Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Chính sách pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án là đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam, nhận xét và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Chính sách pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH THỊ KIM ÁNH CHÍNH SÁCH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 9 38 01 04 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, NĂM 2020
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học xã hội Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS Võ Khánh Vinh 2. TS Nguyễn Trung Thành Phản biện 1: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn Phản biện 2: TS. Phạm Minh Tuyên Phản biện 3: PGS.TS. Trịnh Tiến Việt Luận án được bảo vệ tại Hội đồng chấm Luận án cấp Học viện, họp tại Học viện Khoa học xã hội, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội, Vào hồi giờ ngày tháng năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Thư viện Học viện Khoa học xã hội
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Con người và vấn đề bảo đảm quyền con người là trung tâm của mọi hoạt động xã hội. Đảng và Nhà nước Việt Nam là luôn coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước, trong đó trẻ em, NCTN (nay gọi là người dưới 18 tuổi). Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã nhấn mạnh: “...Chú trọng cải thiện điều kiện sống, lao động và học tập của thanh niên, thiếu niên, giáo dục và bảo vệ trẻ em... ” [29,tr.79,80]. Quan điểm của Nhà nước Việt Nam là bảo vệ, chăm sóc và giáo dục đối với người dưới 18 tuổi nói chung, trẻ em nói riêng nhằm giúp họ phát triển về thể chất lẫn tinh thần một cách tốt nhất. Điều 37 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 xác định: “Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em”, Luật trẻ em năm 2016 cũng xác định rõ việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em là trách nhiệm của gia đình, nhà trường, Nhà nước, xã hội và mọi công dân. Thể chế quan điểm của Đảng, khi xây dựng chính sách pháp luật liên quan đến trẻ em nói riêng, người dưới 18 tuổi nói chung, các chính sách này luôn xem họ là đối tượng cần bảo vệ, chăm sóc và quan tâm đặc biệt, thậm chí khi họ là chủ thể của tội phạm. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện, bảo vệ quyền của người dưới 18 tuổi. Đặc biệt là việc thực hiện, bảo vệ và thúc đẩy các quyền của người dưới 18 tuổi trong lĩnh vực tư pháp, được thể hiện trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự. Mặt khác, đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng chỉ đạt kết quả cao khi có sự chung tay của mỗi công dân, từng gia đình, các cơ quan nhà nước và của toàn thể xã hội,
2 với một hệ thống các biện pháp đa dạng, bước đi thích hợp trong những điều kiện, hoàn cảnh nhất định được xây dựng dựa trên một hệ thống quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng và định hướng, chỉ đạo phù hợp và kịp thời của Nhà nước. Những định hướng, chỉ đạo, hoạt động trong đấu tranh phòng, chống tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện được gọi là chính sách hình sự (CSHS) đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trong đó chính sách pháp luật tố tụng hình sự (CSPLTTHS) là một bộ phận hợp thành. CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cần bảo đảm sự thống nhất giữa ý chí của giai cấp thống trị với pháp luật của Nhà nước, giữa pháp luật với việc áp dụng pháp luật đó trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Việc hiểu không đúng, hoạch định không đúng hoặc thực hiện không đúng CSPLTTHS đối với người dưới 18 phạm tội sẽ làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng. Thực hiện Nghị quyết 08 - NQ/TW, ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới và Nghị quyết 49- NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, công cuộc cải cách tư pháp đã đạt được nhiều kết quả. Nhận thức và sự quan tâm đối với công tác tư pháp có nhiều thay đổi theo hướng tích cực; chất lượng hoạt động tư pháp đã được nâng lên một bước. Chính những quan điểm, chính sách pháp luật quan trọng này đã tạo tiền đề vững chắc hơn cho những quy định pháp luật về hình sự và tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Chính vì vậy, việc truy cứu trách nhiệm hình sự và việc giải quyết các vụ án do người dưới 18 tuổi thực hiện cũng được quan tâm, chú trọng hơn trước. Việc xây dựng pháp luật và áp dụng pháp luật đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cũng được chú trọng.
