intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Tóm tắt Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST
Báo xấu
11
lượt xem 3
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, luận án "Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông" đề xuất các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở trường trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông

  1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI HỒ THANH HẢI VẬN DỤNG PHƯ NG PH P T NH HUỐNG TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG PHÁP LUẬT TRONG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lí luận và PPDH bộ môn Giáo dục chính trị Mã số: 9.14.01.11 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2024
  2. Công trình được hoàn thành tại TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đào Đức Doãn Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc Trường Đại học giáo dục – ĐHQG Hà Nội Phản biện 2: PGS.TS. Trịnh Quang Từ Học viện Kĩ thuật Quân Sự Phản biện 3: PGS.TS. Lại Quốc Khánh Trường Đại học KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm… Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
  3. 1 MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong chương trình giáo dục phổ thông, Giáo dục công dân (GDCD) là môn học giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục cho học sinh ý thức và hành vi của người công dân. Theo Chương trình môn Giáo dục công dân 2018 (Ban hành theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT), mục tiêu của môn GDCD là “góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm; các năng lực của người công dân Việt Nam, đặc biệt là năng lực điều chỉnh hành vi, năng lực phát triển bản thân, năng lực tìm hiểu và tham gia hoạt động kinh tế - xã hội, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới” [1]. Để thực hiện mục tiêu đó, giáo viên môn học phải có phương pháp dạy học phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, vì chỉ có phương pháp dạy học phát huy được tính tích cực học tập của học sinh mới có thể “chuyển các giá trị văn hóa, đạo đức, các kiến thức pháp luật, kinh tế thành ý thức và hành vi của người công dân” [2; tr.1]. Giáo dục pháp luật là một trong các nội dung chủ yếu của chương trình môn GDCD. Trong chương trình môn GDCD 2006 ở cấp trung học phổ thông (THPT), nội dung giáo dục pháp luật được dạy ở lớp 12, chiếm 1/3 tổng thời lượng. Trong chương trình môn GDCD 2018 ở cấp THPT, nội dung giáo dục pháp luật được dạy ở cả 3 lớp học, chiếm 1/2 tổng thời lượng dành cho cả chương trình môn học. Điều đó cho thấy giáo dục pháp luật ngày càng có tầm quan trọng. Do nội dung dạy học là những quy định pháp luật dùng để điều chỉnh các quan hệ của con người trong các lĩnh vực đời sống hằng ngày nên quá trình dạy học giáo dục pháp luật chỉ đạt được mục tiêu của môn học là hình thành, phát triển cho học sinh ý thức, hành vi của người công dân khi giáo viên môn học sử dụng được các phương pháp dạy học tích cực phù hợp. Trong các phương pháp dạy học tích cực phù hợp đó, trước hết phải kể đến phương pháp tình huống. Đây là phương pháp có nhiều ưu thế trong dạy học các nội dụng về giáo dục pháp luật nhằm hình thành, phát triển năng lực cho học sinh vì nó chú trọng tổ chức, hướng dẫn các hoạt động để học sinh khám phá, phân tích, khai thác thông tin, xử lí tình huống thực tiễn, trường hợp điển hình. Thông qua các tình huống pháp luật thể hiện sinh động các mối quan hệ đang diễn ra trong thực tiễn cuộc sống hằng ngày, HS sẽ được tự mình trải nghiệm để hiểu rõ những quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân, lợi ích của thực hiện pháp luật, tác hại của vi phạm pháp luật. Từ đó, học sinh sẽ có cơ hội bày tỏ cảm xúc, thái độ, ý kiến đánh giá của bản thân về những hành vi thực hiện đúng/chưa đúng quy định của pháp luật trong từng tình huống, tự mình hình thành kiến thức, thái độ và hành vi, tự mình được hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực. Chính vì vậy, vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT đã và đang ngày càng được nhiều giáo viên môn học chú trọng. Về lý luận, phương pháp tình huống trong dạy học nói chung đã được nghiên cứu từ rất lâu và khá nhiều; nhất là kết quả của những công trình nghiên cứu về vận dụng nó trong dạy học các môn học. Nhiều nghiên cứu đã khái quát về quan điểm, nguyên tắc, phương thức, quy trình, điều kiện...trong vận dụng phương pháp này. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và thấu đáo về vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. Đó là một hạn chế của việc vận dụng lý luận vào thực tiễn khiến cho chất lượng dạy học nội dung pháp luật ở môn học này chưa được như mong muốn. Thực tế dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD tại thành phố Đà Nẵng cho thấy đã có nhiều giáo viên vận dụng phương pháp tình huống nhưng kết quả dạy học vẫn chưa được như mong muốn. Nhiều giáo viên chưa nhận thức đầy đủ các vấn đề lí luận của việc sử dụng phương pháp dạy học này. Một số giáo viên vận dụng phương pháp dạy học này không bảo đảm được các nguyên tắc dạy học phù hợp, không có các biện pháp tổ chức các hoạt động dạy học theo đúng quy trình của phương pháp tình huống, không kết hợp được một cách phù hợp phương pháp tình huống với các phương pháp dạy học tích cực khác. Vẫn còn không ít giáo viên chưa nhận thức được sự cần thiết phải vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung giáo dục pháp luật. Đa số giáo viên vẫn chưa thoát ra được thói quen dạy học theo các phương pháp truyền thống truyền thụ một chiều nhằm chủ yếu trang bị cho học sinh kiến thức pháp luật nên không “chuyển” được từ nhận thức về pháp luật đến thực hiện hành vi pháp luật. Để khắc phục hạn chế nói trên, góp phần nâng cao chất lượng dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT theo định hướng phát triển năng lực, chúng tôi chọn vấn đề “Vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của mình. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Từ nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, luận án đề xuất các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông theo
  4. 2 định hướng phát triển năng lực nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở trường trung học phổ thông. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Tổng quan nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. - Đề xuất các nguyên tắc, biện pháp dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD cấp THPT. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và chất lượng giáo dục của các nguyên tắc, biện pháp đã đề xuất trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT theo phương pháp tình huống. 4. KH CH THỂ, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn GDCD cấp THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng; các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Nghiên cứu việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD 2006 cấp THPT. Về không gian: Khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD tại các trường THPT công lập tại Thành Phố Đà Nẵng. Luận án chọn Đà Nẵng làm địa bàn khảo sát thực trạng và thực nghiệm vì Đà Nẵng là nơi có đủ cả ba vùng: nông thôn, thành phố và vùng khó khăn. Về thời gian: Từ năm 2017 đến năm 2022. 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD tại trường THPT nhằm hình thành, phát triển năng lực cho học sinh, phương pháp tình huống là một phương pháp dạy học có nhiều ưu thế. Căn cứ vào lí luận về phương pháp dạy học tình huống và đặc thù của việc dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD, luận án đã đề xuất các nguyên tắc, biện pháp phù hợp. Nếu vận dụng được các nguyên tắc và biện pháp mà luận án này đã đề xuất thì dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD tại trường THPT bằng phương pháp tình huống sẽ phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, đáp ứng được các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực của học sinh, trên cơ sở đó, chất lượng dạy học môn GDCD sẽ được nâng cao hơn. 6. PHƯ NG PH P NGHIÊN CỨU 6.1. Về phương pháp luận Luận án sử dụng các phương pháp tiếp cận chủ yếu là: Tiếp cận hệ th ng - cấu trúc; tiếp cận năng lực; tiếp cận thực tiễn. 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Luận án sử dụng phối hợp các phương pháp chủ yếu như: phân tích và tổng hợp, lôgic và lịch sử, diễn dịch và quy nạp 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Luận án sử dụng chủ yếu các phương pháp như: Phương pháp điều tra; Phương pháp quan sát; Phương pháp thực nghiệm; Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động; Phương pháp chuyên gia; Phương pháp th ng kê toán học 7. NHỮNG LUẬN ĐIỂM CẦN BẢO VỆ - Đánh giá tổng quan nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. - Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. - Đánh giá thực trạng và những vấn đề đặt ra từ thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT tại địa bàn thành phố Đà Nẵng. - Các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT.
  5. 3 8. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN N 8.1. Về lí luận Luận án hệ thống hóa những vấn đề lí luận cơ bản về phương pháp tình huống trong dạy học và xác lập cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD cấp THPT. Trên cơ sở đó, luận án góp phần làm phong phú thêm những vấn đề lí luận về phương pháp tình huống trong dạy học nói chung và vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD cấp THPT nói riêng. 8.2. Về thực tiễn Luận án khảo sát, đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD tại 21 trường THPT thuộc 07 quận, huyện đại diện cho cả 3 vùng (nông thôn, thành phố và vùng khó khăn) trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, từ đó luận giải sự cần thiết và đề xuất các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. Trên cơ sở đó, luận án góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nói riêng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 trên phạm vi cả nước nói chung. Với những đóng góp nói trên, chúng tôi hy vọng rằng luận án này được coi là tài liệu tham khảo thiết thực, bổ ích cho giáo viên môn GDCD ở các trường THPT và các cơ sở đào tạo giáo viên môn GDCD nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay ở nước ta. 9. KẾT CẤU CỦA LUẬN N Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được cấu trúc làm 4 chương: Chương 1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Chương 2. Cơ sở lí luận và thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Chương 3. Nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Chương 4. Thực nghiệm sư phạm vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẬN DỤNG PHƯ NG PH P T NH HUỐNG TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG PH P LUẬT TRONG MÔN GI O DỤC CÔNG DÂN CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề phương pháp tình huống trong dạy học 1.1.1. Về tình huống trong dạy học Qua tổng hợp các quan niệm trên, chúng tôi thấy có 2 luồng ý kiến về tình huống và tình huống trong dạy học: 1) là một câu chuyện, có cốt chuyện và nhân vật gắn với một hoàn cảnh cụ thể; 2) là những sự kiện, vụ việc, hoàn cảnh, ... đang diễn ra khách quan cần giải quyết. Điểm chung của các quan niệm trên là: tình huống chứa yếu tố thực tế và các yêu cầu cần ứng phó, xử lý. 1.1.2. Về tình huống có vấn đề Nhìn chung, các tác giả trên đều cho rằng THCVĐ là tình huống làm xuất hiện trạng thái tâm lý khi con người gặp khó khăn về nhận thức, cần phải giải quyết; đặt người học trước những khó khăn, trở ngại về mặt trí tuệ, kích thích tư duy và hoạt động nhận thức. THCVĐ có trở thành cái thúc đẩy nhận thức và tư duy hay không phụ thuộc vào ba yếu tố là: 1) THCVĐ chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết; 2) THCVĐ được chủ thể nhận thức mâu thuẫn, có nhu cầu giải quyết mâu thuẫn đó; 3) Chủ thể có khả năng giải quyết mẫu thuẫn dựa trên những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm cũ của bản thân. 1.1.3. Về phương pháp tình huống trong dạy học Trong phần tổng quan này tác giả đã trình bày những nội dung liên quan đến: khái niệm phương pháp dạy học tình huống; phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình; đặc điểm của phương pháp dạy học tình huống; ưu điểm và nhược điểm của phương pháp dạy học tình huống; nhược điểm của phương pháp dạy học tình huống; nguyên tắc, biện pháp tổ chức dạy học bằng phương pháp tình huống. 1.2. Tình hình nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Trong phần này tác giả tập trung tổng quan các nội dung như: sự cần thiết vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân; những thuận lợi và khó khăn trong dạy học
