Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Định hướng đào tạo và sử dụng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Định hướng đào tạo và sử dụng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030" được nghiên cứu với mục tiêu: Nghiên cứu góp phần định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN đến năm 2030.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Định hướng đào tạo và sử dụng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030

1 2 PHẦN MỞ ĐẦU 4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT ở 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án nước ngoài bằng NSNN; Việc thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng người tốt Từ năm 2000, Chính phủ triển khai “chương trình đào tạo cán bộ khoa học, kỹ nghiệp về nước trong khuôn khổ các chương trình, đề án gửi người đi học nước ngoài thuật ở nước ngoài bằng NSNN” (Đề án 322, 356, 911 và 599). Theo một số đánh giá bằng NSNN do Bộ GD&ĐT quản lý. Điều đó có nghĩa là không đề cập trong nghiên và nhận định, việc gửi người đi đào tạo nước ngoài bằng NSNN sau 15 năm triển cứu việc gửi người đi học nước ngoài bằng nguồn vốn ngoài ngân sách, không nghiên khai thực hiện tương đối thuận lợi và đi đúng hướng. Tuy nhiên, dư luận xã hội đang cứu việc gửi người đi học nước ngoài bằng nguồn vốn ngân sách địa phương; Xem đặt ra một số câu hỏi liên quan đến tính phù hợp và những đóng góp của các Đề án. xét các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới thực hiện định hướng đào Để trả lời các câu hỏi, cần có những công trình nghiên cứu chuyên sâu. Cho đến nay, tạo và sử dụng cán bộ KHKT đã tốt nghiệp về nước. chưa có bất cứ công trình nghiên cứu khoa học nào nghiên cứu các vấn đề dư luận đặt a) Phạm vi nghiên cứu ra. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài “Định hướng đào tạo và sử dụng đội ngũ KHKT đào - Không gian nghiên cứu: trên phạm vi cả nước đối với các đề án. Phần đánh tạo ở nước ngoài bằng NSNN đến năm 2030” làm đề tài luận án tiến sỹ khoa học giá thực trạng tập trung váo Đề án 322/356. kinh tế là hết sức cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn, đóng vai trò quan - Thời gian nghiên cứu từ năm 2000 (thời điểm bắt đầu triển khai đề án trọng cho nâng cao hiệu quả và hoàn thành mục tiêu của các chương trình, đề án đào 322/356) đến năm 2014 (năm kết thúc đề án) và định hướng đến năm 2030. tạo người Việt Nam ở nước ngoài bằng nguồn vốn NSNN. - Nội dung nghiên cứu tập trung vào định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ 2. Mục tiêu nghiên cứu KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. a) Mục tiêu chung: Nghiên cứu góp phần định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ 5. Phương pháp nghiên cứu KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN đến năm 2030. Đề tài sử dụng kết hợp nhiều phương pháp trong nghiên cứu: b) Mục tiêu cụ thể: - Phương pháp nghiên cứu tại bàn để phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các - Hình thành cơ sở lý luận cho định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào vấn đề lý luận liên quan đến nguồn vốn con người, phát triển nguồn vốn con người và tạo ở nước ngoài bằng NSNN. vai trò của nguồn nhân lực chất lượng cao, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao - Nghiên cứu thực tiễn và xu hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT của các đối với phát triển của một quốc gia, định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT nước trên thế giới. đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. - Đánh giá việc thực hiện định hướng, thực trạng đào tạo và sử dụng cán bộ - Phương pháp nghiên cứu định tính bao gồm khảo sát, điều tra cán bộ KHKT đi KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên học theo đề án 322/356; các cơ quan, đơn vị cử người đi học và sử dụng họ khi về nhân hạn chế việc thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước. Phương pháp này sẽ đặt cơ sở và hướng đi hợp lý cho các phân tích định lượng. nước ngoài bằng NSNN. - Phương pháp nghiên cứu định lượng để xác định những nhân tố ảnh hưởng và - Làm rõ các nguyên nhân, nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện định hướng đánh giá mức độ tác động của các nhân tố đến mức độ hài lòng của người đi học đối đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT được đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. với chương trình, quyết định học tiếp và quyết định quay về công tác. - Đề xuất quan điểm, xây dựng định hướng cho việc đào tạo và sử dụng cán bộ - Phương pháp chuyên gia hỗ trợ tác giả tập trung chính xác vào các yếu tố có KHKT ở nước ngoài bằng NSNN đến năm 2030. vai trò quan trọng trong việc thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT - Đề xuất giải pháp thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo bằng NSNN tại nước ngoài. được đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN trong thời gian tới. Phương pháp thu thập dữ liệu: Nguồn dữ liệu sử dụng bao gồm dữ liệu thứ 3. Câu hỏi nghiên cứu cấp và dữ liệu sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp thu thập qua các tài liệu, báo cáo, cơ sở dữ liệu - Định hướng gửi người đi đào tạo nước ngoài bằng NSNN bao gồm những nội của các cơ quan có liên quan (Bộ GD&ĐT, Cục Đào tạo với nước ngoài). Dữ liệu sơ dung gì và tiêu chí để đánh giá thực hiện định hướng đấy? cấp thu thập từ phát phiếu điều tra khảo sát thu thập ý kiến của những lưu học sinh - Đánh giá việc sử dụng cán bộ KHKT đi học nước ngoài về dựa trên những tiêu (LHS) đã tốt nghiệp về nước và đánh giá từ các cơ quan có người đi học theo chương chí nào? trình học bổng 322/356 về tình hình sử dụng và làm việc của người học tại cơ quan, - Những nhân tố nào tác động đến việc thực hiện định hướng đào tạo cán bộ đơn vị sử dụng người học. KHKT ở nước ngoài bằng NSNN? 6. Những đóng góp mới của luận án - Những nhân tố nào tác động đến việc sử dụng hiệu quả cán bộ KHKT đào tạo - Xây dựng cơ sở lý luận, khung nghiên cứu về định hướng đào tạo và sử dụng cán ở nước ngoài bằng NSNN sau khi tốt nghiệp? bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. Đưa ra các khái niệm, quan niệm về định - Làm thế nào để có định hướng đào tạo tốt, cần phải có những thay đổi gì trong hướng đào tạo và sử dụng đội ngũ cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. tương lai để giúp có định hướng đào tạo tốt và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực được - Đánh giá toàn diện việc thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ đào tạo này? KHKT đào tạo ở nước ngoài trong thời gian qua.
3 4 - Xác định những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện định hướng đào tạo và sử 1.2. Các nghiên cứu về đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật ở nước ngoài dụng cán bộ KHKT được đào tạo bằng NSNN ở nước ngoài. bằng ngân sách nhà nước - Chỉ ra được những bất cập, hạn chế trong định hướng đào tạo và sử dụng cán Theo Bennett (1993), các du học sinh ra nước ngoài học tập không chỉ tiếp thu bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN của Nhà nước theo đuổi. được những tinh hoa KHKT của các nước tiên tiến, mà còn tiếp thu được sự đa dạng - Khuyến cáo định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học đào tạo ở nước ngoài về văn hóa, phát triển năng lực, cơ hội việc làm và khả năng thích ứng của mỗi cá bằng NSNN trong tương lai (ví dụ: định hướng ngành nghề đào tạo ưu tiên, kinh phí đào nhân trong môi trường hội nhập quốc tế. Jinyoung Kim (1998) cho rằng, đối với các tạo, số lượng đào tạo, phân bổ kinh phí đào tạo, nước và cơ sở cử đi đào tạo,....). nước đang phát triển, việc cử người đi đào tạo ở nước ngoài sẽ đóng góp tiếp nhận - Đề xuất các giải pháp để thực hiện các định hướng gửi cán bộ đi đào tạo ở nước kiến thức tiên tiến và do đó giúp tăng trưởng kinh tế. ngoài bằng NSNN, tránh lãng phí, tiết kiệm NSNN, phát huy năng lực đội ngũ được đào Jovanovic và Rob (1989), Rustichini và Schmitz (1991) và Tamura (1991) chỉ ra tạo. rằng có mối quan hệ tỷ lệ thuận giữa khoảng trống kiến thức và lợi ích đem lại đối với 7. Kết cấu của luận án người thụ hưởng quá trình đào tạo.Tuy nhiên, đối với một nước đang phát triển mà có Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án trình độ vốn con người quá thấp thì có thể không hưởng lợi từ việc nhập khẩu kiến gồm 4 chương. Cụ thể như sau: thức thông qua cử người đi đào tạo ở nước ngoài vì việc cử đi đào tạo sẽ rất tốn kém. Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ Mặt khác, cũng có một số quan điểm cho rằng sinh viên đến từ các nước đang khoa học kỹ thuật gửi đi học nước ngoài bằng ngân sách nhà nước phát triển được cử đi đào tạo ở nước ngoài chỉ đơn thuần tiếp cận các giá trị và suy Chương 2: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế về định hướng đào tạo và sử nghĩ của phương Tây, những giá trị này không có liên quan đến thực tế phát triển của dụng cán bộ khoa học kỹ thuật gửi đi học nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đất nước họ. Việc học tập ở nước ngoài đóng một vai trò không liên quan, hoặc thậm Chương 3: Thực trạng thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa chí có tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận kiến thức tiên tiến để thúc đẩy phát triển học kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước trong những năm qua kinh tế ở các nước đang phát triển (Jinyoung Kim, 1998) (nghiên cứu đề án 322/356) 1.3. Các nghiên cứu về sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở nước Chương 4: Định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật gửi đi ngoài bằng ngân sách nhà nước trở về sau khi tốt nghiệp học nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030. Cai (2003) cho biết, mấu chốt để thu hút người học ở nước ngoài trở về nước làm việc đó là phải xây dựng được môi trường làm việc để những người trở về có thể phát huy năng lực khả năng của mình. CHƯƠNG 1 Kwok và Leland (1982) cũng cho rằng thiếu cơ hội việc làm, cơ hội phát triển TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ĐỊNH HƯỚNG ĐÀO TẠO nghề nghiệp, mức lương thấp và tâm lý thích ở nước ngoài là những yếu tố quyết VÀ SỬ DỤNG CÁN BỘ KHOA HỌC KỸ THUẬT GỬI ĐI HỌC định việc ở lại của sinh viên tốt nghiệp. Khả năng và mức độ gắn kết hoạt động và Ở NƯỚC NGOÀI BẰNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC các mối quan hệ trong nước được quyết định bởi chính mục tiêu và quan điểm cá 1.1. Các nghiên cứu về cán bộ khoa học kỹ thuật và vai trò của cán bộ khoa nhân của người trở về (Dean Xu, 2009). học kỹ thuật đối với sự phát triển của quốc gia Zweig (2006) liệt kê có ít nhất 5 vấn đề hàng đầu đối với việc sử dụng những Nguồn nhân lực KHKT có những đặc trưng cơ bản: Thứ nhất, được đào tạo người trở về nước sau tốt nghiệp. Đó là: i) không có có hội phát triển sự nghiệp; ii) trình độ cao; Thứ hai, có kỹ năng nghề nghiệp nhất định về một lĩnh vực chuyên môn thiếu thốn cơ sở vật chất trang thiết thiết bị hiện đại nên điều kiện làm việc khó khăn; nghiệp vụ được phân công thực hiện (OECD, 1975; UNESCO, 2011). iii) môi trường làm việc không tạo cơ hội cho phát triển nghề nghiệp, không có cơ hội Theo Temple (2001), sự gia tăng vốn con người dẫn tới mức năng suất cao, ảnh thay đổi công việc; iv) điều kiện sống thấp, không có tương lai tốt hơn cho người hưởng tới tăng trưởng kinh tế. Okoh (1980) cho rằng một nguồn nhân lực đông đảo thân bằng khi ở lại nước ngoài, và v) ít cơ hội trao đổi với học giả quốc tế. có trình độ cao đã trở thành điều kiện tiên quyết cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Zeng Fanqing (2005) cho rằng có 3 vấn đề chính cần lưu ý khi thu nhận và sử P.A.Samuelson - (nhà kinh tế học người Mỹ) cho rằng, có bốn nhân tố ảnh hưởng tới dụng những người được đào tạo ở nước ngoài trở về nước làm việc. Một là, cần có tăng trưởng và phát triển kinh tế là: (1) nhân lực, (2) tài nguyên thiên nhiên, (3) cấu mục tiêu rõ ràng khi việc sử dụng họ. Hai là, cần kết hợp sử dụng đồng thời cả người thành tư bản và (4) kỹ thuật - công nghệ. được đào tạo ở nước ngoài và người không được đào tạo ở nước ngoài. Ba là, cần Các lý thuyết tăng trưởng gần đây chỉ ra rằng, một nền kinh tế muốn tăng quan tâm giữ chân người giỏi được đào tạo nước ngoài. trưởng nhanh và ở mức cao phải dựa trên ít nhất ba trụ cột cơ bản : i) áp dụng công 1.4. Đánh giá tổng quan nghiên cứu nghệ mới; ii) phát triển hạ tầng cơ sở hiện đại; và iii) nâng cao chất lượng nguồn 1.4.1. Những nội dung nghiên cứu đã thống nhất làm cơ sở lý luận và thực nhân lực. Trong đó, động lực quan trọng nhất chính là đội ngũ nhân lực được đào tạo, tiễn cho luận án. đặc biệt là nhân lực có trình độ và kỹ năng nghề cao. Nhìn chung, các nghiên cứu đã tập trung vào những vấn đề chủ yếu sau đây:
5 6 Thứ nhất, thống nhất các khái niệm liên quan đến cán bộ KHKT; vai trò của một nước khác. Việc ngày càng có nhiều người đi ra nước ngoài học tập được cho là cán bộ KHKT và chiến lược đào tạo cán bộ KHKT trong phát triển kinh tế-xã hội đối gắn liền với quá trình quốc tế chương trình GDĐH như kết quả của quá trình toàn với một quốc gia. cầu hóa, của sự tăng cường mở rộng liên kết các hoạt động kinh tế và văn hóa - xã Thứ hai, những nội dung kinh tế và xã hội của giáo dục và đào tạo được biểu hội của các quốc gia trên thế giới. hiện thông qua nguồn vốn con người; đầu tư giáo dục đào tạo là đầu tư vào nguồn 2.1.1.2. Những đòi hỏi về phát triển đất nước và khả năng tài chính quốc gia vốn con người, là đầu tư cho phát triển và cho tương lai; vai trò của giáo dục và khoa Việc mở rộng quy mô gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo phụ thuộc chủ học trong phát triển quốc gia đối với tất cả các nước, kể cả phát triển và đang phát yếu vào khả năng tài chính quốc gia. Nói chung, việc cân nhắc mức độ đầu tư về tài triển. chính đối với gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo phải được đặt trong bối cảnh Thứ ba, quốc tế hóa và toàn cầu hóa giáo dục đại học là một xu hướng không kinh tế tổng thể của mỗi nước; sự lựa chọn chính trị giữa các ưu tiên trong ngắn hạn, thể đảo ngược trong bối cảnh của toàn cầu hóa kinh tế. Hiện tượng sinh viên ra nước trung hạn và dài hạn của quốc gia. Việc cung cấp tài chính cho gửi cán bộ KHKT ra ngoài học tập thể hiện sự chuyển dịch giáo dục đại học qua biên giới và là một nội nước ngoài đào tạo có vai trò nổi bật trong kế hoạch xây dựng chính sách phát triển dung của phân công lao động quốc tế đáp ứng yêu cầu của nền sản xuất hậu công nguồn nhân lực trình độ, chất lượng cao của hầu hết các nước trên khắp thế giới. nghiệp, đặc biệt trong nền kinh tế tri thức. 2.1.1.3. Sự phát triển của hệ thống giáo dục đại học trong nước Thứ tư, xu hướng gửi người đi học nước ngoài là tất yếu và có xu thế gia tăng; Tại các nước đang phát triển, những nhân tố tác động mạnh mẽ nhất đến việc lợi ích quốc gia của việc gửi học sinh, sinh viên ra nước ngoài học tập và nghiên cứu gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo là hệ thống GDĐH trong nước và nhu cầu và lý do ưu tiên NSNN đầu tư đào tạo cán bộ KHKT ở nước ngoài bằng NSNN. đòi hỏi về đội ngũ cán bộ KHKT để phát triển đất nước. Hệ thống GDĐH của các Thứ năm, những vấn đề có tính nguyên tắc về sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước này đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Thách thức lớn nhất là việc mở nước ngoài bằng NSNN sau khi về nước; những khía cạnh hiệu quả sử dụng những rộng quy mô đào tạo, dẫn đến tình trạng thiếu hụt đội ngũ cán bộ giảng dạy trình độ người học ở nước ngoài khi trở về nước ở những quốc gia đang phát triển; quan điểm cao được đào tạo kỹ lưỡng. Như một kết quả, các cơ sở giáo dục ĐH gặp rất nhiều sử dụng, các nhân tố ảnh hưởng và xu hướng quá trình sử dụng. khó khăn trong việc thiết kế chương trình và vì vậy, nói chung rất ít thực hiện một 1.4.2. Các vấn đề chưa nghiên cứu và còn tranh luận cách nhất quán tiêu chuẩn đào tạo cao. Thứ nhất, chưa có các nghiên cứu lý thuyết chuyên sâu về định hướng đào tạo 2.1.2. Vai trò và ý nghĩa của việc gửi cán bộ khoa học kỹ thuật ra nước cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN cả ở trong nước và ở nước ngoài. ngoài đào tạo bằng ngân sách nhà nước Thứ hai, chưa có nghiên cứu nào của tác giả nước ngoài đánh giá về đào tạo và Gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo bằng NSNN không chỉ giải quyết sử dụng cán bộ KHKT gửi đi học ở nước ngoài bằng NSNN của Việt Nam; ở trong những vấn đề KH&CN, mà còn tác động to lớn tới toàn bộ đời sống kinh tế- xã hội nước cũng chưa có công trình nghiên cứu chính thức nào, phần lớn chỉ dừng lại ở các của mỗi quốc gia, thúc đẩy quá trình CNH, HĐH, hình thành nền kinh tế tri thức, góp báo cáo của Bộ GD&ĐT. phần tăng nhanh năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của các nước đang Thứ ba, một số bài viết chuyên khảo chưa đưa ra được nhận xét chính xác hoặc phát triển. có nhưng còn chưa rõ nét, cơ sở chưa vững chắc, hạn chế về dung lượng, phạm vi, Gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo bằng NSNN giúp các nước đang phát nội dung và phương pháp tiếp cận. Hầu như các bài viết chỉ nêu hiện tượng và dừng triển rút ngắn khoảng cách trình độ phát triển với các nước công nghiệp trên cơ sở lại ở góc độ tranh luận, nêu quan điểm hay khai thác thông tin nên chưa góp phần hệ xây dựng hoặc bổ sung năng lực hệ thống giáo dục ĐH mỗi nước thông qua việc thống hóa thành cơ sở lý luận đặt nền móng cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ cung cấp cơ hội học hỏi thêm các môn học không có ở trong nước; đồng thời tạo lập thống chính sách và cơ chế để nâng cao hiệu quả việc đưa cán bộ KHKT đi đào tạo ở sự kết nối, giao lưu giữa các nền văn hóa, góp phần xây dựng sự hiểu biết và tin cậy nước ngoài và sử dụng nguồn cán bộ này sau khi tốt nghiệp về nước. giữa các quốc gia, giúp đẩy nhanh quá trình hội nhập, chuyển giao và tiếp thu KH&CN, đồng thời quốc tế hóa hoạt động nghiên cứu và GDĐH. CHƯƠNG 2 2.1.3. Xu hướng tất yếu của việc gửi người đi học nước ngoài ở các nước CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ đang phát triển ĐỊNH HƯỚNG ĐÀO TẠO VÀ SỬ DỤNG CÁN BỘ KHOA HỌC KỸ Gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo đã trở thành một xu thế thế giới không THUẬT GỬI ĐI HỌC NƯỚC NGOÀI BẰNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC thể đảo ngược vì những lý do chính sau đây: 2.1. Cơ sở lý luận Thứ nhất, có tính phổ biến ở nhiều nước trên thế giới, diễn ra từ nhiều thế kỷ 2.1.1. Bối cảnh gửi cán bộ khoa học kỹ thuật đi đào tạo ở nước ngoài bằng trước kéo dài đến nay ngân sách nhà nước Thứ hai, không chỉ diễn ra ở các nước đang phát triển mà còn ở cả các nước đã 2.1.1.1. Toàn cầu hóa kinh tế và quốc tế hóa giáo dục đại học phát triển. Quốc tế hóa và toàn cầu hóa GDĐH đã tạo tiền đề và làm ngày càng phong phú Thứ ba, ngày càng có xu hướng được mở rộng về quy mô. hơn các chương trình và chính sách đưa sinh viên của một nước này sang học tập ở
