Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Điều chỉnh cơ cấu thị trường xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam trong xu thế tự do hoá thương mại

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục tiêu hệ thống hóa xây dựng các luận cứ khoa học trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp điều chỉnh cơ cấu thị trường xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam nhằm phát triển xuất khẩu một cách có hiệu quả. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu, mời các bạn cùng tham khảo luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Điều chỉnh cơ cấu thị trường xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam trong xu thế tự do hoá thương mại

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc ngo¹i th−¬ng ----- §µo ngäc TiÕn §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ M· sè: 62.31.07.01 Hµ Néi, 2010
C«ng trïnh ®−îc hoµn thµnh t¹i Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng. Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NguyÔn H÷u Kh¶i Ph¶n biÖn 1: PGS. TS. NguyÔn Th−êng L¹ng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. §inh V¨n Thµnh ViÖn nghiªn cøu Th−¬ng m¹i Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. L−u Ngäc TrÞnh ViÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc, häp t¹i Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng vµo håi 16h00 ngµy 10 th¸ng 6 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn quèc gia, th− viÖn Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng
1 Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña LuËn ¸n Thùc hiÖn chñ tr−¬ng ®a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®−îc ®Ò ra t¹i §¹i héi §¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø IX, chiÕn l−îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001-2010 ®· nhÊn m¹nh ®Õn kh©u then chèt lµ “më réng vµ ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng, kÕt hîp më réng tèi ®a vÒ diÖn víi ph¸t triÓn träng ®iÓm c¸c thÞ tr−êng cã søc mua lín”. Ph¸t triÓn c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu kh«ng chØ gióp chóng ta ph¸t huy ®−îc lîi thÕ cña ®Êt n−íc trong ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ mµ cßn gióp kh«ng bÞ lÖ thuéc hoµn toµn vµo mét vµi quèc gia, mét vµi c«ng ty n−íc ngoµi. Thùc hiÖn chñ tr−¬ng nµy, trong nh÷ng n¨m qua, thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam liªn tôc ®−îc më réng. HiÖn nay, Theo sè liÖu cña Bé C«ng Th−¬ng, ViÖt Nam ®· cã quan hÖ bu«n b¸n víi 221 n−íc vµ vïng l·nh thæ ë c¶ 5 ch©u lôc, trong ®ã, xuÊt khÈu tíi 219 n−íc. Hµng ViÖt nam ®· x©m nhËp ®−îc c¸c thÞ tr−êng nhËp khÈu chÝnh cña thÕ giíi nh− Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, Trung quèc, Australia… §©y còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao vµ æn ®Þnh trong thêi gian qua cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng ®ang thÓ hiÖn sù tËp trung qu¸ møc vµo mét sè thÞ tr−êng. N¨m 2008, thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ Hoa Kú víi kho¶ng 22,4% kim ng¹ch xuÊt khÈu. 6 thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt ®· chiÕm tíi 65% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n−íc ta vµ nÕu xÐt 10 thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt th× con sè nµy lµ 80%. Sù tËp trung qu¸ møc sÏ tiÒm Èn rñi ro cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khi nh÷ng thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh nµy biÕn ®éng bÊt lîi hoÆc ¸p dông c¸c rµo c¶n nh− c¸c biÖn ph¸p b¶o hé t¹m thêi hay hµng rµo kü thuËt khi nhËn thÊy hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®ang xuÊt khÈu m¹nh vµo thÞ tr−êng ®ã. Nh÷ng diÔn biÕn nµy ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn tÝnh æn ®Þnh, mÆt “chÊt” trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam còng ®· tÝch cùc héi nhËp vµo nªn kinh tÕ thÕ giíi: gia nhËp ASEAN (1995), APEC (1998), ký HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi Hoa Kú (2001), gia nhËp WTO (2006), ký kÕt HiÖp ®Þnh ®èi t¸c kinh tÕ (EPA) víi NhËt B¶n (2009). ViÖc tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· më ra cho hµng ViÖt Nam c¬ héi ®−îc tiÕp cËn víi thÞ tr−êng thÕ giíi réng lín mét c¸ch b×nh ®¼ng. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh kÕt qu¶ vßng ®µm ph¸n Doha cña WTO ch−a râ rµng, c¸c n−íc ®ang nç lùc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng mai tù do song ph−¬ng vµ khu vùc (FTAs/RTAs). Nh÷ng hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do nµy cã xu h−íng t¨ng c−êng th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc ®èi t¸c trong khu vùc vµ h¹n chÕ th−¬ng m¹i víi c¸c ®èi t¸c kh«ng ph¶i ®èi t¸c. Khi ®ã, ViÖt Nam ch−a tham gia s©u vµo c¸c hiÖp ®Þnh nµy nªn sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong xuÊt khÈu sang chÝnh c¸c thÞ tr−êng truyÒn thèng cña m×nh. Do vËy, ®Ó khai th¸c c¬ héi cña tù do hãa th−¬ng m¹i, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu l¹i cµng trë nªn cÇn thiÕt h¬n. Do ®ã, trong nh÷ng
2 n¨m tíi, yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra víi ViÖt Nam lµ ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa mét c¸ch c¨n b¶n vµ toµn diÖn. V× vËy viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng, t×m ra c¸c luËn cø khoa häc cho viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nh»m n©ng cao mÆt “chÊt” cho ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam, tËn dông nh÷ng c¬ héi cña tù do hãa th−¬ng m¹i lµ rÊt cÇn thiÕt. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy, t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “§iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i” lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sü khoa häc kinh tÕ cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu a. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi ë n−íc ngoµi, c¸c nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña c¸c quèc gia ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu nµy ®Òu sö dông ph−¬ng ph¸p C©n b»ng tæng qu¸t (Computable General Equilibrium - CGE) hoÆc m« h×nh träng l−îng (gravity model)1. §èi víi m« h×nh träng l−îng, Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ ITC ®· ¸p dông m« h×nh träng l−îng ®Ó tÝnh to¸n tiÒm n¨ng th−¬ng m¹i cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi (th¸ng 5/2005). Trong nghiªn cøu nµy, ViÖt Nam chØ ®−îc ®Ò cËp ®Õn víi t− c¸ch n−íc nhËp khÈu chø kh«ng ph¶i n−íc xuÊt khÈu. Quü tiÒn tÖ quèc tÕ IMF (th¸ng 1/2006) còng ®· ¸p dông m« h×nh träng l−îng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña liªn kÕt kinh tÕ ASEAN vµ APEC ®Õn c¸c luång th−¬ng m¹i trong khu vùc, trong ®ã cã xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nghiªn cøu nµy ®· bá qua sù kh¸c biÖt trong rµo c¶n cña c¸c n−íc ®èi víi hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, do môc tiªu cña nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nªn m« h×nh träng l−îng ®· ®−îc ®iÒu chØnh phï hîp nªn ch−a lµm râ ®−îc t¸c ®éng cña mçi yÕu tè ®Õn c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. b. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc ë trong n−íc, ®· cã kh¸ nhiÒu nghiªn cøu ®¸nh gi¸, ph©n tÝch ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng nãi chung vµ xuÊt khÈu nãi riªng. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c ®Ò tµi NCKH nh− “Kh¶ n¨ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p tæng thÓ ®Ó kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam ®¹t 50 tû USD vµo n¨m 2010” (Bé Th−¬ng m¹i, m· sè 2004-78-023), hay "§¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ ®Þnh h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam thêi kú 2005-2015” (Bé Th−¬ng m¹i, m· sè 2005-78-011). Trong c¸c nghiªn cøu nµy th−êng tËp trung vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc c¬ cÊu hµng hãa. NÕu cã ®Ò cËp ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu th× chØ víi t− c¸ch lµ mét chØ tiªu cña ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng chø ch−a ph¶i lµ ®èi t−îng nghiªn cøu chÝnh. Do ®ã, c¸c nghiªn cøu nµy ch−a hÖ thèng ®−îc c¸c yÕu tè t¸c ®éng vµ gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 1 M« h×nh träng l−îng cßn ®−îc dÞch lµ m« h×nh hÊp dÉn. Trong luËn ¸n nµy sÏ thèng nhÊt sö dông thuËt ng÷ “m« h×nh träng l−îng”.
