Tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng tuần hoàn tại Vườn Quốc gia Côn Đảo

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng tuần hoàn tại Vườn Quốc gia Côn Đảo" tập trung phân tích hiện trạng phát triển du lịch sinh thái, các thách thức đối với hệ sinh thái và đề xuất giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng tuần hoàn tại VQG Côn Đảo. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng tuần hoàn tại Vườn Quốc gia Côn Đảo

TIỀM NĂNG, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƯỚNG TUẦN HOÀN TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÔN ĐẢO Hoàng Thị Hoa, Trần Thị Tuyến Trường Đại học Vinh Tóm tắt Vườn Quốc gia (VQG) Côn Đảo thuộc hệ thống rừng đặc dụng, tổng diện tích tự nhiên: 19.883,15 ha, gồm: Phần diện tích bảo tồn rừng trên các hòn đảo: 5.883,15 ha. Phần diện tích bảo tồn biển: 14.000 ha. Ngoài ra, diện tích vùng đệm trên biển là: 20.500 ha. Do đó, VQG Côn Đảo có tiềm năng lớn về phát triển du lịch sinh thái vì sự đa dạng sinh học với nhiều loài đặc hữu hoang dã, các hệ sinh thái rừng, biển đặc sắc, nhiều phong cảnh đẹp và di tích lịch sử, văn hóa. Trong đó, VQG đã thực sự trở thành “kho báu”, là nơi lưu giữ và bảo vệ đa dạng sinh học, phòng hộ, bảo vệ môi trường, phát triển du lịch sinh thái, góp phần vào sự phát triển bền vững của địa phương. Những năm gần đây, tiềm năng đã được khai thác cho phát triển du lịch sinh thái (DLST). Du lịch phát triển rất nhanh, đặc biệt sau đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, để giảm áp lực đến môi trường, tạo sự bền vững trong phát triển du lịch sinh thái tại VQG Côn Đảo, bài báo tập trung phân tích hiện trạng phát triển DLST, các thách thức đối với hệ sinh thái và đề xuất giải pháp phát triển DLST theo hướng tuần hoàn tại VQG Côn Đảo Từ khóa: Du lịch sinh thái, Du lịch tuần hoàn, Vườn quốc gia Côn Đảo 1. Đặt vấn đề Ở nước ta, lý luận và thực tiễn về du lịch sinh thái (DLST) đã xuất hiện từ những năm 90 của thế kỷ XX1. Các hình thức DLST tại các VQG ngày càng được quan tâm như VQG Cát Bà, KBT Cù Lao Chàm,… Trong những năm gần đây, số du khách đến thăm các điểm du lịch tự nhiên, tìm hiểu môi trường, nâng cao nhận thức và cảm nhận nét đặc sắc, văn hoá của cộng đồng bản địa ngày càng tăng2. Khách đến các VQG và các khu BTTN ở Việt Nam có sự phân bố không đều. Một số VQG có điều kiện thuận lợi về giao thông hoặc có sự hấp dẫn đặc biệt về tài nguyên du lịch có khả năng đón được lượng khách lớn và đều đặn qua các năm như VQG Phong 1 Lê Huy Bá & Thái Lê Nguyên (2006). Du lịch sinh thái, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật. 2 Nguyễn Đức Kháng (chủ biên) (2008), Giáo dục môi trường cho công đồng tại các khu bảo tồn thiên nhiên, Nxb. Thanh niên. 240 |
Nha - Kẻ Bảng, VQG Ba Vì, VQG Cát Bà, VQG Cát Tiên. Tuy nhiên, “Du lịch tuần hoàn” là một khái niệm mới, được đề cập sau các lĩnh vực khác của kinh tế tuần hoàn (nông lâm nghiệp, công nghiệp,…). Trên thế giới, tài liệu lý thuyết và sáng kiến được ghi nhận đầy đủ về CE trong ngành du lịch rất khiêm tốn. Đây vẫn còn là một lĩnh vực chưa được nghiên cứu nhiều nhưng chắc chắn sẽ đáng được quan tâm hơn trong những năm tới. CE trong du lịch là một mô hình tương đối mới, nhưng có một vai trò quan trọng tham gia vào quá trình chuyển đổi kinh tế đang diễn ra, vì tác động cấp số nhân của nó lên toàn bộ nền kinh tế và khả năng khuyến khích các dòng luân chuyển giữa các nhà cung cấp và khách hàng của mình. Ngoài ra, điều quan trọng là để nâng cao nhận thức về sự chuyển đổi này giữa các doanh nghiệp và người tiêu dùng, cùng với một số tác nhân kích thích, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, với nguồn lực hạn chế hơn cho đổi mới (Alfonso Vargas-Sánchez, 2018)1. Ở nước ta, dù lý luận chưa nhiều nhưng lĩnh vực này đã được nhắc đến trong sự kết hợp với các ngành khác như nông nghiệp hữu cơ để tạo thêm giá trị gia tăng và lợi ích cho nông dân bằng cách xây dựng các sản phẩm du lịch. (Nguyễn Hồng Quân và cộng sự, 2021)2. Trong các