Tóm tắt đề tài khoa học và công nghệ cấp cơ sở: Giải pháp giảm thiểu rủi ro tài chính cho hộ trồng cao su khu vực Tây Nguyên

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O<br /> ð I H C ðÀ N NG<br /> <br /> TÓM T T<br /> ð TÀI KHOA H C VÀ CÔNG NGH C P CƠ S<br /> (Do ð i h c ðà N ng qu n lý)<br /> <br /> GI I PHÁP GI M THI U R I RO TÀI CHÍNH CHO H<br /> <br /> TR NG CAO SU<br /> <br /> KHU V C TÂY NGUYÊN<br /> Mã s : ð2014-04-47<br /> <br /> CH NHI M ð TÀI: ThS. PHAN ðÌNH ANH<br /> <br /> ðà N ng, 12/2014<br /> <br /> M<br /> <br /> ð U<br /> <br /> T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U<br /> Trong nư c, r i ro ñư c coi là ñ c ñi m n i t i c a nông nghi p và nông thôn Vi t Nam.<br /> Tuy v y, nh ng nghiên c u t ng quát v r i ro ñ i v i ngư i nông dân Vi t Nam cũng<br /> không có nhi u ho c ít ñư c công b . Các thông tin v r i ro ñ i v i nông dân ph n l n<br /> thư ng ñư c tìm th y trong các báo cáo ñi u tra ho c báo cáo phát tri n c a các t ch c.<br /> Riêng ñ i v i r i ro trong quá trình s n xu t c a nh ng h s n xu t Cao su thiên nhiên<br /> nư c ta v n chưa ñư c b t kỳ nghiên c u nào th c hi n, tuy v y, ñã có m t s nghiên c u<br /> v các y u t nh hư ng ñ n năng su t s n xu t cây Cao su t i m t s ñ a phương ñã ñư c<br /> công b như:<br /> - Bài báo "ðánh giá hi u qu s n xu t Cao su thiên nhiên c a các h gia ñình t i t nh<br /> Kon Tum b ng phương pháp phân tích ñư ng gi i h n và h i quy tobit regression" c a<br /> TS.Thái Thanh Hà, T p chí khoa h c và công ngh ð i h c ðà N ng (2009). Trong ñó có<br /> ñánh giá tác ñ ng c a các y u t ñ u vào và quy mô s n xu t ñ n hi u qu chi phí c a vi c<br /> s n xu t Cao su thiên nhiên t i các nông h nh n khoán vư n Cao su t i Kon Tum.<br /> - Bài báo "Phát tri n mô hình s n xu t kinh doanh Cao su ti u ñi n t nh Qu ng Bình",<br /> c a PGS.TS. Bùi Dũng Th , Trư ng ð i h c Kinh t Hu và ThS.NCS. Tr n T L c<br /> Trư ng ð i h c Qu ng Bình, trong ñó, có ñánh giá nh hư ng c a các nhân t như m c<br /> bón phân, tu i vư n cây, m t ñ vư n cây, di n tích vư n cây ñ n năng su t s n xu t Cao<br /> su ti u ñi n.<br /> - Lu n án ti n sĩ "Nghiên c u nh ng y u t h n ch và m t s bi n pháp k thu t kh c<br /> ph c nh m nâng cao năng su t m Cao su t i t nh ð k L k" (2012) c a tác gi Tr n Ng c<br /> Duyên, lu n án ñã ch ra nh hư ng c a các y u t khí h u (lư ng mưa, s ngày mưa, t c ñ<br /> gió, lư ng b c hơi) ch t lư ng ñ t, k thu t khai thác ñ n năng su t m khai thác.<br /> Trên th gi i, tác gi không tìm th y nh ng nghiên c u t ng th v tình tr ng r i ro trong<br /> s n xu t c a nh ng h s n xu t Cao su thiên nhiên các nư c khác. Tuy v y, các nghiên<br /> c u v yêu c u sinh thái ñ i v i cây Cao su ñã ñư c nhi u tác gi th c hi n. Theo Dijikman<br /> (1951), Sanjee, Yew (1990) nhi t ñ trung bình lý tư ng cho cây Cao su sinh trư ng phát<br /> tri n là 25 - 280C. Zongdo và Xuequin (1983), Jiang (1988) xác ñ nh cây Cao su sinh trư ng<br /> ch m l i khi nhi t ñ xu ng dư i 20 0C và ngưng quang h p khi nhi t ñ xu ng dư i 10 0C.