Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018" đề xuất quy trình dạy học dự án trong dạy học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm nâng cao chất lượng quá trình dạy học môn học này ở trường tiểu học trong bối cảnh hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI BÙI THỊ TÂM VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG MÔN KĨ THUẬT Ở TIỂU HỌC ĐỊNH HƢỚNG THEO CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 Chuyên ngành: LL&PP Dạy học tiểu học Mã số: 9140110 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2022
Công trình đƣợc hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Dƣơng Giáng Thiên Hƣơng PGS. TS Lê Huy Hoàng Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Văn Biên Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Thị Hường Luận án sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận án cấp Trƣờng họp tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm… Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện: Thƣ viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thƣ viện Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ đem lại cơ hội phát triển vượt bậc cho nhân loại, đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với mỗi quốc gia, nhất là các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Để bảo đảm phát triển bền vững, cần phải thực hiện đổi mới giáo dục để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trang bị cho thế hệ tương lai nền tảng văn hoá vững chắc và năng lực thích ứng cao trước mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã phân tích tình hình, nguyên nhân và đưa ra quan điểm chỉ đạo đó là: “Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học; đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học; chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Trên cơ sở quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Bộ giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018, trong đó xác định rõ mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã đặt ra thách thức đối với những người làm công tác nghiên cứu giáo dục, nhà quản lí và giáo viên trực tiếp dạy học về sự cần thiết phải nghiên cứu lựa chọn các nội dung dạy học, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học và các phương pháp đánh giá phù hợp nhằm phát triển 5 phẩm chất và 10 năng lực của học sinh trong chương trình mới. 1.2. Trong hơn một thế kỉ qua, nhiều nhà nghiên cứu giáo dục ở khắp nơi trên thế giới đã tiến hành nghiên cứu và ghi nhận về những lợi ích của việc học tập qua trải nghiệm, thực hành và lấy người học làm trung tâm. Dựa trên quan điểm học thông qua làm (learning by doing), dạy học dự án là cách tiếp cận trong đó học sinh có được kiến thức và kĩ năng bằng cách làm việc trong một thời gian dài để điều tra và trả lời một câu hỏi, vấn đề hoặc thách thức phức tạp. Bằng việc được trao quyền làm chủ quá trình học tập, học sinh hình thành tinh thần trách nhiệm đối với việc học, chủ động tìm kiếm, khám phá tri thức theo cách của mình đồng thời sử dụng tri thức để giải quyết vấn đề, giải đáp câu hỏi của dự án. Khi được chủ động đặt câu hỏi, khám phá, phân tích và trình bày, học sinh có cơ hội để trau dồi các kĩ năng của thế kỉ XXI như: Tư duy phê phán, hợp tác, giao tiếp, sáng tạo, đổi mới… Ngoài ra, vận dụng các dự án trong dạy học còn cung cấp một loạt các lợi ích cho cả người dạy và người học, đó là: tăng cường sự tham gia của học sinh vào hoạt động học tập, nâng cao tính tự lực và cải thiện thái độ đối với việc học; Nâng cao tính chuyên nghiệp và sự hợp tác giữa những người dạy cũng như cơ hội để xây dựng mối quan hệ với người học. Bên cạnh đó dạy học dự án phát triển mạnh mẽ các chiến lược giải quyết vấn đề và chuyển giao các kĩ năng mới, bồi dưỡng những phẩm chất của người lao động của thời đại đó là tính trách nhiệm, tính độc lập và kỷ luật của người học. Ở Việt Nam, dạy học dự án được nghiên cứu vận
2 dụng vào khoảng những năm 90 của thế kỉ XX với các nghiên cứu và thử nghiệm của tác giả như Nguyễn Văn Cường, Đỗ Hương Trà, Nguyễn Thị Diệu Thảo, Lê Khoa, Phan Thanh Hà… đa số các nhà nghiên cứu đều khẳng định việc sử dụng các dự án trong dạy học là chất xúc tác hữu hiệu để phát triển năng lực của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học ở trường phổ thông nói chung và ở trường tiểu học nói riêng… 1.3. Trong chương trình 2006, môn kĩ thuật là môn học bắt buộc ở lớp 4 và lớp 5, đây là môn học có ưu thế để tổ chức DHDA vì nội dung môn học là những vấn đề gần gũi với cuộc sống thuận lợi để thiết kế thành các chủ đề dự án đồng thời HS phải nghiên cứu lí thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm. Trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn kĩ thuật với tên gọi mới là Công nghệ, được xây dựng trên cơ sở kế thừa những ưu điểm của chương trình môn kĩ thuật hiện hành (2006) và có một số thay đổi phù hợp với đặc điểm, vai trò và xu thế quốc tế của giáo dục công nghệ. Điểm mới của chương trình là hướng tới phát triển phẩm chất và năng lực HS, thúc đẩy giáo dục STEM, tích hợp với việc giáo dục hướng nghiệp và tiếp cận nghề nghiệp [11]. Do đó việc tổ chức các dự án học tập môn công nghệ cũng là một trong những biện pháp thực hiện mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.4. Thực trạng dạy học môn kĩ thuật mặc dù đã có những thay đổi theo hướng tích cực theo các văn bản hướng dẫn của Bộ giáo dục và Đào tạo, song vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề khó khăn, vướng mắc như lựa chọn nội dung thiết kế các chủ đề dạy học, các cách tiếp cận dạy học và kiểm tra, đánh giá HS. Hơn nữa, theo kế hoạch triển khai thực hiện chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) của Bộ Giáo dục và Đào tạo, từ năm học 2022 – 2023, học sinh lớp 3 mới bắt đầu học môn công nghệ, các lớp 4, 5 vẫn triển khai theo chương trình 2006 cho đến hết năm học 2024-2025. Để thuận lợi cho những HS theo học chương trình GDPT 2006 ở cấp tiểu học vẫn có thể thích ứng và học tốt chương trình trung học cơ sở (Chương trình GDPT 2018), trong thời điểm giao thoa này, GV tiểu học cần có sự điều chỉnh về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS, định hướng theo CTGDPT 2018. Là một trong những kiểu dạy học hiện đại, phát triển năng lực và phẩm chất của người học, DHDA đáp ứng được sự điều chỉnh trong dạy học môn kĩ thuật của hiện tại và hướng đến thực hiện những định hướng mới của chương trình môn công nghệ 2018 trong tương lai. Xuất phát từ những lí do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018” để làm đề tài nghiên cứu của mình. .
