Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi" có mục đích nghiên cứu đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi góp phần giúp trẻ phát triển ngôn ngữ để giao tiếp học tập và nâng cao chất lượng chăm sóc - giáo dục trẻ ở trường mầm non.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ NGỌC CHÂU Tæ CHøC HO¹T §éNG KH¸M PH¸ KHOA HäC NH»M PH¸T TRIÓN VèN Tõ CHO TRÎ MÉU GI¸O 3 - 4 TUæI Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục mầm non) Mã số: 9.14.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2022
Công trình được hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Lã Thị Bắc Lý 2. PGS.TS. Bùi Thị Lâm Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến Học viện Quản lý giáo dục Phản biện 2: PGS.TS. Trần Thị Bích Trà Viện khoa học giáo dục Việt Nam Phản biện 3: PGS.TS. Hoàng Thị Mai Trường ĐH Hồng Đức Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2022 Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Nguyễn Thị Ngọc Châu (2017), “Thực trạng phát triển vốn từ cho trẻ 3-4 tuổi ở một số trường mầm non, Thành phố Thanh Hóa” Tạp chí giáo dục, (Đặc biệt), tr.36-39. 2. Nguyễn Thị Ngọc Châu (2018), “Phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3- 4 tuổi thông qua hoạt động khám phá thế giới thực vật”, Tạp chí giáo dục, (438), tr.23-27. 3. Nguyễn Thị Ngọc Châu (2019), “Phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3- 4 tuổi thông qua hoạt động khám phá các hiện tượng tự nhiên”, Tạp chí khoa học, Trường ĐH Sư phạm, HN (64), tr.122-130. 4. Nguyễn Thị Ngọc Châu (2020), “Một số nghiên cứu về tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo”, Tạp chí giáo dục, (Số đặc biệt), tr.41 - 45. 5. Nguyễn Thị Ngọc Châu (2021), “Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi”, Tạp chí khoa học, Trường ĐH Sư phạm, HN (66), tr. 197 – 206.
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu đặc biệt, là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất góp phần tạo nên sự gắn kết giữa các thành viên trong cộng đồng, đồng thời phản ánh đời sống văn hóa của dân tộc. Giáo dục ngôn ngữ là nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục mầm non. Ngôn ngữ giúp trẻ trở thành một thành viên của xã hội, giúp trẻ biểu đạt nguyện vọng, nhu cầu, là điều kiện để tham gia vào mọi hoạt động xã hội, từ đó, hình thành nhân cách. Qua các hoạt động ngôn ngữ, trẻ được phát triển toàn diện cả về tư duy, trí tuệ, thẩm mĩ, đạo đức và các kĩ năng xã hội v.v…Trong các nhiệm vụ giáo dục ngôn ngữ cho trẻ em, phát triển vốn từ (PTVT) là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. PTVT giúp trẻ mở rộng vốn hiểu biết, nhận thức thế giới xung quanh để phát triển tư duy. Trẻ muốn diễn đạt ý nghĩ của bản thân cho người khác hiểu và hiểu được người khác phụ thuộc rất nhiều vào vốn từ. 1.2. Trẻ ở giai đoạn 3 - 4 tuổi có sự phát triển mạnh mẽ về mọi phương diện. Đây được xem là “cơ hội vàng” để phát triển ngôn ngữ. Giai đoạn này, trẻ có nhu cầu giao tiếp, nhận thức thế giới xung quanh, tự khẳng định mình và tham gia vào các hoạt động. Những nhu cầu này thúc đẩy trẻ khám phá và tạo cơ hội gia tăng vốn từ nhanh chóng. Vốn từ của trẻ ở giai đoạn này phát triển nhanh trên mọi phương diện: số lượng từ, cơ cấu từ loại, khả năng hiểu nghĩa của từ… Do đó, cùng với việc phát triển các thành tố khác như phát âm, học mẫu câu… thì PTVT là nhiệm vụ quan trọng trong quá trình giáo dục ngôn ngữ cho trẻ, đặc biệt là trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi. 1.3. Ở trường mầm non, tất cả các hoạt động đều có thể PTVT cho trẻ. Mỗi hoạt động đều có những ưu thế riêng, trong đó khám phá khoa học (KPKH) là hoạt động có nhiều lợi thế. Thông qua hoạt động này, trẻ không những thu nhận được vốn kiến thức về các sự vật hiện tượng xung quanh, biết tên gọi các loài cỏ cây hoa lá, các loài động vật… mà còn mở rộng vốn từ đa dạng, chính xác hóa và tích cực hóa vốn từ. Trẻ sử dụng từ ngữ để gọi tên, mô tả các sự vật hiện tượng. Khi trực tiếp tham gia hoạt động KPKH, trẻ được sờ, được ngửi, được nghe, được cảm nhận bằng các giác quan các sự vật, hiện tượng. Vì vậy, việc tiếp thu kiến thức và lĩnh hội vốn từ của trẻ sẽ gần với thực tế đời sống và trở nên hiệu quả hơn. 1.4. Thực tế hiện nay, khi tổ chức hoạt động KPKH, giáo viên thường
