Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 9

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 44
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lạ. Chương 9. Các hệ thống sản xuất nông nghiệp sử dụng phụ phẩm làm thức ăn gia súc Việt Nam là một nước nông nghiệp nên sản xuất nông nghiệp có ý nghĩa sống còn đối với quá trình phát triển kinh tế xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 9

Ch-¬ng 9 C¸c hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sö dông phô phÈm lµm thøc ¨n gia sóc ViÖt Nam lµ mét n-íc n«ng nghiÖp nªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nhê nh÷ng hÖ thèng n«ng nghiÖp trong ®ã ch¨n nu«i vµ trång trät phèi hîp vµ tËn dông phô phÈm cña nhau nªn chóng ta ®· cã ®-îc mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. Preston (1995) ®· nhËn xÐt “. . . nÕu ®¸nh gi¸ vÒ mÆt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng th× ViÖt Nam thuéc vµo nh÷ng n-íc ®i ®Çu”. GÇn ®©y Orskov (2001), mét nhµ dinh d-ìng næi tiÕng thÕ giíi, còng c«ng nhËn r»ng “ ViÖt Nam ®ang dÉn ®Çu víi môc tiªu t¨ng c-êng khai th¸c dinh d-ìng tõ c¸c nguån cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o nh»m t¨ng c¬ héi c«ng ¨n viÖc lµm ë n«ng th«n”. C¸c phô phÈm n«ng c«ng nghiÖp chÝnh lµ c¸c nguån vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o ®ã. N©ng cao kh¶ n¨ng khai th¸c c¸c nguån phô phÈm nµy sÏ gióp cho viÖc ph¸t triÓn h¬n n÷a mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®¶m b¶o an ninh l-¬ng thùc vµ b¶o vÖ m«i tr-êng. §¸nh gi¸ c¸c m« h×nh ch¨n nu«i ”hiÖn ®¹i” Kh¸c víi trång trät, ngµnh ch¨n nu«i ë nuíc ta còng nh- nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn ë vïng nhiÖt ®íi chÞu ¶nh h-ëng nhiÒu bëi c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ do c¸c n-íc c«ng nghiÖp ë vïng «n ®íi x©y dùng nªn. Ch¼ng h¹n, hÇu hÕt c¸c ph-¬ng ph¸p “hiÖn ®¹i” trong ch¨n nu«i lîn, gia cÇm vµ bß s÷a ë c¸c n-íc nhiÖt ®íi lµ nh÷ng b¶n sao gÇn nh- chÝnh x¸c c¸c m« h×nh cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp. Nh÷ng m« h×nh nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nguyªn liÖu ngo¹i nhËp vµ sö dông Ýt lao ®éng sèng. Ch¨n nu«i c«ng nghiÖp nh- vËy ®-îc ¸p dông nh»m ®¸p l¹i mong muèn “n©ng cao chÊt l-îng cuéc sèng” th«ng qua viÖc t¨ng møc tiªu thô thùc phÈm cã nguån gèc ®éng vËt. Thùc ra, viÖc ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc c¸c m« h×nh ch¨n nu«i c«ng nghiÖp ®· lµm trÇm träng thªm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vèn ®· nan gi¶i bëi v× viÖc ®ã sÏ dÉn ®Õn: - Gi¶m c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng nguy c¬ nghÌo ®ãi cho nh÷ng ng-êi n«ng d©n s¶n xuÊt nhá v× hä kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong viÖc mua vËt t- vµ b¸n s¶n phÈm; h¬n n÷a, hä còng cã thÓ kh«ng cã ®ñ tr×nh ®é kü thuËt vµ n¨ng lùc qu¶n lý phøc t¹p. - T¨ng nhËp siªu do ph¶i nhËp khÈu nhiÒu nguyªn liÖu.