chính sách của Đảng và Nhà nước, khái niệm “kinh tế tuần hoàn” đã được đề cập và xem như là một trong những giải pháp, cách tiếp cận quan trọng phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có ngành du lịch. Như vậy, du lịch tuần hoàn là hướng đi phù hợp để đáp ứng chuỗi cung ứng, hoạt động, trải nghiệm khép kín, có tính liên hoàn, bổ sung cho nhau. Thông qua các mô hình, sản phẩm nhằm giảm thiểu rác thải, bảo tồn và tái tạo tài nguyên; chú trọng giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường bằng cách sử dụng các phương thức sáng tạo nhằm tối đa hóa vòng đời của tất cả những tài nguyên du lịch đã sử dụng, hướng đến du lịch xanh và bền vững. Vườn quốc gia (VQG) Côn Đảo thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu chính thức được thành lập theo Quyết định số 135/QĐ-TTg ngày 31/3/1993 của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở Khu rừng cấm Côn Đảo được Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng thành lập tại Quyết định số 85/CT ngày 01/3/1984. VQG Côn Đảo thuộc quần đảo Côn Đảo nằm cách cửa sông Hậu (thành phố Cần Thơ) 83 km, cách thành phố Vũng Tàu 185 km và thành phố Hồ Chí Minh 250 km. Quần đảo gồm 16 đảo nhỏ, đảo lớn nhất là Côn Sơn. Địa hình đảo Côn Sơn là vùng đồi núi, ưu thế bởi các dãy đá granit chạy từ phía Tây Nam đến Đông Bắc, che chở cho các vùng vịnh của đảo cả về hai phía khỏi những luồng gió mạnh. Những điểm cao nhất trên đảo là đỉnh núi Thánh Giá 1 Alfonso Vargas-Sánchez (2018), The unavoidable disruption of the circular economy in tourism, Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 10 No. 6, pp. 652-661. 2 Nguyễn Hồng Quân, Đặng Thương Huyền, Jason Nguyễn, Jasmine Hà, Phan Đức Thái, Phạm Phú Trường (2021), Một số vấn đề về phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, Tạp chí Khoa học và công nghệ, số 1+2. 241
và núi Chúa, có độ cao 577 m và 515 m, điểm cao nhất trên các đảo nhỏ là 350 m. Vườn quốc gia Côn Đảo là quần thể gồm 16 đảo nhỏ và biển xung quanh đảo, tạo nên hệ sinh thái biển và rừng độc đáo, là 1 trong hai vườn quốc gia duy nhất tại Việt Nam bảo tồn cả biển và rừng. Với tổng diện tích 15.043 ha, trong đó diện tích biển khoảng 9000 ha và diện tích rừng khoảng 6043 ha1. Là quần thể đảo nằm khá xa đất liền nên hầu như vườn quốc gia này còn rất hoang sơ, chưa chịu nhiều sự tác động của con người. Rừng tại vườn quốc gia Côn Đảo chủ yếu là rừng nguyên sinh với khoảng 882 loài thực vật và 150 loài động vật. Đây là nơi sinh sống của rất nhiều loài động vật quý hiếm như: thạch sùng có cánh, sóc đen, hay những loài chim hiếm chỉ có tại nơi đây như: gầm ghì trắng, chim nhiệt đới, chim điên mặt xanh, chim bồ câu Nicba. Các tiềm năng du lịch tự nhiên, nhân văn trên đã được khai thác để phát triển du lịch. VQG Côn Đảo được xem là điểm đến hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, việc phát triển du lịch nhanh, ồ ạt gây áp lực lớn đến hệ sinh thái tự nhiên và các vấn đề môi trường, đặc biệt là chất thải từ hoạt động du lịch. Mặt khác, Côn Đảo cũng đang phải đối mặt với những thách thức về ô nhiễm môi trường. Sự phát triển nhanh của ngành du lịch - dịch vụ dẫn đến sự gia tăng mạnh về nhu cầu nước sạch, năng lượng, nhu yếu phẩm và hàng tiêu dùng thiết yếu, đồng thời gia tăng phát thải rác và nước thải gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tiêu cực đến tài nguyên thiên nhiên và du lịch của đảo. Trong phát triển kinh tế nông nghiệp và công nghiệp, đất lâm nghiệp chiếm diện tích lớn nhất với trên 86% diện tích đảo, ngược lại đất nông nghiệp có diện tích nhỏ chỉ chiếm 2,2%. Do đó, Côn Đảo hiện đang phụ thuộc nguồn cung ứng về nguyên vật liệu, thực phẩm, dịch vụ từ đất liền với chi phí vận chuyển cao. Vì vậy, huyện Côn Đảo đang hướng đến việc ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn nhằm tạo sự đột phá trong phát triển kinh tế xã hội tại địa phương, trong đó tiên phong là ngành du lịch. 2. Phương pháp nghiên cứu 2.1. Phương pháp khảo sát thực địa và điều tra xã hội học - Khảo sát thực địa tại Vườn Quốc gia Côn Đảo, quan sát trực tiếp, cảm nhận và đánh giá về phong cảnh tại các điểm du lịch tiềm năng và các điểm đã khai thác; các điểm thu gom, xử lý chất thải,… - Phương pháp điều tra xã hội học + Đối tượng điều tra: Khách du lịch tại VQG Côn Đảo và cán bộ VQG Côn Đảo và cán bộ UBND huyện Côn Đảo. 1 Lăng Văn Kẻng (1997), "Báo cáo điều tra tổng hợp sinh thái và tài nguyên sinh vật biển tại Vườn Quốc gia Côn Đảo" (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 242 |