7 8 Thứ tư, tập trung vào một số ngành/lĩnh vực chủ yếu, bao gồm: GD&ĐT; tại; đóng góp vào sự phát triển của cơ quan, tổ chức sau khi về nước; cơ chế, chính sách nghiên cứu khoa học; quản lý công và tư vấn chính sách; kỹ thuật-công nghệ cao và quản lý, thu hút, sử dụng nguồn nhân lực được đào tạo ở nước ngoài trở về. những ngành công nghiệp mũi nhọn; phát triển môi trường kinh tế tư nhân và kinh tế 2.1.5.2. Đánh giá các yếu tố tác động tri thức. Để đánh giá các yếu tố tác động đến định hướng, sử dụng phương pháp chuyên 2.1.4. Định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật ở nước ngoài gia, phương pháp định tính và định lượng. Phương pháp chuyên gia để hỗ trợ việc tập bằng ngân sách nhà nước trung xác định chính xác các yếu tố có vai trò tác động đến định hướng đào tạo và sử 2.1.4.1. Khái niệm và nội hàm dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN; Phương pháp định tính nhằm Định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN: là hệ thống các quan điểm, mục tiêu, chỉ tiêu, yêu cầu cần đạt được cho việc đánh giá mức độ hài lòng của người học đối với chương trình và điều chỉnh sự phù gửi cán bộ đi đào tạo ở nước ngoài và việc sử dụng hiệu quả cán bộ KHKT tốt hợp giữa điều kiện thực tế với thang đo nhị phân (0 và 1) và thang đo Likert 7 mức nghiệp vể nước cùng với cùng các giải pháp, chính sách nhằm sử dụng một cách tốt thu thập thông tin về sự hài lòng của LHS, được sắp xếp từ thấp đến cao (1: hoàn nhất các nguồn lực, lợi thế, cơ hội để đạt được mục tiêu đặt ra phù hợp với điều kiện toàn không hài lòng và 7: hoàn toàn hài lòng). Phương pháp định lượng nhằm kiểm thực tế của đất nước và đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước định mức độ tác động của các nhân tố đến mức độ hài lòng của của người học với trong một khoảng thời gian nhất định nói chung, của mỗi ngành, nghề, lĩnh vực sản chương trình học bổng, việc quyết định đi học tiếp, lý do quay trở về công tác,… để xuất và dịch vụ nói riêng. từ đó nghiên cứu đánh giá các yếu tố tác động đến định hướng đào tạo và sử dụng cán Nội dung định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. bằng NSNN bao gồm: - Các quan điểm và mục tiêu của định hướng . Nghiên cứu định lượng được tiến hành trên cơ sở kết quả nghiên cứu định tính - Hệ thống chỉ tiêu gửi cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài (bao gồm: quy mô, số liệu thống kê mô tả và kiểm định các thang đo thông qua hệ số Cronbach’s Alpha; cơ cấu ngành nghề đào tạo, cơ cấu đối tượng đào tạo, cơ cấu trình độ đào tạo, và cơ cấu đồng thời tác giả sử dụng phương pháp phân tích nhân tố khám phá EFA nước gửi đi đào tạo) và để sử dụng hiệu quả cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài tốt (Exploratory Factor Analysis) để khai thác các thành phần chính. Cuối cùng, tác giả nghiệp về nước (bao gồm: tỷ lệ người tốt nghiệp, số lượng người được bổ nhiệm chức sử dụng các mô hình Binary Logistic (Fisher đề xuất 1936) đánh giá mức độ phụ danh, chức vụ, vị trí công tác cao hơn sau tốt nghiệp, số lượng công trình nghiên cứu, thuộc giữa sự hài lòng,và quyết định tiếp tục học lên và quyết định về nước. sách tham khảo, bài báo công bố, các đề tài nhiệm vụ nghiên cứu khoa học tham gia, Các bước nghiên cứu bao gồm: giải thưởng nghiên cứu khoa học sau tốt nghiệp về nước, sáng chế, giải pháp hữu ích). i) Phân tích tương quan với bảng số liệu định tính - Hệ thống chính sách, giải pháp để thực hiện định hướng . 2.1.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ Tiến hành kiểm định χ 2 về tính độc lập của 2 dấu hiệu định tính A và B với các KHKT gửi đi học nước ngoài bằng NSNN thuộc tính tương ứng: A1, A2, … , Ah và B1, B2, … , Bk bằng việc sử dụng bảng - Các nhân tố ảnh hưởng đến định hướng đào tạo: i) Xu thế phát triển và chính Crosstable có 2 dấu hiệu định tính A và B với cặp giả thuyết: sách quốc gia; ii) Khả năng ngân sách; iii) Nhu cầu, khả năng của đối tượng đào tạo; H0 : A và B độc lập  iv) Đặc điểm, chuyên môn ngành nghề đào tạo, và v) Các điều kiện đảm bảo thực hiện H1 : A và B phụ thuộc (Kinh phí đào tạo; cơ sở đào tạo; quản lý chương trình, thủ tục giải quyết đi học,..). Khi n khá lớn, tiêu chuẩn kiểm định cho cặp giả thuyết sẽ là: - Các nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng: i) Chính sách sử dụng người học sau tốt    h k nij 2    W α = χ 2 = n ∑∑ − 1; χ 2 > χ α ( h − 1, k − 1) 2 nghiệp; ii) Môi trường, điều kiện làm việc; iii) Lương, thưởng và phúc lợi; iv) Cơ hội   i =1 j =1 ni .m j       nghề nghiệp, thăng tiến; v) Chính sách quản lý, thu hút sử dụng; vi) Chính sách tạo ii) Xác định các hệ số tương quan động lực phi vật chất; vii) Mức độ thỏa mãn của người lao động. Kiểm định phi tham số trên đây chỉ xác định được giữa 2 dấu hiệu định tính có 2.1.5. Đánh giá thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học kỹ quan hệ với nhau hay không. Để đo mức độ liên hệ giữa 2 dấu hiệu đó, tác giả sử thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước dụng hệ số liên hợp Pearson (P): 2.1.5.1. Đánh giá thực hiện Nội dung bao gồm quá trình đào tạo, quản lý và sử dụng người học. Nghiên cứu χ2 P= với 0 ≤ P ≤ 1 phân tích thực trạng quy mô, số lượng người được gửi đi học, cơ cấu ngành nghề, trình n+ χ2 độ đào tạo và quốc gia lựa chọn gửi người đến học; số người đã về nước; vị trí việc làm, Hoặc hệ số Cramer‘s V đặc điểm nghề nghiệp, trình độ học vấn và chuyên môn nghiệp vụ, tuổi đời của các đối  χ2  1/ 2 tượng được gửi đi học; sự phù hợp giữa ngành nghề/lĩnh vực đào tạo với công việc hiện K =   n. min( h − 1, k − 1) 
9 10 iii) Phân tích nhân tố khám phá EFA (Exploratory factor analysis) với phân CHƯƠNG 3 tích thành phần chính PCA (Principal components analysis) THỰC TRẠNG THỰC HIỆN ĐỊNH HƯỚNG ĐÀO TẠO VÀ SỬ DỤNG Kiểm định thang đo của các biến số, tác giả sử dụng hệ số Cronbach’s Alpha CÁN BỘ KHOA HỌC KỸ THUẬT ĐÀO TẠO Ở NƯỚC NGOÀI (α) để loại trừ sự vô lý nếu có trong các câu trả lời. BẰNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRONG NHỮNG NĂM QUA (NGHIÊN CỨU ĐỀ ÁN 322/365) Giả định chúng ta cần tính một đại lượng gộp của K thành 3.1. Tổng quan các Đề án, Chương trình đào tạo ở nước ngoài bằng ngân phần: X = Y1 + Y2 + ... + Yk thì hệ số Cronbach’s Alpha được định nghĩa:  K  sách nhà nước đã triển khai do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý K  ∑ Yi  2 σ 3.1.1. Các Đề án, chương trình đào tạo ở nước ngoài bằng nguồn vốn ngân α= 1 − i =1 2  sách nhà nước do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý K −1  σX    Từ năm 2000 đến năm 2014, nhà nước đã triển khai 8 chương trình, đề án gửi cán Với σ Yi là phương sai của thành phần thứ I và σ X là phương sai của tổng các 2  2 bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo bằng NSNN dưới 2 hình thức: Cấp phát NSNN trực thành phần. tiếp và xử lý nợ. Trình độ đào tạo ưu tiên là đại học và sau đại học (bao gồm TS, Th.S và iii) Xây dựng mô hình hồi quy Binary Logistic ĐH). Tổng số đã gửi là 16.149 người, trong đó gần một nửa (7.246 người) đi theo đường Mô hình Binary Logistic là mô hình hồi quy 1 biến nhị phân (chỉ nhận hai giá hiệp định. Số còn lại nhận học bổng NSNN cấp phát trực tiếp (8.903 người). trị 0 và 1) theo các biến độc lập và có cấu trúc: 3.1.2. Tổng quan tình hình sử dụng nguồn nhân lực khoa học kỹ thuật đào pi tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý Yi = Ln( ) = β1 + β 2 X 2i + ... + β 2 X ki + ui Dựa trên phân tích thực trạng và kết quả khảo sát, luận án rút ra được những 1 − pi nhận xét chính như sau: Trong đó Y là biến phụ thuộc, nhận hai giá trị là 0 và 1. Các biến X lần lượt là Thứ nhất, cán bộ KHKT tốt nghiệp về nước đã bổ sung thêm vào đội ngũ cán các biến giải thích trong mô hình (chính là các nhân tố được bộ có trình độ chuyên môn cao, đáp ứng yêu cầu công tác đào tạo, nghiên cứu, quản 2.2. Kinh nghiệm quốc tế về đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực khoa học lý của các cơ quan và trở thành các cán bộ nòng cốt trong cơ quan. kỹ thuật ở nước ngoài và bài học cho Việt Nam Thứ hai, sinh viên, cán bộ KHKT đi học theo các Đề án đào tạo ở nước ngoài Từ nghiên cứu thực tiễn của một số quốc gia trên thế giới, luận án rút ra được bằng NSNN khi trở về có trình độ ngoại ngữ tốt, có nhiều đóng góp trong sự nghiệp đào tạo, nghiên cứu và quản lý, phát huy được năng lực, kiến thức chuyên môn được một số bài học cụ thể để Việt Nam có thể tham khảo được như sau: đào tạo, có mối quan hệ chặt chẽ với cơ sở đào tạo đã học tập, số lượng công trình Một là, gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo phải được xem là một xu thế, nghiên cứu hợp tác với nước ngoài, số bài báo khoa học quốc tế tăng lên đáng kể. định hướng chính; một cấu phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển GDĐT Thứ ba, cơ chế ưu đãi để thu hút và sử dụng đối tượng sinh viên đi học nước và KHCN. Cần tăng cường đầu tư kinh phí đào tạo để tăng quy mô, số lượng người ngoài sau tốt nghiệp còn chưa được các cơ quan nhà nước quan tâm, đặc biệt là số gửi đi đào tạo nước ngoài bằng NSNN. sinh viên đi học trở về nước rất ít được các cơ quan nhà nước tuyển dụng do bị hạn Hai là, cần có định hướng rõ ràng, cụ thể về cơ cấu đào tạo bao gồm bậc đào chế về chỉ tiêu và điều kiện tuyển dụng cán bộ. tạo, nước gửi đi đào tạo, ngành nghề đào tạo. Thứ tư, đối tượng người học đã có cơ quan công tác trước khi đi học, việc trở Ba là, chương trình học bổng quốc gia cần thiết lập mối quan hệ chặt chẽ với về nước làm việc chủ yếu người làm việc tại cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, nhiều trường hợp khi trở về cũng chưa được thu nhận hết. Những người muốn vào làm cơ nhiều cơ sở GDĐH trên thế giới, các tổ chức giáo dục quốc tế, các cơ quan quản lý quan nhà nước gặp khó khăn về biên chế và chưa có chủ trương khuyến khích các cơ giáo dục các nước để có thỏa thuận hợp tác cùng cấp học bổng nhằm tăng cơ hội học quan nhà nước tiếp nhận người tốt nghiệp nước ngoài về nước. tập tại các nước và tiết kiệm kinh phí đào tạo. Thứ năm, việc điều tra, thu thập ý kiến về tình hình công tác của LHS đã tốt Bốn là, việc gửi cán bộ KHKT ra nước ngoài đào tạo phải gắn với định hướng nghiệp và ý kiến từ các cơ quan có LHS theo chương trình học bổng Việt Nam về phát triển KT-XH của từng giai đoạn, tình hình làm việc của người học tốt nghiệp tại cơ quan và sử dụng cán bộ của cơ Năm là, đẩy mạnh phát triển các cơ sở đào tạo và nghiên cứu khoa học hiện quan còn gặp khó khăn và hạn chế. hữu ở trong nước; xây dựng một số trường ĐH và các ngành/lĩnh vực đào tạo, nghiên 3.2. Phân tích thực trạng thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng của Đề cứu then chốt đạt trình độ tiên tiến quốc tế. án 322/356 3.2.1. Định hướng đào tạo và sử dụng của đề án, chương trình Sáu là, có nhận thức và quan điểm đúng đắn về sử dụng đội ngũ cán bộ KHKT 3.2.1.1. Mục tiêu chung được đào tạo ở nước ngoài trở về. Đề án có mục tiêu là đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ KHKT thuộc các lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế-xã hội nói chung, từ trình độ ĐH trở lên nhằm
