Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật học: Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Phương Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học: Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam nhằm nghiên cứu khái niệm và đặc điểm Nhà nước pháp quyền nói chung, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói riêng; nghiên cứu mối quan hệ giữa quyền con người và quyền công dân; nghiên cứu vấn đề bảo đảm quyền con người trong Nhà nước pháp quyền;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật học: Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C LU T TP. H CHÍ MINH ------------ L I VĂN TRÌNH B O M QUY N CON NGƯ I C A NGƯ I B T M GI , B CAN, B CÁO TRONG T T NG HÌNH S VI T NAM Chuyên ngành: Lu t Hình s Mã s : 62 38 40 01 TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ LU T H C Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS Tr n Văn Tp. H Chí Minh - 2011
25 Công trình ư c hoàn thành t i: Trư ng i h c Lu t Thành ph H DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH Ã Ư C CÔNG B Chí Minh LIÊN QUAN N LU N ÁN 1. Tr n Văn , L i Văn Trình (2010), “Hoàn thi n quy n và nghĩa v t t ng c a ngư i b t m gi , b can, b cáo áp ng yêu c u Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS Tr n Văn c i cách tư pháp”, Tài li u h i th o qu c t quy n con ngư i trong t t ng hình s , Vi n ki m sát nhân dân t i cao - y ban nhân quy n Australia. 2. L i Văn Trình (2010), “B o m quy n con ngư i c a ngư i b bu c t i trong pháp lu t t t ng hình s qu c t ”, Toà án nhân dân, Ph n bi n 1: GS.TS. H Tr ng Ngũ (11), tr.34. U ban an ninh qu c phòng Qu c h i 3. L i Văn Trình (2006), “Các bi n pháp pháp lý b o m quy n t do dân ch c a công dân trong Nhà nư c pháp quy n xã h i ch Ph n bi n 2: GS.TS. Võ Khánh Vinh nghĩa Vi t Nam”, Nhà nư c và Pháp lu t, 5(217), tr.28. 4. L i Văn Trình (2009), “C n b sung nguyên t c tranh t ng vào Vi n khoa h c xã h i Vi t Nam B lu t t t ng hình s ”, Toà án nhân dân, (10), tr.9. 5. L i Văn Trình (2011), “Hoàn thi n các quy nh B lu t t Ph n bi n 3: TS. Võ Th Kim Oanh t ng hình s v cơ quan ti n hành t t ng, ngư i ti n hành t t ng theo Trư ng i h c Lu t thành ph H Chí Minh tinh th n c i cách tư pháp”, tài li u h i ngh khoa h c chuyên ngành, ch : Tư pháp hình s trong giai o n c i cách tư pháp, khoa Lu t Hình s - Trư ng i h c Lu t Thành ph H Chí Minh. 6. L i Văn Trình (2006), “Tăng cư ng vi c b o m quy n t do Lu n án s ư c b o v trư c H i ng ch m lu n án c p Trư ng h p dân ch c a công dân trong áp d ng các bi n pháp ngăn ch n giai t i: Trư ng i h c Lu t Thành ph H Chí Minh s 2 Nguy n T t o n xét x ”, Toà án nhân dân, (10), tr.8. Thành, Qu n 4, TP.H Chí Minh. 7. L i Văn Trình (2006), “Tăng cư ng vi c b o m quy n t do dân ch c a công dân trong xét x v án hình s ”, Ngh Lu t, (4), tr.45. Vào h i gi ngày tháng năm 2011 Có th tìm hi u lu n án t i: Thư vi n Qu c gia (phía nam) Thư vi n Trư ng i h c Lu t Thành ph H Chí Minh
24 1 ngư i ti n hành t t ng; ch trách nhi m i v i ngư i ti n hành t M U t ng chưa rõ ràng. Vi c phân tích th c tr ng pháp lu t, nghiên c u th c ti n i u 1. Tính c p thi t c a vi c nghiên c u tra, truy t , xét x , tìm ra nh ng b t c p và nguyên nhân c a chúng là B o m quy n con ngư i là m t trong nh ng n i dung và cũng cơ s khoa h c, th c ti n quan tr ng cho vi c hoàn thi n pháp lu t và là m c ích c a xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa nâng cao hi u qu ho t ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b nư c ta. Chăm lo n con ngư i, t o m i i u ki n thu n l i cho con t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s . ngư i phát tri n toàn di n trong th c hi n các chính sách kinh t xã h i, 4. T nh ng v n lý lu n ư c nghiên c u, qua phân tích ánh giá th c tr ng, nh t là trên cơ s làm sáng t nh ng h n ch , b t trong các ho t ng Nhà nư c là nh ng quan i m cơ b n ư c th hi n c p c a pháp lu t t t ng hình s cũng như th c ti n áp d ng và nguyên trong các văn b n c a ng và Nhà nư c ta, nh t là trong nh ng năm nhân c a nh ng b t c p, h n ch ó cho phép chúng tôi ưa ra nh ng g n ây. Ngh quy t s 49-NQ/TW ngày 02-6-2005 c a B chính tr ki n ngh hoàn thi n quy nh c a BLTTHS và các gi i pháp khác nâng “V chi n lư c c i cách tư pháp n năm 2020” kh ng nh: “ òi h i cao hi u qu vi c b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b c a công dân và xã h i i v i cơ quan tư pháp ngày càng cao; các cơ can, b cáo trong t t ng hình s . b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b quan tư pháp ph i th t s là ch d a c a nhân dân trong vi c b o v cáo, BLTTHS c n ư c s a i, b sung m t cách toàn di n, h th ng công lý, quy n con ngư i, ng th i ph i là công c h u hi u b o v theo nh ng n i dung cơ b n như sau: 1/ Hoàn thi n các quy nh v các pháp lu t và pháp ch xã h i ch nghĩa, u tranh có hi u qu v i các nguyên t c cơ b n c a t t ng hình s ; 2/ Hoàn thi n a v pháp lý c a lo i t i ph m và vi ph m”. Văn ki n i h i X c a ng cũng t ra các ch th quan h t t ng hình s ; 3/ Hoàn thi n các quy nh v bi n nhi m v “Xây d ng n n tư pháp trong s ch, v ng m nh, dân ch , pháp ngăn ch n; 4/ Hoàn thi n các quy nh v th t c kh i t , i u tra, nghiêm minh, b o v công lý, quy n con ngư i”. Trong văn ki n i truy t , xét x ; 5/ Hoàn thi n các quy nh v khi u n i, t cáo trong t t ng hình s . h i ng toàn qu c l n th XI c a ng m i ây cũng ti p t c t ra ng th i v i vi c hoàn thi n các quy nh c a BLTTHS, cũng nhi m v : “ y m nh xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch c n th c hi n các gi i pháp khác nh m nâng cao hi u qu ho t ng t nghĩa, trong ó y m nh vi c th c hi n chi n lư c c i cách tư pháp t ng trong b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b n năm 2020, xây d ng h th ng tư pháp trong s ch v ng m nh, b o cáo. Trong s ó, các gi i pháp quan tr ng là: tăng cư ng hư ng d n áp v công lý, tôn tr ng và b o v quy n con ngư i”. d ng th ng nh t pháp lu t t t ng hình s ; nâng cao trình , năng l c, nh n th c c a ngư i ti n hành t t ng; nâng cao năng l c, v th c a Ho t ng t t ng hình s là m t m t ho t ng c a Nhà nư c i ngũ lu t sư; hoàn thi n ch trách nhi m c a cơ quan, ngư i ti n liên quan r t ch t ch v i quy n con ngư i. Ho t ng t t ng hình s hành t t ng i v i vi c vi ph m quy n con ngư i trong t t ng hình là nơi các bi n pháp cư ng ch Nhà nư c ư c áp d ng ph bi n nh t; s nói chung, c a ngư i b t m gi , b can, b cáo nói riêng; ki n toàn và vì v y là nơi quy n con ngư i c a các ch th t t ng, c bi t là t ch c, biên ch i ngũ cán b làm công tác thanh tra, gi i quy t ngư i b t m gi , b can, b cáo, có nguy cơ d b xâm h i nh t. Th c khi u n i tư pháp. ti n i u tra, truy t , xét x trong nh ng năm qua cho th y r ng cũng còn nhi u trư ng h p vi ph m quy n con ngư i trong quá trình ti n hành t t ng. Nh ng vi ph m ó x y ra là do nhi u nguyên nhân, trong