<br /> Cây Cao su có th tr ng các vùng có lư ng mưa t 1500 -2000 mm /năm. S ngày mưa<br /> t t nh t cho cây Cao su là 100 -150 ngày /năm. Gi chi u sáng t t cho cây Cao su bình<br /> quân là 1800 -2800 gi /năm. Sương mù nhi u t o cơ h i cho các lo i n m b nh t n công và<br /> gây h i cho cây Cao su.<br /> Ngoài ra, m t s nghiên c u ñ c p ñ n các y u t có nh hư ng ñ n hi u qu c a ho t<br /> ñ ng s n xu t Cao su thiên nhiên m t s nư c, bao g m: nhân công, lư ng mưa, giá s n<br /> 1<br /> <br /> ph m (Waduge TD, Edirisnghe JC 2014); lư ng mưa (Mesike C.S và Esekhade T.U, 2013,<br /> (Sangsing 2004); nhi t ñ , t c ñ gió (Priyadarshan và c ng s (2005); s c gió (Nicolas, D<br /> 1995); ñ m c a ñ t (Grist và các c ng s , 1998); ch t lư ng ñ t (Lemmens và các c ng<br /> s 1995)<br /> TÍNH C P THI T C A ð TÀI<br /> Nông dân là nh ng ñ i tư ng ph i ñ i m t v i nhi u r i ro trong cu c s ng, trong chính<br /> sách an sinh xã h i nói chung và an sinh ñ i v i ngư i nông dân nói riêng, ð ng và Nhà<br /> nư c ñã nh n th c s c n thi t ph i t o ra các cơ ch ñ phòng ng a, h n ch và kh c ph c<br /> r i ro, b o ñ m an toàn thu nh p và cu c s ng n ñ nh cho ngư i nông dân.<br /> Vùng Tây Nguyên bao g m các t nh Kon Tum, Gia Lai, ðăk Lăk, ðăk Nông và Lâm<br /> ð ng, có di n tích t nhiên là 54695,6 km2. ðây là vùng có khí h u và ñi u ki n th<br /> như ng thích h p cho vi c ñ u tư phát tri n các lo i cây công nghi p dài ngày trong ñó có<br /> Cao su.Trong th i gian qua, m c dù giá Cao su trên th trư ng gi m liên t c nhưng t ng<br /> di n tích Cao su trong vùng v n ti p t c tăng qua các năm. ðóng góp vào s m r ng di n<br /> tích này, bên c nh Cao su ñ i ñi n (Cao su qu c doanh và Cao su c a doanh nghi p tư<br /> nhân) thì Cao su ti u ñi n (Cao su s n xu t t i các nông h ) cũng phát tri n m nh, ñ n nay<br /> ñ t 79.686 ha, chi m g n 29% di n tích Cao su toàn vùng. Vi c phát tri n Cao su ti u ñi n<br /> ñã góp ph n ñáng k trong s phát tri n kinh t ñ a phương, giúp gi i quy t vi c làm và<br /> nâng cao thu nh p cho các nông h .Tuy v y, trong nh ng năm g n ñây, các h s n xu t Cao<br /> su thiên nhiên trong khu v c ph i ñ i m t v i nhi u khó khăn thách th c : Giá m Cao su<br /> trên th trư ng liên t c gi m xu ng các m c th p hơn, th trư ng tiêu th g p nhi u khó<br /> khăn, k t h p v i các y u t r i ro ñ c thù c a ho t ñ ng s n xu t nông nghi p do tác ñ ng<br /> b i th i ti t và bi n ñ i khí h u; s gia tăng thiên tai, d ch b nh làm tăng chi phí, gi m hi u<br /> qu s n xu t và gi m kh năng c nh tranh c a s n ph m m Cao su trên th trư ng. Tình<br /> hình này khi n không ít h s n xu t Cao su trong khu v c rơi vào tình tr ng b p bênh và<br /> không th c s yên tâm ñ duy trì di n tích Cao su hi n t i.Tuy nhiên, v n ñ này hi n chưa<br /> ñư c quan tâm nghiên c u ñúng m c.Vì v y, c n thi t ph i có m t ñánh giá khái quát v<br /> tình hình r i ro c a nh ng h s n xu t Cao su thiên nhiên trong khu v c, và ñ xu t các gi i<br /> pháp c n thi t giúp gi m thi u các r i ro này.