3 §èi víi tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang c¸c thÞ tr−êng mét c¸ch riªng lÎ. Trong ®ã ®iÓn h×nh lµ ®Ò tµi NCKH ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc “LuËn cø khoa häc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010” do PGS.TS Vò ChÝ Léc lµm chñ nhiÖm (Tr−êng §¹i häc Ngo¹i th−¬ng). Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ kÓ ®Õn c¸c ®Ò tµi cña Bé th−¬ng m¹i nh−: ¶nh h−ëng cña Liªn minh Ch©u ©u më réng ®Õn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam, m· sè B2003-78-018, CN ®Ò tµi: Vô ¢u- Mü; Quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n, m· sè 98-78-050, CN ®Ò tµi PTS. Ph¹m ThÕ H−ng; Quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú, m· sè 97-78-060, CN ®Ò tµi PTS. Ph¹m ThÕ H−ng; Mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i n−íc ta víi mét sè thÞ tr−êng chñ yÕu Nam ¸ - Trung cËn ®«ng, n¨m 2000; Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i n−íc ta víi mét sè thÞ tr−êng chñ yÕu T©y Nam ¸ - Trung cËn ®«ng, m· sè 2001-78-007, Trung t©m t− vÊn vµ ®µo t¹o kinh tÕ ®èi ngo¹i (ICTC); Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ mét sè n−íc ch©u Phi, m· sè 2002-78-002, CN ®Ò tµi NguyÔn §øc Th−¬ng,... Nh×n chung, c¸c nghiªn cøu trong n−íc míi chØ ®Ò cËp ®Õn tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChÝnh v× vËy, luËn ¸n tiÕn sü “§iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i” lµ luËn ¸n ®Çu tiªn nghiªn cøu tæng thÓ c¬ cÊu vµ c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña LuËn ¸n a. Môc tiªu nghiªn cøu Môc tiªu nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ hÖ thèng hãa vµ x©y dùng c¸c luËn cø khoa häc, trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. b. NhiÖm vô nghiªn cøu • Lµm râ kh¸i niÖm, ph©n lo¹i thÞ tr−êng xuÊt khÈu, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam • Tæng kÕt kinh nghiÖm ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña mét sè n−íc vµ rót ra bµi häc cho ViÖt Nam. • Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng vµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam b»ng c¶ ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng. • X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, chØ tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. • §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
4 4. Ph¹m vi nghiªn cøu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña LuËn ¸n a. §èi t−îng nghiªn cøu: §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ thùc tr¹ng c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Ó x¸c ®Þnh ®Þnh h−íng vµ môc tiªu ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, luËn ¸n còng sÏ nghiªn cøu c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nh»m t×m ra nh÷ng yÕu tè Nhµ n−íc cã thÓ t¸c ®éng ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. b. Ph¹m vi nghiªn cøu: VÒ mÆt thêi gian, luËn ¸n giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kÓ tõ sau §æi míi (n¨m 1986) ®Õn nay vµ ®−a ra dù b¸o vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng ®Õn n¨m 2015, tÇm nh×n 2020. VÒ kh«ng gian, luËn ¸n sÏ giíi h¹n nghiªn cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi ë 2 quèc gia lµ Trung Quèc vµ NhËt b¶n ®Ó rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. VÒ néi dung, luËn ¸n sÏ chØ nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa mµ kh«ng nghiªn cøu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu dÞch vô. Ngoµi ra, luËn ¸n sÏ kh«ng ®i s©u vµo c¬ cÊu mÆt hµng hoÆc xuÊt khÈu cña tõng mÆt hµng mµ chØ tËp trung vµo c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ ®i s©u ph©n tÝch 5 thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam lµ ASEAN, NhËt B¶n, Trung Quèc, EU vµ Hoa Kú. 5. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c-Lª Nin, luËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ®Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu ®Æt ra. Bªn c¹nh ph©n tÝch ®Þnh tÝnh nãi trªn, luËn ¸n còng sö dông ph−¬ng ph¸p tÝch ®Þnh l−îng th«ng qua viÖc ¸p dông m« h×nh träng l−îng (gravity model) vµo ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ViÖc ¸p dông m« h×nh nµy sÏ gióp ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tõng nh©n tè ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ngoµi ra, ®Ó n©ng cao chÊt l−îng luËn ¸n vµ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, t¸c gi¶ còng ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra x· héi häc ®èi víi 48 chuyªn gia trong lÜnh vùc th«ng qua b¶ng c©u hái. 6. C¸c ®ãng gãp míi cña LuËn ¸n • Trªn c¬ së hÖ thèng hãa c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y vÒ m« h×nh träng l−îng, luËn ¸n ®· chØ râ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, bao gåm 3 nhãm nh©n tè (i) Nhãm nh©n tè cung (ii) Nhãm nh©n tè cÇu (iii) Nhãm c¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë. C¸c nh©n tè nµy bao gåm c¶ nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan nh− kho¶ng c¸ch, lÞch sö quan hÖ gi÷a c¸c n−íc ®èi t¸c,... vµ c¸c nh©n tè chñ quan cã thÓ t¸c ®éng ®−îc nh− chÝnh s¸ch cña n−íc xuÊt khÈu hay nhËp khÈu,... • Th«ng qua viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµ Trung Quèc, luËn ¸n ®· rót ra 7 bµi häc kinh nghiÖm. §ã lµ (i) Chó träng