3 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất quy trình DHDA trong dạy học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm nâng cao chất lượng quá trình dạy học môn học này ở trường tiểu học trong bối cảnh hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học. Đối tượng nghiên cứu: Quy trình DHDA trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo chương trình GDPT 2018. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được quy trình DHDA phù hợp với đặc điểm của môn kĩ thuật, phù hợp với tiếp cận dạy học phát triển năng lực người học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì sẽ góp phần phát triển được năng lực hợp tác, năng lực thiết kế kĩ thuật của HS, từ đó góp phần nâng cao chất lượng quá trình dạy học môn kĩ thuật ở trường tiểu học trong bối cảnh hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa cơ sở lí luận về dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. 5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc vận dụng dạy học dự án trong dạy học môn kĩ thuật ở trường tiểu học. 5.3. Xây dựng quy trình dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. 5.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm và đánh giá giả thuyết đã nêu ra. 6. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi đối tượng nghiên cứu: Luận án giới hạn nghiên cứu quy trình dạy học dự án trong môn kĩ thuật lớp 4, lớp 5 nhằm nâng cao kết quả học tập môn kĩ thuật và phát triển năng lực hợp tác, năng lực thiết kế kĩ thuật của học sinh. Địa bàn khảo sát: Địa bàn khảo sát ở các tỉnh Tây Nguyên (Đăk Lăk, Đăk Nông, Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng). Đối tượng khảo sát là giáo viên tiểu học và Cán bộ quản lí ở 82 trường Tiểu học. Giới hạn về thực nghiệm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm với đối tượng học sinh lớp 4 ở trường Tiểu học Tô Hiệu, trường tiểu học Võ Thị Sáu thuộc thành phố Buôn Ma Thuột, Tỉnh Đăk Lăk. Mỗi trường chúng tôi thực nghiệm các loại dự án: dự án tìm hiểu, sự án nghiên cứu, dự án thực hành và dự án hỗn hợp để đánh giá kết quả học tập và năng lực hợp tác, năng lực thiết kế kĩ thuật của HS. Thời gian thực nghiệm: - Thực nghiệm vòng 1: học kì 2, năm học 2019 – 2020.
4 - Thực nghiệm vòng 2: học kì 2, năm học 2020 – 2021. 7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận Luận án tiếp cận vấn đề nghiên cứu dựa trên các quan điểm sau: Quan điểm tiếp cậnhoạt động, quan điểm hệ thống – cấu trúc, quan điểm thực tiễn giáo dục, quan điểm lịch sử, quan điểm dạy học phát triển năng lực. 7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lí luận Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp thống kê toán học 8. Đóng góp mới của luận án Xây dựng, bổ sung, phát triển, làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận về dạy học dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Khái quát được thực trạng dạy học môn kĩ thuật và vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở một số trường tiểu học; Phân loại được các loại dự án môn kĩ thuật và xây dựng quy trình dạy học dự án của môn kĩ thuật theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018. Gợi ý xây dựng chủ đề dự án trong dạy học môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Góp phần khẳng định vai trò và vị thế của môn kĩ thuật trong chương trình tiểu học. 9. Luận điểm cần bảo vệ 9.1. Dạy học dự án là hướng tiếp cận dạy học phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung và phù hợp đặc điểm của môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nói riêng. Bởi vì, khi vận dụng DHDA trong môn kĩ thuật, GV đóng vai trò tổ chức, dẫn dắt để HS phát hiện vấn đề, giải quyết một nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành mang đặc trưng của môn kĩ thuật để tạo ra sản phẩm. Dự án môn kĩ thuật không chỉ hình thành kiến thức, kĩ năng mà còn giúp học sinh tìm kiếm được tri thức mới, cách thức tư duy mới, cách thức hành động mới, từ đó góp phần phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù của môn học. 9.2. Thực trạng dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học hiện nay cho thấy, việc dạy học theo tiếp cận năng lực và theo đặc điểm của môn học chưa được quan tâm đúng mức, chưa chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực của HS. Thực trạng nhận thức và mức độ vận dụng DHDA trong môn kĩ thuật của giáo viên ở tiểu học còn rất hạn chế.
5 9.3. Xây dựng quy trình dạy học dự án phù hợp với đặc điểm của môn kĩ thuật, phù hợp với GV và HS tiểu học là cần thiết góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn kĩ thuật trong bối cảnh hiện nay. 9.4. Kết quả dạy học môn kĩ thuật được nâng cao, năng lực hợp tác và thiết kế kĩ thuật của HS được phát triển khi vận dụng quy trình DHDA trong môn kĩ thuật theo quy trình vận dụng DHDA được đề xuất trong Luận án. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục nội dung của Luận án gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của việc vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học. Chương 2: Thực trạng vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Chương 3: Thiết kế quy trình dạy học dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Chương 4: Thực nghiệm sư phạm NỘI DUNG CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG MÔN KĨ THUẬT Ở TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học dự án Các nghiên cứu và nhận định gần đây cho rằng thuật ngữ "dự án" được sử dụng trong các trường đào tạo kiến trúc ở Italia từ cuối thế kỉ XVI sau đó được cải tiến và phát triển ở Pháp, bằng chứng là sự ra đời của học viện Académie Royale'Arch architecture tại Paris vào năm 1671. Đến thế kỉ thứ XVIII học tập bằng dự án không còn độc