2 chú trọng tới mục tiêu phát triển nhận thức, mà ít chú ý đến phát triển ngôn ngữ nói chung, PTVT cho trẻ nói riêng. Việc PTVT chưa được đặt trong tính hệ thống, trong sự kết hợp giữa các hoạt động với nhau. Trẻ chưa có nhiều cơ hội được giao tiếp, chia sẻ, diễn đạt ý tưởng của mình; các hoạt động KPKH chưa thực sự tạo được môi trường ngôn ngữ tích cực cho trẻ. Mặt khác, đa số giáo viên còn gặp khó khăn về biện pháp PTVT cho trẻ trong hoạt động KPKH. Những nhược điểm, khó khăn này cần được nghiên cứu để tìm ra các biện pháp khắc phục nhằm nâng cao chất lượng giáo dục PTVT, phát triển ngôn ngữ cho trẻ. 1.5. Nghiên cứu về phát triển ngôn ngữ nói chung, PTVT nói riêng cho trẻ đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm. Tuy nhiên, vấn đề tổ chức hoạt động KPKH như là phương tiện để PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi góp phần giúp trẻ phát triển ngôn ngữ để giao tiếp học tập và nâng cao chất lượng chăm sóc - giáo dục trẻ ở trường mầm non. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động KPKH là một trong những phương tiện hiệu quả để PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi. Việc tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ MG 3-4 tuổi đã có những kết quả nhất định, tuy nhiên vẫn còn nhiều thiếu sót, vốn từ biểu đạt và tiếp nhận của trẻ còn một số hạn chế. Nếu xây dựng và thực hiện các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ MG 3 - 4 tuổi một cách có hệ thống từ thiết kế hoạt động và môi trường hoạt động theo mục tiêu PTVT, tạo cơ hội cho trẻ được trải nghiệm khám phá trực tiếp sự vật, hiện tượng và sử dụng từ một cách tích cực,
3 thường xuyên, gắn với đối tượng cụ thể trong ngữ cảnh có ý nghĩa, phối hợp tốt giữa gia đình và nhà trường thì sẽ giúp trẻ phát triển VT tốt hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. 5.2. Khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở các trường mầm non tại tỉnh Thanh Hóa. 5.3. Đề xuất và thực nghiệm các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi gồm vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt. Các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi được thực hiện ở trường mầm non. 6.2. Khách thể và địa bàn nghiên cứu - Khảo sát thực trạng: + 210 giáo viên mầm non ở 15 trường mầm non công lập tại tỉnh Thanh Hóa. + 120 trẻ 3 - 4 tuổi ở 04 trường (trong 15 trường trên). -Thực nghiệm: 120 trẻ 3 - 4 tuổi ở 02 trường mầm non (trong 15 trường trên). 7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận - Tiếp cận hoạt động: Sự PTVT của trẻ chỉ có hiệu quả nếu tiến hành thông qua các hoạt động phù hợp với hứng thú, khả năng, nhận thức của trẻ, đặc biệt là hoạt động trải nghiệm, giao tiếp giữa trẻ với bạn bè và người lớn xung quanh. Ở trường mầm non, hoạt động KPKH có ưu thế riêng đối với việc tạo môi trường, tạo cơ hội cho trẻ được quan sát, trải nghiệm, tích lũy, giao tiếp. Do vậy, cần lựa chọn hoạt động với những đối tượng phong phú, đa dạng, hấp dẫn, phù hợp với trẻ 3- 4 tuổi nhằm giúp trẻ PTVT. - Tiếp cận hệ thống: Quá trình tổ chức hoạt động KPKH là một bộ phận hợp thành của quá trình giáo dục trong trường mầm non. Quá trình này bao gồm nhiều thành tố như: mục đích, nội dung, phương pháp,
4 phương tiện, đánh giá... Các thành tố này có vị trí, chức năng nhất định và có tác động qua lại với nhau. Tính hệ thống yêu cầu khi hướng dẫn trẻ KPKH cần đặt trong mối quan hệ với các điều kiện khách quan khác có ảnh hưởng đến quá trình tổ chức hoạt động như: điều kiện kinh tế, xã hội, đặc điểm của môi trường tự nhiên, xã hội của địa phương, điều kiện của trường mầm non. - Tiếp cận tích hợp: Vận dụng quan điểm tiếp cận tích hợp, luận án nghiên cứu tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ có phối hợp nhiều phương pháp, biện pháp khác nhau. PTVT cho trẻ cần được tiến hành tích hợp đan cài thông qua các hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của trẻ. Thông qua tổ chức hoạt động KPKH, giáo viên tạo điều kiện để trẻ trực tiếp tiếp xúc với đối tượng bằng các giác quan, tiếp thu vốn từ cùng với quá trình hình thành biểu tượng về các sự vật, hiện tượng trong thế giới xung quanh. - Tiếp cận phát triển: PTVT của trẻ là một quá trình liên tục mang tính kế thừa. Nghiên cứu các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi được dựa trên sự phát triển chung của trẻ, ở từng giai đoạn các biện pháp tác động nhằm củng cố vốn từ đang có, giúp trẻ đạt được mức độ phát triển cao hơn. Trên cơ sở kế thừa những kết quả đã đạt được, tìm kiếm cách thức tác động nhằm nâng cao vốn từ cho trẻ 3 - 4 tuổi thông qua tổ chức hoạt động KPKH ở trường mầm non. 7.2. Phương pháp nghiên cứu - Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận. - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn. - Phương pháp xử lí số liệu bằng toán thống kê. 8. Luận điểm bảo vệ 8.1. Trẻ 3 - 4 tuổi có thể phát triển được vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt tự nhiên trong quá trình tham gia vào các hoạt động KPKH ở trường mầm non. 8.2. Vốn từ của trẻ 3-4 tuổi được phát triển thông qua trải nghiệm ngôn ngữ. KPKH là hoạt động có nhiều lợi thế trong việc tạo cơ hội cho trẻ tiếp xúc trực tiếp với các đối tượng, sử dụng ngôn ngữ trong bối cảnh có ý nghĩa, là môi trường tốt cho sự PTVT. Tổ chức hoạt động KPKH có ảnh hưởng đến sự PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi. 8.3. Các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH có tác động tốt đến PTVT