- Kh«ng khai th¸c th¸c ®-îc c¸c tiÒm n¨ng s½n cã nh- c¸c nguån phô phÈm dåi dµo, lao ®éng s½n cã, gia sóc, gia cÇm cã kh¶ n¨ng chèng bÖnh cao vµ thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña ®Þa ph-¬ng. - T¨ng « nhiÔm do t¹i c¸c c¬ së ch¨n nu«i nh- vËy sè l-îng gia sóc gia cÇm th-êng nhiÒu trong khi kh«ng cã c¸c c©y trång cÇn thiÕt ®Ó t¸i sö dông chÊt th¶i. - Nguy c¬ m¾c bÖnh cña gia sóc cao do nu«i gièng nhËp néi kh«ng thÝch nghi vµ do mËt ®é nu«i cao. - Kh«ng bÒn v÷ng vÒ mÆt kinh tÕ. Theo Orskov (2001) mét sè n-íc nh- Nigeria vµ Venezuela ®· x©y dùng ngµnh ch¨n nu«i th©m canh kü thuËt cao nhê cã ®Çu t- tõ thu nhËp dÇu khÝ, nh-ng nh÷ng hÖ thèng ch¨n nu«i nh- vËy ®· kh«ng ®øng v÷ng khi gi¸ dÇu h¹ vµ trî gi¸ n«ng nghiÖp bÞ c¾t gi¶m. Nh÷ng nguy hiÓm cña viÖc ¸p dông nh÷ng kÜ thuËt ch¨n nu«i th©m canh dùa trªn nh÷ng kÜ thuËt nhËp tõ ph-¬ng T©y nh- gia sóc, thøc ¨n còng ®· ®-îc minh chøng qua cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh x¶y ra gÇn ®©y ë mét sè n-íc §«ng Nam ch©u ¸ nh- Indonesia, Malaysia, Thailand v.v. T¹i Indonesia, 80% ngµnh ch¨n nu«i gia cÇm ®· bÞ ph¸ s¶n. T¹i Malaysia cã thÓ mua bß Holstein víi gi¸ rÊt rÎ bëi v× nu«i chóng kh«ng kinh tÕ khi ph¶i nhËp c¸c lo¹i thøc ¨n tinh tõ n-íc ngoµi. §ã lµ nh÷ng kinh nghiÖm rÊt ®¸ng ®Ó chóng ta quan t©m nh»m tr¸nh ®-îc nh÷ng sai lÇm t-¬ng tù. C¸c hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng kÕt hîp sö dông phô phÈm trång trät phôc vô ch¨n nu«i ë ViÖt Nam C¸c hÖ thèng canh t¸c kÕt hîp ë ViÖt Nam, còng gièng nh- ë nh÷ng n¬i kh¸c, phèi hîp ch¨n nu«i víi trång trät sao cho mÆc dï mçi hîp phÇn cã thÓ ho¹t ®éng ®éc lËp nh-ng chóng l¹i bæ sung ®-îc cho nhau vµ s¶n phÈm cña chóng mang tÝnh céng gép. S¶n phÈm cña mét hîp phÇn (vÝ dô nh- ph©n chuång) l¹i lµ ®Çu vµo cho c¸c hîp phÇn kh¸c (lµm ph©n bãn ruéng ch¼ng h¹n). Sù phèi kÕt hîp nµy cña c¸c hîp phÇn cña hÖ thèng cho ra ®-îc mét khèi l-îng s¶n phÈm lín h¬n tæng céng nh÷ng s¶n phÈm ®¬n lÎ cña chóng. Nh÷ng hÖ thèng nµy cho phÐp gi¶m thiÓu chÊt th¶i nhê t¸i sö dông vµ còng nhê vËy mµ lµm gi¶m bít nhu cÇu ®èi víi nguyªn liÖu th« tõ bªn ngoµi vµ gi¶m rñi ro cho n«ng d©n. Cïng víi viÖc t¸i sö dông c¸c chÊt th¶i c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt kÕt hîp nh- vËy cßn gióp cho viÖc b¶o vÖ m«i tr-êng vµ duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc nhê viÖc sö dông c¸c nguyªn liÖu b¶n ®Þa, ®ã còng lµ lý do ®ßi hái Ýt ho¸ chÊt n«ng nghiÖp h¬n. Trong sè c¸c hÖ thèng kÕt hîp c©y trång-vËt nu«i ë ViÖt Nam, mét sè hÖ thèng tiªu biÓu sau ®©y cÇn ®-îc nh©n réng vµ c¶i tiÕn h¬n n÷a.
