Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An" được hoàn thành với mục tiêu nhằm xây dựng khung lý thuyết về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh và đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LƯƠNG THỊ THÀNH NAM CHÍNH SÁCH KHUYẾN KHÍCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI CỦA TỈNH NGHỆ AN TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9 31 01 10 NGHỆ AN, 2024
0 Luận án được hoàn thành tại Trường Đại học Vinh Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS THÁI THỊ KIM OANH PGS. TS TRẦN MẠNH DŨNG Phản biện 1. GS. TS Nguyễn Văn Song Học viện Nông nghiệp Việt Nam Phản biện 2. PGS.TS Phan Thế Công Trường Đại học Thương mại Phản biện 3. PGS. TS Đỗ Thị Phi Hoài Trường Đại học Vinh Luận án được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp Trường Địa điểm: Trường Đại học Vinh Thời gian: 8 giờ 00, ngày 02 tháng 8 năm 2024 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia - Trung tâm Thông tin - Thư viện Nguyễn Thúc Hào, Trường Đại học Vinh
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Để thực hiện mục tiêu phát triển thương mại, trong những năm qua, chính quyền tỉnh Nghệ An đã xây dựng, ban hành nhiều chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại. Hệ thống các chính sách này thực tế đã đạt được những kết quả nhất định trong quá trình phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của địa phương còn bộc lộ nhiều chồng chéo, bất cập. Đối tượng mà chính sách hướng đến là các nhà đầu tư trong và ngoài nước nhưng quá trình hoạch định chính sách lại chưa có sự tham gia đóng góp ý kiến của đối tượng này nên chính sách chủ yếu mang tính định hướng, trong khi thực hiện chính sách lại phụ thuộc chủ yếu vào các đối tượng chính sách. Những bất cập trong nội dung chính sách và quy trình tổ chức thực hiện có liên quan chặt chẽ với nhau là nguyên nhân chính dẫn đến chủ nghĩa hình thức, thiếu sáng tạo, chậm phản hồi trong chính sách của tỉnh Nghệ An. Vì thế, cần nghiên cứu chính sách với sự kết hợp cả ở phạm vi vi mô và vĩ mô, xây dựng cơ sở lý luận, mô hình nghiên cứu, phân tính, đánh giá thực trạng và đề xuất những giải pháp chính sách khuyến khích đầu tư để phát triển thương mại, đặc biệt đối với những sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có lợi thế cạnh tranh của tỉnh, góp phần quan trọng vào quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế, thực hiện mục tiêu đưa Nghệ An trở thành trung tâm về tài chính, thương mại, du lịch, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, y tế, văn hoá, thể thao, công nghiệp công nghệ cao của vùng Bắc Trung Bộ. Với mong muốn góp phần vào việc hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An nói riêng, phát triển kinh tế tỉnh Nghệ An nói chung, tôi lựa chọn đề tài “Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An” cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Xây dựng khung lý thuyết về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh và đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu này được thực hiện với các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau: Thứ nhất, tổng hợp các nghiên cứu có liên quan về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển TM của chính quyền cấp tỉnh; qua đó chỉ ra khoảng trống nghiên cứu. Thứ hai, xây dựng khung lý thuyết về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển TM của chính quyền cấp tỉnh, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách. Thứ ba, phân tích các bài học kinh nghiệm liên quan về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển TM của chính quyền cấp tỉnh tại một số địa phương trong và ngoài nước, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho tỉnh Nghệ An. Thứ tư, phân tích, đánh giá thực trạng phát triển TM, đầu tư phát triển TM của tỉnh Nghệ An, thực trạng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển TM của tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016 - 2022, chỉ rõ những ưu điểm cũng như hạn chế, bất cập của chính sách và nguyên nhân của hạn chế. Thứ năm, đề xuất các quan điểm, định hướng, mục tiêu và giải pháp hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển TM của tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện được các nhiệm vụ nghiên cứu trên và hướng tới mục tiêu tổng quát, nghiên cứu được thực hiện nhằm trả lời các câu hỏi sau: - Hệ thống chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền địa phương bao gồm những chính sách bộ phận cơ bản nào? Các yếu tố nào tác động đến chính sách khuyến khích đầu tư phát triển