2 23 ó có b t c p, h n ch c a pháp lu t, cơ ch , nh n th c, thái c a quá trình t t ng; 4/ Nghiên c u các bi n pháp ngăn ch n trong t t ng ngư i ti n hành t t ng, các quy nh v ch trách nhi m c a Nhà hình s ; 5/ Nghiên c u các th t c kh i t , i u tra, truy t , xét x liên nư c, cơ quan, ngư i ti n hành t t ng i v i công dân... Vì v y, có quan n b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b th nói nghiên c u vi c b o m quy n con ngư i c a các ch th t cáo; 6/ Nghiên c u các quy nh v khi u n i, t cáo trong t t ng hình t ng nói chung, c bi t c a các ch th ngư i b t m gi , b can, b cáo s . 3.Trong toàn b quá trình hình thành và phát tri n c a mình, nói riêng trong t t ng hình s t góc l p pháp cũng như áp d ng Nhà nư c ta luôn quan tâm n vi c b o m quy n con ngư i nói pháp lu t có vai trò r t quan tr ng trong vi c th c hi n nhi m v xây chung, quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa nói chung, trong công t ng hình s nói riêng t góc các quy nh c a pháp lu t cũng như t cu c c i cách tư pháp nói riêng nư c ta. góc áp d ng các quy nh ó trên th c t . 2. T ng quan tình hình nghiên c u Ngay t nh ng ngày u thành l p, quy n con ngư i, quy n Trong khoa h c pháp lý nư c ta cũng như qu c t , v n b o công dân ã ư c ghi nh n tương i y trong pháp lu t nư c ta. m quy n con ngư i nói chung, quy n con ngư i trong ho t ng tư BLTTHS 2003 ã k th a và phát tri n các quy nh c a BLTTHS 1988 pháp cũng như quy n con ngư i trong t t ng hình s ã ư c nhi u tác lên m t bư c m i, hoàn thi n các nguyên t c t t ng hình s ; các quy gi nghiên c u t các góc và v i các m c khác nhau. Các công nh v quy n h n, trách nhi m c a ngư i ti n hành t t ng, quy n, trình nghiên c u ã công b có th ư c phân thành các nhóm sau ây: nghĩa v c a ngư i b t m gi , b can, b cáo; các bi n pháp ngăn ch n; - T góc nghiên c u v b o m quy n con ngư i nói chung các th t c i u tra, truy t , xét x … c bi t, BLTTHS 2003 ã b trong Nhà nư c pháp quy n có các các công trình "Quy n con ngư i sung m t s ch nh r t quan tr ng liên quan n vi c b o m quy n trong th gi i hi n i" c a nguyên Giám c trung tâm quy n con con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s như ngư i c a H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh GS.TS. Hoàng Văn b sung th t c rút g n, ch nh khi u n i, t cáo trong t t ng hình s … T góc pháp lu t qu c t , BLTTHS 2003 ã cơ b n th hi n H o và Ph m Ích Khiêm; công trình "M t s suy nghĩ v xây d ng n n ư c n i dung c a pháp lu t qu c t liên quan n b o m quy n con dân ch Vi t Nam hi n nay" c a Trung Hi u; công trình "Tri t ngư i trong t t ng hình s . h c chính tr v quy n con ngư i" c a Nguy n Văn Vĩnh; công trình BLTTHS 2003 là cơ s pháp lý quan tr ng cho ho t ng t "Quy n con ngư i, quy n công dân trong Nhà nư c pháp quy n xã h i t ng trong u tranh phòng ch ng t i ph m. Trong nh ng năm qua, ho t ch nghĩa Vi t Nam” c a GS.TS. Tr n Ng c ư ng; bài báo "Nhà nư c ng u tranh phòng ch ng t i ph m ư c th c hi n nhìn chung có pháp quy n xã h i ch nghĩa Vi t Nam v i vi c b o m quy n con hi u qu ; các quy nh c a BLTTHS ư c ch p hành nghiêm ch nh và ngư i" c a TS. Tư ng Duy Kiên; chuyên kh o "Quy n l c Nhà nư c và th ng nh t; quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo cơ b n quy n con ngư i" c a PGS. TS. inh Văn M u; các công trình c a GS. ư c th c hi n. TSKH Lê Văn C m v Nhà nư c pháp quy n, v b o m quy n con Tuy nhiên, t góc b o m quy n con ngư i c a ngư i b ngư i trong Nhà nư c pháp quy n… t m gi , b can, b cáo, ho t ng t t ng hình s nh ng năm qua cũng Trong các công trình này, các tác gi ã nghiên c u khái ni m còn nh ng h n ch : tình tr ng b t, t m gi , t m giam trái pháp lu t, truy và các c i m Nhà nư c pháp quy n nói chung, Nhà nư c pháp c u trách nhi m hình s oan, sai v n x y ra nhi u; các quy nh c a quy n xã h i ch nghĩa nói riêng; nghiên c u v m i quan h gi a BLTTHS còn b vi ph m nghiêm tr ng… Nguyên nhân c a nh ng h n quy n con ngư i và quy n công dân; nghiên c u v n b o m quy n ch ó là do: các b t c p c a BLTTHS; ý th c, trình , năng l c c a
22 3 là ngư i b nghi th c hi n t i ph m , quy n c a ngư i b t m gi ư c con ngư i trong Nhà nư c pháp quy n… Tuy nhiên, các công trình nêu quy nh liên quan n hai y u t c u thành c a t m gi : tính có căn c trên th c hi n vi c nghiên c u b o m quy n con ngư i t góc tri t c a vi c t m gi và tính h p pháp c a vi c t m gi : 2/ i v i b can là h c, xã h i h c ho c lý lu n chung v Nhà nư c và Pháp lu t. Các tác ngư i ã b kh i t v hình s , k t th i i m quy t nh kh i t b can, gi c g ng ưa ra quan ni m v quy n con ngư i, các c trưng v t c Nhà nư c ã th hi n s bu c t i i v i con ngư i c th , b can là quy n con ngư i; nghiên c u m i quan h gi a quy n con ngư i và ngư i chính th c b truy c u trách nhi m hình s , b bu c t i. ây là quy n công dân; kh ng nh yêu c u b o m quy n con ngư i trong i m khác bi t r t l n gi a b can và ngư i b t m gi liên quan n vi c Nhà nư c pháp quy n. ng th i, tuy có cách nhìn không hoàn toàn b o m quy n con ngư i c a h trong TTHS; 3/ i v i b cáo là ngư i gi ng nhau và các m c khác nhau, nhưng các tác gi cũng ã xây ã b Tòa án quy t nh ưa ra xét x ; cũng như b can, b cáo là ngư i b truy c u trách nhi m hình s , b bu c t i, do ó a v pháp lý, tình d ng ư c cơ ch b o m quy n con ngư i trong Nhà nư c pháp tr ng c a b cáo cũng gi ng như b can, nguy cơ b xâm ph m quy n con quy n. ngư i cao, cho nên các bi n pháp b o m quy n con ngư i i v i b Tham kh o các quan i m lý lu n cũng như gi i pháp, cơ ch can, b cáo cơ b n là gi ng nhau. Tuy nhiên, i m khác bi t quan tr ng chung b o m quy n con ngư i có ý nghĩa r t quan tr ng trong nghiên gi a b cáo và b can là b cáo tham gia t t ng trong m t cơ ch t t ng c u, xây d ng lý thuy t cũng như gi i pháp c th b o m quy n con hòan ch nh, y nh ng ngư i tham gia t t ng, các cơ quan, ngư i ngư i trong các lĩnh v c pháp lý c th . ti n hành t t ng v i ch c năng bu c t i, bào ch a và xét x ; th c hi n - T góc pháp lu t chuyên ngành, cũng ã có nhi u công các quy n t t ng c a mình trong phiên tòa, công khai, dân ch và bình trình v b o v quy n con ngư i trong lĩnh v c tư pháp ho c tư pháp ng. hình s ư c công b . Trong s các công trình này có lu n án ti n sĩ T góc b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, lu t h c "B o m quy n con ngư i trong ho t ng tư pháp Vi t b cáo trong t t ng hình s , nh ng v n quan tr ng, có tính quy t nh Nam hi n nay” c a Nguy n Huy Hoàng; các bài báo c a GS.TSKH Lê ch : 1/ Xác nh y , chính xác a v t t ng (quy n và nghĩa v t Văn C m "Nh ng v n lý lu n v b o v quy n con ngư i b ng pháp t ng) c a các ch th t t ng hình s ; 2/ Xác nh h p lý s c n thi t và lu t trong lĩnh v c tư pháp hình s "; tài khoa h c c p i h c qu c m c s d ng các bi n pháp cư ng ch t t ng, nh t là các bi n