+ Phương pháp và công cụ điều tra: Đối với khách du lịch, điều tra bằng phiếu hỏi (chi tiết trong phụ lục); Đối với cán bộ VQG và cán bộ UBND huyện Côn Đảo, phỏng vấn trực tiếp. Số lượng phiếu điều tra đối với khách du lịch: 50 phiếu. 2.2. Các phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh Tài liệu thu thập để nghiên cứu gồm các báo cáo, bài báo, các đề tài, dự án; các tài liệu, báo cáo về tình hình KT-XH (hiện trạng sử dụng đất, các công trình cải tạo tự nhiên, các số liệu về các ngành kinh tế, dân cư, quy hoạch tổng thể...). Các tài liệu được tổng hợp, phân tích theo các nội dung nghiên cứu; Phương pháp so sánh được sử dụng để phân tích và kiểm chứng thông tin, tài liệu. 2.3. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin địa lý Sử dụng một hệ thống các bản đồ chức năng để nghiên cứu bao gồm bản đồ quy hoạch VQG Côn Đảo, bản đồ hiện trạng sử dụng đất đai huyện Côn Đảo, bản đồ quy hoạch các điểm tuyến cảnh quan VQG Côn Đảo,… Các dữ liệu được xây dựng và quản lý trong phần mềm ArcGIS, tổ chức và biên tập cho địa bàn nghiên cứu. 3. Kết quả nghiên cứu 3.1. Tiềm năng du lịch của VQG Côn Đảo - Tiềm năng du lịch tự nhiên + Giá trị địa chất - địa hình, khí hậu - thủy văn: Côn Đảo có tổng diện tích đất nổi là 76 km², trong đó đảo lớn nhất là đảo Côn Sơn có diện tích 51,52 km². Đảo này có địa hình chủ yếu là đồi núi, chiếm ưu thế bởi các dãy núi được cấu tạo từ đá granit chạy từ phía tây nam đến đông bắc, che chở cho các vùng vịnh của đảo cả về hai phía khỏi những luồng gió mạnh. Điểm cao nhất của quần đảo là đỉnh núi Thánh Giá trên đảo Côn Sơn, cao 577 m. Khí hậu mang đặc điểm á xích đạo - hải dương nóng ẩm được chia thành hai mùa rõ rệt. Mùa mưa bắt đầu từ tháng 5 cho đến tháng 11, còn mùa khô thì từ tháng 12 đến tháng 4 của năm sau. Nhiệt độ trung bình năm là 26,90C, lượng mưa bình quân năm đạt 2.200 mm. Quần đảo nằm ở vùng giao nhau giữa luồng hải lưu ấm từ phía nam và luồng hải lưu lạnh từ phía bắc, nhiệt độ nước biển từ 25,70C đến 29,20C1. 1 Andrew G. J. (2009), "Báo cáo kết thúc dự án bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển và ven biển Côn Đảo (2006 - 2009)”, (Tài liệu tại Phòng Khoa học, Vườn quốc gia Côn Đảo). Lyndon Devantier (2002), "San hô tạo rạn và các quần xã san hô ở Vườn Quốc gia Côn Đảo". Lăng Văn Kẻng, (1997), "Điều tra tổng hợp tài nguyên biển và ven biển Côn Đảo". (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 243
+ Đa dạng về thảm, thành phần thực vật rừng: Thảm thực rừng của VQG Côn Đảo mang tính đặc trưng tiêu biểu cho hệ sinh thái rừng nhiệt đới, hải đảo thể hiện qua các sinh cảnh rừng là rừng lá rộng thường xanh, rừng lá rộng nửa rụng lá, rừng tre và rừng ngập mặn ven biển. Sự phong phú của các sinh cảnh rừng của VQG Côn Đảo là điều kiện thuận lợi để các loài động vật rừng, động vật hoang dã cư trú, sinh sống và phát triển; nó có giá trị, ý nghĩa về bảo tồn cảnh quan tự nhiên, bảo tồn rừng và các loài động vật hoang dã đang sinh sống trong các khu rừng. Thực vật rừng đa dạng với 882 loài thực vật rừng bậc cao thuộc 562 chi, 161 họ, trong đó có 371 loài thân gỗ, 30 loài phong lan, 103 loài dây leo, 202 loài thảo mộc,…. Về động vật rừng, hiện đã biết 144 loài bao gồm 28 loài thú, 69 loài chim, 39 loài bò sát,… Côn Đảo có loài Thạch Sùng Côn Đảo đặc hữu1, 2, 3, 4. Tài nguyên biển của VQG Côn Đảo được đưa vào danh sách “các vùng được ưu tiên bảo vệ cao nhất” trong hệ thống các vùng bảo vệ biển của Ngân hàng Thế giới. Vùng biển này sở hữu 1.383 loài sinh vật