5 cho trẻ 3- 4 tuổi khi được thiết kế có mục tiêu rõ ràng và tiến hành trong môi trường thuận lợi, tạo cơ hội cho trẻ được trải nghiệm ngôn ngữ một cách tự nhiên, tích cực và thường xuyên. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Bổ sung, làm phong phú hơn lí luận về PTVT, hoạt động KPKH và tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi. 9.2. Cung cấp thông tin về thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi của giáo viên ở một số trường mầm non tại Thanh Hóa làm cơ sở khoa học cho các nhà nghiên cứu, quản lí giáo dục mầm non trong xây dựng kế hoạch phát triển GD mầm non của địa phương. 9.3. Các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi đề xuất trong luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng giáo viên mầm non ở tỉnh Thanh Hóa. Ngoài ra có thể vận dụng sáng tạo các biện pháp này ở các trường mầm non có điều kiện giáo dục tương đương để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trẻ. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan và cơ sở lí luận của tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi; Chương 2: Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi; Chương 3: Biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi; Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. Chƣơng 1 TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ MẪU GIÁO 3 - 4 TUỔI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển vốn từ cho trẻ 3-4 tuổi Thứ nhất: Những nghiên cứu về tốc độ PTVT của trẻ 3-4 tuổi: Theo
6 hướng này có thể kể đến các tác giả tiêu biểu như: Owens; Gard. Gilman & Gorman; Linda & Catherine; Lưu Thị Lan; Nguyễn Xuân Khoa; Nguyễn Thị Phương Nga; Nguyễn Thị Hiên và Nguyễn Thị Tươi. Các tác giả trên đều khẳng định bước vào giai đoạn 3-4 tuổi, trẻ có tốc độ phát triển nhanh về vốn từ. Tuy nhiên, mỗi tác giả đưa ra các nghiên cứu khác nhau về số lượng cụ thể từ mà trẻ đạt được và chất lượng từ của trẻ. Thứ hai: Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa PTVT với phát triển ngôn ngữ và nhận thức của trẻ em: Theo hướng này có thể kể đến các tác giả tiêu biểu như J.Piaget; L.S.Vygotsky; E.I. Tikheeva; Justice, L. M., Meier, J., & Walpole, S… Các tác giả trên đều khẳng định có mối quan hệ giữa PTVT với phát triển ngôn ngữ và nhận thức của trẻ em. Trên ngữ liệu tiếng Việt, các tác giả: Nguyễn Huy Cẩn; Lưu Thị Lan đã nghiên cứu đặc điểm phát âm của trẻ, vốn từ, tỉ lệ từ loại trẻ sử dụng, đặc điểm câu của trẻ, lỗi sai thường gặp trong lời nói... trong mối quan hệ với phát triển ngôn ngữ của trẻ ở lứa tuổi mầm non; đồng thời khẳng định, sự phát triển thành tố này của ngôn ngữ là điều kiện, tiền đề cho các thành tố khác phát triển. Thứ ba: Những nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự PTVT của trẻ: Nhiều nghiên cứu đã phân tích ảnh hưởng của các yếu tố đến PTVT của trẻ. ở hướng nghiên cứu này có thể kể đến các tác giả Van Kleeck, A.; Hoff E; Catherine L. Taylor, Daniel Christensen, David Lawrence, Francis Mitrou, Stephen R. Zubrick; Hoàng Thị Oanh; Lưu Thị Lan ... Các tác giả đã khẳng định có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự PTVT của trẻ, như: Môi trường văn hóa - giáo dục, bản thân trẻ Thứ tư: Về đánh giá vốn từ của trẻ: Kết quả các nghiên cứu đều cho rằng việc đánh giá vốn từ của trẻ cần tập trung vào đánh giá vốn từ tiếp nhận (receptive vocabulary) và vốn từ biểu đạt (expressive vocabulary), độ rộng (số lượng từ) và độ sâu (mức độ hiểu nghĩa của từ). Các bức tranh là công cụ đánh giá vốn từ được sử dụng phổ biến. Thứ năm: Những nghiên cứu về phương pháp, biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo: Có nhiều nghiên cứu xoay quanh đề xuất phương pháp, biện pháp tổ chức hoạt động nhằm PTVT cho trẻ. Cụ thể: Biện pháp giao tiếp, tương tác hàng ngày với trẻ để PTVT (tiêu biểu như: Miller, P.H; Miller, P. J. & Mehler, R. A; Penno, Wilkinson & Moore; Elaine Weitzman Zucker, Piasta & Kaderavek, McKeown và Beck, Girolametto,
7 Huttenlocher), Biện pháp đọc sách, kể chuyện, hát và chơi trò chơi tiêu biểu như: Miller, P.H; Miller, Christ, T. and Wang, C, Hoàng Thị Oanh …). 