ó tr¸nh n-íc m-a ngÊm vµo. Tr-êng hîp kh«ng cã m¸i che th× ph¶i ®¾p mét líp ®Êt dµy 50cm lªn mÆt vµ ®Çm thËt chÆt.
ChuÈn bÞ nguyªn liÖu L-îng n-íc thÝch hîp trong thøc ¨n nguyªn liÖu lµ 65-75%. Tr-êng hîp hµm n-íc n-íc qu¸ 75% th× ph¶i ph¬i hÐo hay cho thªm bét ®-êng vµo. NÕu thøc ¨n cã hµm l-îng n-íc qu¸ thÊp th× cÇn phun thªm n-íc vµo. ViÖc ®iÒu chØnh l-îng n-íc trong thøc ¨n cÇn ph¶i kinh qua kinh nghiÖm thùc tÕ míi cã thÓ lµm chÝnh x¸c ®-îc. Thøc ¨n ®em ñ cÇn ®-îc chÆt ng¾n (5-10 cm) ®Ó cã thÓ nÐn ®-îc tèt. Cho thøc ¨n vµo hè vµ lÊp hè - KiÓm tra hè: Tr-íc khi cho thøc ¨n vµo hè cÇn kiÓm tra kü (nhÊt lµ ®èi víi hè ®Êt ch×m s©u) xem hè cã ®¹t yªu cÇu hay kh«ng. - KiÓm tra thøc ¨n: CÇn kiÓm tra l¹i thøc ¨n xem cã bÕt bïn kh«ng. ChØ nªn ñ nh÷ng thøc ¨n t-¬ng ®èi s¹ch vµ ®¶m b¶o chÊt l-îng ®Ó ñ thµnh c«ng. NÕu thøc ¨n ph¬i t¸i th× ph¶i hong ë chç m¸t cho nguéi råi míi cho vµo hè ñ. - Cho thøc ¨n vµo hè: Cho thøc ¨n vµo hè cµng nhanh vµ nÐn cµng chÆt th× cµng tèt. Cho tïng líp thøc ¨n dµy ®é 20-30 cm, ®Çm kü råi míi cho líp kh¸c, chó ý ®Çm thËt chÆt ë c¸c gãc hè. Nªn cho thøc ¨n vµo ®Çy hè, vång cao lªn á gi÷a, ®Ó sau mét thêi gian thøc ¨n sÏ lón xuèng ngang b»ng miÖng hè lµ võa. Tèt nhÊt lµ tõ lóc cho thøc ¨n vµo hè ®Õn lóc ®Çy hè chØ lµm trong vßng 1 ngµy. NÕu kÐo qu¸ dµi thêi gian nµy, qu¸ tr×nh h« hÊp sÏ x¶y ra m¹nh, mÊt nhiÒu chÊt dinh d-ìng vµ phÈm chÊt thøc ¨n sÏ kÐm hoÆc bÞ háng. - LÊp hè: Khi thøc ¨n ®· ®Çy hè, dïng cãt hay l¸ chuèi kh« phñ lªn råi ®¾p ®Êt l¹i, nÐn chÆt. Còng cã thÓ kh«ng cÇn lãt mµ ®¾p ®Êt trùc tiÕp lu«n. Tuy nhiªn c¸ch nµy chØ nªn lµm khi hè ñ cã m¸i che cÈn thËn vµ khi lÊy thøc ¨n cho gia sóc ¨n ph¶i bá líp thøc ¨n lÉn ®Êt ë phÝa trªn. KiÓm tra chÊt l-îng thøc ¨n ñ chua Sau khi ñ ®-îc mét thêi gian th-êng ph¶i kiÓm tra xem thøc ¨n trong hè ñ cã ®¶m b¶o chÊt l-îng kh«ng. NÕu nghi ngê háng th× ph¶i cã c¸ch xö lý kÞp thêi. - LÊy mÉu: Dïng èng th«ng xuyªn vµo gi÷a hè ®Ó lÊy mÉu thøc ¨n ra. CÇn lÊy mÉu ë nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau: c¹nh thµnh hè (hay háng nhÊt), gÇn thµnh hè vµ gi÷a hè. Mçi líp lÊy 3-4 mÉu råi trén lÉn, lÊy trung b×nh. Còng cã thÓ lÊy mÉu khi lÊy thøc ¨n cho gia sóc ¨n. - §¸nh gi¸ phÈm chÊt thøc ¨n: Thøc ¨n ñ tèt ph¶i cã mïi th¬m h¬i tho¶ng chua mét chót, mµu lôc lµ tèt nhÊt. NÕu thøc ¨n chua nång mïi dÊm hoÆc thèi vµ cã mµu xanh thÉm hoÆc ®en lµ ®· bÞ háng, kh«ng dïng ®-îc. Tèt nhÊt lµ göi mÉu vÒ c¸c phßng ph©n tÝch thøc ¨n ®Ó kiÓm tra chÊt l-îng.
C¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn chÊt l-îng thøc ¨n ñ chua Thµnh phÇn nguyªn liÖu - Hµm l-îng VCK: §Ó ñ chua tèt, c¸c nguyªn liÖu ®em ñ ph¶i cã ®é Èm 65- 75%. Gi¸ trÞ pH cña thøc ¨n ñ chua phô thuéc vµo VCK ban ®Çu, VCK cµng thÊp th× pH ph¶i xuèng cµng thÊp míi cã t¸c dông b¶o qu¶n. - Hµm l-îng ®-êng: NÕu hµm l-îng ®-êng trong nguyªn liÖu qu¸ thÊp th× qu¸ tr×nh lªn men lactic kh«ng ®ñ ®Ó h¹ pH xuèng møc cÇn thiÕt ®Ó b¶o qu¶n ®-îc thøc ¨n. Khi nguyªn liÖu ñ chua cã hµm l-îng n-íc cao, ®-êng dÔ tan thÊp dÉn ®Õn chÊt l-îng thøc ¨n ñ chua kÐm vµ kh«ng cßn ®-êng dÔ tan trong thøc ¨n ñ chua. - Kh¶ n¨ng ®Öm: NÕu nguyªn liÖu cã tÝnh ®Öm cao th× viÖc gi¶m pH sÏ khã kh¨n h¬n. Ng-îc l¹i khi kh¶ n¨ng ®Öm qu¸ thÊp, thøc ¨n dÔ bÞ chua qu¸, lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu nhËn thøc ¨n cña gia sóc. Khi chÊt l-îng thøc ¨n nguyªn liÖu kh«ng ®¸p øng ®uîc c¸c yªu cÇu cho qu¸ tr×nh lªn men lactic ®-îc tèt, mét sè biÖn ph¸p hç trî sau ®©y cã thÓ ¸p dông: Bæ sung ®-êng dÔ lªn men nh- rØ mËt. Ph¬i hÐo s¬ bé ®-a ®é Èm vÒ kho¶ng 70%. Bæ sung r¬m, b· mÝa kh« khi VCK qu¸ thÊp. Bæ sung thªm muèi ho¨c CaCO3 ®Ó ®Öm ®Ò phßng cá ñ chua qu¸ vµ t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu ®Ó gi¶m ®-îc sù mÊt m¸t VCK. Bæ sung VSV lªn men lactic Bæ sung a-xÝt h÷u c¬ ®Ó h¹ nhanh pH. C¸c yÕu tè kü thuËt - Thêi gian ñ: NÕu thao t¸c ñ qu¸ l©u ®Î thøc ¨n tiÕp xóc nhiÒu víi kh«ng khÝ th× hiÖn t-îng h« hÊp vÉn tiÕp tôc, kh«ng nh÷ng lµm mÊt chÊt dinh d-ìng (n¨ng l-îng dÔ tiªu) mµ cßn sinh nhiÖt, nhiÖt cao trong hè ñ sÏ lµm thøc ¨n bÞ háng. - §é kÝn khÝ: §iÒu kiÖn kh«ng cã kh«ng khÝ ë trong hè ñ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó thøc ¨n lóc ®Çu khái sinh nhiÖt l-îng cao vµ vÒ sau vÉn gi÷ ®-îc phÈm chÊt tèt. Muèn vËy, cÇn ph¶i cho thøc ¨n vµo hè theo tõng líp mét, nÐn thËt chÆt, nhÊt lµ c¸c gãc, ®Ó gi¶m thiÓu nh÷ng kÎ hë, kh«ng cho kh«ng khÝ tån t¹i trong hè ñ. - NhiÖt ®é: NhiÖt ®é thÝch hîp trong hè ñ lµ 20-60oC. NÕu ñ ®-îc vµi ngµy mµ nhiÖt ®é trong hè ñ lªn cao lµ do thøc ¨n ñ kh«ng ®-îc nÐn chÆt, hoÆc ho