  6. 4 nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân bằng phương pháp tình huống; nguyên tắc, biện pháp tổ chức dạy học pháp luật ở môn Giáo dục công dân bằng phương pháp tình huống 1.3. Những kết quả được kế thừa và những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu 1.3.1. Những kết quả được kế thừa trong luận án Thông qua tổng quan nghiên cứu vấn đề vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp THPT, có thể nhận thấy các công trình đi trước đã đạt được các kết quả nghiên cứu sau: - Về tình hu ng trong dạy học, hầu hết các nghiên cứu đi trước khẳng định tình huống và tình huống trong dạy học hoặc là một câu chuyện có cốt chuyện và nhân vật gắn với một hoàn cảnh cụ thể; hoặc là những sự kiện, vụ việc, hoàn cảnh, ... đang diễn ra khách quan cần giải quyết. Đó là những tình huống có vấn đề, chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết, được chủ thể nhận thức và có nhu cầu giải quyết dựa trên những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm cũ của bản thân. - Về phương pháp tình hu ng trong dạy học, hầu hết các nghiên cứu đi trước khẳng định đây phương pháp dạy học, trong đó giáo viên sử dụng những tình huống thực tiễn có chứa đựng các vấn đề để học sinh giải quyết, thông qua đó thực hiện mục tiêu dạy học đã đề ra. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra đặc điểm, ưu điểm, nhược điểm của phương pháp dạy học tình huống. Các nghiên cứu thống nhất cho rằng phương pháp tình huống có đặc điểm như: là phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm; tạo môi trường giao tiếp giữa học sinh với giáo viên, giữa học sinh với học sinh; gắn liền thực tế cuộc sống; học sinh phải phối hợp tri thức của nhiều môn học và kinh nghiệm bản thân; học sinh được kiểm tra, đánh giá căn cứ vào quá trình hoạt động học tập; các sản phẩm học tập được trình bày đa dạng; … Về ưu điểm, hầu hết các công trình đi trước đều cho rằng phương pháp tình huống kích thích hứng thú của người học; tạo điều kiện để người học tự tin thể hiện bản thân và phát triển được các kỹ năng sống cần thiết; giúp người học ghi nhớ sâu kiến thức nhờ cách trang bị lý thuyết gắn với việc tổ chức hoạt động học mang tính thực tiễn; hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực của cả người học và người dạy;… Về nhược điểm, các nghiên cứu đi trước đều thống nhất cho rằng nhược điểm của phương pháp tình huống là xây dựng tình huống và giải quyết tình huống cần đầu tư thời gian và trí tuệ; giáo viên phải có nhiều kinh nghiệm chuyên môn, vốn văn hóa sâu rộng và am hiểu những vấn đề thực tế liên quan tới lĩnh vực môn học; học viên tốn khá nhiều thời gian để giải quyết tình huống và rút ra các tri thức cần thiết, vì vậy các tình huống được khai thác phải điển hình để tránh lãng phí nhiều thời gian của học viên; học viên dễ bị lạc hướng trong quá trình giải quyết tình huống, dễ nản chí khi gặp tình huống khó hoặc không nhiệt tình tham gia khi tình huống thiếu hấp dẫn; nhiều tình huống tốn kém tài chính, khó thực hiện; … Quan tâm đến việc vận dụng phương pháp dạy học tình huống, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra nguyên tắc, biện pháp tổ chức các hoạt động dạy học bằng phương pháp này. Về nguyên tắc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học, các tác giả đều cho rằng cần phải tuân thủ theo các nguyên tắc: phù hợp với các hình thức tổ chức dạy học; phù hợp với nhận thức của người học; bám sát mục tiêu DH của từng môn học; phù hợp với đặc điểm và trình độ của học sinh; bảo đảm tính thực tiễn, khoa học, kế thừa và phát triển. Về biện pháp tổ chức hoạt động dạy học, một số nghiên cứu đi trước đã bước đầu đề cập đến quy trình thực hiện dạy học bằng phương pháp tình huống với các giai đoạn chủ yếu như: giới thiệu tình huống, giải quyết tình huống; đưa ra kết luận. - Về vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, hầu hết các nghiên cứu đi trước đều khẳng định sự cần thiết phải vận dụng phương pháp dạy học này vì đây là phương pháp phù hợp, giúp gắn liền kiến thức của bài học với đời sống thực tiễn, tạo hứng thú học tập cho học sinh, tạo môi trường thuận lợi để học sinh được hình thành kiến thức, kĩ năng và phát triển phẩm chất, năng lực. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra thuận lợi, khó khăn của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông như: Về thuận lợi: Một số nghiên cứu đã chỉ ra môn GDCD 12 liên quan đến pháp luật nên việc sử dụng các câu chuyện và tình huống đã và đang diễn ra rất đa dạng, bên cạnh đó kiến thức pháp luật khá trừu tượng khô khan nên sử dụng phương pháp tình huống sẽ thu hút sự quan tâm của học sinh; giúp học sinh giải quyết những mâu thuẫn nảy sinh trong đời sống liên quan đến tình huống pháp luật. Về khó khăn: Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra việc vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật môn GDCD ở THPT gồm: do áp lực với năm học cuối cấp nên việc vận dụng phương pháp tình huống còn hạn chế, phần lớn thời gian dành cho ôn tập, GV không làm chủ được thời gian, đòi hỏi nhiều công sức và sự hợp tác của học sinh. Nhiều nghiên cứu đi trước chỉ ra nguyên tắc mà GV môn Giáo dục công dân cần phải bảo đảm trong vận dụng phương pháp tình huống là: Học sinh phải tự lực và chủ động nghiên cứu tình huống và giải quyết các tình
  7. 5 huống pháp luật; Phải cung cấp cho học sinh tình huống kèm theo câu hỏi, phải hướng học sinh đến vấn đề giải quyết tình huống rộng hơn. Về biện pháp tổ chức hoạt động bằng phương pháp tình huống trong môn Giáo dục công dân, đa số nghiên cứu đi trước tập trung bàn về quy trình thực hiện, với các giai đoạn như: Xây dựng hệ thống tình huống hấp dẫn, chú ý tính vấn đề của tình huống, tổ chức dạy học theo hình thức nhóm, kết hợp phương pháp đóng vai và đánh giá hiệu quả của việc tổ chức xử lý tình huống. 1.3.2. Những vấn đề cần được nghiên cứu tiếp Những kết quả đạt được nói trên của các nghiên cứu đi trước là nguồn tài liệu rất bổ ích, thiết thực cho nghiên cứu của luận án này về vận dụng PPTH trong DH nội dung pháp luật trong môn GDCD tại các trường THPT hiện nay. Tuy nhiên, để thực hiện được nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, trên cơ sở kế thừa thành tựu của các nghiên cứu đi trước, luận án này vẫn cần phải tiếp tục nghiên cứu những vấn đề sau đây: Về lí luận: Luận án cần bổ sung, hoàn thiện và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, gồm: - Khái niệm, đặc điểm, phân loại, cấu trúc của tình huống pháp luật và quy trình xây dựng tình huống pháp luật. - Đặc điểm của phương pháp dạy học tình huống và đặc điểm của sự vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. - Quan niệm về phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật và vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. - Ưu điểm, nhược điểm của phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. - Sự cần thiết phải vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. - Các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. Về thực trạng: Luận án cần khảo sát, đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông ở Việt Nam hiện nay và nghiên cứu, đề xuất các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. Để phản ánh đúng thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông ở Việt Nam hiện nay, việc khảo sát, đánh giá sẽ được thực hiện ở những trường trung học phổ thông tại địa bàn thành phố Đà Nẵng có thể đại diện cho thực trạng dạy học trên phạm vi cả nước. Đó là địa bàn có cả vùng nông thôn, thành thị và vùng khó khăn. Để kết quả nghiên cứu của luận án có thể được chuyển giao vào các quá trình dạy học môn Giáo dục công dân trong thực tiễn, các nguyên tắc, biện pháp được đề xuất sẽ được xây dựng trên cơ sở phù hợp với mục tiêu dạy học theo hướng hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh; với đặc thù của nội dung dạy học pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông và phù hợp với những vấn đề lí luận của phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, bảo đảm phát huy tốt nhất ưu điểm, khắc phục được nhiều nhất những nhược điểm của phương pháp dạy học này. TIỂU KẾT CHƯ NG 1 1. Nghiên cứu về phương pháp dạy học tình huống đã được nhiều nhà giáo dục học trong nước và trên thế giới đặc biệt quan tâm. Nhiều vấn đề lí luận cơ bản của phương pháp dạy học tình huống đã nhận được sự thống nhất cao của các nhà nghiên cứu. Những đặc điểm chủ yếu, ưu điểm và nhược điểm cơ bản của dạy học tình huống đã được các nhà nghiên cứu chỉ rõ, trên cơ sở đó, bản chất của phương pháp dạy học tình huống đã được hầu hết các nghiên cứu đi trước nhất trí. Đó là phương pháp dạy học mà người dạy thực hiện mục tiêu dạy học bằng cách đặt người học vào các tình huống có vấn đề và yêu cầu họ phải giải quyết vấn đề mà tình huống đặt ra. Phương pháp dạy học này có ưu điểm nổi bật hơn hẳn nhiều phương pháp dạy học khác ở khả năng kết nối kiến thức trong bài học với thực tiễn cuộc sống và tạo môi trường, điều kiện để phát huy được tính tích cực học tập của người học. 2. Tuy chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, nhưng hầu hết các nghiên cứu đi trước
  8. 6 khi bàn về vấn đề này đều khẳng định sự cần thiết phải vận dụng phương pháp dạy học tình huống vì đây là phương pháp phù hợp với nội dung dạy học của môn học và có nhiều ưu thế trong việc thực hiện mục tiêu dạy học của môn học này là hình thành, phát triển cho học sinh phẩm chất, năng lực của người công dân trong thực hiện pháp luật. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra được những thuận lợi, khó khăn chủ yếu của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân. Nhiều nghiên cứu bước đầu đề xuất nguyên tắc và biện pháp tổ chức dạy học vận dụng phương pháp này trong môn Giáo dục công dân. Những thành tựu nghiên cứu trên đây là những tài liệu tham khảo quý cho luận án trong quá trình thực hiện đề tài này. 3. Về vấn đề mà luận án này nghiên cứu, cho đến nay, chưa có công trình, bài báo hay bất cứ tài liệu nào trực tiếp đề cập đến như một đề tài nghiên cứu. Là công trình đầu tiên nghiên cứu sự vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, luận án sẽ phải tiếp tục bổ sung, hoàn thiện, hệ thống hóa nhiều vấn đề lí luận có liên quan; phải khảo sát, đánh giá thực trạng và để xuất các nguyên tắc, biện pháp tổ chức dạy học vận dụng phương pháp tình huống trong nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông hiện nay. Hy vọng rằng những nhiệm vụ nói trên sẽ được thực hiện và luận án sẽ đạt được mục đích đã đề ra là góp phần nâng cao chất lượng dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông. Chương 2 C SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯ NG PH P T NH HUỐNG TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG PH P LUẬT TRONG MÔN GI O DỤC CÔNG DÂN CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Cơ sở lí luận của vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông 2.1.1. Tình huống pháp luật trong dạy học 2.1.1.1. Khái niệm tình hu ng pháp luật trong dạy học Từ quan niệm về những dấu hiệu đặc trưng, bản chất nói trên, luận án cho rằng tình huống pháp luật là những tình hu ng có thực hoặc giả định, chứa đựng vấn đề cần phải giải quyết liên quan đến pháp luật, được lựa chọn hoặc thiết kế trên cơ sở những m i liên hệ nhất định giữa kiến thức lí thuyết với kinh nghiệm của người học, được giáo viên sử dụng trong quá trình dạy học pháp luật nhằm đạt được mục tiêu bài học đặt ra về thái độ, hành vi thực hiện pháp luật của người học. 2.1.1.2. Phân loại và cấu trúc của tình hu ng pháp luật trong dạy học Về phân loại, căn cứ vào quan niệm trên, có thể nhận thấy 2 loại tình huống pháp luật trong dạy học là tình hu ng pháp luật có thực và tình hu ng pháp luật giả định. Ngoài ra, chúng ta còn có những cách phân loại khác như: tình hu ng pháp luật phê phán, tình hu ng pháp luật bất ngờ, tình hu ng pháp luật không phù hợp, tình hu ng pháp luật xung đột, tình hu ng pháp luật bác bỏ. Về cấu trúc, một tình huống dạy học thường có 3 phần: mở đầu, nội dung và yêu cầu cần giải quyết. 2.1.1.3. Quy trình xây dựng tình hu ng pháp luật trong dạy học Trong dạy học tình huống, xây dựng tình huống thuộc khâu chuẩn bị của quá trình dạy học, có vai trò quan trọng đối với chất lượng của quá trình dạy học. Quy trình thiết kế tình huống theo quan niệm của luận án gồm các bước sau: Bước 1: Lựa chọn nội dung dạy học để thiết kế tình huống pháp luật Yêu cầu sư phạm đối với lựa chọn nội dung dạy học để thiết kế tình huống pháp luật Bước 2: Thiết kế tình huống pháp luật Yêu cầu sư phạm đối với việc thiết kế tình huống pháp luật là: Bước 3: Rà soát, hoàn thiện tình huống pháp luật Yêu cầu sư phạm đối với rà soát, hoàn thiện tình huống pháp luật 2.1.2. Phương pháp tình huống và vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông 2.1.2.1. Bản chất của phương pháp dạy học tình hu ng và vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học nội dung pháp luật Thứ nhất, giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học dựa vào tình huống có vấn đề. Thứ hai, thông qua tình huống có vấn đề, giáo viên giúp học sinh kết nối những kiến thức lí thuyết mang tính trừu tượng, khái quát trong bài học với những kiến thức, kinh nghiệm sẵn có ở học sinh, giúp học sinh khai thác cái đã biết để tìm ra phương án giải quyết vấn đề, nhờ đó, hoạt động của học sinh trong giờ học trở nên sinh động, gần gũi hơn và học sinh tự tin, mạnh dạn hơn.