1.1.2. Những nghiên cứu về tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi Thứ nhất: Vai trò của hoạt động khám phá khoa học đối với sự phát triển của trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi.Nghiên cứu theo hướng này có những tác giả tiêu biểu như: Pextalodi J.H; Worth, K, Nguyễn Thị Thu Hiền... Các tác giả này nhấn mạnh vai trò to lớn của quá trình quan sát, tiếp xúc với thiên nhiên, xã hội đối với việc lĩnh hội kiến thức, phát triển trí tuệ, ngôn ngữ của trẻ em. Thứ hai: Các nghiên cứu về hướng dẫn tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 3-4 tuổi. Tác giả Marilyn Fleer & Tim Hardy đưa ra những hướng tiếp cận dạy trẻ mẫu giáo KPKH; Mary & Susan đưa ra các hoạt động KPKH cho trẻ mẫu giáo dưới hình thức chơi; hay các tác giá như Thomas, Bloom đã xem KPKH như là một phương tiện để giáo dục phát triển toàn diện cho trẻ mẫu giáo và xây dựng “ngân hàng” các hoạt động KPKH cụ thể nhằm hướng dẫn giáo viên mầm non tổ chức KPKH cho trẻ một cách đa dạng và tạo ra các cơ hội để trẻ tham gia hiệu quả, qua đó PTVT cho trẻ. 1.1.3. Những nghiên cứu về tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi Thứ nhất: Nghiên cứu sử dụng bài tập, trò chơi, thí nghiệm... trong quá trình cho trẻ KPKH nhằm PTVT. Tác giả Tikheeva E. I cho rằng, con đường duy nhất để mở rộng vốn từ ở trẻ chính là thường xuyên quan sát các sự vật, hiện tượng. Cho nên, trẻ cần được quan sát với vật thật và biết được các đặc tính của nó. Quan điểm này cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị trong việc làm giàu vốn từ, phát triển nội dung của từ, giúp trẻ biết sử dụng từ ngữ đúng đắn trong khi nói. Do đó, chúng tôi sẽ chọn lọc và vận dụng vào việc tổ chức cho trẻ 3 - 4 tuổi lĩnh hội vốn từ trong hoạt động KPKH. Thứ hai: Tổ chức hoạt động trải nghiệm và thảo luận về các hoạt động trong quá trình KPKH nhằm PTVT cho trẻ, có các tác giả như: Smith, Lauren Lowry, Humphyryes, Lưu Thị Lan, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Văn Cẩn, Lã Thị Bắc Lý, Bùi Thị Lâm... Các tác giả trên đã tập trung nghiên cứu về sự phát triển ngôn ngữ, các biện pháp phát triển ngôn ngữ, sử dụng hoạt động KPKH như là phương tiện để phát triển ngôn ngữ và đề xuất một số biện pháp tổ chức hoạt động để phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non....
8 Tóm lại, có nhiều nghiên cứu về vốn từ, PTVT cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi. Đặc biệt, những nghiên cứu về tổ chức hoạt động KPKH nói chung, KPKH nhằm PTVTcho trẻ nói riêng đã được quan tâm. Các nghiên cứu theo hướng này cũng đã hướng dẫn được cách tổ chức hoạt động KPKH nhằm phát triển toàn diện cho trẻ. Tuy nhiên, nghiên cứu tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi ở Việt Nam đến nay vẫn còn là một khoảng trống. Vì vậy, cần thiết phải nghiên cứu cách tổ chức hoạt động KPKH để PTVTcho trẻ một cách bài bản, hệ thống, từ đó xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVTcho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài 1.2.1. Từ và vốn từ - Từ tiếng Việt: Theo Đỗ Hữu Châu: “Từ của tiếng Việt là một hoặc một số âm tiết cố định, bất biến, mang những đặc điểm ngữ pháp nhất định, nằm trong những kiểu cấu tạo nhất định, tất cả ứng với một kiểu ý nghĩa nhất định, lớn nhất trong tiếng Việt và nhỏ nhất để tạo câu”. - Vốn từ: Theo Lê Hữu Tỉnh: “VT của cá nhân là toàn bộ các từ và đơn vị tương đương từ của ngôn ngữ được lưu giữ trong trí óc của cá nhân và được cá nhân đó sử dụng trong hoạt động giao tiếp”. 1.2.2. Phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi - Khái niệm vốn từ của trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: VT của trẻ là toàn bộ các từ và đơn vị tương đương từ của một ngôn ngữ, được lưu giữ trong trí óc của trẻ dưới dạng tiếp nhận (hiểu nghĩa của từ) hoặc biểu đạt (sử dụng được từ phù hợp). - Đặc điểm vốn từ của trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi: Vốn từ xét về mặt số lượng; vốn từ xét về mặt cơ cấu từ loại; khả năng hiểu nghĩa từ của trẻ - Quá trình học từ của trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi: Các nghiên cứu về quá trình học từ của trẻ em đều chỉ ra rằng để học được một từ trẻ cần trải qua các giai đoạn nghe # hiểu # bắt chước # nói. - Biểu hiện phát triển vốn từ của trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi: Tích lũy số lượng từ cần thiết cho giao tiếp ngôn ngữ ; tạo ra cơ cấu từ hợp lí; khả năng hiểu nghĩa của từ, khả năng sử dụng từ trong các ngữ cảnh giao tiếp có ý nghĩa - Phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi + PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi là quá trình sư phạm có mục đích,
9 có kế hoạch nhằm giúp trẻ gia tăng số lượng từ, hiểu nghĩa (VT tiếp nhận) và sử dụng từ (VT biểu đạt) trong các ngữ cảnh giao tiếp khác nhau + PTVT cho trẻ bao gồm hai mặt: gia tăng về vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt của trẻ. + Trong nghiên cứu này, nội dung PTVT cho trẻ tập trung vào những từ liên quan đến nội dung khám phá khoa học ở trường mầm non (đồ vật, hiện tượng tự nhiên, thực vật, động vật và các bộ phận của cơ thể). 