n¾p hè kh«ng kÝn ®Ó kh«ng khÝ lät vµo nhiÒu, hoÆc do ¸nh n¾ng mÆt trêi trùc tiÕp chiÕu vµo v¸ch hè qu¸ m¹nh. NhiÖt ®é trong khèi thøc ¨n ñ cao sÏ lµm háng thøc ¨n, ph¶n øng Milliard sÏ x¶y ra, thøc ¨n bÞ ®en. Sö dông thøc ¨n ñ chua Cã thÓ lÊy cho bß ¨n sau khi ñ 3 tuÇn. Gia sóc ¨n bao nhiªu th× lÊy bÊy nhiªu, kh«ng nªn ®Ó d- l¹i sang b÷a sau. Khi ®· më hè ñ nªn cho ¨n liªn tôc. Lóc ®Çu gia sóc ¨n ch-a quen th× ph¶i luyÖn cho gia sóc quen dÇn tõ Ýt ®Õn nhiÒu trong vßng 5-7 ngµy. NÕu thøc ¨n ñ xanh cã chÊt l-îng tèt bß cã thÓ ¨n tíi 5-7 kg/100 kg thÓ träng/ngµy. Kh«ng nªn cho gia sóc ¨n thøc ¨n chñ chua riªng mµ cÇn trén lÉn c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c. Khi ¨n xong ph¶i vÖ sinh m¸ng ¨n s¹ch sÏ. CÇn tÝnh hµm l-îng c¸c axit h÷u c¬ trong thøc ¨n ñ chua vµ kh¶ n¨ng dung n¹p c¸c axit ®ã cña c¬ thÓ bß. Th-êng tÝnh a. axetic 0,25g, a.butyric 0,42g, a. lactic 0,7-1,06g/kg thÓ träng. Møc thøc ¨n nªn chØ b»ng 1/3 l-îng cã thÓ dung n¹p cña axit cã Ýt nhÊt trong thøc ¨n. Tr-êng hîp tÝnh chung th× l-îng thøc ¨n ñ xanh cung cÊp ë møc kh«ng ®Ó v-ît qu¸ 1 gam axit h÷u c¬/kg thÓ träng. §Ó t¨ng l-îng thøc ¨n ñ chua trong khÈu phÇn cÇn trung hoµ bít l-îng axit h÷u c¬ trong ®ã tr-íc khi cho ¨n. C¸c chÊt th-êng dïng ®Ó trung hoµ lµ: v«i bét 4-6g/kg thøc ¨n ñ xanh hay 14 lÝt dung dÞch amoniac 25%/tÊn (võa cã t¸c dông trung hßa axit võa cã t¸c dông cung cÊp ni t¬). Gia sóc cã thai cuèi kú, gia sóc nu«i con, gia sóc non kh«ng nªn cho ¨n nhiÒu thøc ¨n ñ chua. Mét sè lo¹i phô phÈm cã thÓ ñ chua lµm thøc ¨n cho tr©u bß C©y ng« sau thu b¾p Th«ng th-êng thøc ¨n ñ chua ®-îc lµm tõ toµn bé th©n c©y ng«, tøc lµ gåm c¶ l¸, th©n vµ b¾p. Tuy nhiªn cã thÓ tËn thu l¸ vµ th©n c©y ng« sau khi ®· thu b¾p ®Ó ñ chua. Ng-êi ta cã thÓ thu b¾p ng« lóc cßn non (ng« bao tö), khi h¹t chÝn s¸p (ng« nÕp ®Ó luéc) vµ sau khi h¹t ®· kh« (ng« giµ). C¸c lo¹i c©y ng« nµy cã thµnh phÇn ho¸ häc rÊt kh¸c nhau. Kü thuËt ñ chua v× thÕ mµ thay ®æi tuú theo lo¹i c©y ng« ®em sö dông (xem Ch-¬ng 8). R¬m lóa t-¬i Lóa th-êng ®-îc thu ho¹ch khi phÇn lín th©n c©y ®ang cßn xanh. Cã nghÜa lµ r¬m lóa cßn chøa rÊt nhiÒu nguyªn liÖu hoµ tan t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch. Nguyªn liÖu hoµ tan hÇu nh- cã thÓ hoµn toµn tiªu ho¸ ®-îc, nh- vËy sè l-îng r¬m lóa nµy rÊt cã gi¸ trÞ, nh-ng nã kh«ng æn ®Þnh vµ cÇn ph¶i cho ¨n ngay sau