quyền trong lĩnh vực kiến trúc ở Ý mà được phổ biến sang Mĩ và một số nước Châu Âu khác như Thụy Sĩ, Đức trong các lĩnh vực đào tạo nghề mộc, cơ khí, công nghệ máy tính. Sau mỗi khóa học học sinh phải hoàn thành một dự án học tập được minh chứng bằng một sản phẩm cụ thể do mình tự làm ra và có thể sử dụng được. Những năm đầu của thế kỉ XX, phong trào cải cách giáo dục ở Mĩ diễn ra sôi nổi một trong những đại diện tiêu biểu của phong trào này là John Dewey (1859 - 1952), triết lí giáo dục của ông là cơ sở lí thuyết để dạy học dự án được vận dụng các môn khoa học tự nhiên ở các trường phổ thông mà ở đó học sinh phải thực hiện dự án trồng đậu, cà rốt trong trang trại gia đình sau đó ghi chép lại hoạt động đã thực hiện thành hồ sơ học tập lưu lại ở phòng giáo dục Hoa Kì để làm tài liệu nghiên cứu về giáo dục. Kế thừa những quan điểm của John Dewey, năm 1918 nhà giáo dục học William H. Kilpatrick đã phát triển ý tưởng về dạy học dự án và được cả thế giới coi đây là một phương
6 pháp dạy học có tính khả thi, là mô hình giáo dục của hiện tại và tương lai. Do ảnh hưởng của chiến tranh thế giới lần thứ hai, phong trào cải cách giáo dục của Mĩ tạm thời bị lắng xuống, cho đến những năm 70 của thế kỉ XX, dạy học dự án được nghiên cứu và sử dụng trở lại ở các nước Châu Âu và Châu Á như Mĩ, Đan Mạch, Đức, Thái Lan…. Các nghiên cứu đã góp phần làm sáng tỏ lí luận và ưu việt của dạy học dự án so với lớp học truyền thống như: giảm thiểu hiện tượng học sinh bỏ học, thúc đẩy động cơ học tập và các kĩ năng hợp tác giữa giáo viên với đồng nghiệp, hợp tác giữa học sinh với học sinh đồng thời nâng cao kết quả học tập (kết quả học tập của học sinh được học tập dựa trên dự án cao hơn so với kết quả học tập của học sinh được dạy bằng mô hình bình thường. Bên cạnh đó, sử dụng dạy học dự án thích ứng với các phong cách học tập khác nhau, "HS được dạy theo kiểu dạy học dự án cởi mở hơn, tiến bộ hơn, phát triển vốn kiến thức linh hoạt hơn và có ích lợi hơn để áp dụng vào nhiều hoàn cảnh khác nhau. Hiện nay, dạy học dự án vẫn tiếp tục được quan tâm nghiên cứu lí thuyết và vận dụng trong dạy học ở Việt Nam, trong các môn học khác nhau ở mọi cấp học từ mầm non đến đào tạo đại học nhằm phát huy tính tự lực học tập của học sinh, thúc đẩy các kĩ năng hợp tác, giao tiếp và góp phần nâng cao hiệu quả học tập. Trong đó có các công trình của Nguyễn Thị Phương Nhung, Nguyễn Ngọc Trang, Nguyễn Thanh Nga, Đỗ Hương Trà, Nguyễn Thị Kim Hằng, Đỗ Hương Trà, Nguyễn Lăng Bình, Nguyễn Thị Diệu Thảo, Lê Khoa…. Hiện nay, dạy học dự án vẫn tiếp tục được nghiên cứu và vận dụng trong dạy học đặc biệt là vận dụng trong các môn khoa học tự nhiên (toán, vật lí, hóa học, sinh học. Hầu hết các tác giả đều nhận thấy dạy học dự án phát huy được tính năng động, sáng tạo, bồi dưỡng năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực giải quyết vấn đề, rèn luyện các kĩ năng chuyên môn, các kĩ năng xã hội của học sinh… Khi tham học theo dự án học sinh có thái độ học tập tích cực và tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên không bị gò bó và áp đặt. 1.1.2. Những nghiên cứu về dạy học dự án trong dạy học môn kĩ thuật 1.1.2.1. Những nghiên cứu về dạy học dự án ở tiểu học Ở bậc tiểu học các nghiên cứu về dạy học dự án còn rất khiêm tốn đặc biệt là các môn học như toán, tiếng Việt và các môn nghệ thuật (mĩ thuật, âm nhạc, thủ công, kĩ thuật). Tác giả Phan Thanh Hà trong nghiên cứu về dạy học dự án ở lớp 4, 5 đã xác định các nguyên tắc, cách thức lựa chọn nội dung, lĩnh vực kiến thức để hình thành các chủ đề dự án; đề xuất loại hình dự án học tập phù hợp với học sinh tiểu học và điều kiện thực tiễn của địa phương đồng thời đưa ra các bước tổ chức dạy học dự án đối với các môn khoa học, lịch sử và địa lí ở lớp 4, 5, trong đó chủ yếu tập trung vào các dự án nhằm hình thành kiến thức mới cho HS. Tác giả Nguyễn Tuyết Nga và Nguyễn Thị Thanh Trà có bài viết “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học môn tự nhiên và xã hội lớp 3” khẳng định: “Việc vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong môn tự nhiên và xã hội lớp 3 có tính khả thi, học sinh có thái độ học tập tích cực và tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự
7 nhiên, hình thành được các kĩ năng: lập kế hoạch, giao tiếp, phỏng vấn, hợp tác, báo cáo, kĩ năng sử dụng máy tính để tìm kiếm thông tin trên Internet và trình bày báo cáo bằng phần mềm Microsoft Powerpoint. Đỗ Minh Giang, Hoàng Thy Thơ (2013) đã đề xuất các dự án để dạy nội dung giáo dục môi trường, kết quả nghiên cứu cho thấy học theo dự án đã tạo hứng thú học tập cho học sinh, mang đến sự hấp dẫn, lôi cuốn cho chủ đề bài học. Thực hiện các dự án sẽ giúp nâng cao kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm cho học sinh. Các em không chỉ vận dụng những điều đã học vào thực hành mà các em còn có cơ hội để thể hiện khả năng của mình. Kết quả không chỉ là kiến thức về môi trường, mà còn là ý thức và hành động bảo vệ môi trường. Tác giả Nguyễn Thị Hương, trong Luận án của mình đã xây dựng cơ sở lí luận của việc giáo dục kĩ năng xã hội cho học sinh tiểu học thông qua dạy học dự án. Xác định được thực trạng việc giáo dục kĩ năng xã hội cho học sinh tiểu học thông qua học tập bằng dự án để từ đó đề xuất 03 biện pháp giáo dục kĩ năng xã hội cho học sinh tiểu học. Các biện pháp giáo dục kĩ năng xã hội cho học sinh được thực nghiệm tại trường quốc tế Koolkid đã khẳng định tính khả thi của của việc vận dụng dạy học dự án để giáo dục kĩ năng xã hội cho học sinh tiểu học. Ở giai đoạn lớp 4, lớp 5 hiện nay có 9 môn học và các hoạt động giáo dục, các môn học có tính tích hợp cao, nội dung một số môn học đã được thiết kế theo các chủ đề phù hợp với việc tổ chức