Tiểu luận: Ảnh hưởng của kinh tế ngầm tới nền kinh tế Việt Nam

Chia sẻ: Đăng Thu Trang | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

196
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận: Ảnh hưởng của kinh tế ngầm tới nền kinh tế Việt Nam được nghiên cứu với mục đích tìm hiểu những tác động của khu vực kinh tế này đến nền kinh tế Việt Nam, đồng thời đề xuất một số giải pháp có thể giải quyết được những ảnh hưởng tiêu cực mà khu vực kinh tế này gây ra cũng như tăng hiệu quả quản lý của Nhà nước đối với kinh tế ngầm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận: Ảnh hưởng của kinh tế ngầm tới nền kinh tế Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ TIỂU LUẬN Ảnh hưởng của kinh tế ngầm tới nền kinh tế Việt Nam Giảng viên hướng dẫn : PGS.TS. Hoàng Xuân Bình Thực hiện : Nhóm Kinh Tế Vĩ Mô 8 1. Hoàng Anh Thư 2. Đinh Thị Bích Ngọc 3. Bùi Thị Hằng Anh 4. Triệu Bích Phương 5. Hà Song Thương 6. Phạm Huyền Trang 7. Nguyễn Việt Khánh Linh 8. Nguyễn Thu Hằng 9. Vũ Thị Minh Hồng 10. Nguyễn Thị Huyền Trang 11. Nguyễn Thị Quỳnh Như
12. Đặng Thị Như Quỳnh Hà Nội, tháng 11 năm 2015 MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU Các nhà kinh tế học trên thế giới đã chỉ ra rằng, trong lòng mỗi quốc gia luôn tồn tại hai nền kinh tế, một nền kinh tế chính thức và một khu vực kinh tế “ngầm”. “Nền kinh tế chính thống (công khai và hợp pháp) coi như dễ thấy và dễ hiểu đi. Còn kinh tế ngầm thì không thấy, có khi thấy mà không biết và có khi thấy rõ đến hoang mang, đau lòng”, kỹ sư /nhà thơ Hồ Phi Phục trong Chuyên luận Kinh tế ngầm của mình đã viết. Tại Việt Nam, bên cạnh việc thúc đẩy nền kinh tế chính thức (là nền kinh tế mà Chính phủ và các thể chế tài chính định lượng được như GDP, thuế, đóng góp an sinh xã hội...), thì quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế đã tạo ra một khu vực kinh tế mới là kết quả của những mối quan hệ thị trường mới, phức tạp đa dạng cộng với hệ quả của sự quản lý còn non trẻ, thiếu kinh nghiệm của Nhà nước. Khu vực đó được gọi là khu vực kinh tế “ngầm”. Với quy mô ngày càng mở rộng của khu vực kinh tế này cùng với sự mất kiểm soát của Nhà nước đã tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng bên cạnh một số lợi ích mà nó mang lại. Vì vậy nhóm nghiên cứu lựa chọn đề tài: “Ảnh hưởng của kinh tế ngầm đến nền kinh tế Việt Nam” với mục đích tìm hiểu những tác động của khu vực kinh tế này đến nền kinh tế Việt Nam, đồng thời đề xuất một số giải pháp có thể giải quyết được những ảnh hưởng tiêu cực mà khu vực kinh tế này gây ra cũng như tăng hiệu quả quản lý của Nhà nước đối với kinh tế ngầm. Kết cấu tiểu luận gồm ba phần chính: Phần 1: Tổng quan về kinh tế ngầm ở Việt Nam Phần 2: Ảnh hưởng của kinh tế ngầm đến nền kinh tế Việt Nam Phần 3: Một số quan điểm về kinh tế ngầm và gợi ý giải pháp kiểm soát kinh tế ngầm Để hoàn thành được tiểu luận này, nhóm nghiên cứu xin được gửi lời cảm ơn đến PGS.TS Hoàng Xuân Bình đã hết lòng hướng dẫn, đóng góp ý kiến và giải đáp thắc mắc cho nhóm nghiên cứu trong quá trình lập đề cương và viết bài. Trong quá trình viết bài, do thời gian tìm hiểu chưa nhiều cũng như kiến thức còn hạn hẹp và 4
thiếu kinh nghiệm nên bài tiểu luận không tránh khỏi những thiếu sót. Nhóm nghiên cứu rất mong nhận được thêm những góp ý của thầy và các bạn để bài tiểu luận được hoàn thiện hơn. 5