  9. 7 Thứ ba, giáo viên không truyền thụ kiến thức một cách áp đặt, không cung cấp cho HS các phương án giải quyết vấn đề được đặt ra trong tình huống mà phát huy tính tích cực học tập của HS thông qua tổ chức, hướng dẫn và tạo môi trường học tập thuận lợi để HS tự mình tìm hiểu, phân tích, tự mình xử lý tình huống, giải quyết vấn đề trên cơ sở tương tác giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh với nhau và dựa vào những hiểu biết, kinh nghiệm sẵn có, từ đó mà tự thu nhận kiến thức, tự hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực. Tính đặc thù của vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật thể hiện ở: Một là, tình huống được sử dụng để vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật phải là tình huống thực tiễn có tính thời sự, gần gũi, thường gặp trong đời sống thực hiện pháp luật hằng ngày của học sinh và chứa đựng vấn đề cần giải quyết về pháp luật. Hai là, vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật phải thực hiện tốt 3 nội dung sau đây: - Giáo dục HS hiểu được các quy định của pháp luật. - Giáo dục HS có thái độ tích cực trước các quy định của pháp luật. - Hình thành, phát triển cho học sinh thói quen hành vi thực hiện pháp luật. Từ những dấu hiệu bản chất nói trên, có thể quan niệm: Phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật là phương pháp dạy học trong đó giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học dựa vào tình huống thực tiễn có tính thời sự, gần gũi, thường gặp trong đời sống thực hiện pháp luật hằng ngày của học sinh và chứa đựng vấn đề cần giải quyết về pháp luật, nhằm phát huy tính tích cực học tập, khai thác kiến thức, kinh nghiệm sẵn có của học sinh về thực hiện pháp luật, giúp học sinh hiểu được các quy định của pháp luật, có thái độ tích cực trước các quy định của pháp luật và hình thành, phát triển ở học sinh hành vi, thói quen thực hiện pháp luật. Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở THPT là toàn bộ các hoạt động đem phương pháp này áp dụng vào thực tiễn quá trình dạy học (từ xác định mục tiêu, nội dung đến kiểm tra, đánh giá kết quả), nhằm gắn học (nội dung lý thuyết) với hành (hành vi pháp luật của học sinh), góp phần nâng cao chất lượng dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. 2.1.2.2. Ưu điểm và nhược điểm của vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học pháp luật - Về ưu điểm : Với những đặc điểm trên, vận dụng phương pháp dạy học tình huống có nhiều ưu điểm nổi trội hơn hẳn các phương pháp dạy học truyền thống. Một là, vận dụng phương pháp tình huống đặt người học vào vị trí khám phá, tạo cơ hội cho người học tham gia trực tiếp vào các tình huống, phát huy được trí tuệ, tư duy, óc thông minh của mình, đòi hỏi cố gắng đến mức cao nhất suy nghĩ tìm tòi để có thể giải quyết tốt tình huống đặt ra. Hai là, vận dụng phương pháp tình huống góp phần định hướng, tạo điều kiện cho người học phát huy tính chủ động, sáng tạo, rèn luyện phương pháp tự học cho người học. Học sinh không tiếp cận nội dung học tập chỉ về phương diện lí thuyết mà được gắn liền với một tình huống cụ thể, điển hình, nhờ đó, từ việc xử lý các tình huống, người học sẽ hình thành nên năng lực. Ba là, vận dụng phương pháp tình huống giúp HS giải quyết vấn đề tại lớp thông qua thảo luận, bàn bạc trong nhóm, sẽ không chỉ tạo ra sự nỗ lực hứng thú ở người học mà còn tạo ra cho người học khả năng ghi nhớ nội dung tri thức một cách sâu sắc và khả năng tập hợp trí tuệ của tập thể để giải quyết tình huống, đồng thời rèn luyện người học bản lĩnh tự tin trong học tập, phát triển ở người học các kĩ năng vận dụng kinh nghiệm của bản thân vào giải quyết các vấn đề trong học tập và trong các kĩnh vực khác. B n là, vận dụng phương pháp tình huống không chỉ tích cực hóa hoạt động của người học mà còn làm cho hoạt động của người dạy trở nên tích cực hơn. Trong việc sử dụng phương pháp tình huống, người dạy trở thành người tổ chức, điều khiển hoạt động của người học, do đó hoạt động của giáo viên sẽ trở nên đa dạng, phong phú hơn trong việc xây dựng và thiết kế. Năm là, vận dụng phương pháp tình huống giúp HS phát triển khả năng thích ứng trong các tình huống, ngữ cảnh khác nhau, đa dạng và phong phú. Sáu là, vận dụng phương pháp tình huống là phương pháp dạy học chủ yếu thông qua hoạt động học, việc tổ chức hoạt động xử lý tình huống từ phía người giáo viên trong các tình huống đưa ra giúp người học nhanh chóng phát triển năng lực cá nhân, năng lực chung và năng lực đặc thù của môn học. - Về nhược điểm: Bên cạnh những ưu điểm cơ bản trên, vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật còn có những nhược điểm sau: Một là, Do đối tượng dạy học có trình độ nhận thức khác nhau, sinh sống trong những địa bàn có điều kiện kinh tế, văn hóa và xã hội khác nhau nên để thiết kế, lựa chọn được tình huống pháp luật sinh động và phù hợp, giáo viên môn học phải tốn rất nhiều công sức.
  10. 8 Hai là, Việc phân tích thông tin trong tình huống và đề xuất phương án xử lý tình huống, giải quyết vấn đề thường gắn liền với năng lực tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh. Ba là, Trong quá trình dạy học pháp luật bằng phương pháp tình huống, để tăng khả năng hoạt động của người học trong giờ học, giáo viên sẽ phải sử dụng các thủ pháp sư phạm như yêu cầu người học đọc thêm tài liệu, hoạt động nhóm để củng cố kiến thức, phân tích, bình luận các thông tin, dữ kiện, .v.v. B n là, Vì nội dung của tình huống pháp luật liên quan đến quan hệ con người với những tình tiết phức tạp gắn với các mức độ xử phạt khác nhau nên trong quá trình dạy học bằng vận dụng phương pháp tình huống, nếu giáo viên không chú ý định hướng hoặc thiếu chu đáo trong quan sát để giúp đỡ kịp thời thì học sinh dễ bị chệch hướng xử lí tình huống, dễ nản chí khi gặp tình huống khó hoặc ít nhiệt tình tham gia khi tình huống ít thực tế, lặp đi lặp lại, thiếu tính lôi cuốn, gâp cấn và hấp dẫn học sinh. Năm là, Để xây dựng tình huống pháp luật hay, hấp hẫn, mới lạ, độc đáo nhưng lại rất gần gũi với cuộc sống xung quanh, giáo viên môn học cần thêm nhiều cơ sở vật chất hỗ trợ như máy tính, tranh ảnh, video chất lượng, thiết bị đồ dạy học mới. Sáu là, Để phù hợp với thực tiễn cuộc sống luôn vận động, các quy định pháp luật trong các bộ luật phải thường xuyên được sửa đổi, bổ sung. 2.1.2.3. Sự cần thiết của việc vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông, việc vận dụng phương pháp tình huống là rất cần thiết. Điều đó thể hiện ở: Thứ nhất, dạy học vận dụng phương pháp tình huống là phương pháp phù hợp giúp hình thành, phát triển cho học sinh phẩm chất, năng lực của người công dân. Thứ hai, vận dụng phương pháp dạy học tình huống làm tăng hứng thú và phát huy tính tích cực học tập của học sinh. Thứ ba, vận dụng phương pháp dạy học tình huống giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách bền vững và vận dụng kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống của bản thân. Thứ tư, dạy học vận dụng phương pháp tình huống nội dung pháp luật giúp rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh. Thứ năm, dạy học vận dụng phương pháp tình huống nội dung giáo dục pháp luật giúp đánh giá chính xác, kịp thời kết quả học tập của học sinh. 2.1.2.4. Các nhân t ảnh hưởng đến vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Chương trình môn học; Mục tiêu dạy học; Nội dung dạy học; Phương pháp dạy học; Giáo viên môn học; Học sinh; Cán bộ quản lý giáo dục; Cơ sở vật chất và các điều kiện dạy học. 2.2. Thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 2.2.1. hảo sát th c trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 2.2.1.1. Khái quát tình hình dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành ph Đà Nẵng 2.1.1.2. Khảo sát thực trạng vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT trên địa bàn thành ph Đà Nẵng a) ế hoạch khảo sát - Mục đích khảo sát: Đánh giá đúng thực trạng nhằm cung cấp cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các nguyên tắc, biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp THPT. - Đ i tượng khảo sát: 35 giáo viên, 535 học sinh ở 21 trường THPT thuộc 06 quận và 01 huyện của Thành phố Đà Nẵng, gồm: quận Hải Châu, Thanh Khê, Sơn Trà, Cẩm Lệ, Liên Chiểu, Ngũ Hành Sơn và huyện Hòa Vang. Đó là các trường đại diện cả 3 khu vực trên địa bàn thành phố Đà Nẵng là: thành thị, nông thôn và vùng khó khăn. - Phương pháp khảo sát: Sử dụng phiếu điều tra, phiếu phỏng vấn. - Nội dung khảo sát: + Khảo sát giáo viên: (1) Thực trạng nhận thức của GV về phương pháp tình huống (quan niệm, đặc điểm, ưu/nhược điểm) và sự cần thiết vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD. (2) Thực trạng tổ chức hoạt động sử dụng phương pháp tình huống trong DH nội dung pháp luật ở môn GDCD gồm: quy trình, nguyên tắc, biện pháp GV đã sử dụng, những thuận lợi, khó khăn.