<br /> M C TIÊU NGHIÊN C U<br /> - H th ng hóa nh ng ki n th c lý lu n v r i ro, r i ro tài chính ñ i v i nông dân<br /> - H th ng hóa nh ng cách th c gi m thi u r i ro tài chính cho nông dân t các nghiên<br /> c u và th c ti n tri n khai các nư c<br /> - Xác ñ nh nh ng r i ro tài chính g n v i s n xu t nông nghi p mà các h s n xu t Cao<br /> su thiên nhiên Tây Nguyên ñang ph i ñ i m t<br /> - Xác ñ nh nh ng cách th c ng phó v i r i ro tài chính hi n ñang ñư c các h s n xu t<br /> Cao su thiên nhiên Tây Nguyên áp d ng ñ t ñó có ñánh giá khái quát v s s n có<br /> nh ng công c qu n tr r i ro cho h s n xu t Cao su thiên nhiên.<br /> 2<br /> <br /> - ðưa ra các gi i pháp, các hàm ý chính sách hư ng ñ n gi m thi u r i ro tài chính cho<br /> các h s n xu t Cao su thiên nhiên Tây Nguyên<br /> ð I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U<br /> ð i tư ng nghiên c u<br /> ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài là r i ro tài chính và các cách th c gi m thi u r i ro tài<br /> chính cho nông dân<br /> Ph m vi nghiên c u<br /> Ph m vi v n i dung: ð tài t p trung nghiên c u các r i ro tài chính g n v i ho t ñ ng<br /> s n xu t nông nghi p c a h s n xu t Cao su thiên nhiên Tây Nguyên, các cách th c gi m<br /> thi u r i ro tài chính cho h s n xu t Cao su thiên nhiên<br /> Ph m vi v không gian: Trong khuôn kh ngu n l c d ki n, ñ tài s tri n khai ñi u tra<br /> kh o sát trên ñ a bàn các t nh khu v c Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, ðăk Lăk, ðăk Nông<br /> và Lâm ð ng)<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U<br /> ð tài s d ng các phương pháp nghiên c u ch y u như: nghiên c u phân tích – t ng<br /> h p tài li u th c p, kh o sát ñi u tra sơ c p b ng b ng h i, quan sát hi n tư ng, phương<br /> pháp ñ i chi u -so sánh, phương pháp phân tích - t ng h p, phương pháp mô t -khái quát...<br /> <br /> CHƯƠNG I<br /> CƠ S LÝ LU N V R I RO, R I RO TRONG S N XU T NÔNG NGHI P VÀ<br /> CÁCH TH C GI M THI U R I RO TRONG S N XU T NÔNG NGHI P<br /> I.1. M t s khái ni m cơ b n<br /> I.1.1 Khái ni m v r i ro (Risk)<br /> Có nhi u ñ nh nghĩa khác nhau v r i ro và cho ñ n nay v n chưa có ñư c ñ nh nghĩa<br /> th ng nh t v r i ro. Nh ng trư ng phái khác nhau, tác gi khác nhau ñưa ra nh ng ñ nh<br /> nghĩa khác nhau v r i ro. Tuy v y, các ñ nh nghĩa này có th ñư c phân thành 2 trư ng<br /> phái l n là trư ng phái tiêu c c và trư ng phái trung hòa (Vân 2005). Trư ng phái tiêu c c<br /> t p trung s chú ý ñ n y u t b t l i c a r i ro, h nhìn nh n r i ro là nh ng thi t h i, m t<br /> mát, nguy hi m, khó khăn ho c ñi u b t tr c có th x y ra, các ñ nh nghĩa v r i ro tiêu bi u<br /> cho trư ng phái này như: "R i ro là ñi u không lành, không t t b t ng x y ñ n” (T ñi n<br /> ti ng Vi t 1995); “R i ro là s b t tr c gây ra m t mát và thi t h i” (Thân 1991); “R i ro là<br /> g p nguy hi m ho c b ñau ñ n, thi t h i (T ñi n Oxford). Trư ng phái trung hòa cho<br /> r ng r i ro là s không ch c ch n có th mang ñ n nh ng t n th t, m t mát, nguy hi m<br /> nhưng cũng có th mang ñ n nh ng cơ h i, k t qu t t ñ p n u bi n c b t l i ñó không x y<br /> ra v i các ñ nh nghĩa như: “R i ro là s b t tr c có