dạy học bằng dự án. Mặc dù đã có một số nhà nghiên cứu đã quan tâm đến đối tượng học sinh tiểu học và nâng cao chất lượng dạy học ở tiểu học như Nguyễn Hồng Dương, Lê Thị Nguyên, Phan Thanh Hà, Nguyễn Thị Hương…. Tuy nhiên, các tác giả nói trên tập trung nghiên cứu về dạy học dự án môn Lịch sử, địa lí, giáo dục kĩ năng xã hội hay phát huy tính sáng tạo của học sinh tiểu học, số lượng còn rất hạn chế. Vì vậy, chúng tôi thấy cần thiết phải quan tâm nghiên cứu, thử nghiệm đề tìm ra những biện pháp vận dụng dạy học dự án trong các môn học ở tiểu học góp phần thực hiện mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo Chương trình giáo dục phổ thông mới. 1.1.2.2. Những nghiên cứu về dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học Môn kĩ thuật ở tiểu học góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục “hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ, năng lực của học sinh; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên trung học cơ sở. Tác giả Nguyễn Hồng Dương đã nghiên cứu sử dụng một số bài toán hình học để dạy môn thủ công lớp 3. Nhận thấy môn kĩ thuật nằm trong nhóm nội dung tìm hiểu về công nghệ, có kiến thức và kĩ năng gắn với thực tiễn, đồng thời đây là môn học có tính thực hành, trải nghiệm thực tế cao thuận lợi cho việc tổ chức dạy học thông qua trải nghiệm, học tập dự án, học thông qua thực hành nên tác giả Bùi Văn Hồng và Lê Thị Thanh Xuân đã nghiên cứu dạy học môn kĩ thuật lớp 5 theo định hướng giáo dục STEM nhằm giúp học sinh thực hành vận dụng các kiến thức khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn . Xuất phát từ tính tổng hợp của môn thủ công, kĩ thuật ở tiểu học và qua nghiên cứu lý
8 luận dạy học tích hợp, Lê Hồng Dương đã nghiên cứu tích hợp giáo dục môi trường tự nhiên trong môn kĩ thuật lớp 4, lớp 5 và đã đề xuất được nội dung và quy trình dạy học tích hợp giáo dục môi trường tự nhiên và xem đây là việc làm hữu ích không chỉ cung cấp kiến thức thực tiễn mà còn giáo dục ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên cho học sinh tiểu học đồng thời cũng góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn kĩ thuật. Bài viết “Tổ chức dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học vận dụng phương pháp dự án” của tác giả Dương Giáng Thiên Hương đề cập tới việc xây dựng quy trình vận dụng dạy học dự án trong quá trình dạy học môn học kĩ thuật đồng thời đưa ra những gợi ý về việc vận dụng phương pháp này đối với các chủ đề môn kĩ thuật trong chương trình lớp 4, 5. Tuy nhiên, trong bài viết, tác giả chưa đề cập đến quy trình dạy học cho các loại dự án đặc thù của môn kĩ thuật. Mặc dù vậy, đề xuất của tác giả trong bài viết là những gợi ý để chúng tôi tham khảo khi thiết kế quy trình dạy học các loại dự án trong môn kĩ thuật được trình bày ở chương 3. Từ việc nghiên cứu tổng quan về dạy học dự án chúng tôi phát hiện một số vấn đề sau: Các công trình nghiên cứu về dạy học dự án trên thế giới và Việt Nam rất đa dạng bao gồm các nghiên cứu về lí thuyết và các nghiên cứu thử nghiệm… nhưng vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Về số lượng nghiên cứu tương đối nhiều nhưng còn tản mạn thiếu tập trung vì vậy việc sắp xếp, tổng hợp lại là điều rất cần thiết. Ở Việt Nam các nghiên cứu tập trung vào các môn khoa học tự nhiên ở bậc trung học cơ sở và bậc trung học phổ thông chiếm đa số, những nghiên cứu về dạy học dự án các môn học ở trường tiểu học còn rất hạn chế. Để nâng cao chất lượng dạy học các môn học, đặc biệt là thực hiện tốt mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì việc nghiên cứu lí luận và vận dụng dạy học dự án trong các môn học cần phải được quan tâm và ưu tiên bởi vì học sinh tiểu học có đặc điểm riêng, chương trình tiểu học có tính đặc thù do đó việc Ddạy học dự án ở tiểu học cũng cần đơn giản hóa và dễ áp dụng. Môn kĩ thuật là môn học bắt buộc trong chương trình lớp 4, lớp 5 là môn học góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu chung của Giáo dục tiểu học. Tuy nhiên do một số yếu tố chủ quan và khách quan nên môn học chưa được quan tâm, các công trình nghiên cứu về dạy học môn kĩ thuật nói chung và dạy học dự án môn kĩ thuật được ví gần như một mảnh đất hoang chưa được khai phá. Do đó việc nghiên cứu và vận dụng dạy học dự án ở trường tiểu học nói chung và trong môn kĩ thuật là việc làm cần thiết nhằm bổ sung lí luận, xem xét các khả năng, điều kiện vận dụng, xây dựng quy trình vận dụng góp phần nâng cao chất lượng dạy học và nâng cao vị thế của môn học kĩ thuật trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục nói chung và thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay.
9 1.2. Dạy học dự án 1.2.1. Các khái niệm 12.1.1. Khái niệm dự án Dự án là một dự định, một kế hoạch thực hiện chuỗi các hoạt động trong điều kiện thời gian có hạn định, có tính duy nhất, tính phức hợp, tính tổng thể và được thực hiện có tổ chức nhằm đưa các ý tưởng nào đó vào thực tế để đạt được mục tiêu và mong muốn đề ra. 1.2.1.2. Dự án học tập Dự án học tập được hiểu là một kế hoạch hoạt động hướng tới giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính liên môn và có ý nghĩa xã hội sâu sắc. Một dự án học tập có thể bao gồm nhiều nhiệm vụ khác nhau và để thực hiện được nhiệm vụ cần phải huy động kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực, phải huy động nhiều nguồn lực và thời gian thực hiện thường kéo dài. Phương thức học tập chủ yếu của người học trong các dự án học tập là hoạt động thực hành, trải nghiệm, khám phá. 1.2.1.3. Khái niệm dạy học dự án Dạy học dự án là một kiểu dạy học, trong đó học sinh dưới sự tổ chức và hướng dẫn của giáo viên tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp bao gồm cả lí