Phần 1: Tổng quan về kinh tế ngầm ở Việt Nam 1. Vài nét cơ bản về kinh tế ngầm 1.1. Khái niệm “Kinh tế ngầm là những hoạt động như đánh bạc, mại dâm, buôn bán ma túy, công việc của những người nhập cư bất hợp pháp, hoạt động dịch vụ đổi dịch vụ, khai khống tài khoản chi tiêu, buôn lậu và kể cả trồng cây nông sản ở nhà...” ( Paul A Samuelson, 2007) Ngoài ra, còn có rất nhiều quan điểm nhận định về khu vực kinh tế ngầm trên thế giới. Sau đây, nhóm nghiên cứu xin được trích dẫn một số quan điểm tiêu biểu. Bang 1.: Tóm t ̉ ắt quan niệm của các nước, tổ chức, khu vực về khu vực kinh tế ngầm 6
ST Các nước hoặc các Nội dung T tổ chức 7
Quan niệm của Kinh tế chìm là khu vực kinh tế trốn thoát khỏi mạng lưới 1 Liên minh châu Âu thống kê và không định lượng được EU 8
Hoạt động phi chính thức là hoạt động mà giá trị gia tăng Quan niệm của 2 không được ghi nhận do các hãng hoặc cá nhân cố ý khai Ngân hàng thế giới báo sai hoặc trốn tránh không khai báo 9
Khu vực phi chính quy ở các nước thế giới thứ ba là mảnh Quan niệm của đất nuôi dưỡng hàng triệu con người muốn làm việc trong 3 Cộng hòa liên bang hệ thống kinh tế chính thức nhưng không tìm được việc Đức làm ở đó 10
Quan niệm của tổ Kinh tế ngầm biểu thị tất cả các hoạt động không được chức hợp tác và tính trong GDP. Đó là hoạt động sản xuất hàng hóa và dịch 4 phát triển kinh tế vụ hợp pháp nhưng không khai báo, sản xuất hàng hóa OECD dịch vụ bất hợp pháp và thu nhập vô hình. Nguồn: Lê Đăng Doanh, Nguyễn Minh Tú, 1997, tr 89 và Nhóm nghiên cứu, 2013, tr 6 11
Thực chất, Kinh tế ngầm (Underground economy) hay còn gọi là kinh tế phi chính thức được hiểu là tất cả các khoản tiền và việc làm được tạo ra bên ngoài nền kinh tế chính thức, bất kể việc khu vực kinh tế này được cho là hợp pháp hay bất hợp pháp. (Hoàng Xuân Bình, 2014, tr 5455) Nói một cách đơn giản, kinh tế ngầm là một thị trường nơi mà tất cả các hoạt động thương mại được tiến hành mà không liên quan đến thuế, luật hoặc các quy định thương mại. Nó còn được các chuyên gia đặt cho những cái tên khác nhau như Underdog, nền kinh tế bóng, nền kinh tế song song hoặc kinh doanh ma… Bang 1.: So sánh ho ̉ ạt động hợp pháp và bất hợp pháp của kinh tế ngầm Hoạt động bất Hoạt động hợp pháp hợp pháp Những hoạt động giao dịch không có hóa đơn, không có sự kiểm soát của Khái niệm nhà nước nhằm tránh, trốn thuế và sự kiểm tra của các cơ quan có thẩm quyền. -Mức độ nguy -Lửng lơ, gây hại ít hơn hiểm cao hơn -Cần được giới hạn hoạt động trong phạm vi hợp lý -Gây tổn thương -Có thể hướng nó từng bước hòa vào kinh tế chính nặng nề tới nền thống Đặc điểm kinh tế chính thức -Thường có chủ đích, mục đích xấu Biểu Những giao dịch Những giao dịch không Trốn thuế Tránh thuế hiện bằng tiền bằng tiền Buôn bán đồ ăn Trao đổi thuốc phiện, ma -Các hoạt động kinh -Các hoạt động cắp, thuốc phiện, túy, hàng hóa ăn cắp, doanh cá nhân buôn bán hàng ma túy, mại dâm, hàng buôn lậu, sản xuất không khai báo với hóa và dịch vụ cờ bạc, buôn lậu, chế tạo thuốc, ăn cắp cơ quan thuế tự phát lừa lọc,… với mục đích sử dụng cá -Tiền lương, thu -Các hoạt động nhân,.. nhập, hoa hồng có sản xuất quy mô từ các hoạt động nhỏ lẻ thường là kinh doanh hợp hộ gia đình,… pháp nhưng không 12
trình báo,… Nguồn: Friedrich Schneider with Dominik Enste, 2002 13
