Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 2

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

232
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lạ. Chương 2. Dinh dưỡng năng lượng và protein của gia súc nhai lại Chương này tóm tắt những kiến thức cơ bản và cập nhật về các hệ thống đánh giá giá trị năng lượng và protein (đối với thức ăn và nhu cầu) của gia súc nhai lại, cũng như nguyên tắc phối hợp khẩu phần để đáp ứng được nhu cầu dinh dưỡng của con vật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 2

Ch-¬ng 2 dinh d-ìng n¨ng l-îng vµ protein cña gia sóc nhai l¹i Ch-¬ng nµy tãm t¾t nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ cËp nhËt vÒ c¸c hÖ thèng ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ n¨ng l-îng vµ protein (®èi víi thøc ¨n vµ nhu cÇu) cña gia sóc nhai l¹i, còng nh- nguyªn t¾c phèi hîp khÈu phÇn ®Ó ®¸p øng ®-îc nhu cÇu dinh d-ìng cña con vËt. Dinh d-ìng n¨ng l-îng Kh¸i niÖm Gia sóc lÊy n¨ng l-îng tõ thøc ¨n ®Ó ®¸p øng nhu cÇu n¨ng l-îng cña c¬ thÓ. Toµn bé n¨ng l-îng ho¸ häc cã trong thøc ¨n (x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®èt mÉu thøc ¨n trong «xy trong mét dông cô gäi lµ bom calorimet) ®-îc gäi lµ n¨ng l-îng th« (GE) cña thøc ¨n ®ã. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i toµn bé GE thu nhËn ®-îc tõ thøc ¨n ®Òu ®-îc con vËt sö dông. Mét sè bÞ mÊt ®i qua ph©n, qua n-íc tiÓu vµ qua khÝ mª-tan. N¨ng l-îng th« trõ ®i n¨ng l-îng ë trong ph©n ®-îc gäi lµ n¨ng l-îng tiªu ho¸ (DE). Sau khi trõ tiÕp phÇn n¨ng l-îng mÊt qua n-íc tiÓu vµ qua khÝ mª-tan, phÇn n¨ng l-îng cßn l¹i ®-îc gäi lµ n¨ng l-îng trao ®æi (ME). HÖ sè q=ME/GE ®-îc gäi lµ hµm l-îng n¨ng l-îng trao ®æi vµ lµ mét chØ tiªu chÊt l-îng quan träng cña thøc ¨n. N¨ng l-îng trao ®æi ®-îc c¬ thÓ hÊp thu vµ tr¶i qua c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi trung gian ®Ó cung cÊp ATP cho c¸c môc ®Ých duy tr× c¬ thÓ vµ s¶n xuÊt kh¸c nhau cña con vËt nh- co c¬, duy tr× gradient nång ®é, phôc håi m« bµo vµ chuyÓn ho¸ vµo c¸c s¶n phÈm sinh häc nh- glycogen, protein, mì vµ lactoza cña s÷a. B¶n th©n viÖc sö dông ME ®Ó duy tr× c¬ thÓ vµ s¶n xuÊt còng ®ßi hái tiªu tèn n¨ng l-îng. PhÇn n¨ng l-îng tiªu tèn nµy cuèi cïng bÞ mÊt d-íi d¹ng nhiÖt vµ ®-îc gäi lµ gia nhiÖt (HI). Møc ®é HI cao hay thÊp phô thuéc vµo b¶n chÊt cña thøc ¨n sö dông vµ môc ®Ých sö dông ME. Gi¸ trÞ n¨ng l-îng cña thøc ¨n cßn l¹i sau khi trõ ®i HI ®-îc gäi lµ n¨ng l-îng thuÇn (NE). §ã chÝnh lµ n¨ng l-îng h÷u Ých ®-îc con vËt sö dông cho duy tr× c¬ thÓ, lao t¸c, nu«i thai hay t¹o s¶n phÈm. HÖ sè k = NE/ME ®-îc gäi lµ hiÖu suÊt sö dông n¨ng l-îng trao ®æi. Toµn bé NE sö dông cho duy tr× vµ HI cuèi cïng ®-îc c¬ thÓ th¶i ra ngoµi d-íi d¹ng nhiÖt. HÇu hÕt NE sö dông cho lao t¸c cuèi cïng còng th¶i ra khái c¬ thÓ d-íi d¹ng nhiÖt. Trong khi ®ã NE cho t¨ng träng (kÓ c¶ bµo thai) vµ s¶n xuÊt s÷a chÝnh lµ gi¸ trÞ n¨ng l-îng cña c¸c s¶n phÈm nµy. Sù chuyÓn ho¸ n¨ng l-îng trong c¬ thÓ gia sóc nhai l¹i nh- trªn ®-îc m« t¶ tãm t¾t qua S¬ ®å 2-1 vµ lµm s¸ng tá thªm qua c¸c VÝ dô 1 vµ 2 sau ®©y.