thuyết và thực hành thông qua đó tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu, công bố được. 1.2.2. Đặc điểm của dạy học dự án Đặc điểm của DHDA như sau: Định hướng hứng thú người học, tính tự lực cao của người học, cộng tác làm việc, gắn liền với hoàn cảnh, có ý nghĩa thực tiễn: định hướng hành động, tính phức hợp, định hướng vào sản phẩm. 1.2.3. Quy trình dạy học dự án Quy trình học tập dự án gồm 5 bước: Xác định chủ đề dự án, lựa chọn dự án, lập kế hoạch thực hiện dự án, thực hiện dự án, đánh giá dự án. 1.2.4. Đánh giá trong dạy học dự án 1.2.4.1. Công cụ đánh giá trong dạy học dự án: Sử dụng các công cụ đánh giá: phiếu quan sát, sổ theo dõi dự án, phiếu đánh giá theo tiêu chí 1.2.4.2. Các hình thức đánh giá trong dạy học theo dự án: Đánh giá của giáo viên, học sinh tự đánh giá và đánh giá chéo, đánh giá của khách mời (nếu có) 1.2.5. Ý nghĩa của dạy học dự án: Dạy học dự án phát triển các kĩ năng của thế kỉ XXI, góp phần đánh giá xác thực học sinh, khuyến khích học tập suốt đời và phù hợp với các phong cách tập khác nhau. 1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án Trong dạy học dự án, giáo viên là người tổ chức hướng dẫn giám sát các hoạt động của học sinh; xây dựng các chủ đề dự án và hướng dẫn học sinh phát triển chủ đề lựa chọn dự án, hỗ trợ học sinh thực hiện các nhiệm vụ của dự án và đánh giá học sinh khi dự án kết thúc. Học sinh được lwuaj chọn dự án theo nhu cầu và hứng thú của bản thân, thảo luận với
10 các thành viên để lập kế hoạch thực hiện dự án và thực hiện các nhiệm vụ được giao. Xây dựng bài báo cáo và báo cáo dự án trước lớp, tự đánh giá bant thân, đánh giá các thành viên trong nhóm và các nhóm khác dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 1.3. Dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học định hƣớng theo chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 1.3.1. Khái niệm dạy học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 Dạy học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 là dạy học theo hướng phát triển năng lực với các đặc điểm nổi bật về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá… 1.3.2. Cơ sở của việc dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 Căn cứ vào chương trình môn kĩ thuật ở tiểu học (mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả); Căn cứ vào việc so sánh chương trình môn Kĩ thuật năm 2006 và chương trình môn Công nghệ năm 2018 Căn cứ các quan điểm chỉ đạo của Bộ giáo dục và Đào tạo. Căn cứ vào những định hướng của chương trình công nghệ 2018 1.3.3. Yêu cầu của việc dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học theo định hướng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Hệ thống năng lực được xác định một cách rõ ràng như là kết quả đầu ra của chương trình đào tạo bao gồm các năng lực chung và năng lực công nghệ. Nội dung dạy học cùng những yêu cầu cần đạt về kiến thức, kỹ năng của từng mạch nội dung, chủ đề cần phản ánh được yêu cầu cần đạt về năng lực bộ môn. Trong chương trình định hướng phát triển năng lực, PPDH chú trọng vào hành động, trải nghiệm; tăng cường thí nghiệm và thực hành; đa dạng hóa các hình thức dạy học, kết nối kiến thức học đường với thực tiễn đời sống. Chú trọng đánh giá quá trình, đánh giá xác thực và dựa trên tiêu chí. Mỗi bài học, hoạt động giáo dục đều góp phần hình thành và phát triển một hoặc một số năng lực, yêu cầu cần đạt của năng lực. Vai trò này cần được thể hiện tường minh trong mục tiêu của bài học, hoạt động giáo dục. Năng lực được hình thành và phát triển theo thời gian, đạt được từng cấp độ từ thấp đến cao. 1.4. Dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hƣớng theo Chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 1.4.1. Khái niệm dạy học dự án trong môn kĩ thuật Dạy học dự án trong môn kĩ thuật là một kiểu dạy học dưới sự hướng dẫn và tổ chức của GV, HS phải thực hiện một nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm. Sản phẩm của dự án môn kĩ thuật là những sản phẩm vật chất, được tạo ra từ các nguyên vật liệu đơn giản, dễ kiếm và thiết kế kĩ thuật đơn
11 giản (dự án thủ công và kĩ thuật) mang tính thẩm mĩ và kinh tế. Dự án môn kĩ thuật không chỉ hình thành kiến thức, kĩ năng mà còn phát triển năng lực đặc thù của môn học. 1.4.2. Bản chất của dạy học dự án trong môn kĩ thuật Bản chất của DHDA trong môn kĩ thuật là HS phải giải quyết một nhiệm vụ học tập môn kĩ thuật gắn với thực tiễn. Kết thúc dự án có ít nhất một sản phẩm mang đặc thù của môn kĩ thuật được giới thiệu. Thông qua đó phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.4.3. Đặc điểm của dạy học dự án trong môn kĩ thuật Định hướng STEM, Tính thiết kế, Tính thẩm mĩ, tính kinh tế, Tính toàn diện. 1.4.4. Phân loại dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 - Dự án tìm hiểu là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. - Dự án nghiên cứu là dự án nhằm giải quyết vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. - Dự án thực hành là những dự án học tập trong đó học sinh phải giải quyết nhiệm vụ thực hành mang tính phức hợp với yêu cầu phải hoàn thành một sản phẩm vật chất thuộc môn kĩ thuật ở tiểu học trên cơ sở vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã có. - Dự án hỗn hợp là dự án học sinh phải thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau như tìm hiểu thực tiễn, nghiên cứu lí thuyết, thực hiện các hoạt động thực hành thuộc các lĩnh vực khác nhau của môn kĩ thuật ở tiểu học cũng có thể liên quan đến các môn học khác nhau trong chương trình. 1.4.