biển, trong đó có 127 loài rong biển, 11 loài cỏ biển, 157 loài thực vật phù du, 115 loài động vật phù du, 202 loài cá, 8 loài thú và bò sát biển,… Hệ sinh thái san hô phát triển rất mạnh ở vùng bao quanh VQG Côn Đảo, với 342 loài, 61 giống, 17 họ. Các rạn san hô nơi đây do 219 loài hợp thành; độ phủ trung bình là 42,6 %. Côn Đảo không chỉ là vùng có nhiều rùa biển nhất nước Việt Nam Với hệ sinh thái đa dạng, hệ động thực vật vô cùng phong phú, đa dạng, phong phú với nhiều hệ sinh thái đặc trưng như rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn. Vườn quốc gia Côn Đảo là nơi có số lượng lớn rùa biển lên đẻ hàng năm, nơi thực hiện việc bảo tồn và cứu hộ loài rùa xanh (Green turle) nhiều nhất của Việt Nam và quan trọng của khu vực Đông Nam Á - Ấn Độ Dương. Hệ sinh thái rừng ngập mặn có diện tích là 18 ha, hệ sinh thái cỏ biển có diện tích khoảng 200 ha, hệ sinh thái các rạn san hô có diện tích khoảng 1.000 ha5, 6, 7. - Tài nguyên du lịch nhân văn: Bên cạnh sự đa dạng về tự nhiên, Côn Đảo có nhiều giá trị tâm linh, được xem là hòn đảo huyền thoại, thu hút được nhiều du khách. Các địa danh có giá trị văn hóa, lịch sử, tâm linh gồm Nghĩa trang Hàng Dương, nơi nghỉ dưỡng của hơn 2000 liệt sĩ; Khu mộ nữ anh hùng Võ Thị Sáu; Đền thờ bà Phi Yến (An Sơn Miếu); Miếu 1, 5 Andrew G. J. (2009), "Báo cáo kết thúc dự án bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển và ven biển Côn Đảo (2006 - 2009)”, (Tài liệu tại Phòng Khoa học, Vườn quốc gia Côn Đảo). 2, 6 Lyndon Devantier (2002), "San hô tạo rạn và các quần xã san hô ở Vườn Quốc gia Côn Đảo". 3 Lăng Văn Kẻng (1997), "Báo cáo điều tra tổng hợp sinh thái và tài nguyên sinh vật biển tại Vườn Quốc gia Côn Đảo" (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 4, 7 Lăng Văn Kẻng, (1997), "Điều tra tổng hợp tài nguyên biển và ven biển Côn Đảo". (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 244 |
Cậu; Chùa Núi Một; Cầu Tàu 914; Dinh Chúa Đảo; Nhà tù Côn Đảo; Trại tù Phú Sơn, Phú Hải Côn Đảo; Khu di tích Chuồng Cọp; Bảo Tàng Côn Đảo,… Nguồn: Nhóm tác giả Hình 1. Bản đồ tài nguyên du lịch VQG Côn Đảo 3.2. Thực trạng hoạt động du lịch sinh thái tại VQG Côn Đảo 3.2.1. Thực trạng khai thác các tuyến điểm du lịch sinh thái DLST VQG Côn Đảo tập trung vào phát triển du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng,... Hiện tại đã hình thành các tuyến tham quan di tích, tham quan danh lam thắng cảnh, du lịch sinh thái biển và kết hợp tham quan di tích và danh thắng đã được khai thác hình thành các tuyến, điểm du lịch thu hút nhiều du khách. Hiện nay, tại VQG Côn Đảo đã có những sản phẩm du lịch sinh thái đặc thù và nổi tiếng như: trải nghiệm xem rùa biển đẻ trứng; xem thả rùa con về biển; bơi, lặn khám phá hệ sinh thái biển; tham quan yến tự nhiên làm tổ tại các hang yến; khám phá sân chim biển đảo Hòn Trứng… Với mục tiêu tạo cơ sở pháp lý để thu hút đầu tư từ các nguồn vốn của doanh nghiệp, nhà đầu tư, tạo nguồn lực cho việc xây dựng và phát triển ngành Du lịch Côn Đảo theo hướng bền vững, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã ban hành Quyết định số 3779/QĐ-UBND (ngày 9/11/2021) phê duyệt Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí Vườn quốc gia Côn Đảo giai đoạn 2021-2030. Theo đó, Vườn quốc gia Côn Đảo có các tuyến du lịch sinh thái như: Tuyến đảo Côn Sơn - các đảo nhỏ; tuyến Ma Thiên Lãnh - hang Đức Mẹ - Ông Đụng; Đất dốc - núi Nhà Bàn; sân bay Cỏ Ống - Hòn Cau. 245