NL th« (GE) (18,4MJ/kgVCK) NL ph©n (10-80%) NL tiªu ho¸ (DE) NL n-íc tiÓu (5-10%) NL khÝ mªtan (6-12%) NL trao ®æi (ME) = NL thuÇn (NE) + Gia nhiÖt (HI) ME duy tr× = NE duy tr× + HI duy tr× ME lao t¸c = NE lao t¸c + HI lao t¸c ME thai = NE thai + HI thai ME s÷a = NE s÷a + HI s÷a ME t. träng = NE t. träng + HI t. träng NhiÖt S¬ ®å 2-1: ChuyÓn ho¸ n¨ng l-îng ë gia sóc nhai l¹i VÝ dô 1: Mét con bß (180kg) ®-îc nu«i ë møc duy tr×, mçi ngµy ¨n mét l-îng thøc ¨n chøa 45 MJ, th¶i ra 15 MJ theo ph©n, 3 MJ theo n-íc tiÓu, 3 MJ theo khÝ mªtan (î h¬i) vµ 24 MJ d-íi d¹ng nhiÖt (17,3MJ NE duy tr× + 6,7MJ HI duy tr×). TÝnh l-îng thu nhËn theo DE, ME vµ NE. Gi¶i: Thu nhËn (GE): 45 MJ/ngµy Th¶i ra: 24 + 15 + 3 + 3 = 45MJ/ngµy S¶n xuÊt: 0 MJ/ngµy DE = 45 - 15 = 30MJ/ngµy ME = 45 - 15 -3 -3 = 21MJ/ngµy NE = 17,3MJ/ngµy
VÝ dô 2: Mét con cõu (35kg) mçi ngµy ¨n mét l-îng thøc ¨n (1,1 kg cá kh«) chøa 18,4 MJ, th¶i ra 6,0 MJ theo ph©n, 0,9 MJ theo n-íc tiÓu, 1,5 MJ theo khÝ mªtan (î h¬i) vµ 7,5 MJ d-íi d¹ng nhiÖt (gåm 4,3MJ NE duy tr× + 1,9MJ HI duy tr× + 1,3 MJ HI s¶n xuÊt). Cõu t¨ng träng 140g/ngµy (2,5MJ). TÝnh l-îng thu nhËn theo DE, ME vµ NE. Gi¶i: Thu nhËn (GE): = 18,4 MJ/ngµy Th¶i ra: 6,0 + 0,9 + 1,5 + 7,5 = 15,9MJ/ngµy S¶n xuÊt (NEp): = 2,5 MJ/ngµy DE =18,4 - 6,0 =12,4MJ/ngµy ME tèng sè = 12,4 - (0,9 + 1,5) = 10,0MJ/ngµy ME duy tr× = 4,3 + 1,9 = 6,2 MJ/ngµy ME t¨ng träng = 10 - 6,2 = 3,8 MJ/ngµy NE tæng sè = 10 - (1,9 + 1,3) = 6,8MJ/ngµy NE duy tr× = 4,3MJ/ngµy NE t¨ng träng = 3,8 - 1,3 = 2,5MJ/ngµy X¸c ®Þnh gi¸ trÞ n¨ng l-îng cña thøc ¨n - N¨ng l-îng th« (GE) N¨ng l-îng th« cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®èt mÉu thøc ¨n trong bom calorimet. Tuy nhiªn viÖc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµm ®-îc, ®Æc biÖt lµ ë n-íc ta. §èi víi c¸c lo¹i thøc ¨n th-êng dïng cho gia sóc nhai l¹i (nhiÒu gluxit, Ýt mì) cã thÓ dïng mét gi¸ trÞ chung lµ 18,5 MJ hay 4,4 Mcal/kg VCK. - N¨ng l-îng tiªu ho¸ (DE) N¨ng l-îng tiªu ho¸ cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc: DE = GE x dE Trong ®ã: dE lµ tû lÖ tiªu ho¸ n¨ng l-îng (biÓu kiÕn). Gi¸ trÞ nµy thay ®æi nhiÒu tuú theo lo¹i thøc ¨n vµ th-êng ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua thÝ nghiÖm tiªu ho¸ trªn gia sóc (in vivo) ®Ó x¸c ®Þnh phÇn n¨ng l-îng (th«) mÊt ®i trong ph©n. Tuy nhiªn trong thùc tÕ kh«ng thÓ lµm thÝ nghiÖm in vivo ®Ó x¸c ®Þnh ®-îc tû lÖ tiªu ho¸ cho mäi lo¹i thøc ¨n, cho nªn ng-êi ta th-êng x©y dùng c¸c ph-¬ng tr×nh håi quy gi÷a DE hay dE víi c¸c thµnh phÇn ho¸ häc cña thøc ¨n trªn c¬ së mét sè thÝ nghiÖm tiªu ho¸ cã ®-îc hay x¸c ®Þnh th«ng qua c¸c thÝ nghiÖm tiªu ho¸ trong phßng thÝ nghiÖm (in vitro). - N¨ng l-îng trao ®æi (ME) N¨ng l-îng trao ®æi (ME) cña mét lo¹i thøc ¨n ®-îc x¸c ®Þnh b»ng thÝ nghiÖm nu«i gia sóc t-¬ng tù nh- thÝ nghiÖm tiªu ho¸, nh-ng trong ®ã ngoµi ph©n cßn ph¶i thu c¶ n-íc tiÓu vµ khÝ mªtan. Khi kh«ng cã buång h« hÊp ®Ó thu