HÖ thèng trång lóa-ch¨n nu«i tr©u bß HÖ thèng nµy (S¬ ®å 9-1) rÊt phæ biÕn vµ quan träng ë nh÷ng vïng trång lóa. Mét mÆt tr©u bß cung cÊp søc kÐo phôc vô cho viÖc lµm ®Êt vµ ph©n bãn ®Ó lµm t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt. MÆt kh¸c, chóng l¹i dùa vµo c¸c phô phÈm, ®Æc biÖt lµ r¬m lóa, lµm nguån thøc ¨n cña chóng. HÖ thèng nµy còng lµm gi¶m bít sù « nhiÔm, ch¼ng h¹n nh- do ®èt r¬m r¹ trªn ®ång ruéng ë nh÷ng vïng trång lóa ®-îc c¬ giíi ho¸ cao. Phô phÈm (r¬m r¹) Gia ®×nh L-¬ng vµ Thùc Lóa Tr©u thùc thÞ tr-êng phÈm bß Søc kÐo vµ ph©n bãn S¬ ®å 9-1: HÖ thèng trång lóa-tr©u/bß ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n-íc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt trªn thÕ giíi, víi s¶n l-îng l-¬ng thùc qui thãc lªn tíi trªn 30 triÖu tÊn/n¨m. NÕu tÝnh r»ng mçi kg lóa g¹o s¶n xuÊt ra sÏ ®i kÌm víi kho¶ng 0,8-1kg r¬m th× ViÖt Nam sÏ cã kho¶ng 25-30 triÖu tÊn r¬m mçi n¨m. §©y lµ nguån thøc ¨n cã tiÒm n¨ng lín ë n-íc ta nh-ng hÇu nh- chóng ch-a ®-îc khai th¸c cã hiÖu qu¶. Theo thèng kª hiÖn nay c¶ n-íc cã kho¶ng 7 triÖu con tr©u bß. Nh- vËy vÒ lÝ thuyÕt mçi con tr©u bß sÏ cã kho¶ng 4 tÊn r¬m mçi n¨m. TÊt nhiªn trong sè ®ã tr©u vµ bß kh«ng thÓ ¨n hÕt ®-îc mµ mét phÇn ®¸ng kÓ ®-îc sö dông lµm chÊt ®èt vµ mét l-îng lín bÞ bá l·ng phÝ. Tõ tr-íc ®Õn nay r¬m th-êng ®-îc ph¬i kh« tËn dông sau khi thu ho¹ch lóa. R¬m kh« ®-îc chÊt thµnh ®èng ngoµi trêi hay trong nhµ ®Ó dù tr÷ cho tr©u bß ¨n trong vô ®«ng xu©n khi kh«ng s½n cã cá xanh. Tuy nhiªn, chÊt l-îng thÊp cña r¬m lóa h¹n chÕ l-îng thu nhËn cña gia sóc. Bëi vËy, nÕu ¸p dông ®-îc c¸c biÖn
ph¸p t¸c ®éng tèt ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ dinh d-ìng cña r¬m lóa th× sÏ cã ý nghÜa chiÕn l-îc lín trong viÖc n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña hÖ thèng nµy, gãp phÇn ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u bß bÒn v÷ng, gi¶m ®-îc sù c¹nh tranh thøc ¨n tinh víi con ng-êi hay c¸c gia sóc gia cÇm kh¸c. C¸c ph-¬ng ph¸p cã thÓ n©ng cao chÊt l-îng vµ sè l-îng r¬m lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i liªn quan ®Õn viÖc c¶i tiÕn c¸c ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch, b¶o qu¶n sau thu ho¹ch, xö lý r¬m tr-íc khi cho ¨n vµ bæ sung dinh d-ìng hîp lý. MÆt kh¸c, ®· cã nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy râ rµng r»ng c¸c gièng lóa kh¸c nhau cã chÊt l-îng r¬m kh¸c nhau vµ cã thÓ chän läc lo¹i r¬m cã chÊt l-îng tèt h¬n mµ kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l-îng g¹o. Tuy nhiªn, tõ tr-íc ®Õn nay rÊt Ýt nhµ nh©n gièng lóa ®Ó ý ®Õn vÊn ®Ò chÊt l-îng r¬m, mÆc dÇu nã rÊt quan träng ®èi víi dinh d-ìng gia sóc nhai l¹i. HÖ thèng v-ên-ao-chuång (VAC) HÖ thèng nµy (S¬ ®å 9-2) lµ m« h×nh kÕt hîp v-ên c©y (V), ao c¸ (A) vµ chuång nu«i gia sóc (C). V-ên (c¸c lo¹i c©y) Gia ®×nh vµ thÞ tr-êng Ao Chuång (c¸ vµ thùc (tr©u, bß, vËt thuû sinh) lîn, gµ) S¬ ®å 9-2: HÖ thèng V-ên-Ao-Chuång (VAC) Trong khi lµm v-ên, th¶ c¸ vµ ch¨n nu«i cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm chÝnh cho nhu cÇu gia ®×nh hoÆc thÞ tr-êng th× phô phÈm tõ mét hîp phÇn nµy cña hÖ thèng ®-îc sö dông lµm ®Çu vµo cho c¸c hîp phÇn s¶n xuÊt kh¸c vµ nhê ®ã lµm gi¶m bít viÖc sö dông nh÷ng ho¸ chÊt bªn ngoµi vµ lµm gi¶m thiÓu sù « nhiÔm. Ngoµi tr©u bß c¸c lo¹i gia sóc gia cÇm kh¸c còng cã thÓ tham gia vµo hÖ thèng nµy.