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học Các yếu tố ảnh hưởng là: giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh, chương trình giáo dục, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học. 1.5. Sự phù hợp của dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học 1.5.1. Đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học và dạy học dự án Các đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học tri giác, trí nhớ, ngôn ngữ , sự chú ý và ý chí đã phát triển và có thể thực hiện được các dự án học tập nếu GV biết cách lựa chọn dự án và có cách tổ chức thực hiện dự án phù hợp với đối tượng HS và điều kiện thực tiễn. 1.5.2. Sự phù hợp của dạy học dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Dạy học dự án phù hợp với môn kĩ thuật ở tiểu học vì: Nội dung môn học là những vấn đề gần gũi với thực tiễn cuộc sống,; Nội dung môn học có tính tích hợp; Định hướng sản phẩm;Định hướng hành động. Dạy học dự án góp phần phát triển các phẩm chất của học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018 Dạy học dự án góp phần phát triển năng lực của học sinh theo định hướng Chương trình giáo dục phổ thông 2018
12 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG MÔN KĨ THUẬT ĐỊNH HƢỚNG THEO CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 2.1. Khái quát về thực trạng 2.1.1. Mục đích khảo sát Tìm hiểu thực trạng việc dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học hiện nay và thực tiễn vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật làm cơ sở đưa ra gợi ý một số dự án trong môn kĩ thuật và đề xuất quy trình vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật. 2.1.2. Nội dung khảo sát Những thông tin cần thu thập liên quan đến thực tiễn dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học trong phạm vi nghiên cứu của đề tài bao gồm: - Nhận thức của giáo viên về vị trí, vai trò của môn kĩ thuật ở tiểu học. - Những khó khăn của giáo viên tiểu học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. - Khảo sát về thực trạng nhận thức của giáo viên về dạy học dự án: quan niệm về dạy học dự án, đặc điểm, quy trình, ưu điểm của dạy học dự án. - Khảo sát về mức độ vận dụng dạy học dự án môn kĩ thuật ở tiểu học. - Đánh giá nhận xét về thực trạng vận dụng dạy học dự án môn kĩ thuật để đề xuất quy trình vận dụng ở chương 3. 2.1.3. Đối tượng khảo sát 406 giáo viên các tỉnh Tây Nguyên, trong đó tỉnh Đăk Lăk (127), tỉnh Gia lai (88), tỉnh Đăk Nông (85), tỉnh Kon Tum (55), tỉnh Lâm Đồng (51). 2.1.4. Phương pháp khảo sát Phương pháp điều tra bằng bảng hởi,phương pháp phỏng vấn, phương pháp quan sát. 2.2. Kết quả khảo sát Dựa trên số liệu thu thập được, chúng tôi xử lí phần mềm SPSS 20.0: Chúng tôi sử dụng thống kê tần số (Frequencies) đối với phần thực trạng vận dụng dạy học dự án của giáo viên tiểu học và phân tích phương sai một yếu tố (oneway ANOVA) để tìm ra nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng dạy học dự án của giáo viên tiểu học. 2.2.1. Nhận thức của giáo viên tiểu học về dạy học dự án Phần lớn giáo viên đã nhận thức được khái niệm, đặc điểm, quy trình, vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án cũng như tin tưởng trao quyền lựa chọn và thực hiện cho học sinh. Bên cạnh đó vẫn còn một số giáo viên còn nhận thức chưa rõ ràng về các đặc
13 trưng của dạy học dự án, chưa tin tưởng học sinh sẽ thực hiện thành công dự án được giao dẫn đến ít tổ chức các dự án học tập. 2.2.2. Nhận thức của giáo viên về vị trí, vai trò của môn kĩ thuật trong chương trình tiểu học Giáo viên nhận thức đúng về vai trò, vị trí của môn kĩ thuật trong chương trình là trang bị kiến thức, kĩ năng; rèn luyện sự khéo léo, bồi dưỡng cho học sinh năng khiếu và phát triển trí sáng tạo. Tuy nhiên do đặc thù công việc của giáo viên phải dạy nhiều môn, thời lượng chương trình dành cho môn kĩ thuật còn ít nên chưa dành sự ưu tiên nhiều cho môn học. 2.2.3. Thực trạng dạy học môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 Giáo viên cũng đã có một số điều chỉnh về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá phù hợp với định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, việc điều chỉnh còn mang tính hình thức, chưa thực hiện một cách nghiêm túc nên kết quả chưa được như mong đợi. Việc đánh giá còn chưa sát với thực tế, quá chú trọng sản phẩm thực hành mà chưa quan tâm nhiều đến quá trình thực hiện của HS, chưa tạo điều kiện để HS được tự đánh giá và ĐG lẫn nhau trong học tập, chưa mở rộng các đối tượng đánh giá như khách mời, phụ huynh. 2.2.4. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên trong dạy học môn kĩ thuật định hướng chương trình 2018 Theo kết quả khảo sát, những thuận lợi trong dạy học môn kĩ thuật ở tiểu học: Các mạch nội dung môn kĩ thuật gần gũi và thiết thực với cuộc sống; Những nội dung lạc hậu, đã được thay thế bằng các nội dung mới; Đội ngũ giáo tâm huyết, nhiệt tình và đủ năng lực để dạy học môn kĩ thuật; Được sự quan tâm, hỗ trợ của các cấp quản lí và góp ý của tổ chuyên môn. Một số khó khăn là: Đánh giá phẩm chất và năng lực học sinh, thiếu tài liệu tham khảo và phụ huynh ít quan tâm đến môn học. 2.2.5. Mức độ vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 Kết quả khảo sát lại cho thấy mức độ vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật còn rất hạn chế, chỉ ở mức độ trung bình, còn qua loa, chiếu lệ, thực hiện cho có chưa tương xứng với giá trị của dạy học dự án. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng này đó quan niệm của giáo về vị trí, vai trò của môn học và một số khó khăn đặc thù của môn học như: thời gian dành cho môn học, sự quan tâm của phụ huynh, quy định về kiểm tra đánh giá,… Ngoài ra còn do các yếu tố khác như: Một số giáo viên chưa được tập huấn, bồi dưỡng; trình độ đào tạo chưa đồng đều; sự quan tâm của phụ huynh, niềm tin của giáo viên đối với học; yếu tố chương trình.