  11. 9 + Khảo sát học sinh: (1) Thực trạng nhận thức của HS về tình huống pháp luật và tầm quan trọng của vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD. (2) Mức độ hứng thú và kết quả học tập của HS trong học tập nội dung pháp luật ở môn GDCD bằng sử dụng PP tình huống. - Địa điểm, thời gian khảo sát: + Địa điểm khảo sát: 21 trường THPT hệ công lập ở 6 quận, 01 huyện thuộc Thành phố Đà Nẵng, gồm: quận Hải Châu (04 trường: THPT Phan Chậu Trinh, THPT Nguyễn Khuyến, THPT Trần Phú, THPT Nguyễn Hiền); quận Thanh Khê (02 trường: THPT Thanh Khê, THPT Thái Phiên); quận Sơn Trà (04 trường: THPT Hoàng Hoa Thám, THPT Tôn Thất Tùng, THPT Ngô Quyền, THPT Sơn Trà); quận Cẩm Lệ (03 trường: THPT Cẩm Lệ, THPT Hòa Vang, THPT Nguyễn Văn Thoại); quận Liên Chiểu (03 trường: THPT Liên Chiểu, THPT Nguyễn Trãi, THPT Nguyễn Thượng Hiền); quận Ngũ Hành Sơn (02 trường: THPT Ngũ Hành Sơn, THPT Võ Chí Công); huyện Hòa Vang (03 trường: THPT Phan Thành Tài, THPT Ông Ích Khiêm, THPT Phạm Phú Thứ). + Thời gian khảo sát: Năm học 2020 - 2021 Chương trình môn Giáo dục công dân 2018 được ban hành tháng 12/2018, đến năm học 2022 - 2023 mới được thực hiện ở lớp 10, năm học 2023 - 2024 mới được thực hiện ở lớp 11. Cho đến năm học 2023 - 2024, ở cấp THPT, nội dung giáo dục pháp luật vẫn chỉ được dạy ở lớp 12 theo chương trình GDCD 2006. Vì vậy, trong năm học 2020 – 2021, luận án chỉ có thể tiến hành khảo sát thực trạng sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung giáo dục pháp luật ở lớp 12. Việc khảo sát thực trạng như vậy là chấp nhận được vì nội dung dạy học pháp luật trong chương trình môn GDKT&PL chủ yếu kế thừa nội dung giáo dục pháp luật trong chương trình môn GDCD 2006. b) ết quả khảo sát - Thực trạng nhận thức của GV và HS về PPTH và sự cần thiết vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT + Kết quả khảo sát giáo viên môn GDCD ở trường THPT + Kết quả khảo sát nhận thức của học sinh - Thực trạng tổ chức dạy học vận dụng phương pháp tình huống trong nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp THPT + Kết quả khảo sát giáo viên + Kết quả khảo sát học sinh 2.2.2. Đánh giá thực trạng và những vấn đề đặt ra từ thực trạng vận dụng phương pháp tình hu ng trong dạy học pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông 2.2.2.1. Đánh giá thực trạng - Về thành tựu đã đạt được Về mặt nhận thức: Qua quá trình khảo sát, GV và HS đã có nhận thức tương đối về PPTH trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD cấp trung học phổ thông. Đối với việc nhận thức của GV chủ yếu về bản chất, đặc điểm, ưu điểm, nhược điểm của PPTH, sự cần thiết vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD cấp trung học phổ thông. Đối với nhận thức của học sinh chủ yếu về tình huống pháp luật, tầm quan trọng của việc vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD cấp trung học phổ thông. Về mặt tổ chức dạy học: Quá trình phỏng vấn điều tra cho thấy quá trình tổ chức hoạt động dạy và học có sử dụng PPTH mang lại hiệu quả. Đối với GV, thông qua khảo sát số liệu của mức độ vận dụng PPTH, tuy không nhiều GV lựa chọn vận dụng PPTH nhưng vẫn có một số giáo viên tích cực sử dụng, việc định hướng quy trình, nguyên tắc, biện pháp cũng như chỉ ra những thuận lợi, khó khăn từ đó xác định sự cần thiết của việc vận dụng PPDH phần nào đã được chỉ ra. - Về hạn chế Bên cạnh các thành tựu đạt được, nhiều GV dạy môn GDCD cấp THPT ít khi hoặc hiếm khi vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật. Tỷ lệ vận dụng PPTH cũng như những định hướng của GV về cách thức tổ chức vẫn ở mức trung bình. Việc xác định chưa đầy đủ các thuận lợi, khó khăn, quy trình, nguyên tắc, biện pháp nên dẫn đến nhiều GV khi khảo sát vẫn chưa thấy được sự cần cần thiết và hiệu quả của phương pháp tình huống. Đối với học sinh, vẫn còn một bộ phận HS nhận thức chưa đầy đủ về tình huống pháp luật, chưa thấy được tầm quan trọng, chưa thật sự hứng thú và chưa thực hiện các hành vi liên quan đến pháp luật của cá nhân và đánh giá người khác trong việc thực hiện đúng quy định của pháp luật. Tuy kết quả sau khi học môn GDCD có sử dụng phương pháp tình huống có cải thiện nhưng vẫn tồn tại nhiều HS trung bình và yếu. Đây là điều cần được nhận định đúng để có các biện pháp khắc phục kịp thời. - Về nguyên nhân của hạn chế
  12. 10 + Nguyên nhân chủ quan: Về phía giáo viên: Giáo viên còn chưa nhận thức đầy đủ về sự cần thiết của việc vận dụng phương pháp tình huống. Một số GV tuy đã nhận thức nhưng lại ít hoặc không muốn vận dụng, nhiều GV có vận dụng nhưng hời hợt và chưa đúng quy trình nên hiệu quả không cao gây nhàm chán cho tiết dạy ảnh hưởng đến cả cô và trò do chủ yếu sử dụng các phương pháp truyền thống kết hợp với phương pháp tình huống, chẳng hạn như cho thuyết trình và đàm thoại nhiều đối với việc xử lý các tình huống pháp luật. Nhiều GV dạy chéo môn nên việc đầu tư nghiên cứu nội dung tình huống pháp luật và vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung này ít được chú ý, do thiếu hụt về chuyên môn nên đôi khi xây dựng và chốt đáp án một cách khiêng cưỡng, dạy luật thuần tuý mới dừng ở biết luật chứ chưa cho HS vận dụng kiến thức để xử lý tình huống theo quy định của pháp luật thông qua các bộ luật, điều khoản,...Việc đánh giá học sinh đối với chương trình hiện hành 2006 vẫn theo tiếp cận kiểm tra, đánh giá cũ nên học sinh bị động, hình thức và nội dung kiểm tra đánh giá chưa cập nhật, đổi mới dẫn đến khó khăn cho GV. Về phía học sinh: Một số học sinh chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD, nhiều học sinh chưa chỉ ra được tình huống pháp luật gồm những đặc điểm nào và chưa nhận thức được việc thực hiện và không thực hiện các quy định của nhà nước về pháp luật sẽ ảnh hưởng như thế nào đối với học sinh. Một số em còn bị động, ỷ lại và không tập trung trong quá trình học dẫn đến kết quả học tập môn GDCD không cao. Nhiều em xử lý tình huống pháp luật theo cảm tính cá nhân và theo số đông của nhóm HS chứ không xử lý tình huống pháp luật theo đúng quy định của pháp luật. + Nguyên nhân khách quan Số lượng học sinh trong lớp đông dao động trong khoản 40-50 em nên việc tổ chức hoạt động học liên quan đến sử dụng tình huống gặp khó, không phủ hết được các học sinh tham gia xử lý mà chỉ d ừng lại ở bàn bạc trong nhóm hoặc cử đại diện lên thuyết trình, đóng vai. Do đó, dẫn đến chất lượng vận dụng phương pháp này không cao. Bản thân tình huống pháp luật cũng như mạch giáo dục pháp luật trong môn GDCD 12 chương trình 2006 khá khó khăn bởi những quy định của Hiến pháp và các quy định của pháp luật. Các văn bản này còn liên quan đến các văn bản dưới luật khác, văn bản hướng dẫn nên đôi khi việc xử lý kết quả còn nhiều ý kiến trái chiều. Một số luật chồng chéo hoặc cùng 1 tình huống sẽ có 3 luật liên quan để xử lý nên gây khó cho GV và học sinh. Việc xử lý tình huống tạo không khí vui vẻ, chất lượng cần không gian lớp học thoáng, rộng. Chẳng hạn: Bục giảng trên lớp rộng rãi, cơ sở vật chất như tivi, máy chiếu,... để học sinh lồng ghép tranh ảnh, âm thanh cho sống động tạo hứng thú cho giờ học.vv Tóm lại, kết quả khảo sát cho thấy việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật đã và đang tạo động lực cho cả GV và học sinh nhằm phát triển chuyên môn của GV và hình thành năng lực và phẩm chất cho người học. Tuy còn nhiều vấn đề cần nghiên cứu giải quyết về vận dụng phương pháp tình huống trong nhận thức và hành động của đội ngũ GV GDCD ở địa bàn thành phố Đà Nẵng, nhưng kết quả định lượng sau khi học sinh được học môn GDCD có vận dụng PPTH có sự khởi sắc ban đầu. Đó chính là khởi điểm cho sự vận dụng phương pháp tình huống nhiều hơn, hiệu quả hơn, góp phần vào đổi mới phương pháp dạy và học theo định hướng đổi mới của ngành giáo dục nước nhà. 2.2.2.2. Những vấn đề đặt ra - Về nhận thức: Một là: Cần nâng cao nhận thức của GV và HS về sự cần thiết phải vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. Hai là: Cần trang bị cho GV và HS các vấn đề kiến thức lí luận cơ bản về vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT, bao gồm: các vấn đề lí luận cơ bản về tình huống và tình huống pháp luật trong dạy học; quan niệm, đặc điểm, ưu điểm, nhược điểm của phương pháp tình huống và quy trình vận dụng phương pháp tình huống; các nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT;.v.v. - Về tổ chức hoạt động dạy học: Để vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn GDCD cấp THPT đạt chất lượng tốt cần: Một là: GV môn học cần tổ chức các hoạt động dạy học vận dụng phương pháp tình huống với những nguyên tắc và biện pháp phù hợp. Hai là: Các nguyên tắc, biện pháp dạy học cần chú trọng việc tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động học tập mà học sinh đóng vai trò là chủ thể, vì chỉ có như vậy, HS mới hứng thú, say mê tham gia các hoạt động học tập một cách chủ động, trên cơ sở đó mới phát huy được tính tích cực học tập.