pháp gia “ B o v quy n con ngư i b ng pháp lu t hình s và pháp lu t t ngăn ch n; 3/ Quy nh các nguyên t c và th t c t t ng h p lý h n ch n m c th p nh t các vi ph m quy n con ngư i nhưng v n m b o t ng hình s trong giai an xây d ng Nhà nư c pháp quy n Vi t Nam” hi u qu c a t t ng hình s và; 4/ Quy nh y , rõ ràng quy n khi u do GS.TSKH. Lê Văn C m, TS. Nguy n Ng c Chí, Ths. Tr nh Qu c n i, t cáo c a h i v i các hành vi vi ph m t phía cơ quan ti n hành T an ng ch trì; báo cáo "B o m quy n con ngư i trong t t ng t t ng, ngư i ti n hành t t ng. hình s trong i u ki n xây d ng Nhà nư c pháp quy n xã h i ch Do ó, khi nghiên c u v n b o m quy n con ngư i trong nghĩa Vi t Nam" t i H i th o v Quy n con ngư i trong t t ng hình s t t ng hình s c n t p trung phân tích các quy nh c a BLTTHS và (do Vi n ki m sát nhân dân t i cao và y ban nhân quy n Australia t th c hi n các quy nh ó trên th c t theo các n i dung cơ b n sau: 1/ ch c tháng 3-2010) c a PGS. TS. Nguy n Thái Phúc; lu n án ti n sĩ Nghiên c u các nguyên t c cơ b n t t ng hình s liên quan n b o "B o v quy n con ngư i trong t t ng hình s Vi t Nam" c a Nguy n m quy n con ngư i trong t t ng hình s ; 2/ Nghiên c u a v t Quang Hi n; chuyên kh o "B o v quy n con ngư i trong lu t hình s , t ng c a ngư i ti n hành t t ng và ngư i b t m gi , b can, b cáo lu t t t ng hình s Vi t Nam" c a T.S. Tr n Quang Ti p; bài báo trong t t ng hình s ; 3/ Nghiên c u v ch ng c và quá trình ch ng “Th c hi n dân ch trong t t ng hình s trong b i c nh c i cách tư minh trong t t ng hình s m b o tính chính xác, khách quan c a
4 21 pháp nư c ta hi n nay” c a Nguy n M nh Kháng; chuyên kh o "Các quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong các giai nguyên t c t t ng hình s " c a PGS.TS. Hòang Th Sơn và TS. Bùi an t t ng khác nhau; 2/ Lu n án ã phân tích có h th ng các quy Kiên i n; bài báo "Nguyên t c suy oán vô t i" c a PGS. TS. Nguy n nh c a B lu t TTHS và ánh giá y , tòan di n th c ti n b o m Thái Phúc v.v… quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong TTHS Vi t Trong các công trình này, các tác gi nghiên c u vi c b o v Nam, t ó tìm ra ư c nh ng h n ch , b t c p v b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong TTHS và nguyên nhân quy n con ngư i trong ho t ng tư pháp nói chung, k c hình s , dân c a nh ng b t c p, h n ch ; 3/ Lu n án ã ưa ra ư c s gi i pháp và s . M t s công trình nghiên c u v n t góc tư pháp hình s , bao ki n ngh nh m hòan thi n các quy nh c a pháp lu t TTHS Vi t Nam g m c lu t hình s và lu t t t ng hình s . S công trình khác thì và tăng cư ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, nghiên c u t góc t t ng hình s . Do ph m vi quá r ng, cho nên các b cáo trong h at ng TTHS. Th hi n qua m t s i m chính như sau: tác gi ch nghiên c u sơ lư c các n i dung mà chưa i sâu nghiên c u 1. Quy n con ngư i là s th ng nh t bi n ch ng gi a “quy n t th t y , toàn di n, h th ng trong t t ng hình s i v i nh ng i nhiên” và “quy n xã h i”, t t y u c n ư c pháp lu t b o v . Tôn tr ng tư ng khác nhau. Quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo và b o m quy n con ngư i là m t trong nh ng c tính quan tr ng c a ư c nghiên c u tương i sơ lư c. Ph m vi nghiên c u ch y u xu t Nhà nư c pháp quy n. Là Nhà nư c c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân phát t phân tích quy n và nghĩa v t t ng c a ngư i tham gia t t ng dân, Nhà nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam luôn coi con ngư i mà chưa i sâu nghiên c u các ch nh liên quan khác như các nguyên là v trí trung tâm trong m i chính sách kinh t , xã h i và t o m i i u t c t t ng hình s , các th t c t t ng hình s , các bi n pháp cư ng ch ki n con ngư i phát tri n. Nhà nư c b o m th c hi n quy n con t t ng liên quan n quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b ngư i b ng các bi n pháp l p pháp cũng như thi hành pháp lu t, các cáo (Nguy n Quang Hi n, Tr n Quang Ti p…). Có công trình l i bi n pháp liên quan n ch trách nhi m c a cơ quan Nhà nư c, cán nghiên c u b ng cách phân t ng giai o n t t ng, b o v quy n con b , công ch c trong vi c b o v các quy n con ngư i, các bi n pháp x lý vi ph m quy n con ngư i, các bi n pháp b o m quy n khi u n i, t ngư i nói chung trong kh i t , trong i u tra, trong truy t , trong xét x cáo c a công dân và các bi n pháp b o m th c hi n dân ch trong và trong thi hành án hình s (Lê Văn C m, Nguy n Ng c Chí…). ho t ng c a Nhà nư c. - Trong m t s công trình khoa h c khác, các tác gi ã nghiên 2. T t ng hình s là ho t ng có tác ng r t l n n quy n c u tương i sâu vi c b o m quy n con ngư i trong lĩnh v c t t ng con ngư i nói chung, quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b ho c i v i ngư i tham gia t t ng nh t nh như v n b o v quy n cáo nói riêng. Vì v y b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b bào ch a c a ngư i b bu c t i ư c c p trong các công trình c a can, b cáo là m t trong nh ng nhi m v và là m c ích quan tr ng c a PGS. TS. Ph m H ng H i, TS. Nguy n Văn Tuân, PGS. TS. Hoàng Th t t ng hình s . Sơn, TS. LS. Phan Trung Hoài…; v n b o m quy n con ngư i Trong t t ng hình s , ngư i b t m gi , b can, b cáo là nh ng trong áp d ng các bi n pháp ngăn ch n trong t t ng hình s ư c ngư i tham gia t t ng có v trí trung tâm trong quá trình gi i quy t v c p trong các công trình c a TS. Tr n Quang Ti p, TS. Nguy n Văn án. H là ngư i b cơ quan ti n hành t t ng coi là ngư i ã th c hi n i p, ThS. Nguy n Mai B … hành vi nguy hi m cho xã h i ư c BLHS quy nh là t i ph m. Tùy theo Trong các công trình nêu trên, các tác gi i sâu nghiên c u giai o n t t ng khác nhau mà tên g i cũng như a v pháp lý c a ngư i vi c b o v m t quy n c th là quy n bào ch a c a b can, b cáo ó cũng khác nhau: 1/ i v i ngư i b t m gi , a v pháp lý c a h (Ph m H ng H i, Nguy n Văn Tuân, Hoàng Th Sơn, Phan Trung ư c quy nh xu t phát t b n ch t c a vi c t m gi là: cách ly ngư i b nghi th c hi n ph m t i trong th i gian ng n; do ó ngư i b t m gi ch