5 ®Õn thÞ tr−êng trong n−íc; (ii) G¾n thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi thÞ tr−êng nhËp khÈu, (iii) §a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (iv) §Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, (v) §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) gãp phÇn më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, (vi) §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu nh»m hç trî doanh nghiÖp trong lÜnh vùc tiÕp thÞ vµ th«ng tin, (vii) G¾n du lÞch víi xuÊt khÈu nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu. • LuËn ¸n chia qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam thµnh 4 giai ®o¹n vµ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong tõng giai ®o¹n. C¸c chØ tiªu ®−îc sö dông bao gåm sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu, sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh, thÞ phÇn trung b×nh vµ ®é ph©n t¸n cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Qua c¸c chØ tiªu ®ã, cã thÓ nhËn thÊy c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ch−a cã sù ®a d¹ng m¹nh mÏ mµ chØ lµ sù dÞch chuyÓn tõ thÞ tr−êng nµy sang c¸c thÞ tr−êng kh¸c khi cã nh÷ng biÕn ®éng trªn thÕ giíi. • LuËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®Ó ®o l−êng ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. KÕt qu¶ håi quy cña m« h×nh träng l−îng cho thÊy, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc ®èi t¸c cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cßn kho¶ng c¸ch, thuÕ nhËp khÈu kh«ng cã t¸c ®éng lín. Ngoµi ra, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi l¹i cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn xuÊt khÈu do hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu h−íng ®Õn ph©n ®o¹n thÞ tr−êng cã thu nhËp thÊp. • LuËn ¸n ®· rót ra 6 kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vµ 6 h¹n chÕ cßn tån t¹i trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Ngoµi ra, luËn ¸n còng ®· chØ râ 5 nguyªn nh©n chñ quan vµ 5 nguyªn nh©n kh¸ch quan dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ . • Trªn c¬ së dù b¸o c¸c yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi, luËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 5 quan ®iÓm cÇn qu¸n triÖt trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa. Ngoµi ra, trªn c¬ së dù b¸o t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña IMF vµ dù b¸o d©n sè cña UNPA, luËn ¸n ®· vËn dông m« h×nh träng l−îng ®· ®−îc x©y dùng ®Ó dù b¸o kim ng¹ch vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015. • LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 3 nhãm gi¶i ph¸p ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu bao gåm (i) Nhãm gi¶i ph¸p hoµn thiÖn m«i tr−êng ph¸p lý, (ii) Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ (iii) Nhãm gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam (ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hoa Kú, EU). 7. Giíi thiÖu bè côc cña LuËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, luËn ¸n ®−îc chia lµm 3 ch−¬ng: - Ch−¬ng 1: C¬ së khoa häc cña viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam - Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng hãa cña ViÖt Nam.
6 CH¦¥NG 1 C¥ Së KHOA HäC CñA VIÖC §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU hµng hãa cña viÖt nam trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i 1.1. nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n VÒ THÞ TR¦êNG xuÊt khÈu vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.1. ThÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.1.1. Kh¸i niÖm thÞ tr−êng vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu a. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm thÞ tr−êng b. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu - Thi tr−êng xuÊt khÈu th−êng cã quy m« lín h¬n thÞ tr−êng néi ®Þa. - ThÞ tr−êng xuÊt khÈu phøc t¹p h¬n thÞ tr−êng néi ®Þa: - ThÞ tr−êng xuÊt khÈu th−êng cã kho¶ng c¸ch so víi thÞ tr−êng trong n−íc. 1.1.1.2. Ph©n lo¹i thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.2. C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.2.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu vµ c¬ cÊu kinh tÕ 1.1.2.2. Kh¸i niÖm c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu 1.1.2.3. Kh¸i niÖm c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ tæng thÓ c¸c khu vùc, c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu trong kim ng¹ch xuÊt khÈu víi vÞ trÝ, tû träng t−¬ng øng vµ mèi liªn hÖ h÷u c¬ t−¬ng ®èi æn ®Þnh hîp thµnh. Gi÷a c¬ cÊu hµng vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cã mèi quan hÖ, g¾n bã chÆt chÏ. ThÞ tr−êng A ThÞ tr−êng B ThÞ tr−êng C Tæng MÆt hµng 1 Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Tû träng mÆt hµng 1 sang mÆt hµng 1 sang mÆt hµng 1 sang mÆt hµng 1 thÞ tr−êng A thÞ tr−êng B thÞ tr−êng C MÆt hµng 2 Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Tû träng mÆt hµng 2 sang mÆt hµng 2 sang mÆt hµng 2 sang mÆt hµng 2 thÞ tr−êng A thÞ tr−êng B thÞ tr−êng C MÆt hµng 3 Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Kim ng¹ch XK Tû träng mÆt hµng 3 sang mÆt hµng 3 sang mÆt hµng 3 sang mÆt hµng 3 thÞ tr−êng A thÞ tr−êng B thÞ tr−êng C Tæng Tû träng thÞ Tû träng thÞ Tû träng thÞ C¬ cÊu tr−êng A tr−êng B tr−êng C hµng xuÊt C¬ cÊu thÞ khÈu tr−êng xuÊt khÈu H×nh 1.2: Mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu hµng vµ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp 1.1.3. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.1.3.1. Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ((number of export market) – N
7 ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· cã mÆt t¹i bao nhiªu thÞ tr−êng trªn thÕ giíi. ChØ tiªu nµy cµng cao chøng tá hµng hãa ViÖt Nam ®· ®−îc xuÊt khÈu sang cµng nhiÒu n−íc. 1.1.3.2. Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh: (number of equivalent export market) - NE 1 NE = Xi ∑( )2 i X Trong ®ã: Xi lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu sang n−íc i X lµ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu VÒ mÆt to¸n häc, ®©y lµ trung b×nh ®iÒu hßa cña b×nh ph−¬ng thÞ phÇn cña tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy kh¾c phôc ®−îc t×nh tr¹ng hµng ViÖt Nam cã xuÊt hiÖn t¹i mét thÞ tr−êng nh−ng víi kim ng¹ch kh«ng ®¸ng kÓ nh−ng vÉn ®−îc tÝnh ®Õn trong chØ tiªu sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 1.1.3.3. ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) (average market share) - X ∑X i X = i N(X ) ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn møc ®é tËp trung cña c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy cµng lín thÓ hiÖn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cµng tËp trung vµo mét sè Ýt thÞ tr−êng víi thÞ phÇn cao nh−ng còng hµm ý mét sù ®a d¹ng hãa trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 1.1.3.4. §é ph©n t¸n cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu (Spread of export market) - S ∑(X i − X )2 i S= N(X ) Trong ®ã X lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu trung b×nh sang 1 thÞ tr−êng N (X ) lµ sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn møc ®é ph©n t¸n cña c¸c thÞ tr−êng so víi møc trung b×nh. VÒ mÆt to¸n häc, ®©y chÝnh lµ ®é lÖch chuÈn cña kim ng¹ch xuÊt khÈu sang tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChØ tiªu nµy cµng nhá th× c¸c thÞ tr−êng cµng gÇn víi møc trung b×nh, nghÜa lµ kh«ng cã c¸c thÞ tr−êng qu¸ lín hay qu¸ nhá. 1.2. C¸C yÕu Tè T¸C §éNG ®Õn C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU vµ KH¶ N¡NG ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.2.1. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn luång xuÊt khÈu Theo m« h×nh träng l−îng c¬ b¶n, th−¬ng m¹i gi÷a hai quèc gia sÏ tû lÖ thuËn víi quy m« cña 2 nÒn kinh tÕ vµ tû lÖ nghÞch víi kho¶ng c¸ch gi÷a 2 n−íc. X ij = αGDPi β1 GDPjβ 2 POPi β3 POPjβ 4 DIS β5 X ij Trong ®ã: lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n−íc i sang n−íc j
8 GDPi , j lµ tæng s¶n phÈm quèc néi cña n−íc i, j POPi , j lµ d©n sè cña n−íc i, j DIS ij lµ kho¶ng c¸ch gi÷a n−íc i vµ n−íc j Biªn giíi Biªn giíi §Èy n−íc xuÊt n−íc nhËp Hót khÈu khÈu N−íc xuÊt N−íc nhËp khÈu khÈu N¨ng lùc ChÝnh s¸ch “Kho¶ng ChÝnh s¸ch Søc mua cña s¶n xuÊt cña khuyÕn c¸ch” gi÷a khuyÕn thÞ tr−êng n−íc n−íc xuÊt khÝch/qu¶n lý hai n−íc khÝch/qu¶n lý nhËp khÈu khÈu xuÊt khÈu nhËp khÈu C¸c yÕu tè ¶nh C¸c yÕu tè hÊp C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung dÉn/c¶n trë h−ëng ®Õn cÇu C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn luång th−¬ng m¹i quèc tÕ H×nh 1.4: M« h×nh Träng l−îng trong th−¬ng m¹i quèc tÕ Nguån: §µo Ngäc TiÕn, 2008, [73] 1.2.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Nhãm c¸c yÕu tè cung Nhãm yÕu tè cÇu Nhãm c¸c yÕu tè hÊp dÉn/c¶n trë 1.2.3. Kh¸i niÖm vµ néi dung ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ChuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ sù thay ®æi tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ sù t¸c ®éng cña chÝnh phñ nh»m thay ®æi tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c môc tiªu ph¸t triÓn xuÊt khÈu. B¶ng 1.5: So s¸nh chuyÓn dÞch vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ChuyÓn dÞch c¬ cÊu TTXK §iÒu chØnh c¬ cÊu TTXK TÝnh chÊt Kh¸ch quan Chñ quan Chñ thÓ Doanh nghiÖp hoÆc tù ph¸t Nhµ n−íc
9 Nguyªn nh©n Thay ®æi cña c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn luång xuÊt khÈu KÕt qu¶ Thay ®æi vÒ tû träng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp VÒ mÆt néi dung, sù ®iÒu chØnh cña chÝnh phñ thùc chÊt lµ viÖc t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®Òu n¨m trong kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña chÝnh phñ. Kh¶ n¨ng t¸c ®éng kh¸c YÕu tè t¸c ®éng ®Õn nhau ®Õn c¸c thÞ tr−êng? luång xuÊt khÈu Cã Kh«ng Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña chÝnh phñ n−íc YÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¬ YÕu tè ®Èy m¹nh xuÊt xuÊt khÈu? cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu khÈu (t¨ng kim ng¹ch) Kh«ng Cã C«ng cô ®iÒu chØnh c¬ ChuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu tr−êng xuÊt khÈu H×nh 1.6: §Æc ®iÓm cña c«ng cô ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Nguån: T¸c gi¶ tæng hîp B¶ng 1.6: Kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng cña chÝnh phñ n−íc xuÊt khÈu YÕu tè T¸c ®éng ®Õn Kh¶ n¨ng c¬ cÊu thÞ tr−êng ®iÒu chØnh T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc xuÊt khÈu T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã C¬ cÊu kinh tÕ cña n−íc xuÊt khÈu T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nhËp khÈu T¸c ®éng gi¸n tiÕp Kh«ng ThÞ hiÕu cña n−íc nhËp khÈu T¸c ®éng trùc tiÕp Kh«ng Kho¶ng c¸ch gi÷a n−íc XK vµ n−íc NK T¸c ®éng trùc tiÕp Kh«ng ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua t¹o T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã nguån hµng, c¶i biÕn c¬ cÊu ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua biÖn T¸c ®éng gi¸n tiÕp Cã ph¸p tµi chÝnh tiÒn tÖ ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua c¸c T¸c ®éng trùc tiÕp Cã ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn xuÊt khÈu ChÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu T¸c ®éng trùc tiÕp ThÊp Nguån: Tæng hîp cña t¸c gi¶ Hai yÕu tè quan träng cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ cã thÓ sö dông ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng lµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu (víi môc tiªu ®Þnh h−íng thÞ tr−êng) vµ ký kÕt c¸c PTA/FTA ®Ó thay ®æi chÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu (gi¶m vµ tiÕn tíi xãa bá c¸c rµo c¶n th−¬ng m¹i). ChÝnh v× thÕ, néi dung ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu
10 cÇn tËp trung vµo nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng trùc tiÕp mµ chÝnh phñ cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cao hoÆc trung b×nh, bao gåm: - ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu th«ng qua c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu. - Thay ®æi chÝnh s¸ch cña n−íc nhËp khÈu th«ng qua viÖc ®µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ (chñ yÕu lµ c¸c FTAs vµ RTAs). 1.3. tù do hãa th−¬ng m¹i VíI VIÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.3.1. Kh¸i niÖm tù do hãa th−¬ng m¹i Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®−îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh dì bá mäi c¶n trë ®èi víi ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, bao gåm viÖc c¾t gi¶m, tiÕn tíi xo¸ bá thuÕ quan vµ hµng rµo phi thuÕ quan; xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö; t¹o lËp m«i tr−êng th«ng tho¸ng, thuËn lîi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ [41]. 1.3.2. C¸c h×nh thøc cña tù do hãa th−¬ng m¹i Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®¬n ph−¬ng. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng trong khu«n khæ cña WTO. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i th«ng qua héi nhËp khu vùc. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i song ph−¬ng. 1.3.3. T¸c ®éng cña tù do hãa th−¬ng m¹i ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu HiÖu øng më réng xuÊt khÈu ®Ò cËp ®Õn viÖc khi thùc hiÖn liªn kÕt kinh tÕ gi÷a mét nhãm n−íc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn trong nhãm ®−îc më réng vµ ph¸t triÓn mµ kh«ng lµm gi¶m xuÊt khÈu sang c¸c n−íc kh¸c ngoµi khèi. HiÖu øng chuyÓn h−íng xuÊt khÈu diÔn ra khi viÖc liªn kÕt kinh tÕ gi÷a mét nhãm n−íc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn trong nhãm ®−îc më réng nh−ng l¹i lµm lµm gi¶m xuÊt khÈu sang c¸c n−íc kh¸c ngoµi khèi. B¶ng 1.7: T¸c ®éng cña c¸c h×nh thøc tù do hãa th−¬ng m¹i ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng H×nh thøc T¸c ®éng §¬n ph−¬ng T¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. §a ph−¬ng T¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Khu vùc Trùc tiÕp ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng XK h−íng vÒ c¸c n−íc ®èi t¸c Song ph−¬ng Trùc tiÕp ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng XK h−íng vÒ n−íc ®èi t¸c Nguån: t¸c gi¶ tæng hîp 1.4. KINH NGHIÖM §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG CñA mét sè N¦íC TR£N THÕ GIíI 1.4.1. ChÝnh s¸ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña Trung quèc 1.4.2. ChÝnh s¸ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n 1.4.3. Bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam
11 1.4.3.l. Chó träng ®Õn thÞ tr−êng trong n−íc 1.4.3.2. G¾n thÞ tr−êng xuÊt khÈu víi thÞ tr−êng nhËp khÈu 1.4.3.3. §a d¹ng hãa, ®a ph−¬ng hãa thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.4.3.4. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc. 1.4.3.5. Thu hót vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.4.3.6. §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu nh»m hç trî doanh nghiÖp tiÕp cËn thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc tiÕp thÞ vµ th«ng tin 1.4.3.7. G¾n du lÞch víi xuÊt khÈu nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1.4. Sù CÇN THIÕT §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG xuÊt khÈu trong xu thÕ tù do hãa th−¬ng m¹i 1.5.1. Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn 1.5.2. Gãp phÇn khai th¸c vµ ph¸t huy lîi thÕ cña nÒn kinh tÕ 1.5.3. Lµ c¬ së ®Ó më réng vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i 1.5.4. Gióp t¨ng thu ng©n s¸ch, t¹o nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu phôc vô c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc 1.5.5. T¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n 1.5.6. Ph©n t¸n rñi ro, n©ng cao ®é æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ CH¦¥NG 2: THùC TR¹NG ®iÒu chØnh C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU hµng hãa CñA VIÖT NAM 2.1. QU¸ TR×NH §IÒU CHØNH C¥ CÊU THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU CñA VIÖT NAM 2.1.1. Giai ®o¹n 1986-1990 (b¾t ®Çu ®æi míi) 2.1.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.1.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Trong giai ®o¹n nµy, cïng víi chñ tr−¬ng chuyÓn tõ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc chñ yÕu t¸c ®éng vµo gi¶i phãng lùc l−îng s¶n xuÊt trong n−íc, tõ ®ã gióp t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu. B¶ng 2.2: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1986-1990 §.vÞ 1986 1987 1988 1989 1990 Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu % 76,0 80,3 76,8 70,7 92,9 Sè thÞ tr−êng (N) n−íc 33 32 40 39 51 Sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh (NE) n−íc 6,82 5,26 6,12 9,44 5,33 ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) TriÖu USD 21,4 24,5 24,2 39,3 55,8 §é ph©n t¸n (S) TriÖu USD 10,1 12,5 12,0 16,9 24,5 Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª
12 2.1.2. Giai ®o¹n 1991-1997 (giai ®o¹n tõ sau khñng ho¶ng ë c¸c n−íc XHCN ®Õn tr−íc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸) 2.1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.2.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Trong giai ®o¹n nµy, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta chñ yÕu h−íng ®Õn môc tiªu më réng quan hÖ, ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng. Nhê ®ã, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ tõ sau khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (n¨m 1995). B¶ng 2.4: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1990-1997 §.vÞ 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Møc ®é ®¹i diÖn % 94.9 90.7 89.5 90.5 93.1 94.1 97.6 cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) n−íc 42 54 56 65 72 133 168 Sè thÞ tr−êng ®iÒu n−íc 5,37 6,92 7,72 8,21 9,20 10,27 13,25 chØnh (NE) ThÞ phÇn trung TriÖu 47,2 43,3 47,7 56,5 70,5 51,3 53,3 b×nh ( X ) USD §é ph©n t¸n (S) TriÖu 20,2 17,2 18,1 20,8 23,7 16,4 14,4 USD Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª 2.1.3. Giai ®o¹n 1998 - 2006 (sau khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ ®Õn tr−íc khi gia nhËp WTO) 2.1.3.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.3.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Trong giai ®o¹n nµy, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, thay v× viÖc dì bá c¸c rµo c¶n ®èi víi xuÊt khÈu ®Ó t¨ng tr−ëng kim ng¹ch nh− giai ®o¹n tr−íc th× ®· h−íng vµo chÊt l−îng, ®−a ra nhiÒu hç trî cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp. ViÖc n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®−îc chó ý ®Õn, nç lùc ®µm ph¸n gia nhËp WTO, ®µm phµn BTA víi Hoa Kú, tÝch cùc héi nhËp ASEAN+. Tuy nhiªn, ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, ®Þnh h−íng cña chóng ta vÉn tiÕp tôc h−íng ®Õn c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nh− Mü, EU, NhËt B¶n, ASEAN. Do ®ã, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu còng ch−a thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn râ nÐt nµo, ®Æc biÖt vÒ chÊt l−îng. B¶ng 2.6: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 1998-2006 §.vÞ 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Møc ®é ®¹i diÖn % 99.5 98.8 99.7 97.8 97.7 97.4 95.7 91.7 99,4 cña sè liÖu Sè thÞ tr−êng (N) n−íc 177 171 185 208 220 211 189 195 180 Sè thÞ tr−êng ®iÒu n−íc 16,63 17,24 14,21 15,53 13,97 11,84 12,57 12,96 12,20