1.2. Nguyên nhân hình thành Qua những bài nghiên cứu (Lippert and Walker, 1997) và (Nguyễn Đình Cung, 2003), có thể xác định được năm nguyên nhân chính hình thành khu vực kinh tế ngầm như sau: 1.2.1. Quá trình chuyển đổi Quá trình chuyển đổi đã làm bùng phát nhiều mối quan hệ thị trường phức tạp trên cơ sở nền kinh tế đa thành phần, đa sở hữu, cộng với sự non trẻ và thiếu kinh nghiệm của một thể chế quản lí mới … là nguyên nhân chủ yếu hình thành khu vực kinh tế ngầm. Cụ thể như hệ thống thanh toán qua ngân hàng chưa được áp dụng một cách phổ biến. 1.2.2. Việc phát triển thương mại điện tử (Ecommerce) Việc phát triển thương mại điện tử cũng làm tăng thêm quy mô của kinh tế ngầm. Ví dụ: Ebay có trên 40 triệu người sử dụng trên toàn thế giới. Người mua theo đúng pháp luật là phải thực hiện nghĩa vụ trả thuế. Tuy nhiên, không có một báo cáo cụ thể chính xác nào về số giao dịch đã diễn ra, chính phủ cũng hiếm khi can thiệp và kiểm soát được hoạt động của họ. 1.2.3. Sự điều tiết của chính phủ và thuế cao Sự điều tiết của chính phủ và thuế cao đã khiến cho một phần ba tổng sản lượng do nền kinh tế ngầm sản xuất. Hầu hết các hoạt động ngầm đều xuất phát từ động cơ mong muốn giảm thuế hoặc tránh sự kiểm soát hay trừng phạt của chính phủ. 1.2.4. Hạn chế trong nền kinh tế chính thức Những hạn chế trong nền kinh tế chính thức như tiền lương, các thủ tục, các quy định … cũng gián tiếp thúc đẩy sự hình thành của các hoạt động kinh tế ngầm. Có thể thấy, tất cả những nguyên nhân được đề cập đến ở trên đã tạo điều kiện hình thành một khu vực kinh tế nằm ngoài sự quản lý của Nhà nước. 1.3. Quá trình phát triển khu vực kinh tế ngầm ở Đông Nam Á 14
Bang 1.: ̉ Quy mô kinh tế ngầm các quốc gia Đông Nam Á Đơn vị: % Vi Ca Ind Là Ma Th Phi My Quy mô kinh ệt mp one o lay ái lipi an tế ngầm Na uch sia sia La nes ma m ia n r Tối thiểu 10.69 35.37 15.21 30.07 24.76 50.33 27.83 49.66 Tối đa 29.04 50.67 25.64 51.61 38.47 59.29 63.92 72.35 Trung bình 18.59 45.2 19.65 37.54 28.69 52.58 43.48 59.65 Tỉ lệ tăng/giảm 6.15 1.32 1.58 2.91 0.81 0.01 3.46 0.06 trung bình Nguồn: Vũ Hồng Đức, Lý Hưng Thuận, 2014, tr 42 Quan sát Bảng 1.3, ta có thể đưa ra nhận định như sau: Trong 8 nước ASEAN thì Việt Nam là quốc gia có tỉ lệ tăng trưởng quy mô kinh tế ngầm lớn nhất, sau đó lần lượt là Philipins, Lào, Indonesia, Malaysia, Myanmar. Riêng hai nước Campuchia và Thái Lan thì quy mô kinh tế ngầm có xu hướng giảm sút. 15
Hinh 1.: ̀ So sánh giá trị kinh tế ngầm và tổng giá trị GDP của 8 nước ASEAN (Đơn vị: tỷ USD) Nguồn: Vũ Hồng Đức, Lý Hưng Thuận 2014, tr 44 Nhìn vào Hình 1.1, ta có thể dễ dàng nhận thấy sự bành trướng trong quy mô của các hoạt động trong kinh tế ngầm. Từ năm 1995 đến 2014, tại 8 quốc gia ASEAN (Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Philipins, Myanmar), giá trị GDP của khu vực kinh tế ngầm ngày càng tăng so với nền kinh tế chính thức: Nhìn chung, cả nền kinh tế chính thức và kinh tế ngầm đều có xu hướng tăng mạnh theo thời gian. Đối với khu vực kinh tế chính thức, tổng giá trị GDP đã tăng mạnh từ 560.7 tỷ USD (1995) lên tới 2176.9 tỷ USD (2014), tăng tới 1616.2 tỷ USD. Còn đối với khu vực kinh tế ngầm, sự tăng trưởng về giá trị có khiên tốn hơn nhưng biên độ tăng cũng tương đối lớn. Tăng từ 164 tỷ USD (1995) lên đến 732 tỷ USD (2014), tăng tới 568 tỷ USD. Xét về độ chênh lệch giữa hai khu vực kinh tế thì giá trị chênh lệch vẫn là rất đáng kể. Năm 1995, độ chênh lệch giữa hai khu vực kinh tế về giá trị GDP