khÝ mªtan, ng-êi ta th-êng -íc tÝnh phÇn n¨ng l-îng mÊt qua khÝ mªtan b»ng 8% n¨ng l-îng thu nhËn. Ngoµi ra còng cã thÓ tÝnh ME cña thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i b»ng 80% DE. Mét sè ph-¬ng tr×nh håi quy còng ®· ®-îc x©y dùng ®Ó tÝnh ME theo thµnh phÇn ho¸ häc vµ l-îng thu nhËn cña thøc ¨n. Gi¸ trÞ n¨ng l-îng trao ®æi cña thøc ¨n cã thÓ ®-îc biÓu diÔn d-íi d¹ng ®¬n vÞ thøc ¨n. HiÖn t¹i ë ViÖt Nam ®ang sö dông ®¬n vÞ thøc ¨n víi gi¸ trÞ b»ng 2500 Kcal ME. - N¨ng l-îng thuÇn (NE) §Ó x¸c ®Þnh n¨ng l-îng thuÇn (NE) cña mét lo¹i thøc ¨n ng-êi ta ph¶i dïng c¸c buång trao nhiÖt vµ khÝ ®Æc biÖt ®Ó x¸c ®Þnh l-îng nhiÖt sinh ra vµ n¨ng l-îng tÝch luü l¹i trong c¬ thÓ sau khÝ cho gia sóc ¨n mét lo¹i thøc ¨n. ViÖc nµy còng cã thÓ tiÕn hµnh th«ng qua thÝ nghiÖm nu«i d-ìng vµ mæ kh¶o s¸t gia sóc. Qua c¸c thÝ nghiÖm nµy cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc hiÖu suÊt sö dông n¨ng l-îng trao ®æi (k) cho c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau (cã hÖ sè q kh¸c nhau) t-¬ng øng víi c¸c môc ®Ých sö dông. Do vËy n¨ng l-îng thuÇn cã thÓ tÝnh gi¸n tiÕp theo ME: NE = ME x k Còng nh- ME, n¨ng l-îng thuÇn còng cã thÓ biÓu diÔn d-íi d¹ng ®¬n vÞ thøc ¨n. VÝ dô, theo hÖ thèng ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ thøc ¨n cña Ph¸p, ®¬n vÞ thøc ¨n t¹o s÷a (UFL) cña thøc ¨n ®-îc tÝnh b»ng 1700 Kcal NE. UFL = NE (Kcal)/1700 Nhu cÇu n¨ng l-îng cña gia sóc nhai l¹i - Nhu cÇu duy tr× Nhu cÇu n¨ng l-îng cÇn cho duy tr× ë bß s÷a trung b×nh lµ 117 Kcal ME hay 70 Kcal NE cho 1 kg khèi l-îng trao ®æi. Theo hÖ thèng cña Ph¸p, nhu cÇu n¨ng l-îng cho duy tr× cã thÓ tÝnh tõ khèi l-îng (W, kg) theo c«ng thøc sau: UFL/ngµy =1,4 + 0,6 x W/100 Nhu cÇu n¨ng l-îng cho duy tr× sau khi tÝnh nh- trªn cÇn ph¶i t¨ng 10% cho nh÷ng bß nu«i nhèt kh«ng hoµn toµn. NÕu bß nu«i nhèt trong c¸c n«ng hé kh«ng cã nhiÒu kho¶ng trèng ®Ó di chuyÓn trong chuång, nhu cÇu n¨ng l-îng cho duy tr× chØ cÇn t¨ng lªn 5% lµ ®ñ. Trong tr-êng hîp bß cã nhiÒu diÖn tÝch ®Ó di chuyÓn nhu cÇu n¨ng l-îng cho duy tr× ph¶i t¨ng thªm tõ 15-20%. Nhu cÇu n¨ng l-îng cho duy tr× cÇn ph¶i t¨ng tõ 20 ®Õn 60% ë nh÷ng bß ch¨n th¶ tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña cá vµ loµi cá cã mÆt trªn th¶m cá. Khi cá ng¾n vµ th-a nhu cÇu nµy cÇn t¨ng thªm 60%.