HÖ thèng VACR Cã nhiÒu c¶i biªn kh¸c cña nh÷ng hÖ thèng nªu trªn trong c¸c bèi c¶nh sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau. VÝ dô ë miÒn nói hÖ thèng VAC ®-îc kÕt hîp víi rõng (R) h×nh thµnh nªn mét hÖ thèng ®-îc gäi lµ VACR (hÖ thèng n«ng-l©m kÕt hîp). HÖ thèng VACR cã thÓ cã nh÷ng lîi thÕ bæ sung cña viÖc s¶n xuÊt thøc ¨n gia sóc, cung cÊp cñi, c¶i thiÖn ®é mµu cña ®Êt, duy tr× tÇng ®Êt mÆt l©u dµi vµ do ®ã gióp cho viÖc b¶o vÖ m«i tr-êng. C¶i tiÕn vµ th©m canh h¬n n÷a c¸c hÖ thèng n«ng nghiÖp kÕt hîp Nh÷ng hÖ thèng canh t¸c kÕt hîp truyÒn thèng ®· ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ trªn 100 n¨m nay, t-¬ng ®èi cã hiÖu qu¶ vµ dÜ nhiªn lµ bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, hiÖn nay chóng ®ang bÞ th¸ch thøc do viÖc gi¶m quy m«, do nhu cÇu tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®éng vËt ngµy cµng t¨ng, do t¨ng sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµ c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc vµ do sù c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng cña c¸c c¬ së ch¨n nu«i c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i víi quy m« lín xuÊt hiÖn gÇn ®©y, mét phÇn dùa vµo thøc ¨n tinh nhËp khÈu vµ c¸c gièng ngo¹i nhËp còng nh- con lai cña chóng. §iÒu nµy sÏ kh«ng chØ dÉn tíi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng, mµ cßn lµm gi¶m c¬ héi viÖc lµm ë n«ng th«n vµ gi¶m sè l-îng nh÷ng gia sóc b¶n ®Þa vèn cã kh¶ n¨ng chèng ®ì bÖnh tËt vµ sö dông rÊt cã hiÖu qu¶ nh÷ng thùc ¨n ®Þa ph-¬ng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng phô phÈm n«ng nghiÖp vµ thùc phÈm thõa cña c¸c gia ®×nh. V× nh÷ng lý do trªn nh÷ng hÖ thèng s¶n xuÊt kÕt hîp truyÒn thèng nµy ph¶i ®-îc c¶i tiÕn ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, ®ång thêi ph¶i n©ng cao nhËn thøc vÒ nh÷ng -u ®iÓm cña chóng trong viÖc t¹o viÖc lµm ë n«ng th«n, b¶o vÖ m«i tr-êng vµ duy tr× sù ®a d¹ng sinh häc. Mét sè ch-¬ng tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu gÇn ®©y ®· tËp trung vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶, n¨ng suÊt vµ tÝnh bÒn v÷ng cho c¸c hÖ thèng hiÖn cã b»ng c¸ch ¸p dông nh÷ng kü thuËt míi phï hîp. KÕt qu¶ thu ®-îc cho thÊy cã nhiÒu triÓn väng trong viÖc c¶i tiÕn vµ n©ng cao h¬n n÷a n¨ng suÊt cña c¸c hÖ thèng nµy mµ vÉn duy tr× ®-îc nh÷ng -u ®iÓm vèn cã cña chóng. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ viÖc ¸p dông hÖ thèng khÝ sinh häc (biogas) vµo hÖ thèng VAC (S¬ ®å 9-3). Trong hÖ thèng c¶i tiÕn nµy ph©n gia sóc ®-îc ®-a vµo bÓ sinh khÝ biogas tr-íc khi ®-îc sö dông ®Ó nu«i c¸ hay bãn cho c©y.
V-ên (C©y ¨n qu¶ vµ rau) Ao Gia ®×nh Chuång (c¸ vµ thùc vµ (gia cÇm, vËt thuû sinh) ThÞ tr-êng lîn, tr©u bß) HÖ thèng Biogas S¬ ®å 9-3: HÖ thèng VAC c¶i tiÕn cã thªm hÖ thèng khÝ sinh häc Nh÷ng lîi Ých cña hÖ thèng VAC c¶i tiÕn nµy bao gåm viÖc cung cÊp nguån nhiªn liÖu s¹ch thuËn tiÖn cho viÖc ®un nÊu cïng víi nh÷ng lîi Ých râ rÖt vÒ m«i tr-êng vµ gi¶i phãng søc lao ®éng. Mïi thèi cña ph©n ®-îc lµm gi¶m ®¸ng kÓ vµ viÖc gi¶m bít hµm l-îng chÊt h÷u c¬ cho phÐp sö dông n-íc tho¸t nh- lµ mét nguån dinh d-ìng tèt cho c¸ vµ thùc vËt thuû sinh trong c¸c ao hå mµ tr-íc ®©y cho lµ kh«ng phï hîp. Nhê vËy, ®Çu t- tõ ngoµi ®-îc tiÕp tôc gi¶m xuèng h¬n n÷a qua viÖc t¸i sö dông chÊt th¶i vµ c©y trång cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m vµ kh¸ng s©u bÖnh cao. HiÖn nay nhiÒu hé ch¨n nu«i lîn vµ ch¨n nu«i bß s÷a ®· ¸p dông hÖ thèng nµy rÊt cã hiÖu qu¶.