3 thương mại của địa phương? - Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các chính sách bộ phận thuộc chính sách khuyến khích đầu tư thương mại đến dự định mở rộng đầu tư của các chủ thể kinh doanh? - Thực trạng đầu tư phát triển thương mại và thực trạng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An hiện nay như thế nào? Tiêu chí nào được lựa chọn để đánh giá thực trạng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An? Ưu điểm, hạn chế của chính sách và nguyên nhân của những hạn chế là gì? - Cần có những giải pháp và kiến nghị nào nhằm hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An thời gian tới? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh. - Chủ thể quản lý của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại là chính quyền cấp tỉnh. - Đối tượng của chính sách là các doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ kinh doanh cá thể. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Các chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại với nghiên cứu điển hình tại chính quyền tỉnh Nghệ An. - Phạm vi thời gian: Luận án xem xét, đánh giá thực trạng đầu tư phát triển thương mại và chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An từ năm 2016 đến năm 2022; đưa ra quan điểm, định hướng, mục tiêu và giải pháp hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. - Phạm vi nội dung: Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của địa phương là một hệ thống phức tạp với nhiều chính sách bộ phận. Một số các chính sách như chính sách thuế, chính sách tín dụng,... chính
4 quyền địa phương triển khai theo quy định của trung ương, có rất ít thay đổi khi áp dụng vào thực tiễn, bị giới hạn trong khung khổ và khó tạo ra được những tác động mang tính đột phá khi cụ thể hóa chính sách tại địa phương. Dựa trên các yếu tố cần thiết của một hoạt động đầu tư phát triển thương mại, trong khuôn khổ nghiên cứu này, với phạm vi nghiên cứu về chính sách của chính quyền địa phương (chính sách ở cấp tỉnh), luận án sẽ chỉ tập trung nghiên cứu những chính sách được phân cấp mạnh cho chính quyền địa phương với 6 chính sách cơ bản sau: Chính sách hỗ trợ xúc tiến đầu tư thương mại, cung cấp dịch vụ công; Chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại; Chính sách hỗ trợ tiếp cận đất đai; Chính sách hỗ trợ phát triển kết cấu hạ tầng thương mại; Chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực; Chính sách hỗ trợ hoạt động khoa học, công nghệ. 5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu, luận án sử dụng cả phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng cùng với khung lý thuyết sẽ được chi tiết trong Chương 1. 6. Đóng góp của đề tài 6.1. Đóng góp về lý luận + Xây dựng được khung lý thuyết về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh, trong đó, xác định được 6 chính sách bộ phận cơ bản trong chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại cấp tỉnh bao gồm: Chính sách hỗ trợ xúc tiến đầu tư thương mại, cung cấp dịch vụ công; Chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại; Chính sách hỗ trợ tiếp cận đất đai; Chính sách hỗ trợ phát triển kết cấu hạ tầng thương mại; Chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực; Chính sách hỗ trợ hoạt động khoa học, công nghệ. Đây là những chính sách chủ yếu có tác động mạnh mẽ đến sự phát triển thương mại địa phương, đồng thời là chính sách mà chính quyền cấp tỉnh có khả năng vận dụng và đưa ra các quyết định đặc thù, phù hợp với điều kiện từng địa phương. + Xác định được các chỉ số đo lường mục tiêu chính sách khuyến khích