1.2.3. Tổ chức hoạt động khám phá khoa học với phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi 1.2.3.1. Khái niệm hoạt động khám phá khoa học Hoạt động KPKH của trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi là quá trình trẻ trực tiếp tham gia tìm hiểu, khám phá thế giới xung quanh bằng các giác quan thông qua các hoạt động: quan sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm, làm thí nghiệm đơn giản, thảo luận,...; qua đó lĩnh hội được kiến thức, kĩ năng và có thái độ đúng đắn với các đối tượng này. 1.2.3.2. Đặc điểm hoạt động khám phá khoa học của trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi Hoạt động KPKH ở trẻ 3 - 4 tuổi cũng giống như mọi lứa tuổi khác. Tuy nhiên, do ảnh hưởng độ tuổi mà hoạt động KPKH ở trẻ 3 - 4 tuổi ít mang tính hàn lâm, tính phức tạp cũng như tính mới so với hoạt động KPKH ở các lứa tuổi lớn hơn. KPKH của trẻ 3 - 4 tuổi là tìm tòi, khám phá những sự vật hiện tượng ở thế giới xung quanh để có thể nhận biết gọi tên và biết cách sử dụng từ trong những tình huống cụ thể. 1.2.3.3. Ưu thế của hoạt động khám phá khoa học đối với phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi - Hoạt động KPKH tạo môi trường đa dạng cho trẻ tiếp xúc, quan sát, nhận biết để tích lũy vốn từ - Hoạt động KPKH kích thích trẻ tương tác, trao đổi để sử dụng từ trong câu - Hoạt động KPKH tạo cơ hội cho trẻ mở rộng phạm vi sử dụng của từ 1.2.3.4. Quá trình tổ chức hoạt động khám phá khoa học phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi * Khái niệm: tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ là quá trình giáo viên tiến hành các công việc cần thiết để tạo ra các điều kiện, tác động đến trẻ giúp trẻ tự giác, tích cực, độc lập tham gia hoạt động KPKH, thông qua đó vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt trẻ được tăng lên..
10 * Mục tiêu tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ - Cung cấp cơ hội để trẻ tiếp xúc, quan sát, nhận biết môi trường xung quanh. - Tạo cơ hội cho trẻ tương tác và sử dụng ngôn ngữ trong quá trình khám phá. - Mang lại cho trẻ sự mới mẻ, đa dạng, hấp dẫn của các đối tượng trong môi trường xung quanh, tạo cho trẻ thích thú khi tham gia các hoạt động KPKH. * Nội dung tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ KPKH là một trong ba nội dung thuộc lĩnh vực Giáo dục phát triển nhận thức (bên cạnh nội dung “Khám phá xã hội” và “Làm quen với một số khái niệm sơ đẳng về toán”). KPKH được coi là một trong những phương tiện để PTVT cho trẻ mẫu giáo. Vốn từ cần được phát triển dựa vào nội dung chương trình giáo dục mầm non. * Phương pháp, biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ - Phương pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học: Nhóm phương pháp trực quan, nhóm phương pháp dùng lời, nhóm phương pháp thực hành, trải nghiệm. - Biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học: Biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ là cách thức cụ thể trong hoạt động cùng nhau giữa giáo viên với trẻ để thực hiện hoạt động KPKH giúp trẻ đạt được sự phát triển vốn từ tiếp nhận (hiểu nghĩa của từ) và vốn từ biểu đạt (sử dụng từ đúng ngữ cảnh) Hình thức tổ chức hoạt động khám phá khoa học: hình thức tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 3-4 tuổi chủ yếu thông qua học, chơi và các hoạt động khác (tham quan, dã ngoại, lao động…). - Đánh giá kết quả tổ chức hoạt động khám phá khoa học: Đánh giá kết quả tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi ở trường mầm non cần dựa trên mục tiêu giáo dục, trong đó bao gồm cả mục tiêu phát triển nhận thức và mục tiêu phát triển vốn từ - Tiến trình tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển
11 vốn từ cho mẫu giáo trẻ 3 – 4 tuổi: Bước 1: Thiết kế hoạt động. Bước 2: Chuẩn bị môi trường hoạt động. Bước 3: Thực hiện hoạt động. Bước 4: Đánh giá hoạt động.. 1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ 3 - 4 tuổi Có 3 yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi là: Đặc điểm phát triển của trẻ 3 - 4 tuổi; môi trường hoạt động của trẻ; năng lực sư phạm của giáo viên. Kết luận chƣơng 1 Vấn đề phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo nói chung, PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi nói riêng đã được nghiên cứu nhiều trên thế giới và Việt Nam. Tổ chức hoạt động KPKH có nhiều ưu thế trong việc PTVT cho trẻ. Khi tham gia các hoạt động KPKH, trẻ có nhiều cơ hội được trực tiếp khám phá, quan sát, thực hành, trải nghiệm, từ đó phát triển các kỹ năng ngôn ngữ cũng như PTVT. Tổ chức hoạt động KPKH giúp trẻ có thể nghe, hiểu, bắt chước và sử dụng từ đúng. Giáo viên là người trực tiếp tổ chức các hoạt động KPKH, định hướng và tác động sư phạm nhằm PTVT cho trẻ theo định hướng, mục tiêu giáo dục. Trẻ là chủ thể của quá trình giáo dục. Trong môi trường giáo dục chú ý môi trường xã hội, giao tiếp giữa các đối tượng xung quanh trẻ. Những yếu tố này có mối quan hệ tương hỗ, qua lại lẫn nhau. Do vậy, cần phối hợp các yếu tố trên trong quá trình tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi ở trường mầm non. Chƣơng 2 THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ MẪU GIÁO 3-4 TUỔI 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng 2.1.1. Mục đích khảo sát: Tìm hiểu, đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động KPKH và mức độ PTVTcủa trẻ mẫu giáo 3- 4 tuổi làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi. 2.1.2. Khách thể và địa bàn khảo sát: 210 giáo viên dạy lớp 3 - 4 tuổi thuộc 15 trường mầm non trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. 120 trẻ 3 – 4 tuổi của 04