  13. 11 Ba là: Quá trình dạy học cần gắn với thực tiễn. Các thông tin về pháp luật được sử dụng trong các tình huống dạy học cần gắn liền với các sự kiện, nhân vật, trường hợp,... trong đời sống pháp luật thường gặp, gần gũi hằng ngày với HS, vì chỉ có như vậy, kiến thức về các quy định của pháp luật mới được hình thành một cách bền vững, mới tác động đến xúc cảm, tình cảm và hình thành thái độ tích cực cho HS, trên cơ sở đó mà chuyển hóa thành hành vi thực hiện pháp luật trong cuộc sống học tập và sinh hoạt hằng ngày. Với mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đã xác định, hy vọng rằng luận án này sẽ góp phần giải quyết được những vấn đề đặt ra từ thực trạng nói trên, cả về nhận thức và tổ chức các hoạt động dạy học pháp luật trong môn GDCD cấp THPT bằng phương pháp tình huống. TIỂU KẾT CHƯ NG 2 Như vậy, vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT là phương pháp mà GV sử dụng các tình huống pháp luật trong quá trình dạy học nhằm đạt mục tiêu dạy học về pháp luật. Đó là những tình huống có thực hoặc giả định, chứa đựng vấn đề cần phải giải quyết liên quan đến pháp luật, được lựa chọn hoặc thiết kế trên cơ sở những mối liên hệ nhất định giữa kiến thức lí thuyết với kinh nghiệm của người học, được giáo viên sử dụng trong quá trình dạy học pháp luật nhằm đạt được mục tiêu bài học đặt ra về thái độ, hành vi thực hiện pháp luật của người học. Để vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT đạt chất lượng tốt, GV môn học cần nhận thức đầy đủ về bản chất của tình huống dạy học, bản chất của phương pháp dạy học tình huống và vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT; các nhân tố ảnh hưởng và quy trình tổ chức dạy học bằng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT;.v.v. Bên cạnh một vài nhược điểm do yêu cầu phải gắn với nội dung dạy học là các quy định của pháp luật với đời sống thực tiễn hằng ngày có tính thời sự của HS, việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT có nhiều ưu điểm nổi bật trong giáo dục thái độ, hành vi thực hiện pháp luật, trên cơ sở đó góp phần hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho HS trong dạy học môn GDCD. Một trong những ưu điểm nổi bật nhất được coi là thế mạnh của phương pháp dạy học này là sự kết nối kiến thức của bài học với thực tiễn cuộc sống, phát huy tính tích cực học tập của HS, giúp HS tự hình thành thái độ, hành vi trên cơ sở tự mình trải nghiệm. Do đặc thù của nội dung dạy học là gắn với thực tiễn cuộc sống hằng ngày của HS, dạy học pháp luật trong môn GDCD nói riêng và dạy học môn GDCD nói chung rất cần thiết phải vận dụng phương pháp tình huống. Tuy nhiên, thực tế dạy học môn GDCD trên địa bàn thành phố Đà Nẵng cho thấy: bên cạnh một số thành tựu đã đạt được, việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT còn đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục được giải quyết. Đa số GV và HS chưa nhận thức đúng về những vấn đề lí luận của dạy học tình huống và sự cần thiết phải vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học pháp luật ở môn GDCD cấp THPT. Đối với những GV đã thực hiện dạy học pháp luật bằng phương pháp tình huống, việc tổ chức các hoạt động dạy học còn mang tính tự phát, chưa được tiến hành với các nguyên tắc, biện pháp phù hợp với đặc thù của nội dung dạy học pháp luật trong môn GDCD và đặc điểm của phương pháp dạy học tình huống. Vì vậy, chất lượng dạy học nội dung pháp luật trong môn GDCD chưa được như mong muốn. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng đó cho thấy tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu mà luận án đã đặt ra. Chương 3 NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PH P VẬN DỤNG PHƯ NG PH P T NH HUỐNG TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG PH P LUẬT MÔN GI O DỤC CÔNG DÂN CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 3.1. Nguyên tắc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông 3.1.1. Bảo đảm mục tiêu dạy học Mục tiêu bài học là đích đến của cả giáo viên và học sinh phải đạt đến. Mục tiêu dạy học theo Chương trình môn Giáo dục công dân 2018 không phải là kết quả mà học sinh đạt được về kiến thức, kĩ năng, thái độ, mà là yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực sau mỗi bài học. Do đó, việc xác định mục tiêu dạy học trong dạy học theo chương trình 2018 không dựa vào chuẩn kiến thức, kĩ năng, mà phải trên cơ sở yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực. Dạy học môn Giáo dục công dân hay dạy học môn học nào khác bằng vận dụng phương pháp tình huống đều cần phải tuân thủ nguyên tắc bảo đảm mục tiêu dạy học vì: Một là, trong quá trình dạy học vận dụng phương pháp tình huống, học sinh giữ vai trò chủ động trong quá trình hoạt động học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Nếu không bảo đảm nguyên tắc này thì rất có thể quá trình tổ chức hoạt động sẽ sai mục tiêu mà GV đã xây dựng;
  14. 12 Hai là, trong quá trình dạy học vận dụng phương pháp tình huống, GV phải tổ chức cho học sinh tiến hành cả một chuỗi hoạt động theo cách xử lý tình huống từ đọc tình huống, phân tích tình huống, xử lý tình huống và đánh giá tình huống. Người học là chủ thể tham gia xử lý tình huống nên cùng một tình huống có thể sẽ có nhiều phương án xử lý khác nhau. Các phương án xử lý khác nhau sẽ đưa đến các kết quả khác nhau. Nếu không bảo đảm nguyên tắc này thì rất dễ bị lệch khỏi mục tiêu bài học; Ba là, dạy học vận dụng phương pháp tình huống chiếm một thời lượng lớn thời gian để đọc tình huống, phân tích và đưa ra phương án xử lý tình huống. Quá trình xử lý tình huống có thể được thể hiện bằng nhiều cách thức khác nhau như: thảo luận nhóm, kết hợp đóng vai xử lý tình huống, ... Mục tiêu của chủ đề/bài học dễ bị sai lệch hoặc xao nhãng do học sinh tập trung vào các hoạt động nhóm hoặc diễn xuất theo vai nhân vật. Nếu không bảo đảm nguyên tắc này thì rất dễ bị lệch khỏi mục tiêu bài học. Để đảm bảo được mục tiêu của chủ đề/ bài học khi tiến hành vận dụng PP tình huống trong dạy học pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp THPT, GV cần thực hiện tốt một số yêu cầu sau: Thứ nhất, GV môn học phải lựa chọn các yêu cầu cần đạt được quy định trong CT môn học phù hợp để tổ chức DH vận dụng PPTH. Thứ hai, GV môn học phải bám sát các động từ thể hiện mức độ của yêu cầu cần đạt đã quy định trong CT môn học như: nêu được; nhận biết được; giải thích được; phân tích được; liệt kê được; xác định được; đề xuất được; thực hiện được; phê phán, đấu tranh được; v.v. để tổ chức dạy học tình huống cho phù hợp với mức độ yêu cầu. Thứ ba, Dạy học pháp luật trong môn GDCD cũng giống như dạy học bất kì nội dung nào khác trong chương trình GDPT 2018 là phải hướng đến hình thành, phát triển năng lực cho HS. Vì vậy, trong dạy học tình huống, GV cần chú ý dành thời lượng thích đáng đối với các hoạt động dạy học vận dụng kiến thức đã học để vận dụng giải quyết vấn đề trong cuộc sống thực tiễn (hoạt động thực hành). Thứ tư, Giáo viên môn học cần phải chia sẻ công khai với tất cả học sinh mục tiêu dạy học trước khi buổi học được bắt đầu. 3.1.2. Bảo đảm tình huống pháp luật phải là tình huống có vấn đề và theo quy định của pháp luật nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam Nguyên tắc bảo đảm việc xây dựng tình huống pháp luật có tính vấn đề đòi hỏi phải xây dựng được các tình huống chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái cần tìm, giữa cái có thể đúng với cái có thể sai, khiến người phải học suy nghĩ, tìm phương án xử lí, giải quyết cho phù hợp với quy định của pháp luậ t và các chuẩn mực đạo đức xã hội. Nói cách khác, tình huống pháp luật có vấn đề là tình huống phải chứa đựng vấn đề cần giải quyết về thực hiện pháp luật, phải chứa đựng mâu thuẫn pháp luật buộc người học phải giải quyết với phương án tối ưu nhất. Cần phải bảo đảm việc xây dựng tình huống pháp luật có tính vấn đề, chứa đựng mâu thuẫn vì tình huống phải chứa đựng những mâu thuẫn thì mới kích thích tư duy tìm tòi, sáng tạo của học sinh, mới lôi cuốn các em tham gia tích cực vào giải quyết tình huống mà GV đưa ra. Tuy nhiên, nếu mâu thuẫn không phù hợp, quá nhiều và quá phức tạp, sẽ phá vỡ kế hoạch dạy học và ảnh hưởng đến hứng thú học tập của HS. Trong tình huống pháp luật thì “vấn đề” là hạt nhân của tình huống. Vì vậy khi dạy học vận dụng PPTH giáo viên thực hiện các yêu cầu sư phạm: Thứ nhất, việc xây dựng tình huống pháp luật phải xuất phát từ những sự vật, hiện tượng quen thuộc, hoặc một sự kiện, trường hợp mới lạ, có tính thời sự, hiệu ứng truyền thông mạnh. Tuy nhiên, trong nội dung tình huống pháp luật phải xuất hiện vấn đề có chứa mâu thuẫn bất ngờ thì mới gây được xúc cảm mạnh để hình thành thái độ tích cực và khiến các em có hứng thú và có nhu cầu giải quyết. Thứ hai, GV cần cung cấp hàm lượng thông tin đủ để người học dự kiến bản thân có thể xử lý được tình huống, thấy được khả năng có thể giải quyết nội dung tình huống đó. Thực hiện được yêu cầu này sẽ tránh được tình trạng mâu thuẫn trở nên phức tạp, quá sức với khả năng giải quyết của HS. Thứ ba, Các mẫu thuẫn chứa đựng trong tình huống phải có mức độ tăng dần từ dễ đến khó. Với các tình huống có mâu thuẫn ở mức độ dễ, các vấn đề trong sự kiện của mỗi tình huống phải được mô tả cho người học có hướng giải quyết ngay từ đầu, nhưng khả năng cao là người học trả lời chưa đầy đủ, chưa thuyết phục.Với các tình huống có mâu thuẫn ở mức độ khó, các vấn đề trong sự kiện của mỗi tình huống phải được mô tả sao cho người học phải đào sâu suy nghĩ, phải huy động trí tuệ tập thể, phải vận dụng kiến thức và kinh nghiệm có sẵn thì mới giải quyết được vấn đề. Thứ tư, Việc xử lý mâu thuẫn, giải quyết vấn đề mà tình huống đặt ra phải theo quy định của pháp luật nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Yêu cầu này đòi hỏi việc xử lý tình huống, giải quyết vấn đề pháp luật không thể theo quy luật tình cảm, chỉ căn cứ vào cảm tính, mà phải căn cứ vào tính thượng tôn pháp luật. Tất cả các hướng giải quyết vấn đề của tình huống liên quan đến pháp luật phải đúng theo quy định