khi thu ho¹ch hoÆc b¶o qu¶n thËt nhanh b»ng c¸ch ph¬i kh«. NÕu ®Ó ngoµi m-a sau khi thu ho¹ch hoÆc chç -ít th× nã sÏ bÞ ph©n huû rÊt nhanh. ViÖc b¶o qu¶n thËt nhanh sau khi thu ho¹ch lµ rÊt quan träng ®Æc biÖt lµ khi lóa thu ho¹ch khi cßn non. Mét c¸ch kh¸c ®Ó b¶o qu¶n r¬m lµ ñ chua ngay sau khi thu ho¹ch lóa. Tuú theo thµnh phÇn ho¸ häc cña r¬m tr-íc khi ñ, cã thÓ ph¶i bæ sung mét l-îng bét ®-êng dÔ tan ®Ó lªn men h¹ nhanh pH. C¸c hçn hîp enzym xenlulaza th-¬ng phÈm nÕu rÎ cã thÓ sö dông ®Ó hoµ tan mét l-îng xenluloza trong r¬m lóa, vµ nh- vËy th× mét l-îng ®-êng ®¸ng kÓ sÏ ®-îc sinh ra ®Ó t¹o nªn axit lµm thµnh thøc ¨n ñ chua tõ r¬m lóa -ít. Phô phÈm døa Phô phÈm døa bao gåm chåi ngän cña qu¶ døa, vá cøng ngoµi, nh÷ng vôn n¸t trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn døa, b· døa Ðp vµ toµn bé l¸ cña c©y døa ph¸ ®i trång míi. Hµng n¨m lo¹i phô phÈm nµy ë c¸c n«ng tr-êng trång døa vµ c¸c c¬ së chÕ biÕn døa th¶i rarÊt nhiÒu. Theo NguyÔn B¸ Mïi (2002) mçi ha døa ph¸ ®i ®Ó trång l¹i sau 2 vô thu qu¶ cho n¨ng xuÊt l¸ trung b×nh 50 tÊn, t-¬ng ®-¬ng víi 1 ha cá trång, mçi tÊn døa ®-a vµo chÕ biÕn theo quy tr×nh chÕ biÕn døa ®«ng l¹nh cho 0,25 tÊn chÝnh phÈm vµ 0,75 tÊn phô phÈm tøc lµ cø 4 kg nguyªn liÖu cho 1 kg thµnh phÈm, mçi tÊn døa ®-a vµo chÕ biÕn theo quy tr×nh chÕ biÕn døa ®ãng hép cã 0,35 tÊn chÝnh phÈm vµ 0,65 tÊn phô phÈm tøc lµ cø 3 kg nguyªn liÖu cho 2 kg phô phÈm. Phô phÈm døa ë n-íc ta tõ tr-íc tíi nay hÇu nh- ch-a ®-îc sö dông réng r·i, trõ mét sè b· døa t-¬i ®-îc dïng cho tr©u bß ¨n thªm hoÆc nu«i c¸, cßn chåi ngän vµ l¸ døa cã gai cøng nªn tr©u bß kh«ng ¨n. ë c¸c n«ng tr-êng trång døa, l¸ døa bÞ bá kh« ë trªn ®åi hoÆc ®-îc vïi lµm ph©n bãn. ë c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn hoa qu¶ phÇn lín phô phÈm døa ®-îc ®-a ra b·i r¸c g©y « nhiÔm m«i tr-êng. §Æc ®iÓm cña lo¹i phô phÈm nµy lµ hµm l-îng chÊt x¬ cao nh-ng