11 12 đáp ứng yêu cầu thực hiện mục tiêu đào tạo, xây dựng nguồn nhân lực phục vụ công Giai đoạn từ 2000-2005, cơ cấu ngành nghề gửi đi đào tạo khối các ngành cuộc CNH, HĐH đất nước. KHKT và công nghệ chiếm khoảng 70,8% , còn lại, khối các ngành khoa học xã hội, 3.2.1.2. Định hướng đào tạo của Đề án nhân văn, kinh tế, quản lý, nghệ thuật chiếm 29,2%. Giai đoạn 2006-2012, tỷ lệ LHS a) Quy mô, chỉ tiêu đào tạo học khối ngành khoa học tự nhiên-KHKT và công nghệ giảm xuống chỉ còn chiếm Theo kế hoạch, giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2010, tổng số chỉ tiêu tuyển 62,8%; trong khi khối các ngành khoa học xã hội, nhân văn, kinh tế, quản lý và nghệ sinh gửi đi đào tạo nước ngoài bằng nguồn vốn NSNN theo đề án là 4.000, bao gồm thuật tăng lên chiếm đến 37,2%. Một số ngành khoa học công nghệ mũi nhọn như 2.000 chỉ tiêu đào tạo tiến sỹ; 1.000 chỉ tiêu đào tạo thạc sỹ; 500 chỉ tiêu đào tạo kỹ công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới và công nghệ thông tin chiếm một tỷ lệ sư, cử nhân và 500 chỉ tiêu thực tập sinh khoa học. đáng kể trong cơ cấu ngành nghề đào tạo. b) Đối tượng đào tạo - Cơ cấu trình độ đào tạo Đề án tập trung đào tạo và bồi dưỡng các đối tượng là cán bộ KHKT tại các Trong tổng số LHS thực tuyển, tỷ lệ đào tạo TS chiếm đến 52,63%; tỷ lệ đào trường ĐH trọng điểm, các viện nghiên cứu đầu ngành, các phòng thí nghiệm trọng tạo Th.S chiếm 28,37%; thực tập sinh khoa học và đào tạo trình độ ĐH lần lượt 5,6% điểm và khu công nghệ cao; cán bộ KHKT đang trực tiếp chỉ đạo sản xuất kinh và 13,40%. Trên thực tế, số LHS đã gửi đi học tính đến tháng 12/2013 là 5.237 doanh, tham gia hoạch định chính sách phát triển KT-XH; cán bộ, công chức và sinh người, trong đó đào tạo trình độ TS chiếm 46,15%; trình độ Th.S chiếm 31,45%; viên có thành tích xuất sắc. thực tập sinh chiếm 5,12% và ĐH chiếm chiếm 17,28%. c) Cơ cấu ngành nghề, trình độ, nước gửi đi đào tạo - Cơ cấu nước gửi đi đào tạo Đề án ưu tiên cho những ngành KHCN trọng điểm như công nghệ thông tin; LHS được gửi đi đào tạo tại 35 quốc gia trên toàn thế giới, trong đó các nước công nghệ sinh học; công nghệ vật liệu và các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, kinh tế - châu Âu chiếm khoảng 51,33%. Số còn lạị là các nước châu Á: 19,61%; châu Úc xã hội mà trong nước chưa có điều kiện đào tạo hoặc chưa đáp ứng đủ yêu cầu về 15,1% và châu Mỹ 13,96%. Phần lớn LHS theo học tại các nước Pháp, Đức, Anh, chất lượng đào tạo. Các trình độ đào tạo bao gồm: TS, Th.S, Kỹ sư, cử nhân; Thực Hoa Kỳ, Úc, Canada và Nga. tập sinh khoa học. Nơi gửi đi đào tạo chủ yếu là các nước phát triển. Đã có hơn 800 trường ĐH trên thế giới tiếp nhận LHS Việt Nam, trong đó có 3.2.1.3. Định hướng sử dụng của Đề án nhiều trường danh tiếng, thuộc nhóm 100 trường ĐH hàng đầu thế giới theo bảng xếp Đề án xây dựng và phát triển nguồn nhân lực KHKT có chất lượng chuyên hạng của Time Higher Education (THE). môn cao, hoạt động trong các lĩnh vực đào tạo, nghiên cứu ứng dụng, có khả năng - Kinh phí NSNN cho hoạt động đào tạo tiếp nhận, ứng dụng, phát triển công nghệ hiện đại của thế giới đồng thời có khả năng Tổng số kinh phí đã cấp cho đề án từ năm 2000 đến hết năm 2013 là gần 4.000 nghiên cứu giải quyết những vấn đề của Việt Nam và khi trở về sẽ cùng với đội ngũ tỷ đồng (tương đương khoảng 230 triệu USD), bình quân mỗi năm chi 286 tỷ đồng. cán bộ KHKT trong nước tham gia xây dựng hệ thống pháp luật, hoạch định chính Tính trung bình đã thực hiện chi khoảng 33.000 USD/LHS tính đều tất cả các nước. sách, chiến lược và quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, đàm phán quốc tế, phát triển 3.2.2.2. Phân tích thực trạng thực hiện định hướng đào tạo theo bộ số liệu khoa học-công nghệ, giáo dục, y tế,….. Những cán bộ KHKT này sẽ là nhân tố đóng khảo sát người học và cơ quan cử đi học và sử dụng người tốt nghiệp vai trò quan trọng góp phần nâng cao chất lượng của các trường đại học, viện nghiên a) Theo bộ số liệu khảo sát người học cứu đầu ngành, các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia. i) Độ tuổi và giới tính: Tuổi đời của hầu hết cán bộ KHKT gửi ra nước ngoài 3.2.2. Phân tích thực trạng thực hiện định hướng đào tạo cán bộ khoa học đào tạo còn rất trẻ (hơn 88,58% ở độ tuổi 25- 45). Nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn nữ kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước theo đề án 322/356 giới (57,6% và 40,7%). 3.2.2.1. Phân tích thực trạng thực hiện định hướng đào tạo theo số liệu thứ cấp ii) Lĩnh vực làm việc và kinh nghiệm công tác: LHS trước khi đi học chủ yếu (theo báo cáo của Đề án) làm việc trong các lĩnh vực giáo dục, y tế và nghiên cứu khoa học (chiếm 60,2%). a) Quy mô, chỉ tiêu đào tạo Hơn 45% số người đã có kinh nghiệm công tác từ 5 năm trở lên và 48% có kinh Tính đến tháng 12/2012 tổng số LHS thực tuyển là 6.821 người, so với kế nghiệm từ 1 đến 5 năm. hoạch đề ra tăng 70,52% (tăng 2.821 người). iii) Lý do xin đi học: 88,1% LHS cho biết lý do quan trọng nhất để họ tham gia b) Đối tượng đào tạo vào chương trình học bổng là để “nâng cao kiến thức” và khoảng 58,2% có nhu cầu LHS trúng tuyển để gửi đi đào tạo ở nước ngoài trong khuôn khổ đề án là “bằng cấp cao hơn”. "Cơ hội thăng tiến", “bổ sung kiến thức” và “học ngoại ngữ” người của gần 300 cơ quan, đơn vị; trong đó, hơn 200 là các cơ sở đào tạo và viện không phải là lý do quan trọng nhất để thu hút học viên tham gia chương trình học nghiên cứu khoa học. Điểm đáng chú ý là trong tổng số lượng LHS trúng tuyển là cán bổng học tập ở nước ngoài bằng NSNN. bộ, giảng viên các trường ĐH, CĐ và các viện nghiên cứu chiếm xấp xỉ 80% và iv) Vị trí và tình trạng việc làm: Theo kết quả nghiên cứu, vị trí công tác của chiếm khoảng 90% tổng số người được gửi đi đào tạo trình độ TS. LHS trước khi đi học có mối tương quan với lý do đi học nước ngoài. Cụ thể, đối với c) Cơ cấu ngành nghề, trình độ, nước gửi đi đào tạo đối tượng LHS là Lãnh đạo, quản lý, lý do đi học chính là để “Nâng cao kiến thức”. - Cơ cấu ngành nghề đào tạo Trong khi đó, đối tượng LHS là chuyên gia/chuyên viên/giảng viên/nghiên cứu viên
13 14 lý do đi học chính là “Nâng cao kiến thức" và “Cần bằng cấp cao hơn” và đối với đối và chưa có sự điều chỉnh kịp thời so với những biến động kinh tế gây ra không ít khó tượng nhân viên lại là "Nâng cao kiến thức" và "Cơ hội thăng tiến". khăn cho người học, làm ảnh hưởng tới chất lượng học tập và nghiên cứu của LHS. v) Ngành nghề, lĩnh vực chuyên môn: Nghiên cứu cho thấy có xu hướng Việc giải quyết các thủ tục hành chính còn chậm gây khó khăn cho các LHS. Công chuyển dịch ngành học trước khi đi học nước ngoài và ngành học đi học từ ngành Kỹ tác tiếp nhận LHS về nước chưa kịp thời. Chưa có biện pháp xử lí đủ mạnh và thuật, Công nghệ (xu hướng giảm) sang các ngành Khoa học xã hội (xu hướng tăng) nghiêm khắc đối với những trường hợp đi đào tạo ở nước ngoài nhưng không về hay Kinh tế và Quản lý (xu hướng tăng). nước đúng thời hạn quy định. vi) Khả năng ngoại ngữ và bảng điểm học tập: Phần lớn những người tham gia 3.2.3. Phân tích thực trạng sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở nước khảo sát khẳng định có đủ điều kiện, đáp ứng yêu cầu về ngoại ngữ.. ngoài bằng ngân sách nhà nước theo đề án 322/356 vii) Thời gian xét tuyển, hình thức nộp hồ sơ và hướng dẫn giải đáp thắc mắc: 3.2.3.1. Phân tích thực trạng theo số liệu thứ cấp (báo cáo của Đề án) Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng có sự tương quan giữa Bậc học đăng ký với mức độ Theo số liệu của Bộ GD&ĐT, tính đến tháng 4/2014, đề án 322/356 đã có hài lòng đối với chương trình học bổng (9/14 tiêu chí có tương quan với mức ý nghĩa 4.367 LHS tốt nghiệp về nước, bằng 83,38% tổng số đã gửi đi. Trong tổng số 4.367 10%). Có đến gần 20% đối tượng đăng ký học bậc học Th.S chưa hài lòng với công LHS tốt nghiệp về nước, bao gồm 1.852 TS (42,4%), 1.467 Th.S (33,59%), 268 thực tác hướng dẫn và giải đáp thắc mắc của chương trình học bổng. Với bậc học TS, con tập sinh (chiếm 6,13%) và 780 ĐH (17,86%). số này cũng là trên 15%. Hầu hết các trường ĐH lớn của Việt Nam đã có LHS đi học theo đề án tốt viii) Mức học bổng: Khoảng 28,7% LHS bậc Th.S và 26,03% bậc TS đánh giá nghiệp trở về làm việc. Những cán bộ được đào tạo đã góp phần nâng cao chất lượng chưa hài lòng với mức học bổng được cấp. giáo dục ở các trường ĐH, thúc đẩy phát triển KHCN. Đã có cán bộ tốt nghiệp trở về ix) Chọn trường và chọn nước đi học. Khoảng 57% LHS quyết định chọn cơ làm việc và giữ các chức vụ cao. sở đào tạo và nước đi học căn cứ vào chuyên môn đã học; 30% chọn trường do quen 3.2.3.2. Phân tích thực trạng theo bộ số liệu khảo sát người học và cơ quan sử biết giáo sư và hơn 24% do bạn bè giới thiệu. Một số khác muốn chọn trường và dụng người tốt nghiệp nước nổi tiếng (23,7%) hoặc lấy thông tin trên mạng (23,2%). Mức sinh hoạt phí và a) Kết quả nghiên cứu số liệu khảo sát người học do thời gian học cũng là các lý do để LHS chọn trường. Theo kết quả khảo sát, xấp xỉ 80% LHS cho