  15. 13 của pháp luật trong thời hạn có hiệu lực. Vì vậy, GV môn học cần chú ý thời gian của luật định trong từng giai đoạn cụ thể. Thực tế cho thấy là học sinh thường không cập nhật văn bản luật mới nhất nên đôi khi áp dụng một luật nào đó để chọn hướng xử lý tình huống khi luật đó đã được thay đổi hoặc hết hiệu lực. Để thực hiện tốt điều này, khi xây dựng tình huống pháp luật, GV môn học cần tìm hiểu kỹ các quy định của pháp luật liên quan đến việc xử lý tình huống pháp luật, phải xác định rõ tình huống có liên quan đến pháp luật có vướng nhiều văn bản luật cùng một lúc hay không để tránh tình trạng khi luật này cho phép nhưng luật khác lại có sự chồng chéo về hướng xử lý. Đồng thời, GV không nên xây dựng nhiều tình huống pháp luật với nhiều luật dành cho đối tượng riêng thì khó cho người học, chẳng hạn như Luật đấu thầu, Luật chứng khoán,... 3.1.3. Bảo đảm phát huy t nh t ch c c học tập của học sinh Bảo đảm phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong vận dụng PPTH để DH nội dung GD pháp luật ở môn GDCD là yêu cầu có tính tất yếu để đạt mục tiêu hình thành, phát triển năng lực cho người học, bởi vì năng lực chỉ có thể được hình thành trong quá trình HS tham gia các hoạt động học tập với vai trò tích cực, chủ động. Trong DH theo định hướng nội dung, việc phát huy tính tích cực học tập của HS cũng cần thiết, nhưng không được coi là yêu cầu có tính tất yếu, vì dạy học chủ yếu là quá trình truyền thụ kiến thức một chiều, trong đó GV là người chủ động cung cấp tri thức, HS là người tiếp nhận thụ động. Trong DH theo phát triển năng lực ở môn GDCD, GV cần chú trọng tổ chức, hướng dẫn để HS được tham gia các hoạt động học tập một cách chủ động, tự giác, tích cực thì các em mới tự phát hiện và tự hình thành được năng lực cho bản thân. Trong số các PPDH tích cực, PPTH là PP có nhiều lợi thế để phát huy tính tích cực học tập của HS, vì một mặt, tình huống được sử dụng thường gắn liền với thực tiễn và chứa đựng mâu thuẫn cần giải quyết nên rất sinh động, dễ gây hứng thú ở người học; một mặt khác, một tình huống thường chứa đựng nhiều phương án giải quyết sẽ dễ tạo cơ hội cho HS phát huy tính tích cực học tập của cá nhân, tạo điều kiện để HS được bày tỏ chính kiến của cá nhân, mạnh dạn nêu quan điểm cá nhân. Để bảo đảm phát huy tính tích cực học tập của học sinh khi vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân, người dạy cần thực hiện những yêu cầu cơ bản sau: Một là, GV phải là người tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện và môi trường thuận lợi để HS chủ động tham gia các hoạt động học tập. GV tuyệt đối không được làm thay HS. Hai là, Để HS thực sự đóng vai trò là chủ thể trong các hoạt động học tập, GV phải tăng cường giao nhiệm vụ học tập một cách cụ thể, phù hợp cho mỗi cá nhân và mỗi nhóm HS trong suốt của quá trình dạy học vận dụng PPTH. Ba là, Để phát huy tính chủ động, tích cực học tập của học sinh, GV phải đưa ra những tình huống chứa đựng những mâu thuẫn, xung đột, kích thích HS tìm tòi phương án giải quyết mâu thuẫn, trên cơ sở đó mà tự hình thành kiến thức, kĩ năng. B n là, Giáo viên cần lôi cuốn HS vào nhận thức tích cực, kích thích sự ham hiểu biết trí tuệ, có chiếu cố thích đáng đến năng lực và khả năng của các em sao cho mỗi HS đều huy động được hết năng lực của mình trong tham gia các hoạt động. 3.1.4. Bảo đảm t nh th c tiễn Việc vận dụng PPTH trong DH nội dung GD pháp luật ở môn GDCD cần phải bảo đảm tính thực tiễn vì bản chất của PPDH này là kết nối kiến thức lý thuyết với đời sống sinh động của thực tiễn. Thực tiễn ở đây được hiểu là: 1) những vấn đề mà tình huống đặt ra cần được HS giải quyết phải là những vấn đề vốn đã hoặc đang xảy ra trong đời sống thực tiễn hằng ngày; những ngữ liệu được sử dụng để xây dựng tình huống phải là những sự kiện, dữ liệu, nhân vật, trường hợp, hiện tượng, ... thường gặp trong cuộc sống xung quanh, gần gũi với HS; 2) việc tổ chức các hoạt động dạy học phải phù hợp với điều kiện sống và học tập ở từng cơ sở giáo dục xét về phương diện vùng miền. Để vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật bảo đảm nguyên tắc tính thực tiễn, GV môn học cần lưu ý những yêu cầu sư phạm sau: Một là, GV phải căn cứ vào điều kiện dạy học thực tế để tổ chức sử dụng tình huống cho phù hợp. GV cần căn cứ vào điều kiện học tập của HS và hệ thống cơ sở vật chất trường lớp hiện có; cần chú ý đến các học liệu, tài liệu tham khảo mà HS có thể có được, căn cứ vào số lượng HS trong một lớp và trình độ của mỗi em trong lớp để triển khai tổ chức dạy học vận dụng phương pháp tình huống. Hai là, trong quá trình vận dụng PPTH, GV cần làm rõ ý nghĩa thực tiễn của nội dung tri thức pháp luật để người học lĩnh hội và vận dụng vào thực tiễn cuộc sống của mình. Khi xây dựng các tình huống, GV cần xác định rõ nhiệm vụ cho người học cả về kiến thức cần chiếm lĩnh và việc vận dụng kiến thức đó vào thực tiễn. Ba là, GV cần căn cứ vào định hướng nghề nghiệp của các em khi xây dựng các tình huống. Cấp THPT là giai đoạn GD định hướng nghề nghiệp nên khi giảng dạy từng khối lớp và từng lớp cụ thể, giáo viên cần xây dựng tình huống phù hợp với định hướng nghề nghiệp của HS ở mỗi lớp. B n là, vấn đề đặt ra trong tình huống mà HS cần phải giải quyết phải là vấn đề đã hoặc đang xảy ra trong cuộc sống thực tiễn hằng ngày.
  16. 14 Năm là, các ngữ liệu được lựa chọn để xây dựng tình huống phải là các sự kiện, dữ liệu, nhân vật, trường hợp, hiện tượng thường gần gũi với HS. 3.1.5. Đảm bảo t nh vừa sức Đảm bảo tính vừa sức là một nguyên tắc sư phạm chung cho tất cả mọi quá trình dạy học. Trong vận dụng PPTH để DH nội dung pháp luật ở môn GDCD, nguyên tắc này cần được chú trọng đặc biệt vì dạy học tình huống là quá trình diễn ra nhiều hoạt động học tập rất phức hợp. Học sinh phải tham gia lựa chọn nội dung dạy học để xây dựng tình huống, phân tích tình huống, đề xuất phương án giải quyết tình huống, đánh giá kết quả học tập của bản thân và các bạn. Trong quá trình diễn ra các hoạt động đó, các em phải tương tác với GV và tương tác với nhau. Nếu tình huống không phù hợp với khả năng, trình độ học tập của HS, không phù hợp với điều kiện học tập hoặc thời lượng dạy học, cả giáo viên và HS sẽ phải chịu nhiều áp lực. Để bảo đảm tính vừa sức khi vận dụng PPTH trong dạy học nội dung pháp luật trong môn Giáo dục công dân, GV cần thực hiện những yêu cầu cơ bản sau: Một là, GV môn học phải tìm hiểu và nắm rõ đặc điểm của địa phương nơi mình giảng dạy để thiết kế tình huống, đặt ra vấn đề cần giải quyết một cách phù hợp. Hai là, GV môn học cần nắm vững đặc điểm tâm - sinh lí của HS để từ đó lựa chọn tình huống dạy học phù hợp. Ba là, Trong quá trình vận dụng PPTH, các biện pháp, thủ thuật sư phạm được GV lựa chọn, sử dụng phải bảo đảm tạo điều kiện, môi trường học tập thuận lợi cho các hoạt động học tập của HS. B n là, GV phải cung cấp hoặc định hướng cho HS các nguồn tài liệu phù hợp với điều kiện học tập và khả năng sưu tầm, truy cập của các em. Năm là, để bảo đảm tính vừa sức, GV phải thiết kế tình huống và xây dựng kế hoạch dạy học bằng tình huống phù hợp với thời lượng cho phép để không làm phá vỡ kế hoạch dạy chung cho cả chủ đề/bài học. Tình huống GV đưa ra phải ngắn gọn, súc tích. 3.2. Biện pháp vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông 3.2.1. L a chọn nội dung và xây d ng tình huống 3.2.1.1. Lựa chọn nội dung dạy học để thiết kế tình hu ng Nội dung dạy học là “tổ hợp các hoạt động, thao tác với nội dung học vấn do các chủ thể của quá trình dạy học thực hiện, diễn ra trong môi trường dạy học xác định và chịu sự ảnh hưởng của các nguồn lực vật chất của dạy và học, đưa lại những sản phẩm cụ thể phản ánh mục tiêu của dạy học”[22; tr.185]. Trong quá trình dạy học vận dụng phương pháp tình huống, điều quan trọng và có tính chất quyết định chính là lựa chọn nội dung dạy học phù hợp để xây dựng tình huống cho phù hợp. Không phải bài nào, chủ đề nào cũng vận dụng PP tình huống mà phải lựa chọn nội dung phù hợp với việc vận dụng PP tình huống để người học có thể nhận thức và xử lý được tình huống. Điều đó là phù hợp với nguyên lý của phép biện chứng là nội dung quyết định phương pháp. Nội dung giáo dục pháp luật trong môn Giáo dục công dân bao gồm 2 mạch là: 1) hệ thống chính trị và pháp luật; 2) quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Đặc điểm của nội dung giáo dục pháp luật là thường gắn với thực tế và xuất phát từ những tình huống thực hiện pháp luật cụ thể của đời sống thực tế. Theo định hướng phát triển năng lực, ngay trong quá trình dạy học những nội dung GD pháp luật, học sinh cần phải được giải quyết những nhiệm vụ cụ thể gần với đời sống thực tế. Để nhận thức và từ đó hình thành được thái độ, hành vi thực hiện pháp luật, học sinh phải được trải nghiệm thông qua các hoạt động học tập xuất phát từ chính nội dung của bài học. Để lựa chọn được nội dung phù hợp trong vận dụng PP tình huống dạy học nội dung GD pháp luật ở môn GDCD cấp THPT, GV môn học cần đáp ứng các yêu cầu sư phạm sau: Một là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải nhằm đảm bảo mục tiêu của bài học, phải thuộc phạm vi nội dung dạy học của các chủ đề nội dung đã quy định trong chương trình môn học. Hai là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải phù hợp các yêu cầu cần đạt đã quy định trong CT môn học ở mỗi chủ đề/bài học vì yêu cầu cần đạt chính là sự cụ thể hóa mục tiêu của chủ đề/bài học. Các ngữ liệu được lựa chọn để xây dựng tình huống DH (các sự kiện, nhân vật, trường hợp...) phải được chọn từ các nguồn thông tin, trong thực tiễn đời sống hoặc những tình huống, trường hợp được sáng tạo ra một cách giả định và phải bảo đảm tính cơ bản, khoa học, thiết thực, phù hợp với đặc điểm con người, văn hóa Việt Nam, các giá trị truyền thống của dân tộc và những giá trị chung của nhân loại. Ba là : Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải là những nội dung đã được thừa nhận, không còn tranh cãi, không trái với quy định của pháp luật. B n là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải tạo cho học sinh cơ hội để xử lý các tình huống.