5 đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh. + Xây dựng được các chỉ tiêu cơ bản để đánh giá tính hiệu lực, hiệu quả, tính phù hợp và tính công bằng của chính sách từ đó làm cơ sở khoa học cho đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại trong điều kiện thực tiễn triển khai ở tỉnh Nghệ An. + Đề xuất mô hình kinh tế lượng gồm 6 biến độc lập là các chính sách nói trên và biến phụ thuộc là dự định tiếp tục mở rộng đầu tư vào ngành thương mại của các doanh nghiệp, chủ nhiệm hợp tác xã, các hộ kinh doanh cá thể; Kiểm định mối quan hệ phụ thuộc và chứng minh dự định tiếp tục mở rộng đầu tư vào lĩnh vực thương mại của các đối tượng chịu tác động của 6 chính sách trên gắn với địa bàn tỉnh Nghệ An. 6.2. Đóng góp về thực tiễn Luận án đã phân tích, đánh giá được thực trạng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2016 - 2022, chỉ ra những thành công, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. Bằng việc sử dụng mô hình hồi quy, luân án đã đánh giá được mức độ ảnh hưởng của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại đến quá trình thu hút đầu tư phát triển ngành thương mại của tỉnh Nghệ An. Từ các kết quả phân tích, nhận định đó, luận án đề xuất được các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
6 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan nghiên cứu Để xác định khoảng trống nghiên cứu, tác giả đã tiếp cận theo nhóm các nội dung có liên quan trực tiếp đến chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại, xét cả ở phạm vi quốc gia và địa phương. Theo đó, các nhóm nội dung nghiên cứu cũng được tổng hợp cho các công trình trong và ngoài nước để chỉ ra khoảng trống mà luận án có thể lựa chọn nghiên cứu. Do vậy, các công trình nghiên cứu được phân tích, tổng hợp các vấn đề đã nghiên cứu theo 3 nhóm nội dung sau: (i) Nghiên cứu về chính sách thu hút đầu tư; (ii) Nghiên cứu về chính sách cải thiện môi trường đầu tư; và (iii) Nghiên cứu về chính sách phát triển thương mại và chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại. Qua tổng hợp các nghiên cứu có liên quan, tác giả rút ra những nhận định và xác định khoảng trống nghiên cứu như sau: Thứ nhất: Các nghiên cứu đã có nhiều đóng góp nhất định nhằm phát triển kinh tế các quốc gia nói chung, lĩnh vực thương mại của Việt Nam nói riêng mà các địa phương là những bộ phận cấu thành. Mỗi tác giả đều có mục đích nghiên cứu và cách tiếp cận khác nhau về hệ thống các chính sách liên quan đến phát triển thương mại cũng như việc phân tích, đánh giá tác động của các chính sách. Hầu như các nghiên cứu đều tập trung phân tích chính sách của cấp trung ương, các chính sách thu hút đầu tư chủ yếu liên quan đến thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, tìm kiếm các giải pháp chính sách với những biện pháp thu hút đầu tư và nhằm cải thiện môi trường đầu tư; chính sách phát triển thương mại của Việt Nam nói chung và các địa phương nói riêng cũng như đối với các vùng miền, mặt hàng kinh doanh thương mại. Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại địa phương. Ở cấp độ quốc gia, với mục tiêu thu hút đầu tư phát triển lĩnh vực thương mại có những tiếp cận chính sách tổng thể đến tiếp cận chính sách cụ thể đi sâu vào từng ngành hàng, tuy nhiên, ở cấp độ địa phương việc nghiên cứu chính sách hiện còn thiếu những nghiên cứu về chính sách tổng thể toàn diện để
7 khuyến khích đầu tư phát triển thương mại. Thư hai, thương mại là lĩnh vực kinh tế đóng vai trò quan trọng trong tổng thể phát triển kinh tế, các chính sách là công cụ hiệu quả mà mỗi Chính phủ cần quan tâm để đạt được các mục tiêu đặt ra trong quản lý nhà nước đối với nền kinh tế cũng như đối với lĩnh vực thương mại. Tuy nhiên, các chính sách thương mại nói chung, chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại nói riêng nhanh chóng lạc hậu do môi trường kinh tế - xã hội thường xuyên thay đổi, khoa học chính sách có nhiều bước tiến mới trong khi các nhà làm chính sách địa phương còn những thiếu hụt về năng lực, do vậy cần có những nghiên cứu mới cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn cho chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của địa phương. Như vậy, khoảng trống nghiên cứu mà nghiên cứu sinh đã khảo sát và xác