14 CHƢƠNG 3 THIẾT KẾ QUY TRÌNH DẠY HỌC DỰ ÁN MÔN KĨ THUẬT ĐỊNH HƢỚNG THEO CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MÔN CÔNG NGHỆ 2018 3.1. Nguyên tắc vận dụng dạy học dự án trong môn kĩ thuật định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 Để vận dụng dạy học dự án hiệu quả cần tuân thủ những nguyên tắc sau đây: 3.1.1. Đảm bảo mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học 3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn 3.1.4. Đảm bảo tính khả thi và vừa sức đối với học sinh 3.1.5. Phối hợp hoạt động giữa giáo viên và học sinh 3.1.6. Kết hợp lí thuyết và thực hành 3.2. Quy trình dạy học dự án trong môn kĩ thuật ở tiểu học Từ tổng kết những nghiên cứu về quy trình dạy học dự án nói chung; căn cứ vào đặc điểm của môn kĩ thuật và những định hướng của chương trình công nghệ thuộc chương trình giáo dục phổ thông 2018 chúng tôi đề xuất quy trình dạy học dự án trong môn kĩ thuật gồm có 5 bước như sau: Phân tích chương trình môn kĩ thuật Xác định mục tiêu của chủ đề Quyết định chủ đề Báo cáo dự án Công bố chủ đề trước lớp 1. Xác định Đánh giá dự án chủ đề DA Phát Kết luận và mở rộng triển chủ đề dự án 5. Đánh giá 2. Lựa chọn DA DA Xác định mục tiêu dự án Xác định các vấn Thu thập thông tin đề cần giải quyết 3. Lập kế 4.Thực hiện Xử lí thông tin hoạch thực Lập kế hoạch thực dự án hiện hiện dự án Hoàn thành sản phẩm Kế hoạch đánh giá dự án
15 3.2.1. Xác định chủ đề dự án 3.2.1.1. Mục đích Mục đích của việc xác định chủ đề dự án là các nhóm dự án trong lớp học luôn xoay quanh một trục nội dung chính đảm bảo sự gắn kết, logic giữa các nội dung. 3.2.1.2. Cách thực hiện a. Phân tích chương trình môn kĩ thuật Môn kĩ thuật là môn học đặc thù ở tiểu học, các nội dung được cấu trúc theo chương, mỗi chương là một đơn vị kiến thức tương đối độc lập. Do đó khi phân tích chương trình môn học để thiết kế chủ đề dự án thì cách thuận lợi nhất là đi theo mạch nội dung của chương, căn cứ vào yêu cầu cần đạt để thiết kế các chủ đề. Khi xác định chủ đề dự án trong dạy học môn kĩ thuật, giáo viên có thể đặt ra các câu hỏi: Chủ đề này liên quan đến mạch nội dung nào của môn kĩ thuật; Mức độ/yêu cầu cần đạt của nội dung đó là gì? Những sản phẩm nào được tạo ra từ chủ đề này? Sản phẩm đó có ứng dụng trong thực tiễn không? Các kiến thức nào của các môn học khác được sử dụng trong chủ đề này? Chủ đề có thể phát triển thành các tiểu chủ đề (dự án) đủ cho học sinh thực hiện không? Tính khả thi và phù hợp với đặc thù môn học, đặc điểm học sinh, điều kiện thực tiễn của nhà trường và địa phương? Sau khi học xong chủ đề học sinh phát triển được các phẩm chất và năng lực gì? b. Xác định mục tiêu của chủ đề Được xác định theo đặc điểm của từng loại dự án, mục tiêu hướng đến như sau: Chủ đề dự án tìm hiểu và dự án nghiên cứu hướng đến việc thu thập thông tin để chứng minh, giải thích cho một vấn đề, một sự kiện, hiện tượng nào đó thuộc nội dung của môn kĩ thuật. Riêng chủ đề dự án thực hành và dự án hỗn hợp lại hướng đến việc tạo ra sản phẩm vật chất dựa trên thiết kế kĩ thuật. Các năng lực mà dự án tìm hiểu và nghiên cứu có ưu thế hình thành cho học sinh là: hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo, thẩm mĩ… Các năng lực mà dự án thực hành và dự án hỗn hợp có ưu thế hình thành cho học sinh là: hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo, thẩm mĩ và năng lực thiết kế kĩ thuật. c. Quyết định chủ đề phù hợp: Sau khi rà soát nội dung, đối chiếu mục tiêu của chủ đề với mức độ/yêu cầu cần đạt giáo viên quyết định chủ đề dự án. b. Công bố chủ đề trước lớp Giáo viên công bố chủ đề dự án để học sinh phát triển chủ đề và lựa chọn dự án. 3.2.2. Lựa chọn dự án 3.2.2.1. Phát triển chủ đề dự án a. Mục đích Mục đích của việc làm này chính là chia chủ đề dự án đã xác định ở trên thành các nhiệm vụ nhỏ hơn phù hợp với thời lượng của môn học, vừa sức với học sinh đồng thời cũng đảm bảo dự án của các nhóm học sinh không bị trùng nhau mà vẫn xoay quanh chủ đề
16 đã chọn. b. Cách thực hiện Từ chủ đề dự án, giáo viên hướng dẫn học sinh phát triển thành các nhiệm vụ nhỏ còn gọi là tiểu chủ đề (dự án). Sơ đồ tư duy là công cụ hiệu quả để xác định để thực hiện nhiệm vụ này. 3.2.2.2. Xác định mục tiêu của dự án a. Mục đích Việc xác định mục tiêu của dự án sẽ định hướng các vấn đề cần giải quyết trong dự án và lập kế hoạch cho các hoạt động dạy học. Bên cạnh đó, mục tiêu cũng định hướng cho việc tìm tài liệu dạy học; là cơ sở xác định các kết quả mà dự án cần đạt đồng thời đây cũng là căn cứ để kiểm tra, đánh giá người học. b. Cách thực hiện Hướng dẫn học sinh xác định mục tiêu của dự án thông qua các câu hỏi gợi ý. Ví dụ: Làm thế nào để giảm tình trạng lãng phí giấy trong trường học? Làm thế nào để tái chế rác thải nhựa ở trường? 3.2.3. Lập kế hoạch thực hiện dự án 3.2.3.1. Xác định các vấn đề cần giải quyết trong dự án a. Mục đích Khi các nhóm đã lựa chọn được dự án thì cần xác định các nhiệm vụ học tập tương ứng. Việc xác định nhiệm vụ là cơ sở để phân công công việc cho các thành viên trong nhóm đồng thời cũng là “chất liệu” để thực hiện mục tiêu của dự án. Các nhiệm vụ học tập cần hướng tới hình thành kiến thức, kĩ năng, các năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề, thiết kế kĩ thuật... Để xác định các vấn đề cần giải quyết cần căn cứ vào đặc điểm của từng loại dự án, mục tiêu của dự án… b. Cách thực hiện Giáo viên đặt ra các câu hỏi để phát triển ý tưởng, có thể sử dụng sơ đồ 5W1H, trong sơ đồ đó thì câu hỏi Why và How là 2 câu hỏi quan trọng nhất. Căn cứ vào mục tiêu của dự án, học sinh cần phải thực hiện những công việc nào để đạt được mục tiêu đó. HS động não về các yếu tố cần giải quyết trong dự án. Ngoài ra, giáo viên cần quan tâm đến thắc mắc của học sinh, các em muốn biết điều gì trong chủ đề? Học sinh có thể làm gì với chủ đề này và làm thế nào để thực hiện được? 3.2.3.2. Lập kế hoạch thực hiện dự án a. Mục đích Nhằm xác định cách thức triển khai, thời gian thực hiện, phương tiện thực hiện, dự kiến kết quả… Lập kế hoạch thực hiện dự án để mỗi thành viên sẽ cố gắng hoàn thành nhiệm vụ được giao đúng tiến độ qua đó rèn luyện cho học sinh kĩ năng lập kế hoạch và sắp xếp công việc một cách hợp lí và hiệu quả đòng thời hình thành các phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm và trung thực cho các em.