1 PhÇn phô lôc
2
3 Phô lôc 1: Thµnh phÇn carbohydrat cña thøc ¨n x¬ th« (DeLaval, 2002) Carbohydrat Carbohydrat kh«ng ph¶i x¬ (chÊt néi bµo) V¸ch tÕ bµo Neutral detergent fibre (NDF) Acid detergent fibre (ADF) §-êng Tinh bét Pectin Hemi- Xenluloza Lignin xenluloza DÔ lªn men Lªn men chËm Kh«ng tiªu ho¸
4 Phô lôc 2: Thµnh phÇn hãa häc vµ gi¸ trÞ dinh d-ìng cña mét sè lo¹i phô phÈm chÝnh ë ViÖt Nam (Pozy vµ CS, 1998) Lo¹i thøc ¨n % VCK % CP % Mì % X¬ % Tro % Ca %P UFL PDIE PDIN Kh« dÇu l¹c 90,80 45,54 6,96 5,25 5,74 0,95 167 295 C¸m mú lo¹i 1 87,58 15,00 4,50 10,50 4,00 014 0,67 0,88 98 107 C¸m mú lo¹i 2 90,45 13,00 3,50 12,50 6,00 0,19 0,93 0,90 94 96 B· dong riÒng 15,05 0,68 1,85 0,80 0,05 0,03 0,15 10 4 Ngän mÝa 18,04 0,86 0,23 5,40 1,07 0,06 0,04 0,12 11 5 RØ mËt 63,06 1,58 0,75 2,55 0,46 0,09 0,94 57 10 B· bia 25,20 7,54 1,86 3,10 1,05 0,07 0,16 0,16 58 58 C©y ng« giµ 31,06 2,31 8,99 3,61 0,31 0,05 0,22 20 14 BÑ ng« rau 17,70 1,42 0,41 4,01 0,66 0,02 0,07 0,15 14 9 B· s¾n t-¬i 10,00 0,18 0,04 1,29 0,16 0,05 0,02 0,06 7 1 B· s¾n ñ 15,43 0,32 0,05 2,87 0,29 0,10 0,03 0,10 11 2 D©y khoai lang 14,80 2,93 0,34 2,16 2,46 0,30 0,07 0,16 16 18 D©y + cñ nhá 20,69 3,71 0,51 5,26 2,22 0,33 0,08 0,17 20 23 Bét c¸ 89,18 29,35 1,74 1,89 44,57 13,05 1,26 0,80 183 218 Bçng r-îu 15,76 4,32 1,27 0,78 0,65 0,03 0,13 0,10 34 33 C¸m g¹o 89,38 12,06 10,06 7,10 7,13 0,18 1,08 0,73 87 81 R¬m lóa 92,24 5,54 2,06 28,67 15,03 0,41 0,03 0,62 53 34 Kh« dÇu ®Ëu t-¬ng 88,84 41,17 1,28 5,99 6,79 0,47 0,52 0,95 155 265 B· ®Ëu t-¬ng 12,09 2,57 0,50 3,00 0,49 0,10 0,4 0,08 22 20
5 Phô lôc 3: Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph©n gi¶i ë d¹ cá cña thøc ¨n x¬ th« b»ng kü thuËt tói nylon Kü thuËt tói nylon (nylon bag, in situ hay in sacco technique) lµ ph-¬ng ph¸p ®Æc biÖt h÷u Ých trong nghiªn cøu dinh d-ìng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng thøc ¨n th« cho gia sóc nhai l¹i. Ph-¬ng ph¸p in sacco ®-îc sö dông cho 2 môc ®Ých nghiªn cøu chñ yÕu lµ: 1/ §¸nh gi¸ chÊt l-îng cña thøc ¨n. 2/ §¸nh gi¸ ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè (khÈu phÇn) kh¸c nhau ®Õn ho¹t lùc cña VSV d¹ cá. Néi dung c¸c b-íc tiÕn hµnh cho c¶ hai môc ®Ých trªn vÒ c¬ b¶n lµ gièng nhau, trõ mét kh¸c biÖt duy nhÊt lµ: - Víi môc ®Ých 1: M«i tr-êng d¹ cá ph¶i ®-îc cè ®Þnh th«ng qua sö dông mét khÈu phÇn c¬ së kh«ng thay ®æi trong suèt thêi kú thÝ nghiÖm, trong khi ®ã c¸c lo¹i thøc ¨n (c¬ chÊt) cÇn nghiªn cøu ®-îc cho vµo tói nylon l-u trong d¹ cá ë c¸c thêi gian kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm ph©n gi¶i. V× m«i tr-êng d¹ cá kh«ng thay ®æi nªn sù kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm ph©n gi¶i cña c¸c thøc ¨n kh¸c nhau trong tói nylon lµ do ®Æc tÝnh cña chóng g©y ra. - Víi môc ®Ých 2: M«i tr-êng d¹ cá ®-îc thay ®æi th«ng qua thay ®æi khÈu phÇn ¨n (yÕu tè thÝ nghiÖm) cña gia sóc thÝ nghiÖm ë c¸c thêi kú hay c¸c l« kh¸c nhau, trong khi ®ã thøc ¨n cho vµo tói nylon l¹i kh«ng thay ®æi vµ ®-îc dïng nh- mét c¬ chÊt chuÈn. Sù thay ®æi ®Æc ®iÓm