2.2.2. Một số điểm, tuyến du lịch sinh thái đã khai thác - Du lịch biển: + Các hoạt động du lịch trên bãi biển: Phù hợp để đi tắm biển, bơi lội và tham gia các hoạt động về biển gồm: Bãi Đầm Trầu (bãi tắm đẹp nhất của Côn Đảo), Bãi Đất Dốc (các hẻm núi ăn sâu vào bờ biển tạo nên các bãi biển yên tĩnh), Bãi An Hải (được bọc bởi những dãy núi, mặt nước êm dịu và phẳng lặng, trong xanh), Bãi Lò Vôi (cắm trại, tổ chức hội hè). - Hoạt động du lịch ở biển: Lặn ngắm san hô (các loại san hô phong phú, cá đặc biệt ấn tượng), Câu cá gồm câu cá giải trí (thời gian nửa hoặc 1 ngày) hay câu cá chuyên nghiệp (thời gian thường từ 3 ngày 2 đêm trở lên). - Hoạt động du lịch trên đảo: Khám phá đảo hoang (vịnh Côn Sơn gồm hệ thống 14 hòn đảo (hòn Tài, hòn Trác, hòn Thỏ, hòn Bảy Cạnh, Bông Lan, hòn Cau, hòn Trứng, hòn Tre,…) Đây là những hòn đảo tạo nên vẻ đẹp thơ mộng cho Vịnh Côn Sơn và là khu bảo tồn sinh thái biển với các rạn san hô ít có nơi nào có thể sánh được về mật độ và chủng loại. - Hoạt động trải nghiệm tại HST biển đặc thù: Xem vích đẻ trứng, xem Thả Rùa Con Về Biển. trải nghiệm sống cùng thiên nhiên tại hòn Bảy Cạnh (toàn bộ đảo được che phủ bởi rừng nhiệt đới nguyên sinh hoang sơ và thơ mộng, ngắm rặng san hô tuyệt đẹp và hấp dẫn), rừng nguyên sinh Ông Đụng (trekking, chiêm ngưỡng những hàng cây nhiệt đới hoang sơ, xanh mát dẫn tới bãi biển xinh đẹp), Vịnh Đầm Tre (bơi lặn ngắm san hô, tham quan rừng ngập mặn và tận mắt xem chim yến làm tổ trong mùa sinh sản, ngắm cảnh đẹp của vịnh Côn Sơn, mũi Chim Chim, mũi Lò Vôi, bãi biển Đất Dốc, vịnh Đông Bắc). - Hoạt động trải nghiệm tại Cảng Bến Đầm: Nằm gọn trong vịnh Bến Đầm, xung quanh được bao bọc, che chắn bởi các dãy núi và đảo nhỏ. Từ cầu cảng, du khách có thể trải nghiệm cảnh sinh hoạt đời thường của ngư dân địa phương nơi đây hay đắm chìm trước thiên nhiên biển đảo tuyệt đẹp của hòn Bà và hòn Vung cách đó không xa. - Hoạt động trải nghiệm tại Cơ sở Nuôi Cấy Ngọc Trai: tìm hiểu quy trình nuôi cấy và chiêm ngưỡng những viên ngọc trai tuyệt đẹp từ vùng biển Côn Đảo. Bạn có thể mua những viên ngọc trai tuyệt đẹp tại đây về làm nữ trang hay làm món quà có giá trị cho người thân. 246 |
- Hoạt động tìm hiểu các địa điểm lịch sử: Nghĩa trang Hàng Dương, Trại tù Phú Sơn, Phú Hải Côn Đảo, Khu di tích Chuồng Cọp, Bảo tàng Côn Đảo, Cầu Tàu 914, Dinh Chúa Đảo,… - Hoạt động du lịch tâm linh: Chùa Núi Một tọa lạc tại trung tâm huyện và được xem là ngôi chùa có phong thủy đẹp nhất Việt Nam hiện nay; Đền thờ bà Phi Yến (An Sơn Miếu),… 2.2.3. Thực trạng kinh doanh du lịch sinh thái Trong 5 năm gần đây (2017-2021) số lượng khách du lịch đến VQG Côn Đảo tăng hàng năm. Cụ thể, năm 2017 là 244.000 lượt người; năm 2018 là 310.000 lượt người; năm 2019 là 380.800 lượt người; năm 2020 là 323.0000 lượt người; năm 2021 là 363.000 lượt người (Hình 2). Tương ứng với lượng khách đến là nguồn thu từ du lịch đạt 6.499 tỷ đồng, bình quân tăng 23,18%/năm và tăng gấp 4,72 lần so với giai đoạn 2011-20151 [10]. Hình 2. Biểu đồ số lượng khách du lịch đến Côn Đảo từ 2017 - 20212 [10] Như vậy, Côn Đảo đang ngày càng trở thành một điểm đến du lịch nổi tiếng, thu hút đông đảo khách tham quan trong và ngoài nước. Trong những năm tới, DLST Côn Đảo hướng đến phát triển thành khu du lịch quốc gia, tầm cỡ khu vực và quốc tế; đô thị du lịch dịch vụ sinh thái biển đảo hấp dẫn; di tích lịch sử quốc gia đặc biệt nhà tù Côn Đảo có giá trị tôn vinh và giáo dục truyền thống lịch sử. Lượng khách du lịch dự báo đến năm 2045 khoảng trên 400.000 - 500.000 lượt khách/năm, trong đó có khoảng 40% khách quốc tế3 [10]. Điều đó tạo áp lực lớn đến việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, hệ sinh thái và xử lý chất thải tại VQG Côn Đảo. 1, 2, 3 Báo cáo Tổng kết công tác năm (2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021) của VQG Côn Đảo. 247
Hình 3. Bản đồ hiện trạng phát triển du lịch sinh thái VQG Côn Đảo Nguồn: Nhóm tác giả 3.3. Thực trạng môi trường trong hoạt động du lịch sinh thái Vườn quốc gia Côn Đảo Du lịch sinh thái VQG Côn Đảo đang trong giai đoạn phát triển, kèm theo đó là các vấn đề môi trường, tài nguyên cần quan tâm. Kết quả khảo sát thực tế và điều tra xã hội học cho thấy, người dân và chính quyền địa phương nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động DLST và quản lý môi trường đối với việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn thiên nhiên và sự đa dạng sinh học tại VQG Côn Đảo. Kết quả khảo sát khách du lịch đã từng đến Côn Đảo (mỗi điểm 50 người) cho thấy: Trên 90% đánh giá Côn Đảo là nơi có nhiều cảnh