là 396.7 tỷ USD. Năm 2000, giá trị này giảm nhẹ còn 325.2 tỷ USD. Sau năm 2000, khu vực kinh tế ngầm bắt đầu bùng phát mạnh mẽ. Các chuyên gia dự đoán quy mô kinh tế ngầm ở khu vực ASEAN sẽ còn phát triển hơn nữa trong tương lai do nhiều nguyên nhân nhưng sự phát triển của nó vẫn chưa phải là vấn đề đáng lo ngại nhất của nền kinh tế vĩ mô. 2. Đặc điểm của khu vực kinh tế ngầm Việt Nam 2.1. Lịch sử phát triển qua các thời kì  Thời Pháp thuộc: Với sự phát triển của các đô thị, trung tâm văn hóa và kinh tế lớn, cuộc sống cao cấp của tầng lớp trên đã kéo theo sự hình thành của các loại dịch vụ như kéo xe tay, 16
con ở … Ngoài ra, những gánh hàng rong cũng tồn tại ở thời kì này. Từ đó thúc đẩy các hoạt động kinh tế ngầm tồn tại và phát triển.  Giai đoạn 19541975: Trong thời kỳ này, Việt Nam bị chia cắt thành hai vùng với hai chế độ chính trị và kinh tế khác nhau (Việt Nam Cộng hòa và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa). Tuy vậy, vẫn tồn tại “chợ đen” tại Sài Gòn, vì hàng chục gian hàng nơi đây đều bán "hàng PX Mỹ" được tuồn ra lén lút từ các cửa hàng PX (Post Exchange, hệ thống phân phối hàng hóa dành cho quân đội Mỹ tại nhiều tỉnh thành miền Nam Việt Nam). Nguồn: T.B, 2014.  Thời kì trước đổi mới: Là thời kì của cơ chế kế hoạch hóa tập trung. Về mặt pháp lí, kinh tế ngầm không được phép tồn tại. Trên thực tế vẫn tồn tại những hoạt động phi chính thức như sửa chữa xe đạp, bán hàng rong, buôn hàng trốn thuế, bán quán … Do vậy không có số liệu chính thức cho các hoạt động này.  Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường (19861999) Có sự bùng nổ và phát triển của kinh tế ngầm và các hoạt động phi chính thức. Tuy vậy, sự bùng nổ này cũng chưa thể hiện hết trên số liệu thống kê bởi sự xuất hiện của nhiều hoạt động kinh tế mới nhưng chưa được xếp loại vào khu vực kinh tế nào. 17
 Từ năm 1999 đến nay Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy quy mô khu vực kinh tế ngầm ở Việt Nam dao động từ 20% đến 50% giá trị GDP cả nước trong giai đoạn 19992014. Điều đáng lo ngại là quy mô kinh tế ngầm gia tăng đáng kể trong 10 năm trở lại đây. Đặc biệt là vào giao đoạn 20072008 khi cuộc khủng hoảng tài chính xảy ra ở châu Á. Hinh 2. ̀ : Quy mô kinh tế ngầm Việt Nam giao đoạn 20022013 Nguồn: Vũ Hồng Đức và cộng sự, 2015, tr 113 2.2. Biểu hiện và thực trạng hiện nay 2.2.1. Biểu hiện Theo những nghiên cứu của (Phương Ly, 2011), biểu hiện kinh tế ngầm ở Việt Nam hiện nay khá đa dạng, bao gồm:  Những hộ kinh doanh nhỏ, thu nhập thấp không phải đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật.  Các hộ kinh doanh cá thể không đăng ký kinh doanh. Số này chiếm khá lớn, ước tính đến hơn một nửa số hộ kinh doanh cá thể hiện nay không đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật. Taxi “dù”, xe khách “dù” là trường hợp điển hình của loại này.  Có đăng ký kinh doanh, nhưng hoạt động kinh doanh không đúng theo quy định của pháp luật. Loại này cũng có nhiều dạng như: Kinh doanh các ngành, nghề ngoài ngành, nghề đăng ký kinh doanh. Không ghi chép và báo cáo tất cả các hoạt động kinh doanh, giấu doanh thu, lợi tức. Có thuê lao động nhưng không hợp đồng lao động, không đăng ký lao động. Kinh doanh các ngành, nghề phải có giấy phép mà không xin phép… Kinh doanh các ngành, nghề tư nhân không được quyền kinh doanh. 18