định là (i) nghiên cứu về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của địa phương còn ở mức độ rất khiêm tốn; (ii) phân tích chính sách khuyến khích đầu tư phát triển có gắn với cấp tỉnh còn dừng lại ở việc mô tả đơn lẻ, chưa hệ thống; (iii) bối cảnh kinh tế xã hội thay đổi đặt ra những nghiên cứu mới cho chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An. 1.2. Phương pháp nghiên cứu 1.2.1. Khung lý thuyết Yếu tố Chính sách khuyến Mục tiêu ảnh khích đầu tư phát triển khuyến khích hưởng thương mại của chính đầu tư phát quyền cấp tỉnh triển thương đến chính mại địa sách phương Chính sách hỗ trợ xúc tiến đầu tư thương mại, Dự định Nâng cao tốc độ cung cấp dịch vụ công tăng trưởng ngành mở rộng thương mại; mức Nhóm yếu tố thuộc bối đầu tư độ đóng góp vào lĩnh vực ngân sách cảnh chính Chính sách hỗ trợ xúc sách thương tiến thương mại mại của doanh Tăng số doanh nghiệp, nghiệp, hợp tác xã, Chính sách hỗ trợ tiếp hộ kinh doanh cá cận đất đai hợp tác thể; tăng số lao Nhóm yếu tổ thuộc xã, hộ động; tăng tổng kinh vốn đầu tư vào chủ thể Chính sách hỗ trợ về ngành thương mại chính sách doanh hạ tầng thương mại cá thể Góp phần Chính sách hỗ trợ đào chuyển dịch cơ tạo nguồn nhân lực cấu kinh tế Nhóm yếu tố thuộc đối tượng Nâng cao trình Chính sách hỗ trợ độ chuyên môn chính sách hoạt động khoa học, hóa và liên kết công nghệ kinh tế
8
9 1.2.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng đồng thời cả nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Phương pháp định tính được thực hiện thông qua phỏng vấn sâu và phỏng vấn chuyên gia. Kết quả của nghiên cứu định tính kết hợp với nghiên cứu tổng quan lý thuyết được dùng để khái quát hóa, xây dựng mô hình các chính sách bộ phận, đánh giá thực trạng đầu tư phát triển thương mại và các chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An. Phương pháp định lượng được dùng để xác định, kiểm chứng các nhân tố ảnh hưởng, đánh giá tác động của chính sách đối với việc khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An. - Thu thập dữ liệu: + Dữ liệu thứ cấp: Tác giả thực hiện tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài từ các nguồn như: Sách, giáo trình, tạp chí, luận văn, luận án... trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, nghiên cứu còn sử dụng một số thông tin thứ cấp từ Cục Thống kê, các Sở, ngành, đơn vị có liên quan, các báo cáo của Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An... + Dữ liệu sơ cấp: Nghiên cứu đặt trọng tâm vào việc thu thập các thông tin sơ cấp, coi đây là nguồn thông tin quan trọng và đáng tin cậy cho việc tiến hành nghiên cứu. Những thông tin này được thu thập thông qua điều tra, khảo sát thực tế tại địa bàn, kết hợp với việc lấy ý kiến chuyên gia về các chuyên đề nghiên cứu chuyên sâu. Tác giả sẽ tiến hành trao đổi và phỏng vấn trực tiếp tại Văn phòng Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An, các Sở, ngành, đơn vị có liên quan của tỉnh nghệ An... Phương pháp nghiên cứu chủ đạo là phương pháp điều tra xã hội học kết hợp với phần mềm SPSS 22. Tuy nhiên, để đảm bảo gia tăng độ tin cậy cho kết quả nghiên cứu của đề tài, tác giả sẽ khảo sát tại 350 chủ thể kinh doanh tương ứng với 350 phiếu khảo sát (350 phiếu khảo sát Giám đốc doanh nghiệp, chủ nhiệm hợp tác xã, chủ hộ kinh doanh cá thể và nhà quản lý trong doanh nghiệp, hợp tác xã). Mẫu nghiên cứu: Tổng thể của nghiên cứu này là toàn bộ các chủ thể
10 kinh doanh đang hoạt động kinh doanh trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Việc lựa chọn mẫu điều tra sẽ được thực hiện theo phương pháp phân tầng theo mô hình hoạt động của chủ thể kinh doanh (200 doanh nghiệp, 100 hợp tác xã và 50 hộ kinh doanh cá thể), phân theo địa bàn là 3 vùng kinh tế trọng điểm của tỉnh Nghệ An (Thành phố Vinh - thị xã Cửa Lò, các huyện Đông Nam của tỉnh gắn với vùng Nam Nghệ An - Bắc Hà Tĩnh; Vùng Hoàng Mai - Quỳnh Lưu gắn với vùng Nam Thanh Hóa - Bắc Nghệ An; Miền Tây Nghệ An) tương ứng với quy mô số lượng chủ thể kinh doanh của từng địa bàn, sau đó được thực hiện ngẫu nhiên. Do đó, mẫu được chọn sẽ đảm bảo tính đại diện cao của số liệu điều tra.