  17. 15 Năm là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí, khả năng, điều kiện học tập và thực tế cuộc sống của học sinh. Sáu là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải đảm bảo tính thực tiễn trong dạy học, nghĩa là phải có mối liên hệ với các sự vật, hiện tượng, sự kiện, đối tượng, tình huống trong đời sống thực tế xung quanh mà các em biết; giúp cho học sinh liên hệ với những thái độ, hành vi của chính bản thân mình hoặc của người khác. Bảy là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, tạo môi trường thuận lợi để học sinh có thể thực hành chuẩn mực hành vi bằng nhiều hình thức như trình bày, báo cáo trước lớp; đóng vai để giải quyết tình huống;…Đó là những nội dung DH giúp HS được tự mình trải nghiệm. Tám là: Nội dung DH được lựa chọn để vận dụng PP tình huống trong tổ chức các hoạt động DH phải đảm bảo tính vừa sức của học sinh. Thông qua những nội dung DH đó, học sinh có thể nhận xét được thái độ, hành vi của bản thân hoặc người khác; xử lí được tình huống; bày tỏ được thái độ đối với các ý kiến, hiện tượng thực hiện pháp luật có liên quan;… để từ đó các em củng cố kiến thức, kĩ năng và hình thành thái độ tích cực cho bản thân. 3.2.1.2. Xây dựng tình hu ng Mục đích của hoạt động xây dựng tình hu ng là nhằm cung cấp tình huống có vấn đề cho các hoạt động dạy và học. Trong DH pháp luật bằng vận dụng PP tình huống, xây dựng tình huống là một hoạt động tạo được hứng thú, phát huy được tính độc lập, tích cực của người học, giúp giáo viên phát hiện ra những điểm mạnh, điểm yếu về năng lực của từng học sinh. Mặt khác, việc xây dựng tình huống còn tạo ra bầu không khí tâm lý cởi mở, tôn trọng tin cậy, hợp tác với nhau, giúp HS có thể học tập kinh nghiệm của nhau, giúp nhau cùng tiến bộ. Yêu cầu sư phạm khi xây dựng tình hu ng để dạy học nội dung pháp luật là: Thứ nhất: Phải xây dựng được các tình huống dạy học pháp luật với cả hai cấp độ: cấp độ củng cố và cấp độ phát triển. Tình huống củng cố là những tình huống dạy học được giáo viên chọn lọc hoặc xây dựng với dụng ý củng cố kiến thức, kĩ năng cho người học. Tình huống củng cố được sử dụng nhiều trong luyện tập, củng cố. Tình huống phát triển là tình huống dạy học được giáo viên chọn lọc hoặc xây dựng với dụng ý hình thành và phát triển tri thức mới cho học sinh. Tình huống phát triển được sử dụng nhiều trong dạy học khám phá tri thức mới và hoạt động vận dụng. Thứ hai: Phải thiết kế được các kiểu tình huống dạy học phù hợp với mỗi loại hoạt động dạy học khác nhau: hoạt động khám phá cần có các tình huống chứa đựng nội dung tri thức mới – gọi là tình hu ng khám phá; hoạt động luyện tập cần có các tình huống giả định giúp HS củng cố kiến thức, rèn luyện thái độ, hành vi, thói quen – gọi là tình hu ng luyện tập; hoạt động vận dụng/thực hành cần có các tình huống có thực giúp HS vận dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề trong đời sống thực tiễn – gọi là tình hu ng thực hành. Thứ ba: Tình huống được xây dựng phải là tình huống có vấn đề mà vấn đề đó cần bám sát mục tiêu của bài học. Khi xây dựng tình huống có vấn đề trong dạy học phải xây dựng được những tình huống đảm bảo được mục tiêu bài học đồng thời phù hợp với đặc điểm, trình độ nhận thức của học sinh. Vì vậy, đòi hỏi giáo viên phải có nhiều kinh nghiệm chuyên môn, vốn văn hoá sâu rộng và am hiểu vấn đề thực tế liên quan đến môn học. Thứ tư: Khi xây dựng tình huống, GV phải chú ý đến thực tế là: HS sẽ tốn khá nhiều thời gian để giải quyết các tình huống gắn với nội dung pháp luật có vấn đề và rút ra tri thức cần thiết, sẽ dễ lạc hướng trong quá trình giải quyết tình huống, dễ nản chí khi gặp tình huống khó hoặc không nhiệt tình tham gia. Thứ năm: Các tình huống gắn với nội dung pháp luật có vấn đề được khai thác phải “điển hình” để tránh thời gian lãng phí của học sinh giải quyết. Sẽ có những tình huống gắn với nội dung pháp luật tốn kém tài chính, khó thực hiện đòi hỏi giáo viên phải có sự linh hoạt sáng tạo vận dụng mọi khả năng để thực hiện. Thứ sáu: Xây dựng tình huống trong dạy học nội dung pháp luật có thể dài hay ngắn tuỳ thuộc vào nội dung, đơn vị kiến thức yêu cầu của bài học. Đi kèm với các tình huống gắn với nội dung pháp luật cụ thể luôn luôn kết thúc bằng một loạt vấn đề hoặc câu hỏi. Số lượng câu hỏi có thể ít hoặc nhiều. Câu hỏi đưa ra vừa là yêu cầu mà cũng là gợi ý, định hướng cho học sinh giải quyết tình huống. Các câu hỏi như sau: Bạn nghĩ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Bạn làm gì nếu bạn là nhân vật A? Nhân vật B ? . Vấn đề này có thể đã được ngăn chặn như thế nào? Lúc này cần phải làm gì để hạn chế tính trầm trọng của vấn đề? Các vấn đề phải do chính bản thân tình huống gợi ra chứ không phải do giáo viên gợi ý từ bên ngoài. Thứ bảy: Tình huống được xây dựng phải là tình huống giúp học sinh tăng tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập. Tình huống dạy học gắn với nội dung pháp luật phải là mô hình đặc trưng cho một tình huống cùng loại mà việc xử lý được mô hình đặc trưng đó cho phép người học có được tri thức khái quát, hàm chứa tri thức của các tình huống càng tốt. Các tình huống phải giống như thật hoặc gần như thật. Vì vậy, qua quá trình xử lý tình huống sẽ giúp học sinh tăng tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập. Khi học sinh thảo luận để xử lý các tình huống có vấn đề trước hết phải hướng giải quyết tình huống cụ thể của nó
  18. 16 chuyển động, chuyển hướng sang vấn đề bao quát hơn. Vấn đề trả lời các câu hỏi này phải được dùng để khái quát một tình huống rộng hơn. Giáo viên có thể ra một tình huống cho một nhóm hoặc các nhóm chung một tình huống. Thứ tám: Tình huống khi xây dựng cần liên hệ với kinh nghiệm hiện tại cũng như tình huống thực tiễn của cuộc sống, nghề nghiệp trong tương lai của học sinh. Tình huống có vấn đề chứa đựng mâu thuẫn, hàm chứa những khó khăn hoặc trở ngại, mà để giải quyết thành công tình huống người học phải vượt qua khó khăn, trở ngại đó. Một tình huống chứa đựng khó khăn là tình huống trong đó nêu vấn đề được xử lý mà không đòi hỏi phải cấu trúc lại những tri thức đã có, còn một tình huống đã có trở ngại là tình huống khi xử lý người học buộc phải cấu trúc lại những quan điểm, tri thức phương pháp đã có. Thứ chín: Tình huống khi xây dựng cần phải vừa sức với học sinh và có thể xử lý trong điều kiện cụ thể. Không quá khó mà cũng không quá dễ đối với học sinh. Cấu trúc một tình huống có vấn đề thường phải gồm ba phần là: 1) Phần mở đầu: nêu vắn tắt bối cảnh của các sự việc trong tình huống; 2) Phần nội dung tình huống: mô tả diễn biến các sự kiện trong tình huống (các dữ kiện); 3) Phần kết luận: các vấn đề, các yêu cầu, đề nghị cần giải quyết. Các sự kiện trong mỗi tình huống được cấu trúc sao cho người học có câu trả lời ngay từ đầu, những câu trả lời đó phải mau chóng trở thành không đầy đủ hoặc không hiệu quả (thậm chí sai), khiến người học phải điều chỉnh hệ thống kiến thức của mình để giải đáp các vấn đề đặt ra. Thứ mười: Xây dựng tình huống giáo dục pháp luật cần tiến hành theo logic của quá trình tiếp nhận tri thức. Muốn vậy, GV cần phải: Phân tích nội dung dạy học đã lựa chọn để xác định nội dung chính mà tình huống cần thể hiện. Lựa chọn các sự kiện, nhân vật và xây dựng mối liên hệ giữa các sự kiện, nhân vật xoay quanh nội dung chính mà tình huống cần thể hiện. Điều chỉnh, sắp xếp diễn biến và liên hệ của các sự kiện, nhân vật để tình huống trở thành tình huống có vấn đề. Về cách thức thực hiện để xây dựng tình huống pháp luật, theo quy trình thiết kế tình huống dạy học đã trình bày ở trên (chương 2, Luận án), GV môn học cần tiến hành các công việc sau: + Phân tích nội dung dạy học đã lựa chọn để xác định nội dung chính mà tình huống cần thể hiện. Đó là trọng tâm kiến thức, là yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực mà HS cần đáp ứng. Đồng thời, để xây dựng được tình huống pháp luật phù hợp, GV cần xác định tính cấp thiết, tính hiệu quả mang lại sau khi người học xử lý tình huống và xác định tình huống được xây dựng thuộc cấp độ nào, phù hợp với lớp học nào (lớp chuyên hay lớp thường). + Lựa chọn các sự kiện, nhân vật, trường hợp,.. trong các nguồn thông tin hoặc trong cuộc sống hằng ngày và xây dựng mối liên hệ giữa các sự kiện, nhân vật, trường hợp,... đó để tạo thành mâu thuẫn cần giải quyết. Mâu thuẫn này xoay quanh nội dung chính mà tình huống cần thể hiện. + Điều chỉnh, sắp xếp các thông tin (sự kiện, nhân vật, trường hợp,..) theo một trật tự diễn biến và có liên hệ lẫn nhau để tình huống trở thành tình huống có vấn đề. + Xác định hình thức trình bày tình huống. Có thể trình bày tình huống bằng một đoạn mô tả, một đoạn hội thoại ngắn, đoạn phi ngắn, video sẵn có, do HS tự đóng vai hoặc có thể trình bày tình huống bằng hình ảnh, tranh ảnh, tranh vẽ, sơ đồ bảng biểu hoặc thông qua các câu chuyện kể, câu danh ngôn và ca dao, tục ngữ. 3.2.1.3. Rà soát, hoàn thiện tình hu ng Mục đích của việc rà soát, hoàn thiện tình huống là nhằm đảm bảo tình huống được xây dựng đúng nội dung, cấu trúc, tránh việc ra tình huống không phù hợp với mục tiêu, đối tượng, hoàn cảnh và trình độ xử lý của người học. Sau khi đã được thiết kế, giáo viên cần thận trọng rà soát để hoàn thiện tình huống, xem tình huống được thiết kế đã đáp ứng các yêu cầu sư phạm chưa. Yêu cầu sư phạm khi rà soát, hoàn thiện tình huống pháp luật là: Thứ nhất, việc rà soát, hoàn thiện tình huống bao gồm rà soát, điều chỉnh dữ liệu của nội dung tình huống và vấn đề cần giải quyết của tình huống. Thứ hai, việc rà soát cần đặc biệt chú ý sự phù hợp của tình huống với mục tiêu, nội dung dạy học, trình độ của học sinh, điều kiện học tập của học sinh (tài liệu, phương tiện học tập). Việc này rất quan trọng, vì nếu tình huống đưa ra quá khó hoặc quá dễ sẽ ảnh hưởng đến thời gian và chất lượng giờ dạy. Thứ ba, trong khi rà soát, cần dự kiến những phương án xử lý tình huống có thể nảy sinh trong quá trình thực hiện nãy sinh từ vấn đề đặt ra. Cách thức rà soát, hoàn thiện tình huống cần được tiến hành qua 3 khâu sau: (1) Rà soát, điều chỉnh thông tin, dữ liệu của tình huống; (2) Rà soát, điều chỉnh vấn đề cần giải quyết của tình huống; (3) Rà soát, điều chỉnh ngôn ngữ thể hiện tình huống. 3.2.2. Tổ chức dạy học giải quyết tình huống 3.2.2.1. Giới thiệu tình hu ng Mục đích của hoạt động giới thiệu tình huống là để HS nhận biết đầy đủ, chính xác về nội dung tình huống và nhiệm vụ học tập gắn liền với tình huống mà HS cần phải thực hiện.