13 chØnh (NE) ThÞ phÇn trung TriÖu 53,2 101,8 78,5 76,6 84,1 167,7 329,2 572,0 219,8 b×nh ( X ) USD §é ph©n t¸n (S) TriÖu 12,5 22,9 20,1 19,1 22,3 47,6 89,4 154,1 61,2 USD Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª 2.1.4. Giai ®o¹n 2007-2008 (sau khi ViÖt Nam gia nhËp WTO) 2.1.4.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2.1.4.2. §iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu C¸c chÝnh s¸ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tiÕp tôc ®−îc ®iÒu chØnh phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vµ cam kÕt quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã, ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn th−¬ng m¹i träng ®iÓm quèc gia, ch−¬ng tr×nh Th−¬ng hiÖu quèc gia tiÕp tôc ®−îc c¶i tiÕn theo h−íng n©ng cao hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, ®Õn n¨m 2008, khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu diÔn ra ®· ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ ®iÒu chØnh thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta. B¶ng 2.8: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 2007-2008 ChØ tiªu §¬n vÞ 2007 20082 Møc ®é ®¹i diÖn cña sè liÖu % 99,2 89,8 Sè thÞ tr−êng (N) n−íc 166 50 Sè thÞ tr−êng ®iÒu chØnh (NE) n−íc 12,23 11,02 ThÞ phÇn trung b×nh ( X ) TriÖu USD 290,3 1130,3 §é ph©n t¸n (S) TriÖu USD 80,5 341 Nguån: tÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc thèng kª 2.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam 2.2.1. M« h×nh c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam M« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam: Y Y jt ln E jt = α + β 1 ln(YVNt Y jt ) + β 2 ln( VNt ) + β 3 ln Dis + β 4 T jt + ε jt PVNt Pjt KÕt qu¶ ¸p dông m« h×nh nh− sau: YVNt Y jt ln E jt = −4,629478938+ 0,978810988ln(YVNtY jt ) − 0,117906505ln( ) − 0,747993536ln Dis − 0,001632021T jt + ε jt PVNt Pjt B¶ng 2.9 : M« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam HÖ sè R2 (R Square) 0,684019477 HÖ sè R2 ®· ®iÒu chØnh (Adjusted R Square) 0,679630859 §é lÖch chuÈn (Standard Error) 1,497958322 Sè quan s¸t (Observations) 293 2 Sè liÖu 2008 lµ thèng kª ch−a ®Çy ®ñ nªn kh«ng cã ý nghÜa khi so s¸nh víi sè liÖu c¸c n¨m tr−íc ®ã
14 Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ B¶ng 2.10 : HÖ sè cña m« h×nh träng l−îng ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu HÖ sè §é lÖch chuÈn Thèng kª t Gi¸ trÞ P (Coefficients) (Standard Error) (t Stat) (P-value) HÖ sè chÆn α -4,629478938 1,731076 -2,674336 0,007915563 β 1 (Y) 0,978810988 0,051972 18,83338 3,97569E-52 β 2 (Y/P) -0,117906505 0,075021 -1,571642 0,11713161 β 3 (Dis) -0,747993536 0,132647 -5,638994 4,0815E-08 β 4 (T) -0,001632021 0,01802 -0,090566 0,927900723 Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ HÖ sè R2 cña m« h×nh lµ 68%cho thÊy c¸c nh©n tè ®−a vµo m« h×nh ®· gi¶i thÝch ®−îc 68% sù biÕn ®éng vÒ c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. C¸c yÕu tè kh¸c, bªn ngoµi m« h×nh sÏ ¶nh h−ëng ®Õn 32% nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr−êng xuÊt khÈu. C¸c yÕu tè nµy chñ yÕu bao gåm chÝnh s¸ch nhËp khÈu phi thuÕ quan cña n−íc ®èi t¸c (sÏ ®−îc ph©n tÝch ë phÇn 2.3) vµ chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (sÏ ®−îc ph©n tÝch ë phÇn 2.2.2). ¶nh h−ëng cña GDP ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu NÕu mäi yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã xu h−íng chuyÓn dÞch sang c¸c n−íc cã tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cao. ¶nh h−ëng cña thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu NÕu GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña n−íc ®èi t¸c t¨ng 1% th× xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang n−íc ®ã sÏ gi¶m 0,12%. §iÒu nµy lµm cho c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam sÏ cã xu h−íng nghiªng vÒ c¸c n−íc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi thÊp. ¶nh h−ëng cña kho¶ng c¸ch ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu Kho¶ng c¸ch t¨ng lªn sÏ lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn vµ gi¶m kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai quèc gia. Do ®ã, chóng ta khã th©m nhËp ®−îc nh÷ng thÞ tr−êng xa mµ trong nh÷ng n¨m võa qua, thÞ tr−êng c¸c n−íc ASEAN, Trung Quèc vÉn lu«n chiÕm tû träng cao trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. ¶nh h−ëng cña thuÕ quan ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu XuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh«ng bÞ c¶n trë nhiÒu bëi thuÕ nhËp khÈu cña n−íc ngoµi mµ bÞ c¶n trë nhiÒu h¬n bëi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. §iÒu nµy phï hîp víi xu thÕ cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ chuyÓn dÇn tõ thuÕ quan sang c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh− biÖn ph¸p kü thuËt hay c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i. Do ®ã, ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu, bªn c¹nh viÖc ®µm ph¸n c¸c FTA ®Ó gi¶m thuÕ nhËp khÈu, chóng ta còng cÇn chó ý ®Õn viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm vµ ®èi phã víi c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th−¬ng m¹i cña n−íc ngoµi ®Ó th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ tr−êng khã tÝnh, cã møc ®é b¶o hé cao.