6 ph©n gi¶i cña c¬ chÊt chuÈn lµ do m«i tr-êng d¹ cá kh¸c nhau g©y ra. D-íi ®©y lµ qui tr×nh thùc hiÖn kü thuËt in sacco trong nghiªn cøu ®éng th¸i ph©n gi¶i VCK cña thøc ¨n trªn cõu vµ bß mæ lç dß cña Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nguån Thøc ¨n Gia Sóc (International Feed Resources Unit-IFRU) thuéc ViÖn nghiªn cøu Rowett (Rowett Research Institute, Scotland, UK). B-íc 1: ChuÈn bÞ mÉu 1.1. C¸c mÉu thøc ¨n cÇn ®-îc lµm kh« (trong tñ sÊy ë 450C ) ®Ó lµm gi¶m tèi ®a sù thay ®æi thµnh phÇn ho¸ häc (do qu¸ tr×nh h« hÊp, do ho¹t ®éng cña c¸c enzym trong tÕ bµo) vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc nghiÒn nhá mÉu ®Õn kÝch cì thÝch hîp. §èi víi thøc ¨n ñ chua ph-¬ng ph¸p lµm kh« thÝch hîp lµ lµm kh« l¹nh. 1.2. Sau khi lµm kh«, nghiÒn mÉu ®Õn kÝch cì tõ 1,5 ®Õn 5 mm (tuú lo¹i thøc ¨n). Sau khi nghiÒn, b¶o qu¶n mÉu thøc ¨n trong c¸c tói plastic riªng biÖt, cã ghi nh÷ng th«ng tin vÒ mÉu (tªn mÉu, ngµy lÊy mÉu...). B-íc 2 : ChuÈn bÞ tói 2.1. C¸c tói nylon chuyªn dông (cã ®-êng kÝnh m¾t v¶i 30-60 micromet), sau khi sÊy ë 650C, ®-îc ®¸nh sè tr-íc khi dïng. Muèn sö dông tói cò, cÇn kiÓm tra ®Ó lo¹i bá nh÷ng tói r¸ch, háng, hoÆc tói cã cì lç tói kh«ng thÝch hîp. Sè l-îng tói cho mét d©y tïy thuéc loµi gia sóc sö
7 dông trong thÝ nghiÖm, víi cõu 3 tói/d©y; víi bß cã thÓ dïng 10-12 tói/d©y. 2.2. C©n vµ ghi chÐp khèi l-îng mçi tói. B-íc 3: C©n mÉu 3.1. C©n 2,5-3,0 g mÉu cho vµo n»m gän trong phÇn ®¸y cña tói (víi l-îng mÉu nµy, sÏ ®¶m b¶o ®¹t tiªu chuÈn quy ®Þnh: cã 10-20 mg mÉu/cm2 bÒ mÆt tói). 3.2. Ghi chÐp khèi l-îng cña mÉu vµ khèi l-îng cña tói + mÉu. B-íc 4 : ñ tói mÉu trong d¹ cá 4.1. G¾n c¸c tói mÉu vµo c¸c d©y polyethylen rçng ruét, 3 tói cho mét d©y, tõ 3- 4 d©y víi tæng sè 9-12 tói/ lÇn ®Æt mÉu cho mét cõu. Sau khi g¾n tói vµo d©y, c¸c nhãm d©y cÇn ®-îc b¶o qu¶n trong c¸c tói polyethylen riªng biÖt cho mçi cõu (hoÆc bß) mæ lç dß. 4.2. Thêi gian ñ tói mÉu thøc ¨n trong d¹ cá phô thuéc vµo b¶n chÊt cña mÉu vµ môc ®Ých nghiªn cøu. Víi c¸c mÉu thøc ¨n x¬ th«, c¸c kho¶ng thêi gian l-u trong d¹ cá lµ : 4; 8; 16; 24; 48; 72 vµ 96 giê. §©y lµ nh÷ng kho¶ng thêi gian cÇn ®Ó ®¹t ®-îc sù m« t¶ tèt nhÊt ®Æc tÝnh ph©n gi¶i cña thøc ¨n theo c¸c tham sè A, B, c vµ L nh- m« t¶ trong Ch-¬ng 3. C¸c kho¶ng thêi gian l-u mÉu trong d¹ cá cã nh- trªn thÓ thay ®æi (nh-ng ph¶i ghi chÝnh x¸c). NÕu cã sù kh¸c biÖt lín vÒ ®é ph©n gi¶i gi÷a c¸c thêi ®iÓm 72 vµ 96 giê, thêi gian l-u mÉu cã thÓ t¨ng lªn h¬n n÷a sao cho sù chªnh lÖch vÖ tû lÖ ph©n gi¶i gi÷a 2 lÇn cuèi kh«ng