th ño lư ng ñư c (Frank Knight); "r i<br /> ro là s b t tr c c th liên quan ñ n vi c xu t hi n m t bi n c không mong ñ i" (Allan<br /> Willet). Dư i góc ñ kinh t , dù ñ ng trên quan ñi m nào, h u h t các nghiên c u khi ñ<br /> c p ñ n r i ro ñ u th ng nh t ñó là s không ch c ch n c a vi c x y ra m t bi n c gây t n<br /> 3<br /> <br /> th t trong tương lai, n u bi n c x y ra thì s gây ra nh ng k t qu b t l i (t n th t) cho ch<br /> th gánh ch u r i ro. Theo ISO 31000 r i ro ñư c ñ c trưng b i kh năng (xác su t) x y ra<br /> t n th t và m c ñ t n th t.<br /> I.1.2. Phân lo i r i ro<br /> I.1.2.1. Theo nguyên nhân gây c a r i ro<br /> - R i ro do các y u t khách quan<br /> - R i ro do các y u t ch quan<br /> I.1.2.2. Theo k t qu g n v i r i ro<br /> R i ro ñư c phân thành hai lo i: R i ro thu n túy và r i ro ñ u cơ<br /> I.1.2.3. Theo m i liên h gi a các r i ro<br /> - R i ro h th ng là lo i r i ro tác ñ ng ñ n toàn b ho c h u h t ch th .<br /> - R i ro phi h th ng (R i ro cá nhân) là lo i r i ro ch tác ñ ng ñ n 1 ch th ho c m t<br /> nhóm nh các ch th<br /> I.2. R i ro tài chính và r i ro tài chính ñ i v i nông dân<br /> 1.2.1. R i ro tài chính<br /> Theo nghĩa h p r i ro tài chính g n li n v i r i ro ki t giá tài chính (Financial risk) ph n<br /> ánh s nh hư ng hay tác ñ ng t các nhân t th trư ng như giá c hàng hóa, lãi su t, t<br /> giá ñ n thu nh p (l i nhu n kinh doanh) c a ch th ( doanh nghi p, cá nhân, h gia ñình...)<br /> Theo nghĩa r ng: R i ro tài chính v a hàm ý các tr ng thái c a r i ro ki t giá tài chính và<br /> còn ph n ánh nh ng r i ro do ch th (doanh nghi p, t ch c, cá nhân, h gia ñình...) s<br /> d ng v n vay trong cơ c u v n dành cho ho t ñ ng ñ u tư, s n xu t, kinh doanh c a ch<br /> th .<br /> Như v y, theo nghĩa r ng r i ro tài chính ñư c hi u là nh ng tác ñ ng không ch n ch n<br /> c a các y u t (nhân t ) ñ n thu nh p ho c l i nhu n c a ch th ho c nh ng tác ñ ng<br /> không mong ñ i ñ n t vi c s d ng v n vay c a ch th .<br /> 1.2.2. R i ro tài chính ñ i v i nông dân<br /> R i ro tài chính ñ i v i nông dân ph n nh nh ng tác ñ ng không ch c ch n c a các y u<br /> t ñ n thu nh p c a nông dân, làm cho thu nh p hàng năm ho c theo mùa v c a nông dân<br /> có s bi n ñ ng l ch kh i m c thu nh p mong ñ i c a nông dân và c nh ng tác ñ ng<br /> không như mong ñ i c a nông dân g n v i vi c s d ng v n vay. Dư i quan ñi m c a<br /> trư ng phái truy n th ng v r i ro, có th hi u, r i ro tài chính ñ i v i nông dân là nh ng<br /> tác ñ ng không ch c ch n c a các y u t làm cho thu nh p c a nông dân có th th p hơn so<br /> v i m c mong ñ i, k c tác ñ ng b t l i c a vi c s d ng v n vay ñ n thu nh p c a nông<br /> dân.<br /> 1.2.3. ð c ñi m c a r i ro tài chính ñ i v i nông dân<br /> 1.2.3.1. Thu nh p c a nông dân g n v i thu nh p t ho t ñ ng s n xu t nông<br /> nghi p<br /> a) R i ro s n xu t<br /> S n xu t nông nghi p ch u nh hư ng c a nhi u y u t có th gây b t l i ñ n năng su t,<br /> s n lư ng ñ u ra ñó là th i ti t, thiên tai (mưa quá ít ho c quá nhi u, mưa ñá, sương mu i,<br /> 4<br /> <br />