- Nhu cÇu sinh tr-ëng Nhu cÇu n¨ng l-îng cho t¨ng träng ®-îc tÝnh to¸n d-¹ vµo khèi l-îng (W, kg) vµ møc t¨ng träng dù kiÕn (G, kg). Theo hÖ thèng cña Ph¸p, nhu cÇu n¨ng l-îng cho sinh tr-ëng ®-îc tÝnh theo c«ng thøc sau: UFL/ngµy = W0,75 (0,0732 + 0,0218 G1,4 ) - Nhu cÇu mang thai Nhu cÇu n¨ng l-îng cho mang thai ph¶i ®-îc t¨ng 20, 35 vµ 55 % trong c¸c th¸ng chöa thø 7, 8 vµ 9. Nhu cÇu nµy kh«ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ch¨m sãc qu¶n lý. - Nhu cÇu tiÕt s÷a Nhu cÇu n¨ng l-îng ®Ó s¶n xuÊt 1 kg s÷a tiªu chuÈn (4% mì) lµ 0,44 UFL. Nh- vËy nhu cÇu n¨ng l-îng cho 1 kg s÷a cã mì s÷a nhá h¬n hoÆc lín h¬n 4% ®-îc tÝnh b»ng 0,44 x (0,4 + 0,15 x hµm l-îng mì thùc tÕ) Nhu cÇu dinh d-ìng cho tiÕt s÷a kh«ng thay ®æi vµ kh«ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ch¨m sãc qu¶n lý. Dinh d-ìng protein Kh¸i niÖm Tr-íc ®©y, nhu cÇu vµ gi¸ trÞ protein thøc ¨n cña gia sóc nhai ®-îc tÝnh theo protein th« (CP) hay protein tiªu ho¸ (DCP). Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ protein nh- tr×nh bµy ë ch-¬ng tr-íc, hÖ thèng ®¸nh gi¸ protein dùa trªn CP hay DCP kh«ng tho¶ m·n ®èi víi gia sóc nhai l¹i, ®Æc biÖt lµ do kh«ng tÝnh ®Õn nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ c¸c hîp chÊt chøa N (kÓ c¶ N phi protein) cña VSV d¹ cá. Bëi vËy, hiÖn nay trªn thÕ giíi c¸c hÖ thèng míi ®¸nh gi¸ protein thøc ¨n (vµ nhu cÇu) cña gia sóc nhai l¹i b»ng c¸ch tÝnh to¸n l-îng protein cuèi cïng ®-îc tiªu ho¸ vµ hÊp thu ë ruét theo hai nguån kh¸c nhau: mét nguån do VSV d¹ cá cung cÊp vµ mét nguån trùc tiÕp tõ thøc ¨n kh«ng qua chuyÓn ho¸ bëi VSV ë d¹ cá. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam cho ®Õn nay vÉn ch-a cã mét hÖ thèng ®¸nh gi¸ protein theo kiÓu míi. Do vËy, trong tµi liÖu nµy chóng t«i t¹m dïng hÖ thèng PDI (ProtÐines Digestibles dans l’Intestine) cña Ph¸p lµ mét hÖ thèng hiÖn ®¹i vµ ®· b¾t ®Çu ®-îc ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a ë miÒn B¾c trong thêi gian gÇn ®©y (Pozy vµ CS, 2002). Theo hÖ thèng PDI, phÇn protein cña VSV tiªu ho¸ ë ruét ®-îc gäi lµ PDIM (ProtÐines Digestibles dans l’intestine d’orgigine Microbienne). Nguån