11 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH KHUYẾN KHÍCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH 2.1. Thương mại và tiêu chí đánh giá sự phát triển thương mại của địa phương 2.1.1. Thương mại và vai trò của thương mại đối với sự phát triển kinh tế của địa phương 2.1.1.1. Khái niệm Theo nghĩa rộng, thương mại là toàn bộ các hoạt động kinh doanh trên thị trường nhằm mục đích sinh lời. Thương mại đồng nghĩa với kinh doanh được hiểu như là các hoạt động kinh tế nhằm mục tiêu sinh lợi của các chủ thể kinh doanh gắn liền với các hoạt động logistics trên thị trường. Hoạt động thương mại là việc thực hiện một hay nhiều hành vi thương mại của cá nhân, tổ chức kinh doanh bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ; phân phối; đại diện, đại lý thương mại; ký gửi; thuê, cho thuê; thuê mua; xây dựng; tư vấn; kỹ thuật; lixăng; đầu tư; tài chính, ngân hàng; bảo hiểm; thăm dò khai thác; vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường hàng không, đường biển, đường sắt, đường bộ và các hành vi thương mại khác theo quy định của pháp luật. Nghiên cứu lựa chọn tiếp cận khái niệm thương mại theo nghĩa rộng và nhất quán trong toàn bộ đề tài luận án, tuy nhiên, có loại trừ hoạt động của Đảng Công sản, tổ chức chính trị xã hội, quản lý Nhà nước; giáo dục và đào tạo; Y tế và hoạt động cứu trợ trong các số liệu và nội dung phản ánh, đánh giá, phân tích, kiến nghị. 2.1.1.2. Vai trò của thương mại đối với sự phát triển kinh tế của địa phương Vai trò của thương mại đối với sự phát triển kinh tế của địa phương được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Với vai trò đặc biệt của mình,
12 hầu hết mọi địa phương đều phải tìm cách đẩy mạnh hoạt động thương mại để phát triển kinh tế. Tuy nhiên, không phải địa phương nào cũng có lợi thế so sánh để coi thương mại là một ngành dịch vụ trọng điểm cần tập trung khuyến khích đầu tư phát triển. 2.1.2. Tiêu chí đánh giá sự phát triển thương mại của địa phương Phát triển thương mại là sự tăng trưởng, mở rộng cả về chiều rộng và chiều sâu của ngành thương mại trong nền kinh tế địa phương. Các tiêu chí thể hiện sự phát triển thương mại ở một địa phương gồm: Tỷ lệ đóng góp của thương mại trong GRDP; Mức đóng góp vào ngân sách; Tổng mức bán lẻ hàng hóa, doanh thu dịch vụ tiêu dùng; Hoạt động xuất nhập khẩu (Kim ngạch xuất, nhập khẩu; Cơ cấu hàng hóa xuất, nhập khẩu); Thu hút các dự án đầu tư trong lĩnh vực thương mại; Sự phát triển của các cơ sở kinh doanh thương mại và hạ tầng thương mại; Sự phát triển của lao động làm việc trong ngành thương mại. 2.2. Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh 2.2.1. Khái niệm chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh 2.2.1.1. Khái niệm chính sách của chính quyền cấp tỉnh Nghiên cứu đề xuất khái niệm: Chính sách của chính quyền cấp tỉnh chính là chính sách công xét theo cấp độ ban hành, do chính quyền cấp tỉnh đề ra, nằm trong khuôn khổ cho phép của pháp luật cũng như dưới sự định hướng chính sách của Trung ương nhằm giải quyết các vấn đề thực tế phát sinh trong phạm vi của địa phương, phù hợp với điều kiện và khả năng đảm bảo các nguồn lực thực thi chính sách trên địa bàn. 2.2.1.2. Khái niệm chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh Nghiên cứu đề xuất khái niệm sau đây: Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh là hệ thống các quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc và hành