quan, bãi biển, hòn đảo đẹp và có giá trị văn hóa đặc biệt. Hoạt động tuyên truyền/hoạt động bảo vệ cảnh quan, bãi biển, hòn đảo đẹp được đánh giá cao (trên 95% du khác đánh giá tốt). Tuy nhiên, 92,0% khách du lịch đánh giá ở đây chưa có giải pháp hiệu quả để giảm thiểu rác thải/tiết kiệm năng lượng tại điểm du lịch đông người. Sản phẩm du lịch sinh thái có thông điệp BVMT/ tài nguyên (rừng, biển, đảo,…): du khách đánh giá ở mức tốt và rất tốt (60,0%), mức trung bình (40,0%). Kết quả này cho thấy, tuy tiềm năng DLST VQG Côn Đảo rất lớn nhưng các sản phẩm DLST hiện nay chưa có thông điệp quảng bá và tuyên truyền BVMT, chưa tương xứng với tiềm năng. Về tiêu chí là nơi phù hợp để thư giãn và nghỉ ngơi: 50% du khách đánh giá ở mức tốt và rất tốt, số còn lại đánh giá ở mức trung bình. 248 |
Bảo vệ môi trường ở các điểm vui chơi, giải trí và giao thông công cộng: Đa số du khách đánh giá ở mức trung bình (lần lượt 92,0% và 86,0%), điều này cũng phản ánh đúng thực tế tại Côn Đảo, các sản phẩm DLST liên quan đến hoạt động thể chất, vui chơi (đua thuyền, thi leo núi, thi vượt rừng...) chưa đa dạng; việc di chuyển đến Côn Đảo đang còn nhiều khó khăn, nhất là trong mùa gió chướng (khoảng từ tháng 11 dương lịch đến tháng 2 năm sau). Tại các điểm này chưa có các giải pháp thân thiện với môi trường và sử dụng năng lượng tái tạo. Tỉ lệ các điểm bán hàng sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường (túi giấy, ống hút, cốc giấy,…) chưa cao. Công trình xanh, thực hành giảm chất thải ở các điểm vui chơi, giải trí và giao thông công cộng còn ở mức rất hạn chế. Thực tế ứng dụng “sản xuất sạch hơn”, “sản xuất tuần hoàn” tại nhà hàng, khách sạn được đánh giá thấp (88%). Bảng 1. Đánh giá của khách du lịch về bảo vệ môi trường và bảo tồn giá trị tự nhiên tại VQG Côn Đảo Điểm đánh giá Tiêu chí >2 điểm =< 2 điểm Có tuyên truyền/hoạt động bảo vệ cảnh quan, bãi biển, hòn đảo 48/50 2/50 đẹp (96,0%) (4%) Sản phẩm du lịch sinh thái có thông điệp BVMT/ tài nguyên 30/50 20/50 (rừng, biển, đảo, …) (60,0%) (40,0%) Có giải pháp giảm thiểu rác thải/tiết kiệm năng lượng tại điểm 4/50 46/50 du lịch đông người (8,0%) (92,0%) Là nơi phù hợp để thư giãn và nghỉ ngơi 25/50 25/50 (50%) (50%) Công trình xanh, thực hành giảm chất thải ở các điểm vui chơi, 4/50 46/50 giải trí và giao thông công cộng (8,0%) (92,0%) Sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường (túi gấy, ống hút, 7/50 43/50 cốc giấy,…) (14,0%) (86,0%) Ứng dụng “sản xuất sạch hơn”, sản xuất tuần hoàn tạo nhà hàng, 6/50 43/50 khách sạn (12,0%) (88,0%) (Quy ước điểm: Rất tốt: 4; Tốt: 3; Trung bình: 2; Kém: 1; Rất kém: 0) Như vậy, qua khảo sát thực tế du khách và kết quả nghiên cứu, có thể khẳng định VQG Côn Đảo giàu tiềm năng để phát triển DLST. Tuy nhiên, các sản phẩm DLST, các dịch vụ, giao thông vận tải hiện nay chưa tương xứng với thế mạnh, tiềm năng. Nhận thức, định hướng và chiến lược kinh tế tuần hoàn của địa phương tốt nhưng thực hành về kinh tế tuần hoàn trong du lịch được đánh giá chưa cao. 249
3. Đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo theo định hướng du lịch tuần hoàn 3.1. Quy hoạch và xúc tiến đầu tư theo định hướng du lịch tuần hoàn Trong quy hoạch phát triển, cần tích hợp các quy hoạch phát triển du lịch tuần hoàn vào quy hoạch của tỉnh và kế hoạch của ngành; tập trung rà soát lại quy hoạch, xác định danh mục dự án ưu tiên với những tiêu chí cụ thể về môi trường, ưu tiên các dự án phát triển theo xu hướng du lịch tuần hoàn nhằm giảm thiểu chất thải; bảo tồn các di tích lịch sử, bảo tồn sự đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên, môi trường tại các điểm du lịch. Đối với xử lý rác thải, chất thải có ứng dụng công nghệ hiện đại hướng tới sử dụng nguyên liệu tái chế, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm nguồn năng lượng; các hoạt động du lịch sinh thái có tính giáo dục về thiên nhiên, môi trường và giá trị nhân văn sâu sắc… Xây dựng các tiêu chuẩn quy định về đầu tư bền vững tại các cơ sở lưu trú, nhà hàng như