PDIM nµy ®ãng mét vai trß rÊt quan trong trong viÖc tho¶ m·n nhu cÇu protein cña gia sóc nhai l¹i, ®Æc biÖt lµ khi khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp. PhÇn protein thËt cña thøc ¨n kh«ng bÞ ph©n gi¶i ë d¹ cá (protein tho¸t qua) ®i xuèng ruét non vµ ®-îc tiªu ho¸ mét phÇn ë ®ã. Tû lÖ tiªu ho¸ phÇn protein nµy, tuú theo lo¹i thøc ¨n, th-êng dao ®éng trong kho¶ng 50-70%. PhÇn protein cña khÈu phÇn kh«ng bÞ ph©n gi¶i ë d¹ cá nh-ng ®-îc tiªu ho¸ ë ruét ®-îc gäi lµ PDIA (ProtÐines Digestibles dans l’Intestine d’orgigine Alimantaire). Ni t¬ phi protein Protein vi sinh Protein thøc ¨n PDI NH3 AA NL Protein kh«ng ph©n gi¶i ë d¹ cá H×nh 1: ChuyÓn ho¸ protein thøc ¨n ë bß cá (Pozy vµ CS, 2002) Gi¸ trÞ protein cña mét thøc ¨n lµ tæng l-îng protein ®-îc tiªu ho¸ ë ruét (PDI). Gi¸ trÞ PDI nµy b»ng tæng cña hai gi¸ trÞ PDIA vµ PDIM: PDI = PDIA + PDIM Nh- vËy, hÖ thèng PDI nµy cña Ph¸p còng nh- c¸c hÖ thèng dinh d-ìng hiÖn ®¹i kh¸c cho phÐp ®¸nh gi¸ vai trß cña thøc ¨n vµ cña VSV d¹ cá trong viÖc cung cÊp protein tíi ruét cña gia sóc nhai l¹i. Sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt d¹ cá vµ l-îng protein cÊu tróc nªn c¬ thÓ vi sinh vËt (PDIM) kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo l-îng amoniac (N) mµ c¶ vµo l-îng n¨ng l-îng cã thÓ lªn men cã mÆt t¹i cïng mét thêi ®iÓm trong d¹ cá (®Ó cung cÊp khung cacbon vµ ATP). Nh- vËy, viÖc tæng hîp protein cña VSV tõ am«niac trong d¹ cá liªn quan chÆt chÏ ®Õn nguån n¨ng l-îng ®-îc sinh ra tõ qu¸ tr×nh lªn men c¸c chÊt h÷u c¬ trong d¹ cá. Tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ cho thÊy trung b×nh cø mçi kg chÊt h÷u c¬ ®-îc lªn men trong d¹ cá th× cã 135-145g protein th« (CP) cña VSV ®-îc tæng hîp. V× lý do trªn, gi¸ trÞ protein cña mét lo¹i thøc ¨n (PDI) cã thÓ ®-îc tÝnh to¸n theo 2 yÕu tè lµ N vµ n¨ng l-îng cña thøc ¨n ®ã. Khi n¨ng l-îng vµ c¸c chÊt dinh d-ìng kh¸c trong d¹ cá kh«ng bÞ h¹n chÕ th× sù tæng hîp protein cña VSV phô thuéc vµo nguån N cña thøc ¨n ph©n gi¶i ®Ó sinh amoniac trong d¹ cá. Sè l-îng PDIM cã ®-îc tõ nguån N ph©n gi¶i cña thøc ¨n khi mµ n¨ng l-îng
vµ c¸c chÊt dinh d-ìng kh¸c trong d¹ cá kh«ng bÞ chÕ ®-îc gäi lµ PDIMN. Ng-îc l¹i, sù tæng hîp PDIM phô thuéc vµo nguån n¨ng l-îng cña thøc ¨n gi¶i phãng ra ë d¹ cá khi mµ nguån N ph©n gi¶i vµ c¸c yÕu tè dinh d-ìng kh¸c kh«ng bÞ h¹n chÕ. Sè l-îng PDIM cã ®-îc tõ nguån n¨ng l-îng cña thøc ¨n khi N vµ c¸c chÊt dinh d-ìng kh¸c trong d¹ cá kh«ng bÞ h¹n chÕ ®-îc gäi lµ PDIME. Gi¸ trÞ PDIMN cña mét thøc ¨n th-êng kh¸c víi gi¸ trÞ PDIME cña thøc ¨n ®ã, v× thÕ gi¸ trÞ protein tiªu ho¸ ë ruét cña mét thøc ¨n sÏ cã hai gi¸ trÞ: PDIN vµ PDIE: PDIN = PDIA + PDIMN PDIE = PDIA + PDIME Hai gi¸ trÞ nµy kh«ng mang tÝnh céng gép. Gi¸ trÞ thÊp nhÊt trong hai gi¸ trÞ PDIN vµ PDIE cña mét lo¹i thøc ¨n ph¶i ®-îc lÊy ®Ó coi lµ sè l-îng protein ®-îc tiªu ho¸ ë ruét (PDI) cña thøc ¨n ®ã khi nã lµ thµnh phÇn duy nhÊt cña khÈu phÇn cho bß. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ gi¸ trÞ cao nhÊt trong hai gi¸ trÞ PDIN vµ PDIE lµ gi¸ trÞ tiÒm n¨ng cña thøc ¨n ®ã, tøc lµ sè l-îng protein cã thÓ ®-îc tiªu ho¸ ë ruét (PDI) cña thøc ¨n ®ã nÕu nã ®-îc phèi hîp víi c¸c thµnh phÇn kh¸c cã gi¸ trÞ dinh d-ìng bæ sung ®Ó cã khÈu phÇn tèi -u cho bß. C¸ch tÝnh gi¸ trÞ protein cña thøc ¨n Gi¸ trÞ protein tiªu ho¸ ë ruét (PDIN vµ PDIE) cña mçi lo¹i thøc ¨n cã thÓ tÝnh ®-îc tõ 4 th«ng tin sau ®©y cña thøc ¨n: (1) Hµm l-îng protein th« (CP). Hµm l-îng nµy ®-îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy hµm l-îng N (®Þnh l-îng theo ph-¬ng ph¸p Kjeldalh) nhÇn víi hÖ sè 6,25. (2) Tû lÖ ph©n gi¶i cña protein th« trong d¹ cá (DT). Tû lÖ nµy cã ®-îc tõ c¸c nghiªn cøu in sacco theo c¸c qui tr×nh tiªu chuÈn (B¶ng 2-1). (3) Hµm l-îng chÊt h÷u c¬ lªn men (FOM) cña thøc ¨n. Hµm l-îng nµy b»ng hµm l-îng chÊt h÷u c¬ tiªu ho¸ (MOD) sau khi ®· trõ ®i hµm l-îng lipit (kh«ng lªn men ®-îc), hµm l-îng protein tho¸t qua vµ c¸c axit h÷u c¬ (trong tr-êng hîp c¸c thøc ¨n ñ chua). (4) Tû lÖ tiªu ho¸ ë ruét non cña protein tho¸t qua (dr). Tû lÖ nµy cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng ph-¬ng ph¸p tói nylon di ®éng (mobile nylon bag technique). HiÖn t¹i ë ViÖt Nam ch-a x¸c ®Þnh ®-îc tû lÖ nµy cho c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau, nh-ng cã thÓ tham kh¶o B¶ng 2-1 ®Ó tÝnh to¸n. Tõ nh÷ng th«ng tin trªn, ¸p dông c¸c c«ng thøc sau ®©y ®Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ protein tiªu ho¸ ë ruét (g/kg VCK):
PDIA = 1,1 x CP x (1-DT) x dr PDIMN = 0,8 x 0,8 x CP x (DT-0,1) PDIME = 0,145 x 0,8 x 0,8[MOD - CP(1-DT) -Mì] PDIN = PDIA + PDIMN PDIE = PDIA + PDIME Ghi chó: Trong c¸c c«ng thøc trªn mÆc nhËn r»ng 1g FOM cña thøc ¨n cã thÓ cho phÐp VSV d¹ cá tæng hîp ®-îc 0,145g CP, tû lÖ protein thùc (axit amin) cña CP cña VSV lµ 0,8 vµ tû lÖ tiªu ho¸ cña protein thËt nµy trong ruét non lµ 0,8. B¶ng 2-1: Gi¸ trÞ DT vµ dr cña mét sè lo¹i thøc ¨n (Pozy vµ Vò ChÝ C-¬ng, 2002) Thøc ¨n DT dr Cá tù nhiªn, cá voi, cá ghi nª, l¸ 0,53 0,73 mÝa Bét c¸ 0,45 0,85 Cá hä ®Ëu (l¸) 0,73 0,85 Th©n c©y chuèi 0,69 0,90 C¸m g¹o vµ c¸m m× 0,76 0,95 H¹t vµ c¸m h¹t c©y ®Ëu 0,90 0,90 Kh« dÇu ®Ëu tu¬ng, c¸m Guyo 0,62 0,90 68 R¬m lóa 0,69 0,90 Cá kh« 0,66 0,70 Th©n l¸ c©y ng« 0,69 0,90 Th©n l¸ c©y ng« ö chua 0,72 0,60 Ng« h¹t 0,42 0,95 S¾n cñ 0,73 0,90 B· bia, bçng riÖu, b· ®Ëu phô 0,45 0,90 B· hoa qu¶ 0,72 0,75 RØ mËt 1,00 0,70 Thøc ¨n hçn hîp cho bß s÷a 0,57 0,95 B· cñ s¾n t-oi 0,72 0,75 Cã thÓ tham kh¶o gi¸ trÞ PDIN vµ PDIE ®· ®-îc x¸c ®Þnh cho mét sè lo¹i phô phÈm ë ViÖt Nam trong b¶ng phô lôc 2 ë cuèi s¸ch hay tµi liÖu võa xuÊt b¶n gÇn ®©y cña Pozy vµ CS (2002) ®Ó lËp khÈu phÇn ¨n cho bß. Nhu cÇu protein cña gia sóc nhai l¹i - Nhu cÇu duy tr×