20 5 - S a i i u 333 BLTTHS v th m quy n và th i h n gi i quy t Hoài…); các tác gi khác thì nghiên c u vi c b o v quy n con ngư i khi u n i liên quan n vi c áp d ng bi n pháp b t, t m gi , t m giam. c a b can, b cáo trong m t ch nh t t ng hình s c th là áp d ng - công tác gi i quy t khi u n i, t cáo ư c thu n l i, ch t ch bi n pháp ngăn ch n (Tr n Quang Ti p, Nguy n Văn i p, Nguy n và hi u qu , c n quy nh b sung i u lu t “ m ” v th t c gi i quy t Mai B …); m t s khác thì c p n vi c b o m quy n con ngư i khi u n i, t cáo, c th : trong các nguyên t c t t ng (Hoàng Th Sơn, Bùi Kiên i n, Nguy n “Th t c gi i quy t khi u n i, t cáo ư c th c hi n theo quy nh Thái Phúc…). c a chương này và các quy nh khác c a pháp lu t v khi u n i, t cáo - nư c ngoài cũng ã nhi u tác gi nghiên c u v n b o không trái v i quy nh c a chương này.” m quy n con ngư i trong Nhà nư c pháp quy n nói chung (The Rule - Ngoài ra, công tác gi i quy t khi u n i ư c tăng cư ng m of law c a M. Hager); b o m quy n con ngư i trong h th ng tư pháp b o th c hi n, c n quy nh b sung i u kho n:“Các quy t nh gi i quy t khi u n i c a Th trư ng Cơ quan i u tra, Chánh án Toà án (Saudi Arabia, human rights: Judicial system); b o m quy n con ph i ư c g i cho Vi n ki m sát cùng c p.” ngư i trong các nguyên t c t t ng hình s (Principle of Criminal ng th i v i vi c hoàn thi n các quy nh c a BLTTHS, cũng c n procedure c a Neil Andrews); b o m quy n con ngư i trong xét x th c hi n các gi i pháp khác nh m nâng cao hi u qu ho t ng t t ng v án hình s (Human rights in the English criminal trial - Human trong b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo. rights in criminal procedure c a K.W. Lidstone) ho c nghiên c u v n Trong s ó, các gi i pháp quan tr ng là: tăng cư ng hư ng d n áp d ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b bu c t i (The guarantees for th ng nh t pháp lu t t t ng hình s ; nâng cao trình , năng l c, nh n accused persons under Article 6 of the European Convention on Human th c c a ngư i ti n hành t t ng; nâng cao năng l c, v th c a i ngũ Rights c a Stephanos Stavros) v.v… lu t sư; hoàn thi n ch trách nhi m c a cơ quan, ngư i ti n hành t ánh giá chung v các công trình ã ư c công b có n i dung t ng i v i vi c vi ph m quy n con ngư i trong t t ng hình s nói c p n v n b o v quy n con ngư i nói chung, trong t t ng hình chung, c a ngư i b t m gi , b can, b cáo nói riêng; ki n toàn t ch c, s nói riêng mà chúng tôi ư c ti p c n, chúng tôi th y r ng chưa có biên ch i ngũ cán b làm công tác thanh tra, gi i quy t khi u n i tư m t công trình khoa h c nào ti p c n m t cách toàn di n, h th ng, pháp. ng b v v n b o m quy n con ngư i trong t t ng hình s . K T LU N Nhi u v n lý lu n quan tr ng như th nào là b o m quy n con ngư i trong t t ng hình s , cơ ch b o m quy n con ngư i trong t B o m quy n con ngư i nói chung, quy n con ngư i c a t ng hình s như th nào, các bi n pháp b o m quy n con ngư i trong ngư i b t m gi , b can, b cáo nói riêng trong t t ng hình s là v n t t ng hình s ra sao… còn b b ng ho c ã ư c c p m c r ng và chưa ư c nghiên c u nhi u trong khoa h c lu t t t ng hình s nư c ta. ây là m t v n khó nhưng r t quan tr ng c v lý lu n và nh t nh nhưng còn thi u ng b , thi u th ng nh t. Do v y, a s các th c ti n, nên chúng tôi ã quy t nh ch n tài: “B o m quy n con công trình ch y u bám vào phân tích các quy nh c a pháp lu t th c ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s Vi t nh, có so sánh v i th c ti n tìm ra nh ng b t c p, h n ch . Các Nam”. V i kh năng có h n, chúng tôi ã c g ng nghiên c u và công trình ã công b chưa xây d ng ư c m t cơ ch b o m quy n t ư c m t s k t qu khiêm t n sau ây: 1/ Lu n án ã góp ph n con ngư i trong t t ng hình s v m t lý lu n t ó phân tích, ánh làm rõ thêm nhi u v n lý lu n v quy n con ngư i và b o m quy n giá khoa h c th c tr ng (pháp lu t và th c ti n áp d ng pháp lu t) b o con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s ; m quy n con ngư i, nh t là c a ngư i b t m gi , b can, b cáo làm rõ nh ng i m chung và nh ng òi h i c thù trong b o m
6 19 (nh ng ngư i d b xâm ph m nh t) t ó ưa ra nh ng gi i pháp t ng khác”. Vi c hoàn thi n này áp ng yêu c u xét x công khai, dân tăng cư ng b o m quy n con ngư i c a nh ng ngư i ó trong t t ng ch c a phiên tòa hình s . hình s . - B sung m t o n vào kho n 1 i u 217 BLTTHS v trình t phát Nh n th y ây là m t v n khó nhưng r t quan tr ng c v lý bi u khi tranh lu n như sau: “Trong trư ng h p v án ư c kh i t theo lu n và th c ti n; hơn n a v n này l i chưa ư c nghiên c u m t yêu c u c a ngư i b h i, thì ti p theo l i lu n t i c a Ki m sát viên, cách toàn di n, h th ng, ng b ; vì th nên chúng tôi ã quy t nh ngư i b h i ho c ngư i i di n h p pháp c a h trình bày l i bu c ch n tài:“B o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b t i”. - Hoàn thi n i u 221 BLTTHS v vi c xem xét vi c rút quy t cáo trong t t ng hình s Vi t Nam” cho lu n án ti n sĩ c a mình. nh truy t t i phiên tòa theo hư ng: b sung thêm m nh “ trong 3. M c ích, nhi m v và ph m vi nghiên c u trư ng h p t i phiên tòa Ki m sát viên rút m t ph n quy t nh truy t + M c ích nghiên c u: thì H i ng xét x v n ti p t c xét x v ph n quy t nh truy t không Trên cơ s làm rõ nh ng v n lý lu n b o m quy n con b rút”. ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong TTHS, ng th i - Hòan thi n kho n 2 i u 221 BLTTHS theo hư ng: trư ng h p nghiên c u th c tr ng quy nh pháp lu t cũng như th c ti n ho t ng t i phiên tòa n u Ki m sát viên rút toàn b quy t nh truy t thì H i TTHS, làm sáng t nh ng b t c p h n ch , ưa ra nh ng ki n ngh ng xét x quy t nh ình ch v án. N u th y r ng vi c rút quy t nh và gi i pháp tăng cư ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m truy t là không có căn c thì H i ng xét x ki n ngh v i Vi n ki m gi , b can, b cáo trong TTHS Vi t Nam. sát c p trên; Vi n ki m sát c p trên có quy n kháng ngh theo th t c + Nhi m v nghiên c u: phúc th m ho c giám c th m. i v i b cáo ư c quy n kháng cáo t ư c m c ích nghiên c u trên, nhi m v nghiên c u t v lý do c a vi c rút truy t mà H i ng xét x ra quy t nh ình ch ra là: v án. - Làm rõ nh ng v n lý lu n v quy n con ngư i và b o m 3.4.3. Hoàn thi n i u ki n áp d ng th t c rút g n quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình Hoàn thi n i u 319 BLTTHS theo hư ng quy nh 3 i u ki n s ; h th ng hóa các bi n pháp b o m; làm rõ nh ng i m chung và th t c rút g n như sau: 1/ T i ph m ã th c hi n là t i ph m ít nghiêm nh ng òi h i c thù trong b o m quy n con ngư i c a các ch th tr ng; 2/ S vi c ph m t i ơn gi n, ch ng c rõ ràng; 3/ Có s ng ý này trong các giai o n t t ng khác nhau. c a ngư i ph m t i. 3.4.4. Hoàn thi n các quy nh v khi u n i, t cáo trong t t ng - Phân tích các quy nh c a B lu t t t ng hình s liên quan hình s n b o m quy n con ngư i; tìm ra nh ng h n ch và b t c p v b o - Quy nh rõ ràng v “ i tư ng khi u n i” theo th t c gi i m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong th c quy t khi u n i t t ng. ti n i u tra, truy t , xét x v án hình s ; - S a i, b sung vào i u 331 BLTTHS v th m quy n và th i - Nghiên c u kinh nghi m c a pháp lu t qu c t v b o m h n gi i quy t khi u n i i v i Thư ký Toà án, H i th m, Phó chánh quy n con ngư i trong TTHS; án, Chánh án Toà án. - Ki n ngh nh ng gi i pháp nh m hoàn thi n các quy nh c a - B sung vào i u 228 BLTTHS th t c kháng cáo, kháng ngh pháp lu t t t ng hình s Vi t Nam và tăng cư ng b o m quy n con i v i quy t nh b t t m giam b cáo c a H i ng xét x sơ th m sau ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong ho t ng t t ng hình khi tuyên án. s .