15 2.2.2. ChÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam - Thiªn vÒ hç trî mét sè ho¹t ®éng XTTM truyÒn thèng (kh¶o s¸t thÞ tr−êng, héi chî triÓn l·m, th«ng tin th−¬ng m¹i...), ch−a khuyÕn khÝch nh÷ng ho¹t ®éng XTTM míi. - Néi dung hç trî ch−a hoµn thiÖn nªn h¹n chÕ hiÖu qu¶ cña c¸c sù kiÖn ®ã. - Ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ thêi h¹n cÊp t¹m øng kinh phÝ hç trî ¶nh h−ëng ®Õn sù chñ ®éng cña c¸c ®¬n vÞ tham gia, gi¶m chÊt l−îng cña c¸c ho¹t ®éng XTTM. - Mét sè ho¹t ®éng XTTM cña ®Þa ph−¬ng, cña tõng ngµnh t−¬ng xøng tÇm quèc gia nh−ng ch−a cã c¬ chÕ hç trî ®Þa ph−¬ng, ngµnh b»ng nh÷ng ch−¬ng tr×nh cô thÓ. Ngµy 21/5/2009, QuyÕt ®Þnh sè 80/2009/Q§-TTg söa ®æi. bæ sung mét sè ®iÒu cña Quy chÕ x©y dùng vµ thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh Xóc tiÕn th−¬ng m¹i (XTTM) quèc gia giai ®o¹n 2006-2010 ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng xóc tiÕn th−¬ng m¹i h−íng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 2.3. MéT Sè THÞ TR¦êNG XUÊT KHÈU CHÝNH CñA VIÖT NAM 2.3.1. ThÞ tr−êng ASEAN Kh¸i qu¸t vÒ ASEAN vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng ASEAN KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang ASEAN 2.3.2. ThÞ tr−êng NhËt B¶n Kh¸i qu¸t vÒ NhËt B¶n vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng NhËt B¶n KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n 2.3.3. ThÞ tr−êng Trung Quèc Kh¸i qu¸t vÒ Trung Quèc vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng Trung Quèc KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 2.3.4. ThÞ tr−êng EU Kh¸i qu¸t vÒ EU vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng EU KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU 2.3.5. ThÞ tr−êng Hoa Kú Kh¸i qu¸t vÒ Hoa Kú vµ mét sè quy ®Þnh ®èi víi hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam víi thÞ tr−êng Hoa Kú KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú 2.4. §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu 2.4.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc (1) Tr−íc hÕt, thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ®· tõng b−íc ®−îc më réng. KÕt qu¶ nµy ®−îc thÓ hiÖn ë sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· t¨ng tõ 33 n−íc vµ vïng l·nh thæ n¨m 1986 lªn 195 vµo n¨m 2005. §Æc biÖt, sù më réng nµy diÔn ra t−¬ng ®èi æn ®Þnh, hÇu nh−
16 trong tÊt c¶ c¸c n¨m (trõ 2000 vµ 2004) sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n¨m sau ®Òu cao h¬n n¨m tr−íc. §Æc biÖt, cã nh÷ng n¨m sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· cã sù gia t¨ng m¹nh mÏ nh− n¨m 1997 (tõ 72 lªn 133), n¨m 1998 (tõ 133 lªn 168) vµ 2002 (tõ 185 lªn 208). 250 208 220 211 200 185 189 195 168 177 171 180 166 150 133 100 54 56 65 72 50 33 40 39 51 42 32 0 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu H×nh 2.11: C¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam 1998 - 2008 Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª (2) C¬ cÊu thÞ tr−êng ®· chuyÓn dÞch, trong ®ã cã nh÷ng sù chuyÓn dÞch theo ®Þnh h−íng chiÕn l−îc cña Nhµ n−íc. Trong sè 10 khu vùc thÞ tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh theo ChiÕn l−îc xuÊt nhËp khÈu th× chØ cã 4 khu vùc ®−îc ®¸nh gi¸ ch−a ®¹t yªu cÇu. B¶ng 2.30: §¸nh gi¸ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu so víi môc tiªu chiÕn l−îc ®Õn n¨m 2005 §¬n vÞ: % ThÞ tr−êng 2001 TH Môc tiªu §¸nh gi¸ 2005 CL 2005 Toµn thÕ giíi Ch©u ¸ 60,5 50,5 57-60 V−ît møc, tèt NhËt b¶n 16,7 14,5 15-16 Ch−a ®¹t, ch−a tèt ASEAN 17 16,9 23-25 V−ît møc, tèt Trung Quèc 9,4 9,6 16-18 Ch−a ®¹t, kh«ng tèt Ch©u ¢u 25,3 18 26-27 Ch−a ®¹t, kh«ng tèt EU 20 16 21-22 Ch−a ®¹t, kh«ng tèt SNG vµ §«ng ¢u 1,5-2 Ch©u Mü 22 9,3 V−ît møc, ®ét ph¸ 5-6 Hoa Kú 20 7,1 V−ît møc, ®ét ph¸ Australia vµ New Zealand 8 3-5 V−ît møc, tèt 6,8 C¸c khu vùc kh¸c 2,5 2 §¹t yªu cÇu 1,1 Nguån: ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i, 2009 (3) C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®· cã nh÷ng thÞ tr−êng míi, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n tõ n¨m 2001 ®Õn nay. Trong ®ã, ®¸ng chó ý nhÊt lµ ®· ®ét ph¸ xuÊt khÈu thµnh c«ng, duy tr× ®−îc thÞ phÇn trªn thÞ tr−êng Hoa Kú, thÞ tr−êng nhËp khÈu hµng hãa lín nhÊt thÕ giíi, do nh÷ng nç lùc ký kÕt ®−îc HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i song ph−¬ng víi Hoa Kú (th¸ng 7/2000). Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ ghi nhËn viÖc më réng thÞ tr−êng ch©u §¹i d−¬ng. (4) Bªn c¹nh sù më réng vÒ sè l−îng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, trong thêi gian qua, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta ®· cã sù biÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh vÒ chÊt l−îng. §iÒu nµy cã thÓ thÊy ®−îc th«ng qua sè l−îng thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh. N¨m 1986, chØ tiªu nµy ®−îc ®¸nh gi¸ ë møc 6,82 th× ®Õn n¨m 2005 ®· t¨ng lªn 2,96.