12 trường mầm non (02 trường thành phố là Trường Mầm non Lam Sơn, Trường Mầm non Thực Hành – ĐH Hồng Đức, 02 trường nông thôn là Trường Mầm non Hợp Thắng – Triệu Sơn, Trường Mầm non Lương Sơn- Thường Xuân). 2.1.3. Nội dung khảo sát: (1) Thực trạng nhận thức của giáo viên về sự cần thiết, mục tiêu, nhiệm vụ phát triển vốn từ cho trẻ 3 - 4 tuổi; (2) Thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ; (3) Sự hỗ trợ chuyên môn từ các nhà quản lí trong tổ chức hoạt động KPKH ; (4) Thực trạng mức độ vốn từ của trẻ 3 - 4 tuổi. 2.1.4. Phương pháp và công cụ khảo sát: Sử dụng phiếu trưng cầu ý kiến giáo viên mầm non. Dự giờ, quan sát hoạt động KPKH. Thảo luận nhóm, phỏng vấn sâu. Đo vốn từ của trẻ gồm vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt của trẻ 3 - 4 tuổi bằng công cụ của Pham, G., & Tipton, T. (2018). Xử lý số liệu điều tra bằng phương pháp SPSS và Microsoft Excel 2010 2.1.5.Thời gian điều tra: tháng 01/ 2019 đến tháng 04/2019. 2.1.6. Tiến trình khảo sát * Chuẩn bị khảo sát: Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến giáo viên về tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi ở trường mầm non; xây dựng nội dung thảo luận nhóm, phỏng vấn sâu với giáo viên tại trường mầm non, xây dựng phiếu quan sát tổ chức hoạt động KPKH, chuẩn bị phiếu ghi điểm, bộ tranh của công cụ đánh giá vốn từ của trẻ. * Thực hiện khảo sát thực trạng: Phát phiếu khảo sát giáo viên, tiến hành thảo luận nhóm, phỏng vấn sâu đối với giáo viên tại trường mầm non, nghiên cứu hồ sơ, sổ sách của giáo viên, dự giờ hoạt động tại trường mầm non, sử dụng công cụ đánh giá, thang đo của Pham, G., & Tipton, T. (2018) đo vốn từ của trẻ 3 - 4 tuổi, xử lý kết quả khảo sát. 2.2. Kết quả khảo sát 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi a. Về mức độ cần thiết của việc phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi Đa số giáo viên đều cho rằng PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi rất cần thiết (chiếm 92,86%), chỉ có 15/210 giáo viên (chiếm 7.14%) cho rằng cần thiết. Không có giáo viên nào phủ nhận sự cần thiết của việc PTVT đối với trẻ 3 - 4 tuổi. Điều này càng khẳng định, phát triển vốn từ
13 cho trẻ 3-4 tuổi nói riêng, trẻ mầm non nói chung có vai trò đặc biệt quan trọng trong Chương trình giáo dục mầm non. b.Về mục tiêu phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: giáo viên cho rằng mục tiêu PTVT là để Giúp trẻ gia tăng số lượng từ chiếm tỷ lệ cao nhất (210/210, chiếm 100.00%). Tiếp đó là mục tiêu Giúp trẻ hiểu được nghĩa của từ (197/210, chiếm 93.81%). Mục tiêu Giúp trẻ sử dụng từ trong tình huống giao tiếp phù hợp (181/210, chiếm 86.19%). Có 38.09 % giáo viên cho rằng mục tiêu PTVT là phát âm đúng. c. Nhận thức của giáo viên về nhiệm vụ phát triển vốn từ cho trẻ 3 - 4 tuổi: 85% giáo viên được khảo sát đã lựa chọ cả 4 nhiệm vụ. Đặc biệt, tất cả 100% giáo viên cho rằng Gia tăng số lượng từ là nhiệm vụ PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi. 2.2.2. Thực trạng giáo viên tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3- 4 tuổi a. Mức độ lồng ghép mục tiêu PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi khi tổ chức hoạt động KPKH: Việc lồng ghép mục tiêu PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi khi tổ chức hoạt động KPKH được giáo viên thực hiện ở mức độ “thường xuyên” “thỉnh thoảng”, không có giáo viên nào không thực hiện . Tuy nhiên, hầu hết giáo viên đều cho rằng PTVT thông qua tổ chức hoạt động KPKH đầu tiên là thực hiện mục tiêu Gia tăng số lượng từ ở trẻ, tiếp theo là Trẻ hiểu được nghĩa của từ, sau mới là Trẻ biết sử dụng từ trong các hoàn cảnh giao tiếp có ý nghĩa. b. Nội dung PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi trong các chủ đề của hoạt động KPKH: Hầu hết giáo viên đều thực hiện đảm bảo mục tiêu PTVT thông qua các nội dung của KPKH. Tuy nhiên, nội dung chủ đề động vật được giáo viên tiến hành mức độ lồng ghép PTVT ở mức cao nhất, sau đó lần lượt đến chủ đề đồ vật, thực vật, các bộ phận của cơ thể con người, một số hiện tượng tự nhiên. c. Biện pháp giáo viên đã sử dụng trong tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi: Các biện pháp có mức độ sử dụng thường xuyên nhất là Tổ chức hoạt động trải nghiệm gắn với từng chủ đề khám phá, tiếp đó là Tăng cường cho trẻ quan sát đối tượng kết hợp với sử dụng câu hỏi mở và Sử dụng trò chơi PTVT. Như vậy giáo viên đã biết áp dụng các biện pháp phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và đặc trưng của hoạt động KPKH.