18 7 3.4. Hoàn thi n các quy nh v th t c t t ng + Ph m vi nghiên c u: 3.4.1. Hoàn thi n các quy nh v th t c kh i t , i u tra - B lu t t t ng hình s 1988, B lu t t t ng hình s 2003; - t o cơ s pháp lý cho ho t ng i u tra, xác minh tin báo - Th c ti n t t ng t năm 2004 n năm 2009 (theo B lu t t v t i ph m c a Cơ quan i u tra, tránh ư c vi ph m quy n con ngư i, t ng hình s hi n hành); c n b sung vào kho n 2 i u 103 BLTTHS quy nh cho phép Cơ - T p trung ch y u vào n i dung b o m quy n con ngư i c a quan i u tra áp d ng các bi n pháp i u tra ư c quy nh trong B ngư i b t m gi , b can, b cáo trong m i liên h v i các ch nh khác lu t này ki m tra, xác minh t giác, tin báo v t i ph m, ki n ngh c a t t ng hình s . kh i t nh m xác nh căn c kh i t v án hình s . 4. Phương pháp nghiên c u - S a i i u 13, kho n 1 i u 104 BLTTHS theo hư ng h y b tài ư c th c hi n trên cơ s phương pháp lu n c a Ch th m quy n kh i t v án hình s c a Tòa án. nghĩa Mác-Lênin (duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s ), tư tư ng H - S a i kho n 2 i u 105 BLTTHS l i như sau: “Trong trư ng h p ngư i ã yêu c u kh i t rút yêu c u trư c khi b n án, quy t nh Chí Minh và các quan i m c a ng và Nhà nư c ta v Nhà nư c và có hi u l c pháp lu t, thì v án ph i ư c ình ch ”. Pháp lu t, v Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa, v b o m quy n - B sung m t s quy n c a b can trong giai o n i u tra như: con ngư i. quy n ư c có m t ngư i bào ch a khi b h i cung và trách nhi m c a Vi c nghiên c u ư c th c hi n t góc lý lu n chung v i u tra viên b o m quy n ó c a b can; quy n ư c yêu c u i quy n con ngư i nói chung và t góc t t ng hình s nói riêng. ch t trong quá trình i u tra. Các phương pháp nghiên c u c th ư c s d ng là phân tích, 3.4.2. Hoàn thi n các quy nh v th t c xét x t ng h p, l ch s , so sánh, th ng kê v.v... - T góc b o m quy n con ngư i c a ngư i tham gia t Trong quá trình th c hi n tài, tác gi ã kh o sát th c ti n t ng, vi c quy nh Tòa án có quy n tr h sơ i u tra b sung khi có i u tra, truy t , xét x c a các cơ quan ti n hành t t ng t i m t s căn c cho r ng b cáo ph m m t t i khác ho c có ng ph m khác là thành ph , t nh, nghiên c u h sơ các v án làm cơ s th c ti n cho vi c vô hình dung ã bi n Tòa án thành cơ quan bu c t i, gây h u qu x u nghiên c u. cho b cáo ho c ngư i khác trư c khi Tòa án m phiên tòa. 5. Nh ng óng góp m i c a lu n án Hoàn thi n kho n 1 i u 179 BLTTHS như sau: “1. Th m phán - Lu n án ã góp ph n làm rõ thêm nhi u v n lý lu n v ra quy t nh tr h sơ cho Vi n ki m sát i u tra b sung trong quy n con ngư i và b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b nh ng trư ng h p sau ây: a/ Khi c n thu th p thêm nh ng ch ng c can, b cáo trong t t ng hình s ; h th ng hóa ư c các bi n pháp b o quan tr ng không th b sung t i phiên tòa mà thi u nó Tòa án không m; làm rõ nh ng i m chung và nh ng òi h i c thù trong b o m th ra phán quy t v v án; b/ Khi phát hi n có vi ph m nghiêm tr ng quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong các giai th t c t t ng”. - B sung vào i u 207 BLTTHS m t kho n quy nh v trình t an t t ng khác nhau. xét h i c a nh ng ngư i ti n hành t t ng, trách nhi m xét h i và trình - Lu n án ã phân tích có h th ng các quy nh c a B lu t t ư c xét h i c a nh ng ngư i tham gia t t ng theo hư ng t i phiên TTHS và ánh giá y , tòan di n th c ti n b o m quy n con ngư i tòa: “ 1/ Khi xét h i Ki m sát viên h i trư c r i n ngư i bào ch a và c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong TTHS Vi t Nam, t ó tìm ra nh ng ngư i tham gia t t ng ư c yêu c u xét h i. H i ng xét x ch ư c nh ng h n ch , b t c p v b o m quy n con ngư i c a ngư i b th c hi n vi c xét h i khi có tình ti t chưa ư c làm sáng t ; 2/ Khi t m gi , b can, b cáo trong TTHS và nguyên nhân c a nh ng b t c p, ư c xét h i, b cáo ph i ư c xét h i trư c, r i n ngư i tham gia t h n ch .