17 b. Cách thực hiện Giáo viên hướng dẫn, gợi ý cách phân chia công việc cho các thành viên phù hợp với sở trường và ưu thế của mỗi người; giám sát học sinh trong quá trình lập kế hoạch để chỉnh sửa bản kế hoạch cho các nhóm học sinh một cách hợp lí, tránh đặt ra các kế hoạch cao siêu, không khả thi dẫn đến chán nản, bỏ cuộc. 3.2.3.3. Kế hoạch đánh giá dự án a. Mục đích: học sinh biết được các tiêu chí đánh giá để bám sát trong quá trình thực hiện. Là căn cứ để đánh giá sau khi dự án kết thúc. Trao quyền cho học sinhlựa chọn tiêu chí học sinh tạo động lực cho học sinh trong quá trình thực hiện dự án đồng thời tạo ra sự khách quan tin cậy của kết quả đánh giá. b. Cách thực hiện Giáo viên và học sinh cùng thảo luận về các nội dung và tiêu chí đánh giá dự án trước khi thực hiện để học sinh chủ động trong quá trình thực hiện cũng như đảm bảo tính khách quan công bằng trong đánh giá. 3.2.3.4. Chuẩn bị đồ dùng dạy học a. Mục đích Có thể nói sự chuẩn bị của giáo viên là chìa khóa để đảm bảo thành công cho mỗi bài học, mỗi hoạt động dạy học. Đối với dạy học dự án thì việc chuẩn bị của giáo viên và học sinh còn có ý nghĩa hơn thế; nó được xem là thành phần quan trọng của kế hoạch học tập. Để dự án được thực hiện với hiệu quả cao, giáo viên và học sinh cần chuẩn bị điều kiện, phương tiện vật chất mà còn chuẩn bị tư liệu, tài hiện các kiến thức nền tảng phục vụ cho nhiệm vụ học tập mới. b. Cách thực hiện Chuẩn bị cơ sở vật chất và kinh phí thực hiện dự án: Cơ sở vật chất phục vụ dạy học dự án đó là phòng học được trang bị nghe, nhìn để giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận và thực hiện các nhiệm vụ trong dạy học dự án. Tài liệu phục vụ cho dự án: giáo viên cung cấp hoặc chỉ dẫn cho học sinh các tài liệu như sách báo, trang web để học sinh thực hiện dự án. 3.2.4. Thực hiện dự án 3.2.4.1. Thu thập thông tin a. Mục đích: Học sinh có cái nhìn tổng thể về dự án mà mình đang theo đuổi, từ đó có cơ sở để đề xuất các giải pháp phù hợp. b. Cách thực hiện Căn cứ vào kế hoạch của dự án, giáo viên tổ chức cho học sinh thu thập các thông tin về vấn đề mà dự án đang nghiên cứu, tìm hiểu. Do đặc điểm của môn kĩ thuật là thời gian ít (chỉ 01 tiết/tuần) nên các tiết chính khóa giáo viên tổ chức cho học sinh làm việc cả lớp để các nhóm học sinh được trao đổi, trình bày về các các đề chung, giáo viên sẽ giải đáp các thắc mắc, kiểm tra tiến độ thực hiện của các dự án… Việc thu thập thông tin thông qua
18 phỏng vấn, quan sát trực tiếp hay tìm kiếm thông tin trên sách, báo, internet thường được thực hiện ngoài giờ học. Khi thực hiện nhiệm vụ này, giáo viên cần hỗ trợ học sinh để thực hiện tốt nhiệm vụ này. 3.2.4.2. Xử lí thông tin a. Mục đích: Kết quả của việc xử lý thông tin góp phần tạo ra những giải pháp đúng, giúp cho kết quả của dự án đạt tới sự sáng tạo, dự báo vấn đề nảy sinh và giải quyết các vấn đề. Tùy theo đặc thù của mỗi loại dự án mà thông tin thu được có thể xử lí bằng các phương pháp khác nhau. Đối với dự án tìm hiểu, việc xử lí thông tin thường là tổng hợp lại các số liệu, lập bảng số liệu hoặc biểu đồ để so sánh, đối chiếu… Trong dự án nghiên cứu cần phải giải thích, chứng minh cho một giả thuyết, một vấn đề thì xử lí thông tin đó là thực hiện các thí nghiệm, đưa ra các bằng chứng để giải thích cho vấn đề đó. Riêng dự án thực hành thì thông tin thu thập đó chính là các nguyên liệu, dụng cụ, quy trình thực hiện,… Dự án hỗn hợp là tổng hợp của các loại dự án tìm hiểu, nghiên cứu và thực hành. b. Cách thực hiện Sau khi thu thập dữ liệu liên quan, các thành viên trong nhóm sẽ họp và thảo luận với nhau về cách thực hiện. Các thông tin thu được từ phiếu điều tra cần xử lí khoa học để có số liệu chính xác và dễ so sánh đối chiếu. Học sinh tiểu học vốn kiến thức còn hạn chế, nên giáo viên hướng dẫn một số cách phân tích số liệu đơn giản như: Vẽ biểu đồ cột, vẽ sơ đồ hình tròn, lập bảng so sánh đối chiếu. Trong một số dự án nghiên cứu, việc xử lí thông tin chính là hoạt động nghiên cứu kiến thức nền giáo viên sử dụng phương pháp thí nghiệm kết hợp với phương pháp bàn tay nặn bột để khám phá ra kiến thức, ngoài ra cần sử dụng thêm các phương pháp quan sát và thảo luận nhóm. Đối với dự án thực hành, giáo viên hướng dẫn học sinh lựa chọn các nguyên liệu, dụng cụ phù hợp để hoàn thành sản phẩm vật chất theo yêu cầu. Đối với học sinh, cần xử lí các thông tin bằng cách vận dụng kiến thức của môn toán và các môn học có liên quan khác. Tổng hợp các thông tin để có sự so sánh đối chiếu… để đề xuất giải pháp đúng đắn. 3.2.4.3. Hoàn thiện sản phẩm a. Mục đích: Tạo ra các sản phẩm báo cáo trước lớp để hoàn thành dự án học tập. b. Cách thực hiện Bước này được thực hiện sau khi đã xử lí được các thông tin thu thập được. Đối với dự án tìm hiểu và dự án nghiên cứu, học sinh quyết định cách thể hiện các nội dung tìm hiểu được dưới các hình thức nào (kể thành 01 câu chuyện, xây dựng thành 01 bộ phim, viết thành kịch bản và biểu diễn, viết thành 01 bức thư,minh họa thành 01 Poster…). Đối với dự án thực hành và dự án hỗn hợp, trên cơ sở kiến thức nền, học sinh lựa chọn mẫu hoặc bản thiết kế phù hợp và bảo vệ sự lựa chọn đó trước lớp. Học sinh tiến hành hoàn thiện sản phẩm theo phương án đã chọn, trong quá trình làm sản phẩm học sinh có thể điều chỉnh để đảm bảo sản phẩm phù hợp thực tiễn. Các nhóm học