8 qu¸ 5%. Tïy môc ®Ých nghiªn cøu, ph-¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm, mµ sè l-îng mÉu, sè tói mÉu vµ sè l-îng gia sóc mæ lç dß cÇn ®-îc sö dông cã kh¸c nhau. Th«ng th-êng dïng 3 gia sóc mæ lç dß lµ ®ñ. 4.3. C¸c tói mÉu cã thÓ ®-îc ®Æt vµo trong d¹ cá cïng mét thêi ®iÓm vµ lÊy ra sau c¸c kho¶ng thêi gian t-¬ng øng, hoÆc cã thÓ ®-îc ®Æt xen kÏ (lÊy c¸c tói mÉu ®· ®-îc ñ trong ®ît nµy ra vµ ®Æt tiÕp c¸c tói mÉu sÏ ph¶i trong thêi gian kh¸c vµo). B-íc 5: Xö lý c¸c tói mÉu sau khi lÊy ra khái d¹ cá 5.1. Khi lÊy ra khái d¹ cá, lËp tøc nhóng ngËp c¸c tói vµo trong n-íc l¹nh (®Ó øc chÕ hoµn toµn c¸c ho¹t ®éng cña vi sinh vËt) vµ röa lo¹i bá nh÷ng chÊt chøa d¹ cá vÉn cßn b¸m dÝnh ë bÒ mÆt ngoµi cña tói, sau ®ã b¶o qu¶n c¸c tói nµy trong tñ l¹nh s©u (-5 ®Õn -200oC). 5.2. Sau khi lÊy ra khái tñ l¹nh s©u, cho tói vµo n-íc l¹nh ®Ó gi¶i ®«ng. Sau ®ã tÊt c¶ c¸c tói ®-îc giÆt trong m¸y giÆt cã cµi ®Æt ch-¬ng tr×nh, nhiÖt ®é thÊp h¬n 300C, giÆt 3 lÇn, mçi lÇn 10 phót. NÕu kh«ng cã m¸y giÆt cã thÓ giÆt tói mÉu d-íi vßi n-íc ch¶y cho ®Õn khi thÊy n-íc trong lµ ®-îc. 5.3. Lµm kh« c¸c tói mÉu trong tñ sÊy (65oC) trong 48 giê. 5.4. C©n vµ ghi chÐp khèi l-îng tói vµ mÉu sau khi sÊy. B-íc 6: X¸c ®Þnh thµnh phÇn hoµ tan cña thøc ¨n (A)
9 6.1 B-íc nµy cã thÓ thùc hiÖn tr-íc hoÆc sau khi ®· ñ c¸c tói mÉu thøc ¨n trong d¹ cá. C©n 2,5-3,0 g mÉu thøc ¨n cho vµo c¸c tói nylon (nh- b-íc 3). Mçi mÉu lÊy 2 tói, mçi tói ®-îc coi nh- mét lÇn lÆp l¹i. Ghi chÐp khèi l-îng tói, khèi lîng mÉu, khèi lîng mÉu + tói. 6.2. Ng©m c¸c tói mÉu trong n-íc Êm (390C) trong 60 phót. 6.3. Xö lý tói mÉu nh- c¸c b-íc 5.2 vµ 5.3. 6.4. C©n vµ ghi chÐp khèi l-îng tói + mÉu sau khi sÊy. B-íc 7: TÝnh to¸n vµ gi¶i thÝch kÕt qu¶ Toµn bé c¸c sè liÖu th« thu thËp ®-îc khi thùc hiÖn c¸c b-íc nh- ®· nªu trªn, ®-îc xö lý b»ng phÇn mÒm NEWAY (ViÖn nghiªn cøu Rowett giíi thiÖu). Víi ch-¬ng tr×nh NEWAY c¸c nhµ nghiªn cøu cã thÓ tÝnh to¸n ®-îc c¸c tham sè A, B, c vµ L ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng vµ ®Æc ®iÓm ph©n gi¶i trong d¹ cá cña mçi lo¹i thøc ¨n th«.
10 Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh TiÕng ViÖt §inh V¨n C¶i, NguyÔn Quèc §¹t, Bïi ThÕ §øc, NguyÔn Hoµi H-¬ng, Lª Hµ Ch©u, NguyÔn V¨n Liªm (1995) Nu«i bß s÷a. NXB N«ng nghiÖp. Lª Sinh TÆng, NguyÔn ChÝnh, NguyÔn §øc Tr©n (1977) Ph-¬ng ph¸p dù tr÷, chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc. NXB N«ng nghiÖp. . NguyÔn Träng TiÕn, NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m, Lª V¨n Ban (2001) Gi¸o tr×nh ch¨n nu«i tr©u bß. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. NguyÔn B¸ Mïi (2002) Sö dông phô phÈm døa lµ thøc ¨n cho gia sóc. LuËn ¸n TiÕn sü KHNN. Tr-êng ®¹i häc N«ng nhiÖp 1-Hµ Néi. Phïng Quèc Qu¶ng (2001) Nu«i bß s÷a n¨ng suÊt cao-hiÖu qu¶ lín. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. Phïng Quèc Qu¶ng (2002) BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. Pozy P. (1998) Kü thuËt nu«i d-ìng bß s÷a. Tµi liÖu cña Dù ¸n hîp t¸c ViÖt-BØ vÒ bß s÷a Hµ Néi. Pozy P. vµ Vò ChÝ C-¬ng (2002) Ph-¬ng ph¸p tÝnh nhu cÇu dinh d-ìng cho bß vµ gi¸ trÞ dinh d-ìng cña thøc ¨n ë miÒn B¾c ViÖt Nam. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi.