17 0.0471x y = 5,7659e 20 16.63 17.24 R2 = 0,6295 15 15.53 13.25 14.21 13.97 12.57 12.96 12.2 12.23 11.84 10 9.44 9.2 10.27 7.72 8.21 6.82 6.12 6.92 5 5.26 5.33 5.37 0 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh H×nh 2.12: C¸c chØ tiªu c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam 1998 - 2008 Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª (5) Vai trß cña ChÝnh phñ, thÓ hiÖn qua c¸c chÝnh s¸ch xuÊt khÈu trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµ kh¸ tèt. Trong cuéc kh¶o s¸t cña t¸c gi¶, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®−îc ®¸nh gi¸ trªn thang Likert 5 ®iÓm. Trong sè 10 yÕu tè ®−îc ®−a ra th× chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lµ yÕu tè ®−îc ®¸nh gi¸ cao nhÊt, víi møc ®¸nh gi¸ lµ 4,23, tøc lµ gÇn víi møc cao nhÊt (5). 5 4.23 4.13 3.71 3.89 3.94 3.98 4 3.38 3.13 3.38 3 2.57 2 1 0 T¨ng tr−ëng D©n sè cña C¬ cÊu kinh tÕ T¨ng tr−ëng D©n sè cña ThÞ hiÕu tiªu ChÝnh s¸ch ChÝnh s¸ch Kho¶ng c¸ch TruyÒn thèng kinh tÕ cña ViÖt Nam cña ViÖt Nam kinh tÕ cña n−íc ®èi t¸c dïng cña xuÊt khÈu cña nhËp khÈu cña ®iah lý quan hÖ ViÖt Nam n−íc ®èi t¸c n−íc ®èi t¸c ViÖt Nam n−íc ®èi t¸c H×nh 2.14: C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam Nguån: Kh¶o s¸t cña t¸c gi¶ (6) ViÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ cã nh÷ng sù tiÕn bé râ nÐt qua c¸c thêi kú. Giai ®o¹n 1986-1990, träng t©m cña chÝnh s¸ch lµ ®Þnh h×nh c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng vµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt trong n−íc mµ ch−a cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÕ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu; Giai ®o¹n 1991-1997, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng h−íng ®Õn môc tiªu më réng quan hÖ th−¬ng m¹i, héi nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi; Giai ®o¹n 1998-2006, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng h−íng ®Õn môc tiªu x©m nhËp v÷ng ch¾c trªn vµo thÞ tr−êng lín (Mü, NhËt B¶n, EU,...); Giai ®o¹n 2007-nay, viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu nh»m võa tr¸nh t¨ng tr−ëng m¹nh t¹i c¸c thÞ tr−êng lín, võa ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr−êng tiÒm n¨ng. 2.4.2. Mét sè tån t¹i (1) Tuy c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta ®· cã sù chuyÓn biÕn nh−ng ch−a thËt sù ®a d¹ng hãa. T¹i tõng thêi kú, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña chóng ta ®Òu chØ tËp trung vµo mét sè Ýt thÞ tr−êng: 6 n−íc xuÊt khÈu lín nhÊt lu«n chiÕm 77,7%; 64% vµ 58,7% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña chóng ta trong mçi thêi kú. Tuy tû träng nµy gi¶m dÇn thÓ hiÖn sù ®a d¹ng hãa h¬n trong c¬ cÊu thÞ tr−êng nh−ng vÉn cßn qu¸ lín, dÉn tíi sù phô thuéc cña xuÊt khÈu n−íc ta vµo mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín.
18 (2) Sù c¶i thiÖn trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a æn ®Þnh, vÉn cßn cã nh÷ng giai ®o¹n møc ®é ®a d¹ng hãa thÞ tr−êng kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng lªn mµ cßn gi¶m ®i. NÕu xem xÐt sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®iÒu chØnh, h×nh 2.12 cho thÊy giai ®o¹n 1998-2006, chØ tiªu nµy cã xu h−íng gi¶m. (3) C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña n−íc ta mang tÝnh phô thuéc qu¸ lín, chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng tõ bªn ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua, c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta ®· cã Ýt nhÊt 2 lÇn khñng ho¶ng. LÇn 1 n¨m 1991, khi CNXH ë Liªn X« cò vµ c¸c n−íc §«ng ¢u sôp ®æ; LÇn 2 n¨m 1998 khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ diÔn ra. Nh÷ng lÇn khñng ho¶ng nµy ®Òu ¶nh h−ëng lín kh«ng chØ ®Õn kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. Trong khi gi÷a c¸c lÇn khñng ho¶ng, khi yÕu tè bªn ngoµi t−¬ng ®èi æn ®Þnh th× c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña chóng ta còng kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ nµo. Nãi mét c¸ch kh¸c, hµng hãa ViÖt Nam x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr−êng n−íc ngoµi cßn ch−a v÷ng ch¾c. (4) ChÝnh phñ ch−a cã nh÷ng chiÕn l−îc, ®Þnh h−íng thÞ tr−êng xuÊt khÈu râ rµng vµ phï hîp víi thùc tiÔn. Cho ®Õn nay, ViÖt Nam cã 2 v¨n b¶n ph¸p lý x¸c ®Þnh ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Õn n¨m 2010: - ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu thêi kú 2001-2010 do Bé Th−¬ng m¹i (nay lµ Bé C«ng Th−¬ng) ban hµnh ngµy 16/9/2000). - §Ò ¸n ph¸t triÓn xuÊt khÈu giai ®o¹n 2006-2010 ®−îc phª duyÖt t¹i QuyÕt ®Þnh sè 156/2006/Q§-Ttg ngµy 30/6/2006 cña Thñ t−íng chÝnh phñ. (5) Sù chuyÓn dÞch trong c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cßn thÕ hiÖn sù thiÕu kiÓm so¸t vµ ®Þnh h−íng cña ChÝnh phñ. B¶ng 2.29 cho thÊy trong sè 10 khu vùc thÞ tr−êng th× cã ®Õn 5 khu vùc thÞ tr−êng cã sù t¨ng/gi¶m tû träng v−ît qu¸ ®Þnh h−íng chiÕn l−îc. ë gãc ®é tÝch cùc, cã thÓ nh×n nhËn ®©y lµ kÕt qu¶ cña viÖc th©m nhËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, ®èi víi c¬ cÊu thÞ tr−êng, viÖc t¨ng tr−ëng qu¸ nhanh, tËp trung qu¸ møc vµo mét khu vùc còng sÏ lµ ®iÒu kh«ng tèt v× dÉn ®Õn sù phô thuéc. (6) Nh÷ng chÝnh s¸ch xóc tiÕn xuÊt khÈu cña ChÝnh phñ ch−a cã t¸c ®éng m¹nh trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu thÞ tr−êng. C¸c ho¹t ®éng trong ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn th−¬ng m¹i träng ®iÓm cã xu h−íng ®Þnh h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu mÆt hµng nhiÒu h¬n c¬ cÊu thÞ tr−êng. Cho ®Õn gÇn ®©y (tõ 2009) th× míi b¾t ®Çu cã nh÷ng ho¹t ®éng t¸c ®éng m¹nh vµ trùc tiÕp ®Õn c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu. 2.4.3. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n chñ quan (1) N¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam cßn h¹n chÕ, ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thÞ tr−êng xa, thÞ tr−êng khã tÝnh. (2) ChÝnh phñ ch−a thùc sù quan t©m ®Õn ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu, cßn thiÕu nh÷ng chÝnh s¸ch thÞ tr−êng cã hiÖu qu¶. §iÒu ®ã lµm sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu cña ViÖt nam mang tÝnh tù ph¸t mµ ch−a cã sù ®iÒu chØnh cña Nhµ n−íc.