2.2.2. Các yếu tố tác động đến kinh tế ngầm Việt Nam  Nhóm các yếu tố kinh tế Mức độ cung ứng hàng hóa và dịch vụ trên thị trường Mức độ cân đối giữa các khu vực, ngành của nền kinh tế quốc dân Sức mua hạn hẹp của người dân và năng lực giải quyết vấn đề dân sinh của nhà nước Chính sách thuế của Chính phủ Tỷ lệ thất nghiệp  Nhóm các yếu tố chính trị xã hội (nguyên nhân cơ bản làm nảy sinh vấn đề kinh tế ngầm) Chính quyền mất uy tín với dân chúng Chính quyền vi phạm các cam kết về trách nhiệm xã hội Hệ thống pháp luật không đầy đủ và thiếu đồng bộ, điều này đặc biệt thường gặp ở những nước có nền kinh tế chuyển đổi như ở nước ta Khả năng thực thi pháp luật còn nhiều bất cập Hiệu quả quản lý hành chính thấp, bộ máy công quyền quan liêu, tham nhũng cũng là một nguyên nhân thúc đẩy hoạt động tạo thu nhập bất hợp pháp. Tóm lại, trên đây là một số yếu tố cơ bản làm nảy sinh và kích thích sự phát triển của khu vực kinh tế ngầm. Tuy nhiên đây không phải là tất cả bởi bản chất cuộc sống luôn luôn vận động, do đó khu vực kinh tế ngầm cũng luôn luôn thay đổi. Vì vậy, chúng ta cần nhận thức rõ ràng, “ngầm” không phải lúc nào cũng xấu. Nhiều hoạt động ngầm nhìn từ một khía cạnh nào đó lại có ý nghĩa hết sức tích cực. Nó tạo công ăn việc làm, giúp lưu thông hàng hóa, cân đối cung cầu, điều tiết nền kinh tế, giúp tăng thu nhập, cải thiện đời sống người dân … Những việc mà không phải lúc nào nền kinh tế chính thức cũng thực hiện tốt được. 19
Phần 2: Ảnh hưởng của kinh tế ngầm đến nền kinh tế Việt Nam 1. Ảnh hưởng đến tổng sản lượng Theo những cuộc khảo sát và nghiên cứu trên trang mạng uy tín http://www.ncseif.gov.vn, các chuyên gia kinh tế đã chỉ ra rằng: những hoạt động kinh tế ngầm được sự hỗ trợ của đồng vốn trong dân mà số liệu ước tính có thể chiếm đến phân nửa GDP tiềm ẩn dưới dạng vàng, đô la và bất động sản. Điều đó lý giải nguyên nhân vì sao nền kinh tế Việt Nam dù trải qua nhiều biến động từ cuộc khủng hoảng tài chính thế giới nhưng cuộc sống người dân vẫn không bị ảnh hưởng quá nhiều. Theo Tổng cục thống kê thì tổng sản phẩm nội địa theo thành phần kinh tế giai đoạn 20102014, GDP của Hà Nội liên tục tăng (trong khi mức tăng GDP khu vực nhà nước giảm 0,61% , khu vực ngoài nhà nước lại tăng 0,37%, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tăng tới là 2,71%) mà theo nghiên cứu cho thấy các hoạt động kinh tế ngầm chủ yếu xuất hiện trong khu vực kinh tế ngoài nhà nước và khu vực kinh tế nhà nước. Đó chính là lí do giải thích vì sao hai khu vực này không có mức tăng trưởng cao như khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Nguyên nhân là do khi lạm phát tăng cao, chi phí sản xuất leo thang buộc các doanh nghiệp phải tính biện pháp để giảm phí, các hoạt động ngầm vì thế mà gia tăng về quy mô. Các nhóm hoạt động này phát triển theo hướng trốn thuế, trách công khai các khoản thu nhập thậm chí và gian lận thương mại. Các hoạt động kinh tế ngầm khiến cho việc tính toán giá trị GDP không được chính xác, làm cho chỉ số này chưa phản ánh được một cách toàn diện tình hình phát triển kinh tế của một đất nước. Đặc biệt là tại các nước đang phát triển như Việt Nam. Từ đó dẫn đến sự gia tăng chênh lệch tổng giá trị GDP giữa các nước phát triển và đang phát triển hay kém phát triển. Thực tế thì để ước tính giá trị GDP của khu vực kinh tế ngầm là rất khó khăn. 2. Ảnh hưởng đến phát triển kinh tế vĩ mô 2.1. Thu chi ngân sách nhà nước 20