11 Pozy P., D. Dehareng vµ Vò ChÝ C-¬ng (2002) Nu«i d-ìng bß ë miÒn B¾c ViÖt Nam: Nhu cÇu dinh d-ìng cña bß vµ gi¸ trÞ dinh d-ìng cña thøc ¨n. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. Vò Duy Gi¶ng (2001) Gi¸o tr×nh Dinh d-ìng vµ Thøc ¨n gia sóc. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. TiÕng Anh Chenost M. and Kayouli C. (1997) Roughage Utilization in Warm Climates. FAO Animal and Health Paper 135. Rome. Doyle P. T., Devendra C. and Pearce G. R. (1986) Rice straw as a feed for ruminants. International Development Program of Australian Universities and Colleges Limited (IDP). Canberra. Fahey G. F. Jr. (ed.) Forage Quality, Evaluation, and Utilization. Madison. Wisconsin. McDonald P., Adwards R.A., Greenhagh J.F.D. and Morgan C.A. (1995) Animal Nutrition (5th Ed.) Longman. Nguyen Xuan Trach (1998) The need for improved utilization of rice straw as feed for ruminants in Vietnam – An overview. Livestock Res. Rural Dev. 10.
12 Nguyen Xuan Trach (2000) Treatment and supplementation of rice straw for rumiant feeding in Vietnam. Doctor Scientarum Thesis. Agricultural University of Norway. Ogle B. and B. H. N. Phuc (1997) Sustainable intensive livestock-based systems in Vietnam. IRDC Currents. Volume 13: 16-22. Orskov E. R. (1994) Recent advances in understanding of microbial transformation in ruminants. Livestock Production Science 39: 53-60. Orskov E. R. and M. Ryle (1990) Energy nutrition in ruminants. Elsevier. Orskov E. R. (1998) Feed evaluation with emphasis on fibrous roughages and fluctuating supply of nutrients: A review. Small Ruminant Research 28: 1-8. Preston T. A. (1995) Tropical animal feeding - A manual for research worker. FAO animal production and health paper 126. Rome. Preston T. R. and R. A. Leng (1987) Matching ruminant production systems with available resources in the tropics and subtropics. PENAMBUL Books Ltd. Armidale. NSW. Australia. Renard C. (ed.) (1997) Crop Residues in Sustainable Mixed Crop/Livestock Farming Systems. CAB International. UK.
13 Schiere J. B. and A. J. Nell (1993) Feeding of urea treated straw in the tropics. I. A review of its technical principles and economics. Animal Feed Science and Technology 43: 135-147. Schiere J. B. and M. N. M. Ibrahim (1989) Feeding of urea-amoniac treated rice straw. Pudoc. Wageningen. Netherlands. Sundstol F. and E. C. Owen (Eds.) (1984) Straw and Other By-products as Feed. Elsevier. Amsterdam. Van Soest P. J. (1994) Nutritional Ecology of the Ruminant. Second edition. Cornell University Press. Ithaca and London. Wanapat M. and C. Devendra (eds.). Relevance of Crop Residues as Animal Feeds in Developing Countries. Funny Press. Bangkok.
14 Môc lôc Ch-¬ng 1 §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña gia sóc nhai l¹i Error! Bookmark not defined. Chøc n¨ng c¸c bé phËn cña ®-êng tiªu ho¸ Error! Bookmark not defined. Sù nhai l¹i Error! Bookmark not defined. HÖ vi sinh vËt d¹ cá Error! Bookmark not defined. T¸c ®éng t-¬ng hç cña vi sinh vËt trong d¹ cá Error! Bookmark not defined. Vai trß cña vi sinh vËt d¹ cá ®èi víi vËt chñ Error! Bookmark not defined. NhËn xÐt chung vÒ tiªu ho¸ ë gia sóc nhai l¹i Error! Bookmark not defined. Ch-¬ng 2 C¬ së dinh d-ìng cña gia sóc nhai l¹i Dinh d-ìng n¨ng l-îng Error! Bookmark not defined. Nhu cÇu n¨ng l-îng cña gia sóc nhai l¹iError! Bookmark not defined. Dinh d-ìng protein Error! Bookmark not defined. Ch-¬ng 3 thøc ¨n x¬ th«Error! Bookmark not defined.