  19. 17 Việc giới thiệu tình huống được thực hiện ngay từ khi bắt đầu của một hoạt động học tập, tùy thuộc vào mục đích sử dụng tình huống của giáo viên. Yêu cầu sư phạm đối với việc giới thiệu tình huống là GV phải giúp HS nhận biết được chính xác các thông tin, dữ liệu của tình huống; hiểu được vấn đề cần giải quyết của tình huống và mục tiêu của hoạt động xử lí tình huống đó. Cách thức thực hiện để giới thiệu tình huống cần linh hoạt. Để dẫn dắt học sinh đi vào khám phá kiến thức mới, giáo viên có thể giới thiệu tình huống, sau đó nêu câu hỏi để học sinh theo dõi nội dung của tình huống và chẩn bị phương án trả lời, thông qua đó giúp các em hình dung được nhiệm vụ của mình trong quá trình học tập. Trong trường hợp này, tình huống được sử dụng có thể là tình huống giả định hoặc tình huống có thực, thường là dạng tình huống ở mức đơn giản. Trong quá trình dạy học nội dung liên quan đến tình huống có thể có cách giới thiệu tình huống nữa là: giao cho HS nghiên cứu và tự giới thiệu tình huống. Xu hướng dạy học hiện nay là người học làm trung tâm, dạy học khuyến khích việc tự học nên giáo viên có thể cho học sinh chuẩn bị đọc bài trước ở nhà và tự nghiên cứu, tự giới thiệu tình huống liên quan đến bài học. Ý nghĩa của cách này là học sinh chủ động tích cực hơn khi nghiên cứu tình huống. HS khi được tự giới thiệu tình huống sẽ tự tin, gắn trách nhiệm giải quyết tình huống nhiều hơn nên các em sẽ hứng thú. HS sẽ đưa ra được nhiều ý tưởng hay cho tình huống mà các em đã dành nhiều thời gian nghiên cứu để đưa ra nhiều lựa chọn xử lý. Để làm được theo cách này GV cần tổ chức cho HS xem trước tài liệu, nội dung của bài. GV giao nhiệm vụ cho cá nhân hoặc nhóm báo cáo kết quả về nội dung tình huống. GV cần có phương pháp kiểm tra, đánh giá hợp lý tạo động lực cho học sinh tự do thể hiện ý kiến của cá nhân, nhóm. Trong quá trình dạy học GV cần tạo điều kiện cho HS đọc và giới thiệu tình huống thay giáo viên khi có tình huống đã có sẵn. 3.2.2.2. Phân tích tình hu ng Mục đích của hoạt động phân tích tình huống là giúp HS nhận biết được mối quan hệ giữa các thông tin, dữ liệu trong tình huống và vấn đề mà tình huống đặt ra. Việc phân tích tình huống phải chỉ ra được mối liên hệ giữa tình huống với các quy định của pháp luật. Yêu cầu sư phạm đối với việc phân tích tình huống là HS phải nhận biết đầy đủ, chính xác về mối quan hệ giữa các thông tin, dữ liệu trong tình huống và vấn đề mà tình huống đặt ra mà HS cần phải giải quyết. Tình huống có nhiều dạng nên phân tích tình huống càng kỹ sẽ giúp nhiều cho người học trong việc giải quyết vấn đề đúng trọng tâm của tình huống. Cách thức thực hiện phân tích tình huống là: Giáo viên có thể phân tích một tình huống ngắn hoặc một phần của tình huống để nhấn mạnh hoặc tổ chức cho học sinh tự phân tích tình huống. Hoạt động này bao gồm 2 thao tác: phân tích các dữ liệu đã cho và các vấn đề cần giải quyết. Để xử lý được tình huống, trước hết học sinh cần phân tích, nhận biết vấn đề cần giải quyết; sau đó mới phân tích dữ liệu đã cho để tìm câu trả lời. Đối với một số tình huống pháp luật, nếu thấy cần thiết, giáo viên môn học phải cung cấp cho học sinh các quy định pháp luật có liên quan để học sinh đủ dữ liệu phân tích tình huống đầy đủ hơn. 3.2.2.3. Giải quyết tình hu ng Mục đích của hoạt động giải quyết tình huống là đưa học sinh vào việc huy động kiến thức, kinh nghiệm có sẵn để xử lý các tình huống mà giáo viên nêu ra, liên hệ với thực tế để có hướng xử lý đúng. Ở môn GDCD, việc giải quyết tình huống phải gắn với đặc điểm của tình huống pháp luật chứ không chỉ là hoạt động giải quyết tình huống trong dạy học nói chung, nghĩa là phải giải quyết tình huống phù hợp với các quy định của pháp luật. Nghĩa là căn cứ để đề xuất giải pháp giải quyết tình huống và căn cứ để đánh giá sự đúng/sai của các giải pháp đó phải là quy định của pháp luật. Mục đích là hình thành năng lực nhận thức và hành động thực hiện pháp luật. Yêu cầu sư phạm đối với việc giải quyết tình huống là: GV không được giải quyết thay HS, mà chỉ hướng dẫn, tạo điều kiện và môi trường cho học sinh xử lý. Để việc giải quyết tình huống được hiệu quả thì các vấn đề phải do chính bản thân tình huống gợi ra chứ không phải do giáo viên gợi ý từ bên ngoài. Do đó, GV phải hướng dẫn HS phân tích các thông tin của tình huống, tự tìm ra vấn đề và phương án giải quyết vấn đề. Thông qua việc giải quyết tình huống, HS phải đáp ứng được các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực mà việc DH theo PP tình huống đặt ra, đồng thời GV phải đánh giá được mức độ HS đáp ứng được các yêu cầu cần đạt đó. Cách thức thực hiện để giải quyết tình huống là: Giáo viên có thể chia học sinh thành các nhóm nhỏ và tổ chức cho các nhóm thảo luận. Ở bước này, phương pháp tình huống được sử dụng kết hợp với phương pháp thảo luận nhóm và phương pháp thuyết trình. Học sinh có thể đưa ra các phương án giải quyết khác nhau, nhưng phải có lập luận để chứng minh phương án giải quyết vấn đề của mình. Giáo viên và các học sinh khác cần tôn trọng ý kiến cá nhân của học sinh khác. Các ý kiến đưa ra phải được ghi chép cẩn thận. Nội dung hoạt động thảo luận này gồm: 1) Các nhóm hoặc cá nhân trình bày và bảo vệ ý kiến của mình;
  20. 18 2) Các học sinh khác lắng nghe, đồng tình hoặc chất vấn, phê phán. 3) Nếu các học sinh trong nhóm không thể thống nhất được ý kiến giải quyết vấn đề thì giáo viên môn học phải làm trọng tài để đi đến kết luận về cách giải quyết vấn đề; 4) Đại diện các nhóm trình bày, bảo vệ ý kiến của nhóm mình; 5) Các nhóm tranh luận để tìm ra cách giải quyết tối ưu nhất; 6) Giáo viên tổng hợp ý kiến thảo luận, xác nhận kiến thức, kỹ năng mà Hs thu nhận được thông qua tình huống;. 7) Giáo viên tổ chức đánh giá kết quả của hoạt động xử lý tình huống, bao gồm: đánh giá của giáo viên kết hợp với học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. 3.2.3. iểm tra đánh giá trong dạy học vận dụng phương pháp tình huống 3.2.3.1. Yêu cầu sư phạm đ i với kiểm tra, đánh giá trong dạy học vận dụng phương pháp tình hu ng nội dung pháp luật ở môn Giáo dục công dân cấp trung học phổ thông Kiểm tra, đánh giá trong dạy học vận dụng phương pháp tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD là đánh giá kết quả giáo dục dựa vào quá trình HS tham gia các hoạt động xử lí tình huống pháp luật trong học tập và sinh hoạt ở trường, ở nhà và ở cộng đồng. Yêu cầu sư phạm đối với kiểm tra, đánh giá trong dạy học vận dụng phương pháp tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD là: Trước hết, KTĐG trong DH tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD phải tuân theo định hướng đánh giá kết quả GD của CT môn GDCD trong CT GDPT 2018. Cụ thể là: Mục tiêu đánh giá; Căn cứ đánh giá; Nội dung đánh giá; Cách thức đánh giá; Phương pháp đánh giá Hai là, KTĐG trong DH tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD phải phù hợp với đặc điểm của DH pháp luật trong môn GDCD. Ba là, KTĐG trong DH tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD phải phù hợp với yêu cầu của đánh giá trong dạy học phát triển năng lực B n là, KTĐG trong DH tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD phải được coi là một khâu của quá trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD. Để kiểm tra, đánh giá được coi là một khâu của quá trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân, việc kiểm tra, đánh giá phải được thực hiện trong mọi thời điểm của quá trình dạy học, chú trọng đến đánh giá trong khi học. Điều này khác với kiểm tra, đánh giá trong dạy học theo định hướng nội dung thường diễn ra ở những thời điểm nhất định, phần lớn được thực hiện sau cả một giai đoạn dạy học. 3.2.3.2. Kiểm tra, đánh giá thông qua quan sát thái độ, hành vi Đánh giá thông qua quan sát thái độ, hành vi của học sinh trong vận dụng phương pháp tình huống nội dung pháp luật ở môn GDCD được thực hiện khi học sinh tham gia các hoạt động học tập bằng phương pháp tình huống ở lớp và khi học sinh xử lí các tình huống pháp luật ở nhà và ở cộng đồng. Tiêu chí đánh giá là các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực, được cụ thể hóa bằng các chỉ số biểu hiện cụ thể về thái độ, hành vi. Nội dung đánh giá là mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt gồm: Chưa hoàn thành; Hoàn thành; Hoàn thành tốt. Công cụ đánh giá là Phiếu nhận xét. Giáo viên có thể vận dụng kĩ thuật Rubric để thiết kế phiếu nhận xét sử dụng trong suốt quá trình dạy học tình huống, bao gồm: thiết kế tình hu ng, phân tích tình hu ng, thảo luận xử lý tình hu ng. 3.2.3.3. Kiểm tra, đánh giá thông qua sản phẩm học tập Đánh giá thông qua sản phẩm học tập của học sinh là đánh giá thông qua bài tập xử lí tình huống ở nhà, ở lớp, bài thuyết trình kết quả xử lí tình huống, … Giáo viên có thể trực tiếp đánh giá hoặc hướng dẫn cho học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt theo các chủ đề môn học rồi ghi lại kết quả đánh giá vào phiếu để nộp lại cho giáo viên hay báo cáo trước lớp. Kiểm tra, đánh giá thông qua sản phẩm học tập của học sinh sẽ đạt được mục đích khi giáo viên yêu cầu học sinh phải làm các bài tập, bài kiểm tra xử lý tình huống. Đề kiểm tra, đánh giá yêu cầu học sinh phải xử lý tình huống và cũng phải theo các mức độ yêu cầu sau: - Mức độ nhận biết: Thông qua bài kiểm tra xử lý tình huống, giáo viên phải đo được mức độ đáp ứng của học sinh đối với các yêu cầu cần đạt về nhận biết kiến thức, kỹ năng, tức là nêu được các nội dung kiến thức của chủ đề/bài học pháp luật theo quy định của Chương trình môn GDCD 2018. - Mức độ thông hiểu: Thông qua bài kiểm tra xử lý tình huống, giáo viên phải đo được mức độ đáp ứng của học sinh đối với các yêu cầu cần đạt về việc hiểu, tức là giải thích được, phân tích được, tranh biện được các nội dung bài học về pháp luật theo quy định của Chương trình môn GDCD 2018. - Mức độ vận dụng thấp: Thông qua đề bài xử lý tình huống, giáo viên phải đo được mức độ đáp ứng của
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

TL.01: Bộ Tiểu Luận Triết Học
207 tài liệu
1443 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2