nghÌo protein. Do vËy viÖc sö dông c¸c phô phÈm døa lµm thøc ¨n cho tr©u bß víi tû lÖ kh«ng hîp lý ®· kh«ng t¹o ra m«i tr-êng thuËn lîi cho ho¹t ®éng ph©n gi¶i thøc ¨n cña vi sinh vËt d¹ cá, dÉn ®Õn lµm gi¶m hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n cña khÈu phÇn. Tuy vËy, phô phÈm døa cã hµm l-îng ®-êng dÔ tan cao nªn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh lªn men nªn cã thÓ ñ chua ®Ó lµm thøc ¨n nh»m thay thÕ mét phÇn thøc ¨n th« xanh trong khÈu phÇn cña gia sóc nhai l¹i. Ngän l¸ mÝa Khi thu ho¹ch mÝa lµm ®-êng, phÇn ngän l¸ cßn xanh chiÕm tõ 10-12% tæng sinh khèi c©y mÝa . Do ®ã -íc tÝnh ë n-íc ta hiÖn nay cã kho¶ng 1,5 triÖu tÊn phô phÈm nµy. MÆc dï hµm l-îng x¬ cao (40-43%) nh-ng l¸ mÝa l¹i chøa mét
l-îng ®¸ng kÓ dÉn xuÊt kh«ng ®¹m thÝch hîp cho qu¸ tr×nh lªn men vµ cã thÓ dïng ®Ó ñ chua. C©y l¹c C©y l¹c khi thu ho¹ch cñ vÉn cßn xanh vµ giµu chÊt dinh d-ìng. §Æc biÖt chóng cã hµm l-îng protein th« kh¸ cao (15-16%, cao h¬n gÇn 2 lÇn l-îng protein th« trong h¹t ng«). Mét sµo l¹c cã thÓ thu ®-îc 300-400kg th©n c©y l¹c. §©y lµ nguån thøc ¨n lín cã gi¸ trÞ cho vËt nu«i. §iÒu khã kh¨n lµ vô thu ho¹ch l¹c lµ th¸ng 6-7 d-¬ng lÞch, tøc lµ vµo thêi kú m-a nhiÒu nªn c©y l¹c rÊt dÔ bÞ thèi háng. Tuy vËy cã thÓ biÕn c©y l¹c theo ph-¬ng ph¸p ñ chua, dù tr÷ ®-îc hµng n¨m lµm thøc ¨n cho tr©u bß (xem Ch-¬ng 8). Ngän l¸ s¾n ¦íc tÝnh hµng n¨m ë n-íc ta cã kho¶ng h¬n 1 triÖu tÊn ngän l¸ s¾n t-¬i sau khi thu ho¹ch cñ, cßn Ýt ®-îc sö dông lµm thøc ¨n gia sóc. Ngän l¸ s¾n tuy giµu protein (18-20% theo VCK) nh-ng l¹i chøa ®éc tè xyanoglucozit lµm gia sóc chËm lín hoÆc cã thÓ g©y chÕt khi cã hµm l-îng cao. NÊu chÝn ngän l¸ s¾n lµm gi¶m bít ®éc tè, nh-ng tiªu tèn nhiÒu chÊt ®èt vµ lao ®éng. ñ chua ngän l¸ s¾n (xem Ch-¬ng 8) cã thÓ lo¹i bá gÇn nh- hoµn toµn ®éc tè, l¹i dù tr÷ ®-îc l©u dµi cho tr©u bß ¨n. Cã thÓ thu ngän l¸ s¾n (bÎ ®Õn phÇn cßn l¸ xanh) tr-íc khi thu ho¹ch cñ 20-30 ngµy kh«ng hÒ ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt l-îng cñ s¾n. Mét sµo s¾n cã thÓ thu ®-îc 200-250kg ngän l¸ s¾n t-¬i. §©y lµ nguån thøc ¨n cã gi¸ trÞ cho ch¨n nu«i.