13 động mà chính quyền cấp tỉnh xây dựng và triển khai thực hiện nhằm tạo điều kiện hỗ trợ cho các doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ kinh doanh cá thể (gọi chung là chủ thể kinh doanh) trong quá trình đầu tư phát triển thương mại của địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh bao gồm tất cả các biện pháp ưu đãi, hỗ trợ đầu tư nhằm tạo ra mức phát triển thương mại cao hơn mức mà các lực lượng thị trường tự do tạo ra, có tác dụng thu hút các chủ thể kinh doanh từ các vùng khác đến địa phương, giữ chân các chủ thể kinh doanh đang tồn tại, đồng thời khuyến khích tạo ra các chủ thể kinh doanh mới. 2.2.2. Mục tiêu chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh - Mục tiêu chung: Thúc đẩy tăng trưởng ngành thương mại; Thu hút đầu tư của các chủ thể kinh doanh trong và ngoài nước vào ngành thương mại địa phương; Tăng đóng góp của ngành thương mại vào ngân sách nhà nước; Tăng số lượng và chất lượng lao động ngành thương mại; Tăng trình độ chuyên môn hóa và liên kết kinh tế; Góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế. - Mục tiêu cụ thể: + Chính sách hỗ trợ xúc tiến đầu tư thương mại, cung cấp dịch vụ công : Tạo thuận lợi cho chủ thể kinh doanh khi thực hiện các thủ tục đầu tư; Tăng cường thông tin về hoạt động đầu tư cho chủ thể kinh doanh; + Chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại: Hỗ trợ, tạo điều kiện cho các chủ thể kinh doanh tiết kiệm được thời gian, chi phí trong việc tiếp cận thị trường, mở rộng thị trường; + Chính sách hỗ trợ tiếp cận đất đai: Hỗ trợ các chủ thể kinh doanh trong việc tiếp cận đất đai, mặt bằng kinh doanh, cung cấp hàng hóa, dịch vụ; + Chính sách hỗ trợ phát triển kết cấu hạ tầng thương mại: Tạo điều kiện thuận lợi cho chủ thể kinh doanh nhanh chóng xây dựng cơ sở vật chất
14 để thực hiện kinh doanh; + Chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực: Tạo điều kiện thuận lợi cho chủ thể kinh doanh nhanh chóng có được nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu kinh doanh; + Chính sách hỗ trợ hoạt động khoa học, công nghệ: Hỗ trợ, khuyến khích và thúc đẩy đầu tư công nghệ mới, đổi mới công nghệ, nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ KH&CN vào hoạt động kinh doanh, cung cấp hàng hóa, dịch vụ. 2.2.3. Nguyên tắc thực hiện chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh cần tuân thủ những nguyên tắc sau: Tuân thủ chính sách, pháp luật của Trung ương; Đảm bảo tính khoa học, phù hợp; Đảm bảo tính thống nhất của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại với các chính sách phát triển kinh tế xã hội của chính quyền địa phương; tính đồng bộ giữa các chính sách bộ phận của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh trong thực hiện mục tiêu; Đảm bảo tính hiệu lực, hiệu quả; Đảm bảo tính công bằng. 2.2.4. Chủ thể và đối tượng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh 2.2.4.1. Chủ thể chính sách Chủ thể chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh bao gồm Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân cấp tỉnh. Các cơ quan chuyên môn tham mưu xây dựng, tổ chức thực hiện và đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh bao gồm: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Công thương, Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Nông nghiệp và phát triển thông thôn, Sở Tài chính, Sở Xây dựng, Sở Tư pháp… 2.2.4.2. Đối tượng chính sách Trong phạm vi nghiên cứu của Đề tài, Luận án nghiên cứu đối tượng