14 d. Về hình thức tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: Hình thức tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi thông qua học được giáo viên sử dụng nhiều nhất, tiếp theo là Hoạt động chơi và các hoạt động lao động; Hình thức được giáo viên ít sử dụng nhất là hoạt động trong sinh hoạt hàng ngày như ăn, ngủ. e. Về những thuận lợi, khó khăn của giáo viên khi tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: Thuận lợi: giáo viên nhiệt tình, tâm huyết với nghề, yêu mến trẻ, hiểu trẻ, biết cách tổ chức các hoạt động để phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Trẻ thích thú khi tham gia các hoạt động KPKH. Điều kiện cơ sở vật chất phong phú. Giáo dục gia đình và nhà trường phối hợp chặt chẽ. Khó khăn: giáo viên chưa linh hoạt khi sử dụng các biện pháp tổ chức hoạt động KPKH. Ngoài ra “áp lực công việc của giáo viên mầm non trong một ngày; thiếu thời gian chuẩn bị tổ chức các hoạt động KPKH” là những khó khăn giáo viên gặp phải khi tổ chức các hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ. g. Về các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động KPKH nhằm phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: Giáo viên cho rằng yếu tố ảnh hưởng lớn đến phát triển vốn từ của trẻ là Phương pháp, biện pháp tổ chức hướng dẫn của giáo viên, tiếp theo là Cơ sở vật chất trang thiết bị, tài liệu, môi trường giáo dục ở trường mầm non; Sự phối hợp của nhà trường với gia đình. Cuối cùng, các giáo viên cho rằng Nội dung hoạt động giáo dục là yếu tố ít ảnh hưởng lớn đến PTVT của trẻ. h. Về sự hỗ trợ chuyên môn từ các nhà quản lí trong tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi: Nội dung: Tổ chức các hội thi về tổ chức hoạt động KPKH hoặc PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi chiếm tỉ lệ cao nhất; lần lượt đến các nội dung: Cung cấp tài liệu cho giáo viên về tổ chức hoạt động KPKH hoặc PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi; Tạo điều kiện cho giáo viên dự giờ liên lớp, liên trường, giữa các lớp cùng độ tuổi về tổ chức hoạt động KPKH hoặc PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi; Tạo cơ hội cho giáo viên tham gia tập huấn các chuyên đề về tổ chức hoạt động KPKH hoặc PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi….. Nội dung mời chuyên gia đến trường tập huấn cho giáo viên về tổ chức hoạt động KPKH hoặc PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi, là vấn đề còn ít được quan tâm nhất..
15 2.2.3. Thực trạng mức độ phát triển vốn từ của trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi Kết quả thực trạng về mức độ PTVT của trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi Giá trị Giá trị Giá trị Độ lệch Giá trị so sánh trung nhỏ nhất lớn nhất chuẩn N bình Vốn từ tiếp nhận (40 từ) 120 21.00 40.00 28.55 3.86 Vốn từ biểu đạt (80 từ) 120 37.00 59.00 47.70 5.33 Trung bình vốn từ của trẻ 3 - 4 tuổi chưa cao. Vốn từ tiếp nhận của trẻ đạt mức trung bình là 28.55/40 từ. Trung bình vốn từ biểu đạt của trẻ là 47.70/ 80 từ. Về giới tính: Giá trị trung bình của bé gái và bé trai có chênh lệch nhưng không đáng kể. Về khu vực: Trẻ em ở thành phố có vốn từ cao hơn trẻ em ở nông thôn. Đánh giá chung về thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi ở trường mầm non: Qua khảo sát, quan sát, dự giờ, trao đổi, thảo luận nhóm chúng tôi thấy giáo viên đã nhận thức được mối quan hệ giữa hoạt động KPKH với sự PTVT của trẻ 3 - 4 tuổi; nhưng việc lồng ghép các hoạt động KPKH vào các nội dung nhằm PTVT cho trẻ còn hạn chếChính vì vậy, kết quả vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt của trẻ chưa cao, nhất là vốn từ biểu đạt . Kết luận chƣơng 2 Qua nghiên cứu thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3 - 4 tuổi, chúng tôi thấy giáo viên mầm non đã nhận thức được sự cần thiết phải PTVT cho trẻ. Tuy nhiên, họ mới chỉ nhận thức PTVT của trẻ chủ yếu về mặt số lượng. Kết quả khảo sát cho thấy, vốn từ tiếp nhận và vốn từ biểu đạt của trẻ chưa cao, chưa đồng đều giữa thành phố và nông thôn. Hầu như trẻ có vốn từ tiếp nhận tốt hơn vốn từ biểu đạt. Những hạn chế trong thực trạng tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ là: giáo viên chưa linh hoạt khi tổ chức hoạt động KPKH; chưa khai thác được ưu thế của hoạt động KPKH đối với việc PTVT cho trẻ 3-4 tuổi. Các hạn chế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân như: giáo viên chưa