8 17 - Lu n án ã ưa ra ư c m t s gi i pháp và ki n ngh nh m 3.3. Hoàn thi n các quy nh v bi n pháp ngăn ch n hòan thi n các quy nh c a pháp lu t TTHS Vi t Nam và tăng cư ng 3. 3.1.Hoàn thi n các quy nh v căn c áp d ng bi n pháp ngăn b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong ch n h at ng TTHS. Trư c tiên, c n s a i kho n 1 i u 88 BLTTHS v căn c áp 6. Ý nghĩa khoa h c, th c ti n c a tài d ng t m giam theo hư ng t m giam ch có th ư c áp d ng i v i b ây là công trình chuyên kh o c p lu n án ti n sĩ nghiên can, b cáo n u có căn c c th kh ng nh r ng h có th ti p t c c uv v n b o m quy n con ngư i nói chung, c a ngư i b t m ph m t i, có th b tr n ho c c n tr vi c i u tra, truy t , xét x ho c gi , b can, b cáo trong t t ng hình s nư c ta. Công trình nghiên c u thi hành án. các v n lý lu n v b o m quy n con ngư i trong t t ng hình s , ng th i v i vi c hoàn thi n căn c áp d ng bi n pháp t m phân tích, ánh giá th c tr ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b giam nêu trên, c n nghiên c u s a i kho n 1 i u 303 BLTTHS v t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s và ki n ngh các gi i pháp căn c b t, t m gi , t m giam i v i ngư i chưa thành niên t 14 tăng cư ng b o m quy n con ngư i trong t t ng hình s . tu i n dư i 16 tu i ph m t i theo hư ng thu h p ph m vi áp d ng các tài là m t óng góp khiêm t n trong vi c gi i quy t v m t bi n pháp ngăn ch n nghiêm kh c này i v i ngư i chưa thành niên khoa h c, m t trong nh ng n i dung c p thi t hi n nay nư c ta cũng ph m t i, áp ng chính sách nhân o c a Nhà nư c ta và nguyên t c như trên th gi i là v n b o m quy n con ngư i. Quy nh v coi tr ng giáo d c, phòng ng a i v i ngư i chưa thành niên ph m t i. quy n con ngư i ã là quan tr ng và c n thi t nhưng c n thi t hơn, 3.3.2. Hoàn thi n các quy nh v thay i, h y b bi n pháp ngăn quan tr ng hơn là v n b o m cho các quy n ó ư c th c thi trong ch n cu c s ng. - S a i kho n 6 i u 120 BLTTHS như sau: “ Trong khi t m Lu n án là m t tài li u tham kh o có giá tr trong ho t ng l p giam, n u căn c áp d ng bi n pháp t m giam không còn n a thì Cơ pháp t t ng hình s , trong th c ti n i u tra, truy t , xét x cũng như quan i u tra ph i k p th i ngh Vi n ki m sát h y b vi c t m trong h c t p, nghiên c u v t t ng hình s . giam…”. 7. K t c u lu n án - B sung vào kho n 2 i u 166, i u 177 BLTTHS căn c áp K t c u lu n án: ngòai ph n m u và k t lu n, lu n án g m 3 d ng, thay i, h y b bi n pháp ngăn ch n theo hư ng: sau khi nh n chương. h sơ v án, Vi n ki m sát, Tòa án có quy n áp d ng bi n pháp ngăn - Chương 1: Nh n th c chung v b o m quy n con ngư i ch n khi có căn c ư c quy nh t i các i u 88, i u 91, i u 92, i u trong Nhà nư c pháp quy n và trong t t ng hình s . - Chương 2: Th c tr ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b 93 BLTTHS; có trách nhi m thay i ho c h y b các bi n pháp ngăn t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s Vi t Nam và pháp lu t ch n ó khi không còn căn c áp d ng. qu c t . - Hoàn thi n i u 94 BLTTHS theo hư ng: 1/ Khi v án b ình - Chương 3: M t s ki n ngh tăng cư ng b o m quy n con ch thì m i bi n pháp ngăn ch n ã áp d ng u ph i ư c h y b ; ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s Vi t 2/ Khi th i h n áp d ng bi n pháp ngăn ch n ã h t thì bi n pháp ó Nam. ph i ư c h y b ; 3/ Cơ quan i u tra, Vi n ki m sát, Tòa án ph i h y b bi n pháp ngăn ch n ho c thay th b ng m t bi n pháp khác khi không còn căn c áp d ng.
16 9 m t s th a nh n t i l i c a mình; 3/ B sung quy n ư c yêu c u cơ quan, ngư i ti n hành t t ng b o v tính m ng, s c kh e, danh d , N I DUNG nhân ph m; 4/ B sung trách nhi m c a cơ quan, ngư i ti n hành t t ng Chương 1: Nh n th c chung v b o m quy n con ngư i b o m cho ngư i tham gia t t ng th c hi n các quy n t t ng c a h trong Nhà nư c pháp quy n và trong t t ng hình s theo quy nh c a pháp lu t; trách nhi m áp d ng các bi n pháp c n thi t Trong chương này, tác gi gi i quy t hai v n tr ng tâm, ó là b o v tính m ng, s c kh e, danh d , nhân ph m c a ngư i tham gia m i quan h gi a vi c b o m quy n con ngư i v i Nhà nư c pháp t t ng khi có yêu c u; 5/ S a i i m d kho n 2 i u 48 BLTTHS theo quy n và trong t t ng hình s . hư ng ngư i b t m gi có quy n nh ngư i khác b o v quy n, l i ích 1.1. Nhà nư c pháp quy n và b o m quy n con ngư i h p pháp; 6/ S a i i m e kho n 2 i u 49, i m e kho n 2 i u 50 Vi c nghiên c u cho th y r ng: BLTTHS theo hư ng b can, b cáo có quy n nh ngư i khác bào ch a. Quan ni m v Nhà nư c pháp quy n và các c trưng c a nó r t 3.2.3. Hoàn thi n các quy nh v ngư i bào ch a phong phú v m t lý lu n và th hi n c th các nư c khác nhau. - Trong i u ki n hi n nay không nên h n ch , mà ph i m Tuy nhiên, dù quan ni m khác nhau như th nào thì các tác gi u r ng ph m vi tham gia c a i ngũ cán b có ki n th c pháp lu t. ng th ng nh t v i nhau r ng Nhà nư c pháp quy n là Nhà nư c nhân b n th i có th h th p tiêu chu n c a ngư i bào ch a nhi u ngư i có th vì con ngư i. Quy n con ngư i là s th ng nh t bi n ch ng gi a tham gia bào ch a (ví d : t t c nh ng ngư i ã là Th m tra viên ngành “quy n t nhiên” và “quy n xã h i”, t t y u c n ư c pháp lu t b o v . Tòa án, Ki m tra viên ngành Ki m sát các c p sau khi ngh hưu u có Trong Nhà nư c pháp quy n xã h i ch nghĩa, quy n con ngư i là th làm ngư i bào ch a ngay v i i u ki n có ăng ký hành ngh ). Có thiêng liêng, b t kh xâm ph m. Tôn tr ng và b o m quy n con ngư i như v y, xã h i m i lôi cu n ư c ông o ngư i có ki n th c pháp lu t là m t trong nh ng c tính quan tr ng c a Nhà nư c pháp quy n. Là th c hi n vi c bào ch a trong v án hình s , tăng cư ng vi c b o m Nhà nư c c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, Nhà nư c C ng hòa quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình xã h i ch nghĩa Vi t Nam luôn coi con ngư i là v trí trung tâm trong s . m i chính sách kinh t , xã h i và t o m i i u ki n con ngư i phát - Hoàn thi n quy nh v a v t t ng c a ngư i bào ch a tri n. Nhà nư c b o m th c hi n quy n con ngư i b ng các bi n pháp trong t t ng hình s . Trư c tiên, c n s a i kho n 4 i u 56 BLTTHS liên quan n ho t ng l p pháp và ho t ng thi hành pháp lu t c a theo hư ng i v i ngư i b t m gi thì thay cho vi c c p gi y ch ng Nhà nư c, các bi n pháp liên quan n ch trách nhi m c a cơ quan nh n ngư i bào ch a trong vòng 24 gi b ng vi c Cơ quan i u tra Nhà nư c, cán b , công ch c trong vi c b o v các quy n con ngư i, ch p nh n ngay cho ngư i có ch ng ch hành ngh lu t sư b o v quy n các bi n pháp x lý vi ph m quy n con ngư i, các bi n pháp b o m l i cho ngư i b t m gi . quy n khi u n i, t cáo c a công dân và các bi n pháp b o m th c - Hoàn thi n i u 58 BLTTHS theo hư ng b o m t i a cho hi n dân ch trong ho t ng c a Nhà nư c. ngư i bào ch a thu th p ch ng c , có m t trong các ho t ng i u tra. 1.2. V n lý lu n b o m quy n con ngư i c a ngư i b C th là: 1/ B sung trách nhi m Cơ quan i u tra thông báo trư c cho t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s ngư i bào ch a th i gian, a i m h i cung b can; 2/ Quy nh quy n T t ng hình s là ho t ng c bi t liên quan n vi c kh i c a ngư i bào ch a h i ngư i b t m gi , b can mà không c n s ng t , i u tra, truy t , xét x v án hình s , liên quan n vi c phát hi n, ý c a i u tra viên; 3/ B sung quy n c a ngư i bào ch a có m t và t x lý hành vi nguy hi m cho xã h i ư c quy nh là t i ph m và x câu h i trong khi l y l i khai c a ngư i b h i, ngư i làm ch ng c a ph t ngư i ph m t i. B i v y, ho t ng t t ng hình s liên quan r t i u tra viên. l n t i vi c b o m quy n con ngư i nói chung, ngư i b t m gi , b can, b cáo nói riêng.