biết về nước đúng hạn. Phần lớn x) Thủ tục nhập học và sau khi về nước. Khoảng 66% LHS có đánh giá tích trong số họ trở về chủ yếu do thực hiện cam kết với chương trình học bổng, hoặc với cực với công tác giải quyết thủ tục đi học, thủ tục hỗ trợ trong quá trình học và thủ cơ quan cử đi học, hay có gia đình, người thân ở trong nước. Lý do chính trở về là để tục sau khi kết thúc khóa học. Có khoảng 20% LHS đánh giá tiêu cực về các công tác xây dựng đất nước. hỗ trợ của chương trình học bổng trong suốt quá trình từ khi đi học đến khi trở về. 49,4% LHS sau khi trở về có vị trí công việc tốt hơn trước khi đi học, khoảng xi) Về các yếu tố có ảnh hưởng đến hoạt động học tập tại nước ngoài, tác động 2,4% cho biết vị trí công việc hiện tại của họ thấp hơn trước khi đi học. LHS khối lớn nhất là yếu tố tài chính (66,7%). Tiếp theo là yếu tố ngôn ngữ (64,1%) và yếu tố ngành kỹ thuật-công nghệ và kinh tế có tỷ lệ thành công nhiều nhất so với các ngành sức khỏe (55,6%). học khác (53,7% và 52,0%). Tương quan giữa ngành học và quốc gia đến học, tỷ lệ LHS khối ngành khoa 92,3% LHS học xong trở về làm việc ở cơ quan cũ. Lý do trở về là phù hợp học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ học tập và nghiên cứu chủ yếu tại châu Âu (xấp chuyên môn (75,1%); nghề nghiệp được tôn trọng (38,4%); phù hợp môi trường làm xỉ 50%); tiếp đến là châu Á (26,5%). Khối ngành khoa học xã hội có xu hướng đi việc (34%) và có các cơ hội học tập và nghiên cứu tiếp cao hơn (30%). Khoảng 4,5% học tại châu Á (36,4%), ngành Kinh tế có xu hướng đi học tại Mỹ và Canada LHS quay về làm việc cho cơ quan cũ vì chính sách khuyến khích tài năng; 6,2% vì yếu (41,7%), sau đó đến các nước châu Âu (33,3%). Tỷ lệ LHS khối ngành Y, Dược đăng tố tiền lương và thu nhập; 10,2% do cơ chế quản lý và 17,5% do có cơ hội thăng tiến. ký đi học tại châu Âu và châu Á tương đương nhau (44,4%). Những khó khăn của LHS khi trở về thường là do văn hóa thay đổi (30%); b) Theo bộ số liệu khảo sát cơ quan sử dụng người tốt nghiệp không thích hợp với công việc mới (16,2%); không thích ứng được với đồng nghiệp Kết quả nghiên cứu cho thấy gần 66% các cơ quan, đơn vị nhận định: đề án có (15%); không được bố trí công việc phù hợp (30%); không hài lòng về mức lương tác dụng thiết thực để thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ. 75% đơn hiện tại (64,5%); khen thưởng chưa công bằng (46,1%); không hài lòng với môi vị cho biết đa số cán bộ cử đi học hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu của trường làm việc và trang thiết bị (53,3%); do cơ chế quản lý gò bó, thiếu linh hoạt mình và trở về làm việc đúng hạn, chỉ một vài trường hợp rất nhỏ về nước chậm. Một (55,1%); không có cơ hội phát triển nghề nghiệp (37,7%); thiếu chính sách khuyến số trường hợp bị gia hạn thời gian học tập chủ yếu vì lý do khách quan.Trên 45% cơ khích tài năng (50,3%); thiếu cơ hội thăng tiến (33,5%) và không được tạo điều kiện quan, đơn vị đánh giá các cán bộ đều được cử đi đào tạo tại các trường ĐH tiên tiến có học tập nâng cao và nghiên cứu khoa học (20%). chất lượng tốt, có nhiều cơ sở đào tạo thuộc nhóm trường hàng đầu trên thế giới. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những LHS tốt nghiệp tại các nước như 57,1% đánh giá Đề án được quản lý bởi các cơ quan có trách nhiệm. Quy mô Hoa Kỳ, Úc, Anh, Pháp, Đức và Nhật Bản thường được đồng nghiệp đánh giá cao. đào tạo, kinh phí của đề án còn hạn hẹp. Một số tiêu chí tuyển chọn các đơn vị khó b) Theo nghiên cứu số liệu khảo sát cơ quan sử dụng người tốt nghiệp đáp ứng. Mức quy định về sinh hoạt phí, học phí và các khoản hỗ trợ khác còn thấp
15 16 Phần lớn các đơn vị được khảo sát đánh giá những người đi học về có trình độ của quá trình xin học bổng và mức độ thuận lợi trong quá trình học tại cơ sở đào tạo chuyên môn, áp dụng tốt kiến thức mới vào công tác quản lý, giảng dạy, nghiên cứu;. có ảnh hưởng không tích cực và làm giảm mức độ hài lòng của lưu học sinh. Ngoài ra, đội ngũ cán bộ này còn là đầu mối liên hệ với các giáo sư nước ngoài. Trên 3.2.4.3. Mô hình đánh giá quyết định có quay lại cơ quan cũ công tác sau quá 50% đơn vị cho biết cán bộ, giảng viên sau khi hoàn thành khóa đào tạo được bố trí trình học tập tại nước ngoài: công việc phù hợp. 42,8% đơn vị cho biết người đi học về trở thành những trụ cột của Mô hình [3]: Y3i = Ln( pi ) = β 0 + β1 I1i + β 2 I 2i + β 3 I 3i + u3i đơn vị, giữ các trọng trách quan trọng như lãnh đạo đơn vị, được giao chủ nhiệm các 1 − pi nhiệm vụ nghiên cứu các cấp. Trong đó Y3 là Anh/Chị có dự định quay trở lại cơ quan cũ để làm việc hay 34,2% đơn vị cho rằng chính sách đãi ngộ, điều kiện làm việc dành cho các cán không. Y3 = 1 nếu LHS có quyết định quay lại cơ quan cũ làm việc, Y3=0 nếu bộ và giảng viên khi đi học theo Đề án về nhìn chung còn thấp, đây là nguyên nhân ngược lại; p3i= P(Y3i=1). chính khiến đội ngũ cán bộ, giảng viên xin chuyển công tác khi hết thời gian cam kết Với kết quả phân tích, thì yếu tố mang lại quyết định quay về nước và quay về phục vụ tại cơ quan hoặc không quay trở lại cơ quan công tác sau khi hoàn thành cơ quan cũ công tác sau khi đi học đó là công việc phù hợp với chuyên môn và có cơ khóa học. Một số cán bộ sau khi hoàn thành khóa học tự ý bỏ việc hoặc về cơ quan hội học tập và nghiên cứu cao hơn. làm việc một thời gian ngắn lại xin chuyển công tác ra khỏi cơ quan, tăng nguy cơ 3.2.5. Đánh giá việc thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa chảy máu chất xám trong đội ngũ cán bộ KHKT nhận học bổng NSNN. học kỹ thuật ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước 3.2.4. Đánh giá các yếu tố tác động đến định hướng đào tạo và sử dụng cán 3.2.5.1. Ưu điểm bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước bằng mô a) Về đào tạo: hình định lượng Thứ nhất, chương trình đã đóng góp một phần không nhỏ vào việc đào tạo Luận án xây dựng mô hình phân tích định lượng các nhân tố tác động đến sự nguồn nhân lực KHKT trình độ và chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của công cuộc hài lòng của LHS với chương trình học bổng, việc quyết định đi học tiếp, lý do quay CNH-HĐH đất nước. trở về công tác,… để nhằm phân tích, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến định hướng Thứ hai, phương thức đào tạo cán bộ KHKT ở nước ngoài bằng NSNN bước đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN. đầu đã không chỉ tạo cơ hội, mà còn động viên, khuyến khích các tổ chức, cá nhân 3.2.4.1. Mô hình đánh giá tác động của các nhân tố tới sự hài lòng của lưu học sinh quan tâm đúng mức đến việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ của mỗi người nói Mô hình [1]: Ln( pi ) = β 0 + β1 F1i + β 2 F2i + β3 F3i + β 4 F4i + β5 F5i + β6 F6i + β 7 F7i + u1i riêng và nguồn nhân lực KHKT của đơn vị nói chung. 1 − pi Thứ ba, đề án đã gửi cán bộ KHKT đi đào tạo tại nhiều cơ sở đào tạo chất lượng Trong đó: Trong đó Y1 là sự hài lòng của cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài cao ở các nước tiên tiến phát triển, góp phần mở rộng mối giao lưu, hội nhập giữa các cơ bằng NSNN . Y1 = 1 nếu LHS hài lòng, Y1=0 nếu ngược lại, pi = P(Y1=1) sở đào tạo, nghiên cứu của Việt Nam với các tổ chức KHCN nước ngoài. Kết quả ước lượng cho thấy trong các yếu tố có ảnh hưởng tích cực thực sự Thứ tư, bằng việc gửi đi đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao, các chuyên gia đầu đến mức độ hài lòng của LHS thì mức đóng góp lớn nhất vào việc làm thay đổi quyết ngành thuộc các ngành nghề/ lĩnh vực mà trong nước chưa có điều kiện đào tạo hoặc có định này lại thuộc về mức thuận lợi trong cuộc sống ở nước ngoài, kế tiếp là các mức đào tạo nhưng chưa đáp ứng yêu cầu về chất lượng, đề án góp phần quan trọng trong độ thuận lợi khi bắt đầu xin học bổng và quá trình học tập tại nước ngoài. Các nhân việc hỗ trợ các tổ chức, đơn vị đào tạo và nghiên cứu trong nước phát triển. tố rào cản ngôn ngữ, văn hóa và vấn đề tài chính, có ảnh hưởng không tích cực và Thứ năm, cán bộ KHKT được gửi đi học theo các trình độ hầu hết hoàn thành làm giảm mức độ hài lòng của lưu học sinh. khóa học và đạt kết quả cao trong học tập và nghiên cứu. 3.2.4.2. Mô hình đánh giá tác động của các nhân tố tới quyết định học lên tiếp Thứ sáu, tỷ lệ LHS trở lại làm việc tại cơ quan cũ đạt cao (trên 95%). của lưu học sinh b) Về sử dụng người học trở về sau tốt nghiệp: Mô hình [2]: Ln( p2i ) = β 0 + β1 F1i + β 2 F2i + β 3 F3i + β 4 F4i + β5 F5i + β 6 F6i + β 7 F7i + u2i Thứ nhất, hầu hết những người được gửi đi đào tạo sau khi về nước đã được 1 − p2 i sử dụng, bố trí vào vị trí công việc đúng chuyên môn và trình độ đào tạo. Trong đó Y2 là Anh/Chị có dự định học tiếp lên cao nữa hay không. Y2 = 1 Thứ hai, những cán bộ KHKT được đào tạo về nước bước đầu đã phát huy nếu LHS có quyết định học tiếp lên thêm, Y2=0 nếu ngược lại; p2i= P(Y2i=1). được hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu của đơn vị cử đi học và sử dụng lao động. Kết quả ước lượng cho thấy trong các yếu tố có ảnh hưởng tích cực thực sự c) Nguyên nhân: đến mức độ hài lòng của LHS thì mức đóng góp lớn nhất vào việc làm thay đổi quyết - Về đào tạo: định này lại thuộc về các vấn đề tài chính, kế tiếp là 02 nhân tố mức độ phù hợp của i) Công tác đào tạo cán bộ KHKT ở nước ngoài bằng NSNN trong thời gian ngành học và sự hỗ trợ của chương trình học bổng. Ảnh hưởng của nhân tố rào cản vừa qua có tính chiến lược, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và rất kịp thời trong việc ngôn ngữ, văn hóa là tích cực nhưng khá yếu. Các nhân tố mức độ thuận lợi ban đầu bổ sung nhân lực có trình độ cao cho sự phát triển của đất nước. ii) Công tác tuyển sinh của Đề án được tốt, đã đáp ứng được yêu cầu tuyển chọn các LHS đảm bảo chất lượng để họ đạt được kết quả học tập tốt nhất.