cam kết xây dựng công trình xanh, thực hành giảm chất thải, sản xuất sạch hơn,… Áp dụng các tiêu chuẩn của Mục tiêu số 14 về Bảo vệ sự sống dưới nước thuộc khuôn khổ VQG; Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên hiệp quốc SDGs khi đầu tư hạ tầng du lịch sát bờ biển, các tiêu chuẩn về đầu tư. Thực hiện các hoạt động xúc tiến đầu tư, tập trung thu hút vốn đầu tư từ những nhà đầu tư có ý thức coi trọng gìn giữ bảo vệ tài nguyên, môi trường, có phương châm và tầm nhìn rõ ràng về xu hướng du lịch xanh với những dự án khu nghỉ dưỡng sinh thái cao cấp hướng tới phân khúc khách có khả năng chi tiêu cao và ý thức cao về môi trường. Đẩy nhanh tiến độ kêu gọi đầu tư cho thuê các địa điểm cho thuê môi trường rừng theo Đề án DLST đến năm 2023 của UBND tỉnh BR-VT, gồm: Bãi Dài, Bãi Mới (Tiểu khu 58); Bãi Đầm Trầu nhỏ (Tiểu khu 56B, 57); Bãi Dương (Tiểu khu Hòn Bảy Cạnh); Bãi Nhát, Bến Đầm (Tiểu khu 60); Bãi Ông Cường (Tiểu khu 55B); Đá Cuội, Suối Thị (Tiểu khu 60); Đá Trắng (Tiểu khu 60); Vịnh Đầm Tre (Tiểu khu 55B); Đất Thắm, Bãi Bàng (Tiểu khu 57); Hòn Cau (Tiểu khu Hòn Cau); Hòn Tài (Tiểu khu Hòn Tài); Hòn Tre lớn (Tiểu khu Hòn Tre Lớn); Hòn Tre Nhỏ (Tiểu khu Hòn Tre Nhỏ); Mũi Chim Chim (Tiểu khu 56B); Bãi Ông Câu (Tiểu khu 58); Bãi Ông Đụng (Tiểu khu 57,58, Hợp phần biển); Sở Rẫy (Tiểu khu 58); Suối Ớt (Tiểu khu 56B); Ma Thiên Lãnh (Tiểu khu 57, 58). 3.2. Phát triển các sản phẩm, các tuyến du lịch theo hướng du lịch tuần hoàn Đối với sản phẩm du lịch hiện có, cần đánh giá lại hiệu quả của toàn bộ sản phẩm du lịch đang được cung cấp phục vụ khách du lịch. Tiếp tục phát huy các sản 250 |
phẩm du lịch đang chiếm thế mạnh của VQG như: nghỉ dưỡng, tham quan, nghiên cứu khoa học, du lịch văn hóa, tâm linh, xem Rùa đẻ trứng, thả Rùa con về biển kết hợp lặn ngắm san hô… Đồng thời, nâng cao chất lượng các sản phẩm du lịch hiện có và phát triển SPDL mới: Thuyền buồm, thuyền kayak, câu cá, phát triển hơn nữa dịch vụ lặn biển xem san hô, lướt ván, đi bộ xuyên rừng quốc gia và các hoạt động mạo hiểm nhẹ như leo núi, đi bộ xuyên rừng, đi xe đạp leo núi, đi bộ khám phá, cáp treo ... Đa dạng hóa sản phẩm du lịch, xây dựng các sản phẩm chuyên đề gắn với các mô hình giáo dục và thực hành lối sống xanh, tăng thời gian lưu trú của khách du lịch với các loại hình: du lịch văn hóa - lễ hội, du lịch nghỉ dưỡng - thể thao giải trí, du lịch hội thảo (Mice)… Ưu tiên phát triển các loại hình du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng cao cấp, … gắn kết với thị trường quốc tế và nâng cao tính cạnh tranh với du lịch các đảo khác ở trong và ngoài nước. Các tuyến du lịch sinh thái hiện có cần phải hoàn thiện, phát triển, gồm 17 tuyến du lịch sinh thái tại VQG Côn Đảo: (1) Tuyến Đảo Côn Sơn - các đảo nhỏ. (2) Đảo Côn Sơn - Hòn Tài - hòn Bảy Cạnh. (3) Đảo Côn Sơn - Hòn Bảy Cạnh - Hòn Cau. (4) Đảo Côn Sơn - Hòn Tre Lớn - hòn Tre Nhỏ. (5) Đảo Côn Sơn - Bãi Dương - vịnh Đầm Tre. (6) Đảo Côn Sơn - Hòn Bà - hòn Tre Lớn. (7) Đảo Côn Sơn - Hòn Trứng - Đầm Tre. (8) Ma Thiên Lãnh - Hang Đức Mẹ - Ông Đụng. (9) Ma Thiên Lãnh - Hang Đức Mẹ - Đất Thắm - Bãi Bàng. (10) Ma Thiên Lãnh - bãi Đầm Trầu - bãi Ông Cường. (11) Ma Thiên Lãnh - hồ An Hải - núi Thánh Giá. (12) Ma Thiên Lãnh - Sở Rẫy - Bãi Ông Đụng. (13) Ma Thiên Lãnh - Mũi Cá Mập - Bến Đầm - Hòn Bà. (14) Ma Thiên Lãnh - Suối Ớt - vịnh Đầm Tre. (15) Ma Thiên Lãnh - Núi Chúa - Nhà Bàn - Cỏ Ống. (16) Đất Dốc - Núi Nhà Bàn. (17) Sân bay Cỏ Ông - Hòn Cau. Đối với các tuyến du lịch, cần thiết kế các hoạt động và công cụ bảo vệ môi trường, nhất là công cụ kinh tế, truyền thông. Chẳng hạn, nghiên cứu thu phí bảo vệ môi trường đối với du khách khi lập tour, mức phí phụ thuộc vào tính chất tài nguyên và loại hình du lịch; Thiết kế các sản phẩm thân thiện với môi trường, cấm sử dụng túi nilon và tăng phí đối với vật dụng bằng nhựa sử dụng một lần. Bên cạnh đó, cần có các công cụ truyền thông hiệu quả đối với du khách để bảo vệ sự sống dưới nước, trên đất liền. 3.3. Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực phục vụ du lịch tuần hoàn Đối với nguồn nhân lực du lịch tại VQG, đặc biệt hơn là trên đảo, yêu cầu đội ngũ có kiến thức về bảo vệ, bảo tồn tài nguyên và môi trường. Trong xu thế hiện 251