10 15 Trong t t ng hình s , ngư i b t m gi , b can, b cáo là nh ng h ; 2/ Trong quá trình ch ng minh, m i nghi ng không th làm rõ ngư i tham gia t t ng có v trí trung tâm trong quá trình gi i quy t v ư c ph i ư c gi i thích có l i cho ngư i b t m gi , b can, b cáo”. án. Tùy theo giai o n t t ng khác nhau mà tên g i cũng như a v pháp - Hoàn thi n nguyên t c xác nh s th t c a v án: lý c a ngư i ó cũng khác nhau: 1/ i v i ngư i b t m gi , a v pháp “ Xác nh s th t c a v án lý c a h ư c quy nh xu t phát t b n ch t c a vi c t m gi là: cách ly 1/ Cơ quan i u tra, Vi n ki m sát, Tòa án trong ph m vi ch c ngư i b nghi th c hi n ph m t i trong th i gian ng n; do ó ngư i b năng c a mình có trách nhi m xác nh s th t c a v án m t cách t m gi ch là ngư i b nghi th c hi n t i ph m , quy n c a ngư i b t m khách quan, toàn di n và y ; 2/ Trách nhi m ch ng minh t i ph m gi ư c quy nh liên quan n hai y u t c u thành c a t m gi : tính có thu c v Cơ quan i u tra, Vi n ki m sát. Phán quy t c a Tòa án ư c căn c c a vi c t m gi và tính h p pháp c a vi c t m gi ; 2/ i v i b th c hi n trên cơ s s th t ư c ch ng minh t i phiên tòa; 3/ B can, can là ngư i ã b kh i t v hình s , k t th i i m quy t nh kh i t b cáo có quy n nhưng không có nghĩa v ph i ch ng minh là mình b can, t c Nhà nư c ã th hi n s bu c t i i v i con ngư i c th , b không có t i”. can là ngư i chính th c b truy c u trách nhi m hình s , b bu c t i. ây 3.2. Hoàn thi n các quy nh v a v pháp lý c a các ch th là i m khác bi t r t l n gi a b can và ngư i b t m gi liên quan n quan h t t ng hình s vi c b o m quiy n con ngư i c a h trong TTHS; 3/ i v i b cáo là 3.2.1. Hoàn thi n các quy nh v trách nhi m, quy n h n c a ngư i ã b Tòa án quy t nh ưa ra xét x ; cũng như b can, b cáo là ngư i ti n hành t t ng ngư i b truy c u trách nhi m hình s , b bu c t i, do ó a v pháp lý, Theo hư ng: 1/ Phân bi t rõ hơn nhi m v , quy n h n c a tình tr ng c a b cáo cũng gi ng như b can, nguy cơ b xâm ph m quy n Th trư ng Cơ quan i u tra, Vi n trư ng Vi n ki m sát, Chánh án Tòa con ngư i cao, cho nên các bi n pháp b o m quy n con ngư i i v i án trong vi c t ch c, ch o ho t ng t t ng và c a i u tra viên, b can, b cáo cơ b n là gi ng nhau. Tuy nhiên, i m khác bi t quan tr ng Ki m sát viên, Th m phán trong ti n hành t t ng i v i v án c th . gi a b cáo và b can là b cáo tham gia t t ng trong m t cơ ch t t ng Tăng quy n h n, trách nhi m cho i u tra viên, Ki m sát viên, Th m hoàn ch nh, y nh ng ngư i tham gia t t ng, các cơ quan, ngư i ti n phán trong ho t ng t t ng; 2/ B sung n i dung: Th trư ng, Phó hành t t ng v i ch c năng bu c t i, bào ch a và xét x ; th c hi n các Th trư ng Cơ quan i u tra, i u tra viên, Vi n trư ng, Phó Vi n quy n t t ng c a mình trong phiên tòa, công khai, dân ch và bình ng. trư ng Vi n ki m sát, Ki m sát viên, Chánh án, Phó Chánh án, Th m T góc b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b phán “Có trách nhi m b o m cho nh ng ngư i tham gia t t ng th c can, b cáo trong t t ng hình s , nh ng v n quan tr ng, có tính quy t hi n các quy n t t ng c a mình theo quy nh c a pháp lu t” và c th nh ch : 1/ Xác nh y , chính xác a v t t ng (quy n và nghĩa hóa trách nhi m này trong các giai o n t t ng c th ; 3/ Quy nh rõ v t t ng) c a các ch th t t ng hình s ; 2/ Xác nh h p lý s c n h u qu t t ng và trách nhi m i v i vi c vi ph m các quy nh v thi t và m c s d ng các bi n pháp cư ng ch t t ng, nh t là các bi n quy n h n, trách nhi m c a cơ quan, ngư i ti n hành t t ng. pháp ngăn ch n; 3/ Quy nh các nguyên t c và th t c t t ng h p lý 3.2.2. Hoàn thi n các quy nh v quy n và nghĩa v t t ng c a h n ch n m c th p nh t các vi ph m quy n con ngư i nhưng v n m ngư i b t m gi , b can, b cáo b o hi u qu c a t t ng hình s và 4/ Quy nh y , rõ ràng quy n Hoàn thi n các quy nh v a v pháp lý c a ngư i b t m gi , khi u n i, t cáo c a h i v i các hành vi vi ph m t phía cơ quan ti n b can, b cáo theo hư ng: 1/ B sung các quy n ư c tôn tr ng và b o hành t t ng, ngư i ti n hành t t ng... v quy n t do thân th , tính m ng, s c kh e, nhân ph m, danh d theo Vì v y, khi nghiên c u v n b o m quy n con ngư i c a quy nh c a pháp lu t; 2/ B sung quy n ư c im l ng c a ngư i b ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s là c n t p trung t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s và Cơ quan i u tra, Vi n phân tích các quy nh c a BLTTHS và th c hi n các quy nh ó trên ki m sát và Tòa án không ư c suy oán s im l ng ó c a h như là
14 11 cũng như th c ti n áp d ng và nguyên nhân c a nh ng b t c p, h n ch th c t các n i dung cơ b n là: 1/ Nghiên c u các nguyên t c cơ b n t ó cho phép tác gi ưa ra nh ng ki n ngh hoàn thi n quy nh c a t ng hình s liên quan n b o m quy n con ngư i trong t t ng hình BLTTHS và các gi i pháp khác nâng cao hi u qu vi c b o m quy n s ; 2/ Nghiên c u a v t t ng c a ngư i ti n hành t t ng và ngư i b con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s . t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s ; 3/ Nghiên c u v ch ng c b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b và quá trình ch ng minh trong t t ng hình s m b o tính chính cáo, BLTTHS c n ư c s a i, b sung m t cách toàn di n, h th ng. xác, khách quan c a quá trình t t ng; 4/ Nghiên c u các bi n pháp Nh ng s a i, b sung ó bao g m: ngăn ch n trong t t ng hình s ; 5/ Nghiên c u các th t c kh i t , i u 3.1. B sung, hoàn thi n các quy nh v nh ng nguyên t c tra, truy t , xét x liên quan n b o m quy n con ngư i c a ngư i b cơ b n c a t t ng hình s t m gi , b can, b cáo; 6/ Nghiên c u các quy nh v khi u n i, t cáo - B sung nguyên t c tranh t ng trong t t ng hình s : “ 1/ Phân trong t t ng hình s . nh rõ các ch c năng cơ b n bu c t i, bào ch a, xét x c a t t ng Chương 2: Th c tr ng b o m quy n con ngư i c a ngư i hình s ; 2/ B o m cho các bên tham gia t t ng các quy n, nghĩa v b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s Vi t Nam và pháp bình ng và quy nh th t c t t ng, th t c phiên tòa h p lý các bên lu t qu c t ch ng minh, th c hi n quy n tranh t ng trong quá trình t t ng, nh t là Trong chương 2 tác gi nghiên c u th c tr ng b o m quy n trong xét x ; 3/ B n án, quy t nh c a Tòa án ư c ưa ra trên cơ s con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo qua l ch s l p pháp t các tài li u, ch ng c ư c xác nh và ý ki n c a các bên tranh lu n t ng hình s c a Nhà nư c ta và qua th c ti n ho t ng t t ng hình s t i phiên tòa.” Vi