17 18 iii) Trong quá trình thực hiện, đề án đã tăng cường các hoạt động hợp tác quốc - Về sử dụng: tế, tranh thủ nguồn lực và sự trợ giúp quốc tế về mọi mặt để nâng cao chất lượng đào i) Chưa có định hướng cụ thể để sử dụng hiệu quả cán bộ KHKT đào tạo ở tạo, công tác quản lý. nước ngoài tốt nghiệp về nước iv) Đội ngũ nhân lực KHKT có chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp trình độ ii) Chưa có cơ chế, chính sách nhằm thu hút, sử dụng và ưu đãi cho nhân lực quốc tế trong nhiều ngành, lĩnh vực công nghệ hiện đại đáp ứng nhu cầu nhân lực đào tạo ở nước ngoài sau khi tốt nghiệp, về nước hoặc có cơ chế chính sách nhưng chất lượng cao của các cơ quan, đơn vị trong quá trình phát triển theo chiều sâu và chưa đủ lớn, hấp dẫn. hội nhập quốc tế. iii) Chế độ lương bổng, đãi ngộ đối với đội ngũ nhân lực KHKT đào tạo ở - Về sử dụng: nước ngoài bộc lộ nhiều bất cập. i) Những người tốt nghiệp trở về đơn vị cũ công tác đã tạo lập được uy tín, phát huy vai trò hạt nhân, tác động tích cực đến đồng nghiệp, cơ quan và đơn vị trong giải CHƯƠNG 4 quyết, xử lý những vấn đề thuộc chuyên môn, nghiệp vụ. ĐỊNH HƯỚNG ĐÀO TẠO VÀ SỬ DỤNG CÁN BỘ ii) Khả năng sử dụng ngoại ngữ trong giao tiếp, làm việc của cán bộ KHKT KHOA HỌC KỸ THUẬT GỬI ĐI HỌC NƯỚC NGOÀI đào tạo ở nước ngoài tốt, khả năng ứng dụng kiến thức đã học để tăng năng suất lao BẰNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ĐẾN NĂM 2030 động có xu hướng ngày càng tăng. 4.1. Căn cứ định hướng đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật ra nước ngoài 3.2.5.2. Hạn chế đào tạo bằng ngân sách nhà nước a) Về đào tạo: 4.1.1. Xu hướng phát triển khoa học công nghệ và ngành nghề của thế giới i) Quy mô đào tạo vượt quá kế hoạch, chỉ tiêu được phê duyệt của đề án. và Việt Nam trong những năm tới ii) Số lượng người thực tế gửi đi học hàng năm thường thấp hơn số người được tuyển. Có thể khẳng định rằng, hiện nay và những năm tiếp theo KH&CN vẫn sẽ là iii) Cơ cấu đào tạo các nhóm ngành nghề chưa hợp lý và thiếu định hướng. lĩnh vực then chốt, có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của iv) Cơ cấu đối tượng đào tạo, trình độ đào tạo có nhiều điểm bất cập, chưa hợp lý. nhân loại. Quốc gia nào có nền KH&CN tiên tiến, hiện đại thì quốc gia đó sẽ trở nên v) Việc gửi người đi đào tạo theo nước chưa có định hướng. giàu có và thịnh vượng. b) Về sử dụng người học trở về sau tốt nghiệp: Để bắt kịp với xu thế của thời đại, trong thời gian tới, việc đào tạo nguồn nhân i) Một số cơ quan, đơn vị chưa quan tâm đúng mức đến việc sử dụng các LHS lực của nước ta cần chú ý tới: i) Đội ngũ cán bộ giảng dạy có trình độ cao (đầu sau khi tốt nghiệp trở về làm việc. ngành) trong các trường ĐH, CĐ để góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho sự nghiệp ii) Thiếu điều kiện và môi trường làm việc cho phát huy tài năng. CNH-HĐH đất nước; ii) Đội ngũ nhân lực nghiên cứu và phát triển (R&D) trong các iii) Người học trở về chưa an tâm làm việc. viện nghiên cứu đầu ngành, các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia và các khu c) Nguyên nhân công nghệ cao; iii) Nguồn nhân lực KHCN cho khu vực sản xuất, doanh nghiệp và - Về đào tạo: dịch vụ; iv) Đội ngũ công chức quản lý KH&CN; v) Đội ngũ lao động kỹ thuật cao. i) Đề án 322/356 là đề án đầu tiên sử dụng NSNN để gửi người đi học tại nước ngoài. Những lĩnh vực có nhu cầu lớn về nguồn nhân lực chất lượng cao trong những ii) Công tác định hướng, hỗ trợ người học lựa chọn nước, cơ sở đào tạo, ngành năm sắp tới là công nghệ thông tin, giáo dục đại học, tài chính-ngân hàng, khoa học- nghề đào tạo và chương trình đào tạo chưa tốt. công nghệ, y tế - chăm sóc sức khỏe, quản lý nhà nước, hoạch định chính sách và luật iii) Công tác định hướng đào tạo chưa thực sự căn cứ vào nhu cầu đào tạo thực quốc tế. Các hướng công nghệ ưu tiên cần phát triển trong giai đoạn tới bao gồm: tế, định hướng nghiên cứu KHKT ưu tiên, mục tiêu phát triển nhân lực của các ngành Công nghệ thông tin và truyền thông, Công nghệ sinh học, Công nghệ vật liệu mới, và quốc gia, nhu cầu đào tạo theo ngành nghề mà trong nước hiện đang thiếu hoặc Công nghệ chế tạo máy - tự động hóa, và Công nghệ môi trường chưa đào tạo tốt cũng như tính phù hợp với năng khiếu của ứng viên để công tác đào 4.1.2. Nhu cầu cán bộ khoa học kỹ thuật trình độ cao đáp ứng công nghiệp tạo đạt hiệu quả cao. Sự tham gia của các cơ quan, đơn vị vào định hướng đào tạo còn hóa và hiện đại hóa và hội nhập quốc tế trong những năm tới rất hạn chế. Những nghiên cứu gần đây cũng cho thấy, chúng ta không chỉ thiếu đội ngũ iv) Việc xét tuyển chưa có hệ thống các tiêu chí tuyển chọn áp dụng cho từng chuyên gia đầu ngành trong những lĩnh vực mũi nhọn như: cơ khí chế tạo, điện tử, đối tượng, từng bậc học và từng lĩnh vực chuyên ngành khác nhau. viễn thông và công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu và năng v) Công tác dự toán kinh phí và ngân sách phê duyệt hàng năm chưa tương lượng nguyên tử. Đặc biệt là đội ngũ tổng công trình sư, các chuyên gia đầu ngành xứng với số lượng người đang học tập và chuẩn bị đi học trong năm. trong các lĩnh vực quản lý và dịch vụ. vi) Đội ngũ cán bộ quản lý chương trình, đề án còn thiếu và yếu về chuyên Nhu cầu đào tạo nhân lực KH&CN, nhu cầu đào tạo chuyên gia, nhóm nghiên môn, nghiệp vụ. cứu, đào tạo bậc cao cho lĩnh vực công nghệ ưu tiên, trọng điểm, công nghệ mới trong vii) Trình độ ngoại ngữ của ứng viên còn hạn chế và công tác bồi dưỡng ngoại những năm tới là rất lớn. Hầu hết các tổ chức đều mong muốn đào tạo ra các chuyên gia, ngữ chưa được quan tâm đúng mức. cán bộ có kinh nghiệm, kiến thức trong các lĩnh vực như CNTT, Công nghệ sinh học,
19 20 môi trường, công nghệ chế tạo máy… Đa phần nhu cầu đào tạo từ 1 – 10 cán bộ trong 4.2.2. Định hướng của luận án về mục tiêu đào tạo và sử dụng cán bộ khoa vòng 5 năm, bình quân mỗi đơn vị có nhu cầu cử khoảng 33 cán bộ đào tạo chuyên gia. học kỹ thuật ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước Phần lớn các đơn vị mong muốn cán bộ được đào tạo tại nước ngoài (khoảng trên 53%). a) Mục tiêu chung Kết quả khảo sát cho thấy đào tạo chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ thông tin và Tiếp tục đào tạo nguồn nhân lực KHKT ở nước ngoài trình độ cao, chất lượng truyền thông là lĩnh vực các tổ chức có nhu cầu cao nhất (khoảng 30,1%). Ngoài lĩnh cao hợp lý về quy mô, cơ cấu trình độ, ngành nghề/lĩnh vực; hình thành đội ngũ nhân vực Công nghệ thông tin và truyền thông, công nghệ sinh học và công nghệ môi trường lực KHKT chất lượng cao, đặc biệt các ngành khoa học-công nghệ, kinh tế-kỹ thuật cũng là những lĩnh vực đề xuất được theo học. Công nghệ vật liệu mới, chế tạo máy, tự và dịch vụ mũi nhọn theo chuẩn khu vực và từng bước tiến tới chuẩn quốc tế đáp ứng động hóa chưa thu hút được nhiều sự quan tâm của các đơn vị. Ngoài ra nhu cầu đào tạo yêu cầu CNH-HĐH đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế; đồng thời thực hiện các chuyên gia trong các lĩnh vực KH&CN khác như nông nghiệp, y dược, hạt nhân … cũng giải pháp mang tính đột phá để sử dụng hiệu quả đội ngũ nhân lực KHKT sau khi tốt là những lĩnh vực mong muốn được đào tạo của nhiều tổ chức. nghiệp về nước. Dự kiến tốc độ tăng nhu cầu đào tạo năm 2020 và 2030 của của các ngành và b) Mục tiêu cụ thể lĩnh vực như sau: Ngành nông, lâm, ngư nghiệp: 80%; Ngành Công nghiệp, xây dựng: - Về đào tạo: 40%; Ngành Dịch vụ: 25%; Ngành Công nghiệp: 44%; Ngành Thương mại: 30%; Giao i) Tăng quy mô tuyển sinh LHS gửi đi nước ngoài đào tạo đáp ứng đội ngũ nhân thông vận tải: 18%; Tài nguyên môi trường: 125%; Du lịch: 40%; Ngân hàng: 25%; Tài lực KH&CN trong các trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu, tổ chức khoa học chính: 240%; Công nghệ thông tin: 36%; Năng lượng hạt nhân: 100%. và công nghệ trên địa bàn cả nước bình quân từ 13 đến 14%/năm so với giai đoạn 4.1.3. Định hướng của Nhà nước về đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật 2011-2015. Nhà nước đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp về đào tạo và sử dụng ii) Khắc phục tình trạng số lượng LHS thực tế gửi đi đào tạo quá thấp so với số đội ngũ cán bộ KHKT. Đó là: lượng LHS được tuyển. - Thứ nhất, tăng cường nguồn lực đầu tư, mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực iii) Khống chế và kiểm soát quy mô đào tạo cho phù hợp với định hướng, các GDĐT và KHCN. chỉ tiêu đề ra; bảo đảm sự hợp lý về cơ cấu ngành nghề, trình độ, phương thức và đối - Thứ hai, tạo môi trường và điều kiện làm việc ngày