nay, kiến thức về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn cần được tiếp thu để cụ thể hóa, thực hành trong các hoạt động du lịch. Trong khi đó, nhân lực du lịch của VQG Côn Đảo vẫn thiếu, chưa chuyên nghiệp. Vì vậy, cần tiến hành khảo sát, thống kê, đánh giá nguồn nhân lực du lịch hiện có của Côn Đảo theo các nhóm: cán bộ quản lý; đối tượng kinh doanh du lịch; nhân viên phục vụ trực tiếp và hướng dẫn viên du lịch; quần chúng nhân dân tại địa phương. Từ đó, xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ và kiến thức du lịch canh, du lịch tuần hoàn ngắn hạn thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa các doanh nghiệp kinh doanh du lịch, Sở Văn hóa - thể thao và Du lịch, trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ du lịch, trường Nghiệp vụ du lịch Vũng Tàu. Bên cạnh đó, cần đào tạo nguồn nhân lực theo chương trình dài hạn, nghiên cứu, học hỏi mô hình đào tạo ngành du lịch tuần hoàn hiệu quả của các nước, như: Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan, Anh, Pháp... Các doanh nghiệp kinh doanh du lịch phải có biện pháp cụ thể để nâng cao trình độ và nghiệp vụ cho nhân viên về du lịch tuần hoàn; Có kế hoạch đào tạo, bổ sung và đào tạo, xây dựng đội ngũ nhân công dịch vụ du lịch chuyên nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch trong thời kỳ mới, phát triển nguồn nhân lực là người dân địa phương (chú trọng các loại hình du lịch mới: du lịch sinh thái, du lịch Mice,…). 4. Kết luận VQG Côn Đảo có nhiều tiềm năng phát triển du lịch. Những năm qua, lượng khách đến và doanh thu du lịch của Côn Đảo tăng nhanh, đặc biệt là phục hồi sau Covid-19. Sự phát triển mạnh mẽ du lịch tại khu vực có giá trị đặc biệt về tự nhiên, văn hóa - lịch sử đặt ra áp lực không nhỏ đến tài nguyên, môi trường. Hiện tại, du lịch tại VQG vẫn thiếu các hạng mục, nội dung thực hiện du lịch tuần hoàn, tăng doanh thu đi kèm với giảm chất thải. Chính vì vậy, các giải pháp về quy hoạch, xúc tiến đầu tư theo hướng DLTH; Phát triển các sản phẩm du lịch tuần hoàn; Phát triển nguồn nhân lực để thực hiện, triển khai các hoạt động du lịch tuần hoàn cần được thực hiện với sự kết hợp của các bên liên quan như các sở, ban, ngành, VQG và cơ quan chức năng, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương. Tài liệu tham khảo 1. Alfonso Vargas-Sánchez (2018), The unavoidable disruption of the circular economy in tourism, Worldwide Hospitality and Tourism Themes, Vol. 10 No. 6, pp. 652-661. 2. Andrew G. J. (2009), "Báo cáo kết thúc dự án bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển và ven biển Côn Đảo (2006 - 2009)”, (Tài liệu tại Phòng Khoa học, Vườn quốc gia Côn Đảo). 252 |
3. Lyndon Devantier (2002), "San hô tạo rạn và các quần xã san hô ở Vườn Quốc gia Côn Đảo". 4. Lê Huy Bá & Thái Lê Nguyên (2006). Du lịch sinh thái, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật. 5. Nguyễn Đức Kháng (chủ biên) (2008), Giáo dục môi trường cho công đồng tại các khu bảo tồn thiên nhiên, Nxb. Thanh niên. 6. Lăng Văn Kẻng (1997), "Báo cáo điều tra tổng hợp sinh thái và tài nguyên sinh vật biển tại Vườn Quốc gia Côn Đảo" (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 7. Lăng Văn Kẻng, (1997), "Điều tra tổng hợp tài nguyên biển và ven biển Côn Đảo". (Tài liệu tại phòng Khoa học, Vườn Quốc gia Côn Đảo). 8. Nguyễn Hồng Quân, Đặng Thương Huyền, Jason Nguyễn, Jasmine Hà, Phan Đức Thái, Phạm Phú Trường (2021), Một số vấn đề về phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, Tạp chí Khoa học và công nghệ, số 1+2. 9. Kỷ yếu Hội thảo quốc tế - Du lịch bền vững: vai trò của Nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo (2016), NXB. ĐH KTQD. 10. Báo cáo Tổng kết công tác năm (2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021) của VQG Côn Đảo. 253