t Nam; ng th i nghiên c u vi c th hi n v n này như th nào - Hoàn thi n nguyên t c b o m quy n bào ch a c a ngư i b trong pháp lu t qu c t . t m gi , b can, b cáo: 2.1. Th c tr ng pháp lu t t t ng hình s Vi t Nam v b o “ B o m quy n bào ch a c a b can, b cáo; quy n b o v l i m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo ích h p pháp c a ngư i tham gia t t ng khác. Vi c nghiên c u ư c chia thành hai giai o n: trư c ban hành 1/ B can, b cáo có quy n t bào ch a, nh ngư i khác bào BLTTHS 2003 và hi n t i trong các quy nh c a BLTTHS 2003. ch a ho c ư c c ngư i bào ch a trong các trư ng h p pháp lu t quy Ngay t nh ng ngày u ư c thành l p, quy n con ngư i, nh; ngư i b t m gi , ngư i b h i, nguyên ơn dân s , b ơn dân s , quy n công dân ã ư c ghi nh n tương i y trong pháp lu t ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan có quy n t mình ho c nh nư c ta. Trong các b n Hi n pháp các th i kỳ khác nhau, các quy n cơ ngư i khác b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình; 2/ Cơ quan i u b n c a công dân, các nguyên t c t t ng quan tr ng ư c ghi nh n. tra, Vi n ki m sát, Tòa án có trách nhi m b o m cho b can, b cáo Các quy n cơ b n và các nguyên t c t t ng cơ b n ó t ng bư c ư c th c hi n quy n bào ch a, cho ngư i b t m gi , ngư i b h i, nguyên c th hóa trong các văn b n pháp lu t t t ng hình s các c p ơn dân s , b ơn dân s , ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan th c khác nhau phù h p v i tình hình kinh t xã h i trong t ng th i kỳ nh t hi n quy n b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình theo quy nh c a nh. ng th i, các văn b n pháp lu t cũng quy nh trách nhi m, nh t B lu t này”. là trách nhi m hình s i v i các hành vi xâm ph m quy n con ngư i - Hoàn thi n nguyên t c không ai b coi là có t i khi chưa có b n c a ngư i ph m t i. án k t t i c a Toà án ã có hi u l c pháp lu t: BLTTHS năm 1988 l n u tiên các quy ph m pháp lu t t t ng “ Suy oán không có t i hình s ư c pháp i n hóa m t cách h th ng, y vào trong m t 1/ Ngư i b t m gi , b can, b cáo ư c coi là không có t i cho văn b n. BLTTHS 1988 ã quy nh cơ b n, toàn di n các v n liên n khi có b n án k t t i ã có hi u l c pháp lu t c a Tòa án i v i quan n b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo
12 13 trong t t ng hình s như quy nh các nguyên t c t t ng hình s , a 2.2. B o m quy n con ngư i c a ngư i b bu c t i trong v t t ng c a các ch th t t ng hình s , các bi n pháp ngăn ch n, th pháp lu t t t ng hình s qu c t t c i u tra, truy t , xét x … B o m quy n con ngư i nói chung, quy n con ngư i c a Trên cơ s k th a BLTTHS 1988, quán tri t ư ng l i i m i ngư i b t m gi , b can, b cáo nói riêng trong t t ng hình s là xu th và c i cách tư pháp nư c ta, Qu c h i ã ban hành BLTTHS 2003. t t y u trong vi c xây d ng Nhà nư c pháp quy n hi n nay trên th gi i. BLTTHS 2003 ã k th a và phát tri n các quy nh c a BLTTHS 1988 Vn b o m quy n con ngư i c a ngư i b bu c t i ư c quy nh lên m t bư c m i, hoàn thi n các nguyên t c t t ng hình s ; các quy trong các văn b n pháp lý qu c t cũng như trong lu t t t ng hình s nh v quy n h n, trách nhi m c a ngư i ti n hành t t ng, quy n, qu c gia. nghĩa v c a ngư i b t m gi , b can, b cáo; các bi n pháp ngăn ch n; T góc các văn b n pháp lu t qu c t , quy n con ngư i và các th t c i u tra, truy t , xét x … c bi t, BLTTHS 2003 ã b b o m quy n con ngư i nói chung ã ư c quy nh tương i s m sung m t s ch nh r t quan tr ng liên quan n vi c b o m quy n trong các văn b n pháp lý khi Nhà nư c Tư s n m i hình thành. Nhưng con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s như có l t p trung nh t, c th nh t v b o m quy n con ngư i c a ngư i b sung th t c rút g n, ch nh khi u n i, t cáo trong t t ng hình b bu c t i ư c quy nh rõ ràng, c th trong các văn b n như: Tuyên s … T góc pháp lu t qu c t , BLTTHS 2003 ã cơ b n th hi n ngôn th gi i v nhân quy n (Universal Decleration of Human Rights), ư c n i dung c a pháp lu t qu c t liên quan n b o m quy n con Công ư c Châu Âu v quy n con ngư i (European Convention on ngư i trong t t ng hình s . Human Rights – ECHR), Công ư c Liên h p qu c v quy n tr em, BLTTHS 2003 là cơ s pháp lý quan tr ng cho ho t ng t Quy ch Rome v thành l p Tòa án hình s thư ng tr c Qu c t ... Các t ng trong u tranh phòng ch ng t i ph m. Trong nh ng năm qua, ho t văn b n qu c t nêu trên là cơ s pháp lý quan tr ng các qu c gia c ng u tranh phòng ch ng t i ph m ư c th c hi n nhìn chung có th hóa trong n i lu t v t t ng hình s c a mình. hi u qu ; các quy nh c a BLTTHS ư c ch p hành nghiêm ch nh và Theo pháp lu t t t ng hình s qu c t , quy n con ngư i c a th ng nh t; quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo cơ b n ngư i b bu c t i ư c b o m trên cơ s : 1/ Các nguyên t c t t ng ư c th c hi n. hình s ; 2/ Các quy nh v các quy n t t ng cơ b n c a ngư i b Nhìn chung trong toàn b quá trình hình thành và phát tri n c a bu c t i; và 3/ Quy nh các b o m pháp lý th c hi n các nguyên mình, Nhà nư c ta luôn quan tâm n vi c b o m quy n con ngư i t c t t ng và quy n t t ng c a ngư i b bu c t i. nói chung, quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong Vi c phân tích th c tr ng pháp lu t, nghiên c u th c ti n i u t t ng hình s nói riêng t góc các quy nh c a pháp lu t cũng như tra, truy t , xét x nư c ta, tìm ra nh ng b t c p và nguyên nhân c a t góc áp d ng các quy nh ó trên th c t . chúng, ng th i tham kh o pháp lu t qu c t ; ó là cơ s khoa h c, Tuy nhiên, t góc b o m quy n con ngư i c a ngư i b th c ti n quan tr ng cho vi c hoàn thi n pháp lu t và nâng cao hi u qu t m gi , b can, b cáo, ho t ng t t ng hình s nh ng năm qua cũng ho t ng b o m quy n con ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b còn nh ng h n ch : tình tr ng b t, t m gi , t m giam trái pháp lu t, truy cáo trong t t ng hình s Vi t Nam. c u trách nhi m hình s oan, sai v n x y ra nhi u; các quy nh c a Chương 3: M t s ki n ngh tăng cư ng b o m quy n con BLTTHS còn b vi ph m nghiêm tr ng… mà nguyên nhân c a nh ng ngư i c a ngư i b t m gi , b can, b cáo trong t t ng hình s h n ch ó là do: các b t c p c a BLTTHS; ý th c, trình , năng l c Vi t Nam c a ngư i ti n hành t t ng; ch trách nhi m i v i ngư i ti n hành Trong chương 3 c a lu n án, t nh ng v n lý lu n ư c nghiên t t ng chưa rõ ràng. c u chương 1, phân tích ánh giá th c tr ng chương 2, nh t là trên cơ s làm sáng t nh ng h n ch , b t c p c a pháp lu t t t ng hình s