một thuận lợi hơn cho hoạt tượng đào tạo; đặc biệt chú trọng đào tạo đối với vùng sâu vùng xa. động của đội ngũ cán bộ KHKT. iv) Nâng cao năng lực quản lý dự án; xây dựng định hướng lựa chọn các nước - Thứ ba, đổi mới cơ chế, chính sách quản lý, sử dụng đội ngũ cán bộ KHKT. và vùng lãnh thổ gửi đi đào tạo; - Thứ tư, tạo chuyển biến căn bản trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ KHKT. - Về sử dụng LHS sau tốt nghiệp: 4.2. Định hướng của luận án về đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật ở nước i) Xây dựng quan niệm đúng đắn trong tư duy cũng như hành động của lãnh đạo và ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030 quản lý các ngành, các cấp, các chủ doanh nghiệp và toàn xã hội về vai trò nền tảng và 4.2.1. Quan điểm của luận án về định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ động lực của lực lượng cán bộ KHKT trình độ cao, được gửi đi nước ngoài đào tạo. khoa học kỹ thuật ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước ii) Xây dựng, quản lý quy hoạch nhân lực KH&CN; ban hành chính sách đào - Gắn với Chiến lược phát triển nguồn nhân lực, Quy hoạch phát triển nguồn tạo, sử dụng, thu hút, trọng dụng, đãi ngộ, tôn vinh đội ngũ cán bộ khoa học và công nhân lực, đảm bảo yêu cầu nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của công cuộc đổi mới, nghệ sau khi tốt nghiệp về nước làm việc hội nhập quốc tế và phát triển đất nước đến năm 2025 và tầm nhìn 2030. 4.2.3. Nội dung định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học kỹ thuật ở - Xác định chính xác về quy mô, đối tượng, chỉ tiêu đào tạo, đảm bảo tính hài nước ngoài bằng ngân sách nhà nước đến năm 2030 hoà về cơ cấu, ngành nghề, trình độ đào tạo, nước đào tạo và cân đối theo ngành/lĩnh 4.2.3.1. Đối tượng, quy mô, cơ cấu trình độ, ngành nghề và nước gửi đi đào tạo vực, vùng, miền và phải gắn với nhu cầu sử dụng cán bộ sau khi tốt nghiệp về nước. a) Đối tượng đào tạo - Tránh dàn trải; các quốc gia lựa chọn có nền KHKT tiên tiến và chi phí đào tạo Tập trung vào đội ngũ cán bộ lãnh đạo; cán bộ tham mưu; cán bộ nghiên cứu hợp lý; tập trung ưu tiên cho các ngành công nghiệp mới, mũi nhọn, hàm lượng chất và triển khai ứng dụng khoa học - công nghệ; đội ngũ doanh nhân; cán bộ y tế; đội xám cao, tiêu hao ít vật tư, hiệu quả kinh tế cao, ô nhiễm môi trường ít như: cơ khí ngũ nhân lực cho các lĩnh vực chủ lực/mũi nhọn trong các nhóm ngành lớn, gồm: hiện đại, điện tử, công nghệ sinh học, vật liệu mới, các ngành công nghiệp phụ trợ nông nghiệp, công nghiệp và xây dựng; giáo dục và đào tạo; tài chính, ngân hàng, các mang lại giá trị gia tăng lớn. lĩnh vực dịch vụ, quốc phòng và an ninh. - Quán triệt các nguyên tắc: Phát huy cao độ nội lực, sử dụng hiệu quả nguồn b) Quy mô, cơ cấu ngành nghề, trình độ và nước gửi đi đào tạo ngân sách để phát triển GD&ĐT bền vững; chủ động hội nhập; tăng sức cạnh tranh - Về quy mô: Theo tính toán, quy mô hợp lý nên gửi bình quân mỗi năm từ 1.300 của quốc gia về khoa học và công nghệ. đến 1.400 lưu học sinh ra nước ngoài đào tạo. Định hướng phát triển quy mô sẽ từ - Tập trung vào các giải pháp đầu ra có liên quan đến công tác thu hút, tuyển, 6.500 đến 7.160 vào năm 2020; từ 13.000 đến 14.000 vào năm 2025 và từ 19.500 đến trọng dụng và đề bạt nhân tài trong bộ máy quản lý Nhà nước. 21.000 vào năm 2030 (tỷ lệ tăng hàng từ 13 đến 14%).
21 22 - Về ngành nghề: Ưu tiên cho một số lĩnh vực mũi nhọn như dầu khí, công nghiệp toán cụ thể (quy mô đào tạo của từng ngành theo từng năm, các định mức chi theo điện tử kỹ thuật số, viễn thông, công nghệ vật liệu mới, năng lượng hạt nhân, công nghệ từng ngành và cơ chế điều chỉnh các định mức chi theo từng năm,....). Thời gian thực sinh học, công nghệ môi trường…và các lĩnh vực có nhu cầu và tiềm năng như giảng hiện đề án phải đảm bảo phù hợp với thời gian thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế dạy đại học, y học hiện đại, khoa học biển-đại dương; quản lý và dịch vụ (hoạch định XH, việc xây dựng lộ trình, quy mô, ngành nghề đào tạo cần đối chiếu phù hợp với chính sách, quản lý hành chính công, ngân hàng, bảo hiểm. quản trị kinh doanh…). chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam và quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam. - Về trình độ: Ưu tiên đào tạo trình độ tiến sỹ. Giảm dần tỷ lệ đào tạo thạc sỹ và Tăng cường huy động các nguồn tài chính để gửi người đi học tại nước ngoài bên các trình độ thấp hơn cạnh NSNN như các Dự án nước ngoài, nguồn xã hội hóa và các nguồn kinh phí khác - Về nước gửi đến học: Ưu tiên gửi đến các cơ sở đào tạo và nghiên cứu của các như đóng góp của người học và các doanh nghiệp, tổ chức. nước G7, G20, nước Nga và các nước đã phát triển ở lục địa châu Âu, Mỹ, Úc và một Thứ tư: Xây dựng trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trước khi đi đào số nước châu Á khác. Dự kiến khoảng 50% lưu học sinh sẽ gửi sang châu Âu, khoảng 15% gửi sang Mỹ và Canada, khoảng 15% gửi sang châu Úc và 20% gửi sang Nhật tạo dài hạn ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước. Xây dựng trung tâm đào tạo, Bản và các nước khác còn lại của Châu Á. bồi dưỡng những kỹ năng cần thiết, chuẩn bị các tiền đề cho việc đi học nước ngoài cho 4.2.3.2. Thu hút và sử dụng hiệu quả cán bộ khoa học kỹ thuật đào tạo ở nước người học trước khi đi học nước ngoài. Nhiệm vụ của các trung tâm này bao gồm: đào ngoài tốt nghiệp về nước tạo, bồi dưỡng ngoại ngữ, tổ chức các kỳ thi ngoại ngữ trình độ quốc tế, hướng dẫn i) Xây dựng môi trường khoa học thuận lợi và thân thiện; ii) Trọng dụng người những ứng viên đủ tiêu chuẩn tiến hành xin học bổng đi học nước ngoài từ các nguồn học sau khi tốt nghiệp trở về nước.iii) Coi trọng đãi ngộ về tinh thần; iv) Đảm bảo sự khác nhau. Có cơ chế chính sách hỗ trợ các trung tâm này thực hiện nhiệm vụ. đãi ngộ phù hợp và hợp lý về vật chất; v) Có cơ chế bảo vệ nhân tài; vi) Mở rộng giao Thứ năm: Xây dựng mới cơ chế phối hợp giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo (Cục lưu, kết nối quốc tế; vii) Tăng cường năng lực của cơ quan lập và thực hiện chính sách. Đào tạo với nước ngoài) với các cơ quan cử người đi học, Cơ quan đại diện Việt 4.3. Giải pháp thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học Nam ở nước ngoài, cơ sở đào tạo ở nước ngoài để giám sát, quản lý quá trình đào kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước tạo, học tập của lưu học sinh Việt Nam. Xây dựng ban hành các văn bản quy định về 4.3.1. Nhóm giải pháp liên quan đến thực hiện định hướng đào tạo cán bộ cơ chế phối hợp giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với các Bộ ngành liên quan khác để quản khoa học kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước lý lưu học sinh Việt Nam ở nước ngoài. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý Thứ nhất: Xây dựng mới chiến lược đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật tại người học tại nước ngoài. Bổ sung thêm cán bộ quản lý chuyên trách về công tác LHS nước ngoài bằng ngân sách nhà nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng tại các cơ quan đại hiện Việt Nam ở nước ngoài. Có giải pháp giao việc giám sát, quản sâu, rộng. Xây dựng chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phù hợp mục tiêu phát triển lý LHS cho các cơ quan đại diện Việt Nam tại nước ngoài. KT-XH của từng giai đoạn; gắn với nhu cầu sử dụng, đảm bảo cân đối giữa các ngành Thứ sáu: Xây dựng mới chức năng, nhiệm vụ của Cục Đào tạo với nước nghề, vùng, miền. Công tác định hướng nghề nghiệp đi học nước ngoài cần được thực ngoài theo hướng là đơn vị duy nhất thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý công hiện một cách khoa học và có hệ thống từ bậc phổ thông tới bậc ĐH, đảm bảo cho người tác đào tạo cán bộ học tập ở nước ngoài. Cần xây dựng cơ chế chính sách chung về có định hướng đúng đắn về ngành nghề, quốc gia theo đuổi. Xây dựng cơ cấu ngành đào đối tượng tuyển sinh, quy mô, cơ cấu ngành nghề đào tạo, chế độ học bổng, cơ chế cử tạo hợp lý, hiệu quả và tránh việc đầu tư dàn trải; tăng tỷ lệ đào tạo đối với các ngành mà người đi học, nước cử đi học thống nhất đồng bộ, khả thi, hợp lý và vì lợi ích phát trong nước chưa đào tạo được hoặc một số lĩnh vực chưa tuyển sinh được trong giai triển chung của đất nước. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần được giao nhiệm vụ là cơ quan đoạn trước. Có lộ trình, định hướng và quy định cụ thể các điều kiện về người học sao đầu mối chung thực hiện điều phối hoạt động đào tạo tại nước ngoài bằng NSNN, bao cho phù hợp với các ngành nghề khoa học mũi nhọn. Lựa chọn các quốc gia có thế gồm cả các Đề án do các Bộ, ngành, đơn vị địa phương khác triển khai. chuẩn bị mạnh của mỗi lĩnh vực, ngành nghề đào tạo để định hướng phân bổ LHS đến học. nguồn tuyển cho việc đi học nước ngoài. Tổ chức các lớp đào tạo tạo nguồn, đặc biệt Thứ hai: Xây dựng bộ tiêu chí tuyển sinh theo từng ngành, nghề trong là ngoại ngữ để các ứng viên có thể đạt yêu cầu tối thiểu về ngoại ngữ. công tác xét tuyển cán bộ đi đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước. Cải Thứ bảy: Đổi mới thủ tục hành chính trong công tác xét tuyển, cử người tiến quy chế tuyển sinh trên cơ sở xây dựng hệ thống các tiêu chí áp dụng cho từng học tập ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước hoặc nhận học bổng do nước đối tượng, từng ngành nghề đào tạo để đảm bảo chất lượng đào tạo. Công tác tuyển ngoài cấp hoặc du học tự túc. Đổi mới công tác quản lý chương trình, dự án đào tạo sinh đào tạo phải gắn bó chặt chẽ với chính sách sử dụng và đãi ngộ. cán bộ KHKT ở nước ngoài bằng NSNN. Tăng mức độ hài lòng của người học đối Thứ ba: Đổi mới cơ chế tài chính theo hướng tập trung tài chính cho các với chương trình học bổng nhà nước, tạo điều kiện thuận lợi cho người dự tuyển ngành Việt Nam không đào tạo được và những ngành công nghệ cao, mũi nhọn trong quá trình xin học bổng, quá trình học tập bằng việc đơn giản hóa, giảm thủ tục phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Cần dự kiến tổng hành chính. Có các biện pháp để hỗ trợ, cải thiện vấn đề tài chính cho người học mức kinh phí thực hiện đề án và cơ cấu theo từng năm và phải làm rõ các căn cứ tính trong quá trình học tập tại nước ngoài. Cần có các giải pháp hỗ trợ các ứng viên ở
23 24 vùng sâu, vùng xa và các vùng còn khó khăn. Tổ chức các lớp đào tạo tạo nguồn, đặc nghiệp về nước để tăng thu nhập cho cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài được thu biệt là ngoại ngữ để các ứng viên có thể đạt yêu cầu tối thiểu về ngoại ngữ. Có giải hút vào làm việc. Có chính sách, đầu mối để tập trung những người nghiên cứu cũng pháp hỗ trợ các ứng viên nghiên cứu sinh TS xác định đề tài nghiên cứu. lĩnh vực trong nước và nước ngoài, trên cơ sở đó hình thành các nhóm, mạng lưới 4.3.2. Nhóm giải pháp liên quan đến sử dụng có hiệu quả cán bộ khoa học nghiên cứu, tận dụng được nguồn lực, tránh phân tán, trùng lắp nghiên cứu. kỹ thuật đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước Thứ năm: Xây dựng môi trường làm việc theo hướng hiện đại để phát huy Thứ nhất: Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, công chức tham gia khả năng sáng tạo của đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật được đào tạo ở nước hoạch định, tổ chức thực thi chính sách ở các cơ quan quản lý nhà nước về ý nghĩa, ngoài; nhất là các ngành khoa học công nghệ mà ở Việt Nam chưa phát triển. vai trò, tầm quan trọng của chính sách thu hút và sử dụng nguồn nhân lực chất Tiếp tục cải thiện và xây dựng môi trường làm việc ở trình độ cao và hiện đại. Có cơ lượng cao trong giai đoạn hiện nay. Tìm hiểu và nắm bắt được đặc điểm của nguồn chế đánh giá, công nhận thành tích, hiệu quả công việc thiết thực, tạo điều kiện tốt nhân lực chất lượng cao đào tạo ở nước ngoài hiện nay, thực tế chuyên môn, lĩnh vực nhất cho cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài trở về làm việc được hiệu quả và gắn bó hoạt động, điểm mạnh của lực lượng này. Rà soát, tổng kết, đánh giá những kết quả đạt lâu dài với cơ quan. Có chính sách ưu tiên phát triển nghề nghiệp và cơ hội thăng được, những hạn chế và bất cập của chính sách thu hút và sử dụng nguồn nhân lực chất tiến, cơ hội bồi dưỡng và phát triển của công việc đó. Yếu tố phát triển nghề nghiệp lượng cao đang thực hiện hiện nay. Nâng cao nhận thức của cán bộ, cơ quan xây dựng và cơ hội thăng tiến là một trong những yếu tố quan trọng quyết định việc cán bộ có chính sách và các cơ quan, người thực thi chính sách về vai trò, ý nghĩa của chính sách gắn bó lâu dài với cơ quan hay không. Cải cách chế độ tiền lương cho đội ngũ giáo thu hút và sử dụng tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Có chế độ, cơ chế chính sách góp viên, giảng viên các trường đại học, cán bộ nghiên cứu khoa học của các viện nghiên phần phát hiện, tuyển chọn, tiến cử, bồi dưỡng, trọng dụng và đãi ngộ người có tài năng. cứu. Xem xét thành lập các Khu, viện nghiên cứu đặc biệt thu hút nguồn nhân lực đào Thứ hai: Xây dựng bộ tiêu chí tuyển dụng theo từng lĩnh vực nghề nghiệp tạo ở nước ngoài trình độ cao về nước làm việc. đối với đối tượng người học được đào tạo ở nước ngoài. Nghiên cứu và xây dựng Thứ sáu: Đổi mới chế độ đánh giá và đề bạt cán bộ, công chức trong lĩnh bộ tiêu chí chi tiết về tuyển dụng các đối tượng được đào tạo ở nước ngoài phù hợp vực khoa học kỹ thuật; trong đó chú trọng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật trẻ. cho từng loại hình lĩnh vực nghề nghiệp, cơ quan, đơn vị. Xây dựng hệ thống cơ sở Cần đổi mới cách thức sử dụng, quản lý và đề bạt cán bộ. Sắp xếp, bố trí nhân sự cho dữ liệu về sử dụng LHS sau tốt nghiệp về nước. Cần thành lập một cơ quan chuyên phù hợp với đặc điểm của cơ quan, đơn vị, trên cơ sở công việc phù hợp với chuyên trách để trong việc nghiên cứu, đề xuất, xây dựng chính sách đồng bộ về quy hoạch, môn được đào tạo, nhằm phát huy khả năng của cán bộ. Có chính sách ưu tiên phát tuyển dụng, sử dụng nguồn nhân lực trình độ cao nói chung và sinh viên tốt nghiệp triển nghề nghiệp và cơ hội thăng tiến, bao gồm: mức độ hấp dẫn và thử thách của xuất sắc, các nhà khoa học trẻ từ nguồn du học sinh được đào tạo bằng ngân sách nhà công việc, con đường thăng tiến, cơ hội được bồi dưỡng và phát triển của công việc nước nói riêng. Có chính sách ưu tiên để các cơ quan có thể tuyển dụng nguồn nhân đó. Thực hiện thi tuyển các chức danh lãnh đạo, quản lý nhằm thu hút những cán bộ lực đã được đào tạo ở nước ngoài. Bên cạnh đó, cần tạo ra môi trường lành mạnh KHKT trẻ, tài năng. Bên cạnh đó có một cơ chế kiểm tra đánh giá công khai trình độ, trong công tác tuyển dụng, thu hút du học sinh về làm việc: công tác tuyển dụng cần năng lực, phẩm chất, đạo đức để bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo, quản lý. minh bạch, rõ ràng, công khai. Cần có hình thức tuyên truyền, hướng dẫn các đơn vị sử dụng người cần có chiến lược, quy hoạch cụ thể các vị trí công việc. KẾT LUẬN Thứ ba: Đảm bảo công khai, minh bạch và công bằng trong công tác Luận án đã tập trung nghiên cứu hệ thống hóa được cơ sở lý luận nghiên cứu tuyển dụng cán bộ, công chức và viên chức. Đổi mới hình thức tuyển dụng theo về định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN; hướng thi trắc nghiệm, thực hiện thiết thực, khoa học và minh bạch. Công tác thi phân tích thực trạng thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng cán bộ KHKT đào tạo tuyển cần phải căn cứ vào yêu cầu, nhiệm vụ, vị trí việc làm và thông qua thi tuyển ở nước ngoài trong thời gian qua; thực hiện các phân tích định tính thông qua thống theo nguyên tắc minh bạch, rõ ràng, công khai và đảm bảo tính cạnh tranh. kê mô tả và định lượng để hướng tới tìm kiếm các yếu tố cũng như xác định mức độ Thứ tư: Chuyển đổi cơ chế giao đề tài nghiên cứu khoa học từ chế độ bình ảnh hưởng của các yếu tố tới mức độ hài lòng của người học đối với chương trình học quân, dàn trải sang cơ chế trọng tâm, trọng điểm và gắn với đội ngũ cán bộ khoa bổng bằng NSNN tại nước ngoài. Từ cơ sở lý thuyết, phân tích thực trạng và phân học kỹ thuật; nhất là đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật được đào tạo ở nước tích kết quả điều tra, khảo sát đối tượng người học tốt nghiệp và các cơ quan đơn vị ngoài. Cần có danh mục các vấn đề, chủ đề nghiên cứu ưu tiên, trọng tâm, trọng điểm có người đi học và sử dụng người tốt nghiệp, luận án đề xuất định hướng đào tạo và phù hợp với việc phát triển nghiên cứu khoa học của các cơ sở giáo dục đại học và sử dụng cán bộ KHKT ở nước ngoài bằng NSNN trong giai đoạn đến năm 2030 và đề các bộ, ngành. Cần nghiên cứu các hoạt động để tăng thu nhập cho đội ngũ cán bộ xuất các giải pháp để thực hiện định hướng đào tạo và sử dụng hiệu quả cán bộ KHKT như triển khai các đề án nghiên cứu khoa học, các đề tài, các hoạt động dịch KHKT đào tạo ở nước ngoài bằng NSNN, tiết kiệm NSNN, phát huy năng lực người vụ công..... Trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sử dụng người tốt được đào tạo sau tốt nghiệp về nước làm việc.