Nhu cÇu protein cho duy tr× cho bß vµo kho¶ng 3,25g PDI/kg khèi l-îng trao ®æi. Gi¸ trÞ nµy ®-îc tÝnh to¸n trªn c¬ së c©n b»ng nit¬. V× vËy nã bao gåm c¶ c¸c nhu cÇu cho viÖc mÊt nit¬ trao ®æi trong ph©n. gPDI/ngµy = 3,25x W 0,75 Nhu cÇu nµy còng cã thÓ tÝnh: gPDI/day = 95 + 0,5 x W - Nhu cÇu t¨ng träng Mét kg t¨ng träng th-êng cã tõ 150 ®Õn 200g protein thËt tuú thuéc vµo tuæi gia sóc. Gia sóc giµ cã hµm l-îng protein thËt thÊp h¬n. HiÖu qu¶ sö dông PDI cho sinh tr-ëng trung b×nh lµ 68%. V× vËy, nhu cÇu PDI hµng ngµy cho sinh tr-ëng lµ 280 g PDI/kg t¨ng träng. - Nhu cÇu mang thai Nhu cÇu protein cho mang thai ®-îc tÝnh to¸n cho 10 kg khèi l-îng s¬ sinh vµ t-¬ng øng lµ 19,5; 33 vµ 51 g PDI/ngµy cho c¸c th¸ng chöa thø 7, 8 vµ 9. Khèi l-îng bª s¬ sinh dïng ®Ó tÝnh to¸n lµ 20 kg ë bß Lai Sind, 30 kg ë bß lai HF h-íng s÷a vµ 40 kg ë bß Holstein Friesian thuÇn. - Nhu cÇu tiÕt s÷a Nhu cÇu protein cho tiÕt s÷a ®-îc -íc tÝnh tõ protein tiÕt trong s÷a vµ hiÖu qu¶ sö dông PDI cho tæng hîp s÷a. Trong 1 kg s÷a tiªu chuÈn (4% mì) trung b×nh chøa 31g protein vµ hiÖu qu¶ sö dông PDI cho tæng hîp s÷a theo nhiÒu nghiªn cøu lµ 0,64. Nh- vËy nhu cÇu protein cho t¹o s÷a lµ 31/0,64 = 48 g PDI/kg s÷a tiªu chuÈn hay ®Ó t¹o 1 kg s÷a thùc tÕ lµ 48 (g PDI) x (0,4 + 0,15 x % mì thùc tÕ) Phèi hîp khÈu phÇn KhÈu phÇn thøc ¨n cña bß nªn chia thµnh hai phÇn: khÈu phÇn c¬ së vµ thøc ¨n bæ sung. §Ó tËn dông lîi thÕ sinh häc cña bß, khÈu phÇn c¬ së nªn bao gåm tèi ®a c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ th« s½n cã, kÓ c¶ c¸c phô phÈm rÎ tiÒn. KhÈu phÇn c¬ së th-êng tho¶ m·n ®-îc c¸c nhu cÇu dinh d-ìng cho duy tr×. Ngoµi viÖc ®¸p øng nhu cÇu duy tr×, khÈu phÇn c¬ së cßn cã thÓ cã d- dinh d-ìng ®Ó ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu s¶n xuÊt. Møc d- nµy phô thuéc vµo thµnh phÇn vµ chÊt l-îng c¸c lo¹i thøc ¨n trong khÈu phÇn c¬ së. Tuy nhiªn, khÈu phÇn c¬ së (thøc ¨n x¬ th«) th-êng kh«ng c©n ®èi dinh d-ìng vµ kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu dinh d-ìng cho gia sóc cã søc s¶n xuÊt cao. Khi ®ã cÇn ph¶i cã thªm c¸c thøc ¨n bæ sung ®Ó c©n ®èi dinh d-ìng vµ t¹o thµnh khÈu phÇn hoµn chØnh.
Ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n khÈu phÇn ¨n cho bß s÷a b¾t ®Çu b»ng viÖc tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ n¨ng l-îng vµ protein gåm c¸c b-íc nh- sau (theo Pozy vµ Vò ChÝ C-¬ng, 2002): 1. TÝnh nhu cÇu n¨ng l-îng vµ protein (UFL vµ PDI) cho duy tr× (cã hiÖu chØnh nhu cÇu n¨ng l-îng theo ph-¬ng thøc ch¨n nu«i), nhu cÇu cho sinh tr-ëng vµ mang thai (nÕu cã). Ch-a tÝnh nhu cÇu cho s¶n xuÊt s÷a. 2. TÝnh gi¸ trÞ n¨ng l-îng (UFL) vµ protein (PDIN vµ PDIE) cña khÈu phÇn thøc ¨n th« c¬ së. 3. TÝnh phÇn n¨ng l-îng (UFL) vµ protein (PDIN vµ PDIE) cßn l¹i cña khÈu phÇn thøc ¨n th« c¬ së sau khi ®· trõ ®i nhu cÇu duy tr×. 4. Bæ sung khÈu phÇn c¬ së b»ng mét (hoÆc vµi) lo¹i thøc ¨n giµu n¨ng l-îng hoÆc protein (tuú tr-êng hîp) ®Ó c©n b»ng n¨ng l-îng vµ protein vµ cè g¾ng ®¹t ®-îc PDIE=PDIN. KhÈu phÇn c¬ së ®· ®iÒu chØnh nµy sÏ ®¸p øng ®-îc nhu cÇu duy tr× vµ nhu cÇu cho mét møc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh (thÊp). 5. ThiÕt kÕ thøc ¨n hçn hîp bæ sung cho nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tÝnh to¸n sè l-îng thøc ¨n bæ sung ®Ó ®¸p øng møc s¶n xuÊt v-ît trªn møc mµ khÈu phÇn thøc ¨n c¬ së (®· ®iÒu chØnh) cho phÐp. Chó ý: - §Ó biÕt ®-îc gi¸ trÞ protein (PDI) cña mét khÈu phÇn, tr-íc hÕt cÇn tÝnh tæng sè l-îng PDIN (tæng nµy b»ng gi¸ trÞ PDIN cña tõng loaÞ thøc ¨n sö dông trong khÈu phÇn). Sau ®ã tÝnh tæng PDIE cña khÈu phÇn theo c¸ch t-¬ng tù (kh«ng lÊy tæng cña PDIN vµ PDIE). Cuèi cïng gi¸ trÞ thÊp nhÊt cña tæng PDIN hoÆc PDIE cña khÈu phÇn chÝnh lµ sè l-îng protein tiªu ho¸ ë ruét (PDI) cña khÈu phÇn ®ã. §Ó x©y dùng ®-îc mét mét khÈu phÇn hîp lý (c©n ®èi N vµ n¨ng l-îng cho VSV d¹ cá t¨ng sinh vµ ho¹t ®éng tèi ®a) ng-êi ta ph¶i phèi hîp c¸c lo¹i thøc ¨n sao cho PDIN = PDIE (tÝnh cho toµn khÈu phÇn) b»ng c¸ch phèi hîp nh÷ng thøc ¨n cã c¸c gi¸ trÞ PDIN vµ PDIE kh¸c nhau. - Khi x©y dùng khÈu phÇn ®iÒu cèt yÕu lµ lµm cho con vËt ¨n ®-îc cµng nhiÒu nhiÒu thøc ¨n th« cµng tèt vµ gi¶m thÊp nhÊt l-îng thøc ¨n tinh ph¶i cho ¨n nh-ng vÉn ®¶m b¶o ®¸p øng ®ñ nhu cÇu vÒ dinh d-ìng. §Ó x©y dùng ®-îc c¸c khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n th« mµ gia sóc cã kh¶ n¨ng ¨n hÕt, cÇn biÕt ®-îc l-îng thøc ¨n th« mµ gia sóc cã thÓ ¨n ®-îc trong ®iÒu kiÖn cho ¨n tù do (B¶ng 2-2). Tuy nhiªn, l-îng thu nhËn tù do nµy cßn chÞu ¶nh h-ëng cña l-îng thøc ¨n bæ sung. Bæ sung thøc ¨n cã thÓ kÝch thÝch lµm t¨ng l-îng thu nhËn khÈu phÇn c¬ së (th-êng lµ khi bæ sung Ýt), nh-ng còng cã thÓ lµm gi¶m l-îng thu nhËn khÈu phÇn c¬ së (hiÖn t-îng thay thÕ).
B¶ng 2-2: Kh¶ n¨ng thu nhËn thøc ¨n th« x anh (cho ¨n tù do) phô thuéc chÊt l-îng cá ChÊt l-îng cá VCK thu nhËn hµng ngµy (% thÓ träng) RÊt tèt 3,0 Tèt 2,5 Trung b×nh 2,0 XÊu 1,5 RÊt xÊu 1,0