15 chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh là các chủ thể kinh doanh trong lĩnh vực thương mại của địa phương bao gồm các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể trong và ngoài địa phương có dự định đầu tư kinh doanh lĩnh vực thương mại của địa phương. 2.2.5. Nội dung các chính sách bộ phận của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh Nghiên cứu đề xuất các khái niệm, tổng hợp từ các nghiên cứu có liên quan để xây dựng mục tiêu và nội dung của từng chính sách bộ phận. 2.3. Đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh 2.3.1. Tiêu chí đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh Việc đánh giá chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh thông qua nhiều tiêu chí, nhưng đề tài lựa chọn 4 tiêu chí là tính hiệu lực, tính hiệu quả, tính phù hợp và tính công bằng. Những tiêu chí đánh giá chính sách này không phản ánh đầy đủ các tiêu chí cần thiết cho mọi chính sách công, tuy nhiên, các tiêu chí này có tính tiêu biểu và hội tụ nhiều chỉ tiêu mà mục tiêu công cần đạt được. 2.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh 2.3.2.1. Nhóm yếu tố thuộc môi trường tự nhiên, kinh tế, xã hội Các chính sách của chính quyền địa phương nhằm khuyến khích đầu tư phát triển thương mại trước hết phải dựa trên nền tảng là điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, định hướng phát triển của cả nước nói chung… 2.3.2.2. Nhóm các yếu tố thuộc chủ thể của chính sách - Bộ máy hoạch định, tổ chức thực thi chính sách và hệ thống các công cụ chính sách - Nguồn lực tài chính 2.3.2.3. Nhóm yếu tố thuộc đối tượng chính sách
16 - Tiềm lực của các chủ thể tham gia kinh doanh - Thái độ và hành động của người dân, doanh nghiệp đối với chính sách 2.4. Kinh nghiệm quốc tế và trong nước về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh Nghiên cứu đã tìm hiểu và phân tích về chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm về chính sách tại tỉnh Quảng Đông Trung Quốc, kinh nghiệm của tỉnh Thanh Hóa, Thành phố Đà Nẵng và tỉnh An Giang, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho tỉnh Nghệ An như sau: - Một là, chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại tại địa phương cần phải phù hợp với đặc thù của địa phương. Chính sách không chỉ thu hút các nhà đầu tư từ bên ngoài vào mà còn là sự khuyến khích đầu tư đối với các nhà đầu tư nội tại của địa phương. Việc đa dạng hóa các nhà đầu tư trong và ngoài nước sẽ tạo được sự linh hoạt trong việc huy động các nguồn vốn và sự năng động trong hoạt động đầu tư ở địa phương. - Hai là, cần có sự thống nhất quan điểm ưu tiên, khuyến khích phù hợp với chiến lược phát triển thương mại của đất nước nói chung và của tỉnh Nghệ An nói riêng, từ đó có các biện pháp ưu đãi phù hợp, không mâu thuẫn. - Ba là, nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc ban hành chiến lược, quy hoạch phát triển, đề ra các chính sách ưu đãi, khuyến khích để thu hút đầu tư vào ngành thương mại. Cần đảm bảo sự thống nhất giữa chính sách của trung ương và chính sách của chính quyền địa phương. Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh không thể tách rời chính sách khuyến khích đầu tư của quốc gia. - Bốn là, chú trọng tạo việc làm tại chỗ ở địa phương, cần có sự quan tâm đặc biệt đến công tác đào tạo nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp, xây dựng kế hoạch hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực trong dài hạn. - Năm là, trong quá trình tổ chức thực thi chính sách, cần có sự phân công, phân cấp rõ ràng, tránh sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ. Thực hiện