16 xác định đúng mục tiêu PTVT cho trẻ; chưa tạo nhiều cơ hội cho trẻ được trực tiếp tham gia các hoạt động KPKH; còn thiếu kinh nghiệm trong việc tổ chức hoạt động KPKH nhằm PTVT cho trẻ 3-4 tuổi… Chƣơng 3 BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ MẪU GIÁO 3 - 4 TUỔI 3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp - Đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục chung và mục tiêu phát triển vốn từ cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi - Đảm bảo phù hợp với đặc điểm trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi - Đảm bảo phát huy tính tích cực của trẻ trong hoạt động khám phá khoa học, tăng cường trải nghiệm để phát triển vốn từ - Đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tiễn - Đảm bảo tính kế thừa và phát triển 3.2. Đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học nhằm phát triển vốn từ cho trẻ 3 - 4 tuổi 3.3.1. Biện pháp 1: Thiết kế hoạt động KPKH dựa trên mục tiêu phát triển vốn từ và tạo cơ hội cho trẻ trải nghiệm ngôn ngữ Thiết kế hoạt động KPKH dựa trên mục tiêu PTVTcho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi là xây dựng các hoạt động KPKH có tích hợp PTVT phù hợp với lứa tuổi và nội dung Chương trình giáo dục mầm non, giúp trẻ không chỉ nhận thức về thế giới xung quanh mà còn có nhiều cơ hội để PTVT. Thiết kế hoạt động KPKH là một nội dung trong quá trình xây dựng kế hoạch KPKH. Trong quá trình thiết kế hoạt động KPKH, giáo viên cần kết hợp các kiến thức, kĩ năng về ngôn ngữ để trẻ có cơ hội ghi nhớ từ mới, phát âm, hiểu nghĩa, và biết cách sử dụng từ trong các tình huống cụ thể.. Thiết kế hoạt động KPKH dựa trên mục tiêu PTVT tạo cơ hội cho trẻ trải nghiệm ngôn ngữ gồm các nội dung: Thiết kế hoạt động dựa trên mục tiêu PTVT; lựa chọn các hoạt động tăng cơ hội cho trẻ PTVT. 3.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng môi trường khám phá khoa học đa dạng nhằm kích thích trẻ học từ Xây dựng môi trường vật chất: Xác định khu vực tổ chức hoạt động
17 phù hợp với mục tiêu PTVT. Chuẩn bị đồ dùng, nguyên vật liệu phong phú, đa dạng. Thiết kế, bài trí các góc/ khu vực tổ chức hoạt động KPKH. Xây dựng môi trường tâm lý: Tạo môi trường thân thiện, ổn định và an toàn cho trẻ. Tạo nhiều cơ hội cho trẻ được giao lưu bằng lời nói. Quan sát, xem xét phản ứng, thái độ của trẻ để biết trẻ thích gì, sợ cái gì và có sự điều chỉnh trong quá trình chuẩn bị tổ chức KPKH. 3.2.3. Biện pháp 3: Tổ chức hoạt động trải nghiệm, khám phá với đối tượng thực để trẻ tự tích luỹ vốn từ *Tăng cường cơ hội cho trẻ tham gia trải nghiệm trong các hoạt động KPKH: giáo viên tăng cường các cơ hội cho trẻ được tiếp xúc trực tiếp vật thật. Nhờ đó trẻ sẽ có được cảm nhận chân thực về đối tượng, thu nhận được nhiều thông tin và hình thành các kinh nghiệm mới. Đây là cơ sở để trẻ PTVTnói riêng và phát triển các kĩ năng ngôn ngữ nói chung. * Tận dụng mọi thời điểm và các hoạt động trong ngày để trẻ được quan sát, khám phá đối tượng theo chủ đề: Với cùng một chủ đề, giáo viên có thể tạo cơ hội để trẻ được quan sát, trải nghiệm ở nhiều thời điểm và hoạt động khác nhau trong ngày: giờ học trong lớp, giờ khám phá ngoài trời, giờ ăn, giờ chơi,... Qua đó, trẻ được quan sát, khám phá bằng các giác quan những điều thú vị của các sự vật, hiện tượng xung quanh. Những thời điểm phù hợp trong ngày mà giáo viên có thể tận dụng để trẻ có cơ hội được quan sát, khám phá, trải nghiệm các đối tượng thực như trong giờ ăn (quan sát các đồ dùng, vật dụng dùng cho ăn uống, rau, củ, quả, thịt, cá…); trong giờ hoạt động ngoài trời (quan sát cây cảnh, cây ăn quả, hoa, rau, con vật… ở vườn trường, khu để phương tiện giao thông…) Trẻ có thể học vốn từ ở mọi lúc bằng các vật thật. 3.2.4. Biện pháp 4: Tạo cơ hội cho trẻ sử dụng vốn từ đã học được trong hoạt động khám phá khoa học vào các hoạt động sinh hoạt hằng ngày Lồng ghép, tạo cơ hội cho trẻ củng cố vốn từ đã học qua các hình thức: bài tập, trò chơi, tình huống mới,... trong các hoạt động khác. Nhờ đó, trẻ có điều kiện để PTVT đồng thời phát huy khả năng tưởng tượng và sáng tạo. Để phát triển vốn từ một cách có hiệu quả thì việc tổ chức các trò chơi, các tình huống sẽ là cơ hội để trẻ vận dụng những kinh nghiệm thu được từ hoạt động KPKH vào các hoạt động khác. Mỗi một hoạt động trẻ sẽ lại có thêm những kinh nghiệm mới, vốn từ của trẻ vì thế mà được củng cố và gia tăng.