17 cơ chế một cửa liên thông và đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho các nhà đầu tư. - Sáu là, chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh phải trên cơ sở khai thác các nguồn lực của địa phương, đồng thời phải thu hút được các nguồn lực của các địa phương khác trong cả nước và ở nước ngoài vào phát triển thương mại của địa phương. Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của chính quyền cấp tỉnh cần thu hút được sự tham gia không chỉ của các cơ quan quản lý nhà nước mà cần thiết có sự tham gia của các đối tượng khác thuộc mọi thành phần kinh tế. Chương 3. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH KHUYẾN KHÍCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI CỦA TỈNH NGHỆ AN 3.1. Khái quát về tình hình phát triển, đầu tư phát triển thương mại và các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An 3.1.1. Thực trạng phát triển và đầu tư phát triển thương mại tỉnh Nghệ An Trong giai đoạn 2016 - 2022, hoạt động thương mại diễn ra rất sôi động, hàng hóa lưu thông trên thị trường phong phú, đa dạng, công tác quản lý, kiểm tra, kiểm soát thị trường được tăng cường, qua đó, đóng góp vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội, kết nối sản xuất và tiêu dùng, tác động tích cực tới quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh. Thực trạng đó được phản ánh qua các thông tin, số liện liên quan đến tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng; Hoạt động xuất nhập khẩu; tỷ lệ đóng góp của thương mại trong GRDP; thu hút các dự án đầu tư lĩnh vực thương mại; sự phát triển của các cơ sở kinh doanh thương mại và hạ tầng thương mại; quy mô lao động. 3.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An Bám sát các yếu tố được trình bày trong Chương 2, trong phạm vi
18 Chương 3 đã lần lượt phân tích các yếu tố theo nhóm yếu tố thuộc môi trường tự nhiên, kinh tế - xã hội; Nhóm yếu tố thuộc chủ thể của chính sách và nhóm yếu tố thuộc đối tượng chính sách. 3.2. Thực trạng chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An 3.2.1. Mục tiêu chính sách Tỉnh Nghệ An đã đề ra được các mục tiêu cơ bản của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại trong giai đoạn 2016 - 2020, các mục tiêu thể hiện được quyết tâm của tỉnh trong khuyến khích đầu tư phát triển thương mại. Tuy nhiên, hệ thống mục tiêu chính sách chưa được thống nhất trong một văn bản chính sách để phản ánh như là một tuyên bố cần ưu tiên về vấn đề trọng tâm của tỉnh. 3.2.2. Chủ thể ban hành và đối tượng áp dụng chính sách Giai đoạn từ năm 2016 đến nay, qua sự tham gia xây dựng chính sách của các cơ quan, đơn vị có liên quan, tỉnh Nghệ An đã quan tâm xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện các chính sách góp phần khuyến khích đầu tư phát triển thương mại. Một số chính sách áp dụng chung cho nhiều lĩnh vực trong đó có lĩnh vực thương mại, một số chính sách áp dụng riêng trong lĩnh vực thương mại. Bên cạnh đó, sau khi Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh và Quyết định của Ủy ban nhân dân tỉnh quy định chính sách cụ thể được ban hành, Ủy ban nhân dân tỉnh chỉ đạo các Sở, ban, ngành, địa phương, đơn vị tổ chức triển khai thực hiện chính sách trên địa bàn tỉnh bằng các chương trình, đề án, kế hoạch, văn bản chỉ đạo, hướng dẫn có liên quan. Đối tượng của chính sách khuyến khích đầu tư phát triển thương mại của tỉnh Nghệ An là các chủ thể kinh doanh trong lĩnh vực thương mại của địa phương bao gồm các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, các tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh có dự định đầu tư kinh doanh lĩnh vực thương mại trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, các chính sách chủ yếu áp dụng và tác động đến đối tượng là doanh nghiệp, hợp tác xã, chỉ một số ít chính sách