3 Về mặt lý luận, mặc dù CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một bộ phận hợp thành CSHS, tuy nhiên, việc nghiên cứu và hệ thống các chính sách pháp luật, nhất là CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội chưa được quan tâm đúng mức. Chủ yếu các tác giả chỉ nghiên cứu chuyên về CSHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, làm cơ sở cho việc xây dựng và áp dụng pháp luật hình sự hoặc đi vào nghiên cứu về các quy định của Luật tố tụng hình sự thực định đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên bình diện chung hoặc về thủ tục tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Do vậy, CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một trong những vấn đề cần có sự nghiên cứu hệ thống hơn, sâu sắc hơn, khái quát đầy đủ những tư tưởng, quan điểm nền tảng cho việc xây dựng và áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong thực tiễn. Xuất phát từ thực tiễn cho thấy, những năm qua việc xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội đã có nhiều thay đổi và từng bước hoàn thiện. Việc xây dựng hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt là quy định của Bộ luật TTHS đã có nhiều tiến bộ. Đây chính là sự hiện thực hóa CSPLTTHS trong quá trình phát triển đất nước, giải quyết các vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Tuy nhiên, quá trình xây dựng pháp luật TTHS vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Một số quy định còn mang tính hình thức, vừa không đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp cho người dưới 18 tuổi phạm tội, vừa gây khó khăn cho việc áp dụng. Trong thực tiễn thi hành, các quy định của pháp luật TTHS còn nhiều điểm chưa đáp ứng được yêu cầu hoạt động tố tụng đối với những vụ án mà người bị tạm giữ, bị can, bị cáo là người dưới 18 tuổi. Thực tiễn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự đối với người dưới 18 tuổi đã cho thấy, các cơ quan tiến hành tố tụng đã có nhiều cố gắng để giảm bớt tình trạng vi phạm các quy
4 định của pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án. Mặc dù vậy, việc giải quyết vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế xuất phát từ quy định của pháp luật TTHS; từ đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp còn thiếu; trình độ nghiệp vụ, sự hiểu biết về khoa học giáo dục người dưới 18 tuổi của những người tiến hành tố tụng còn yếu dẫn đến tình trạng oan, sai trong điều tra, bắt, giam giữ, truy tố, xét xử vẫn còn xảy ra, hiệu quả xử lý chưa cao... Trong khi đó, công tác tổng kết thực tiễn lại rất ít được quan tâm. Thực trạng đó đặt ra nhiều vấn đề phải giải quyết, trong đó có nhu cầu đánh giá hiệu quả của các quy định pháp luật TTHS với vai trò phòng, chống tội phạm đối với người dưới 18 tuổi, qua đó đánh giá thực trạng CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Để góp phần hệ thống hóa, kiến giải, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trên cơ sở đó, đưa ra những định hướng hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam, NCS chọn nghiên cứu đề tài: “Chính sách pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội” làm luận án tiến sĩ. 2. Cơ sở lý thuyết của luận án - Câu hỏi nghiên cứu trọng tâm: “Làm thế nào để hoàn thiện và thực hiện có hiệu quả CSPLTTHS Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội?”. - Lý thuyết nghiên cứu: Hệ thống lý luận về hình sự và TTHS nói chung và lý luận về chính sách pháp luật, CSHS nói riêng; định hướng, chiến lược cải cách tư pháp trong xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
5 Lý thuyết về quyền con người và đảm bảo quyền con người nói chung, quyền của người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng trong tư pháp hình sự. - Giả thuyết nghiên cứu + CSPLTTHS Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội chịu sự tác động của rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố nhân thân người phạm tội đóng vai trò quan trọng. + Thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội còn nhiều bất cập, nhất là tình trạng vi phạm thủ tục tố tụng hình sự trong điều tra, truy tố, xét xử. + Các giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội chưa được quan tâm xây dựng và thực hiện. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án - Mục đích của luận án: Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận, đánh giá thực tiễn thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam, nhận xét và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện trong giai đoạn hiện nay. - Nhiệm vụ của luận án: Để đạt được mục đích nêu trên, luận án đặt ra và phải giải quyết các nhiệm vụ sau đây: + Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu về CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, qua đó xác định vấn đề nghiên cứu; + Nghiên cứu xây dựng khái niệm CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; làm rõ đặc điểm, nội dung, hình thức, phương tiện của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Phân tích làm rõ các yếu tố tác động đến CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; + Phân tích CSPLTTHS Việt Nam hiện hành đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, thể hiện qua các quy định của pháp luật tố
6 tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; + Đưa ra những giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của luận án - Đối tượng nghiên cứu của luận án: Luận án nghiên cứu về CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Trong đó tập trung nghiên cứu về những cơ sở lý luận của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và thực tiễn thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thông qua quy định của pháp luật tố tụng hình sự và thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Đồng thời nghiên cứu, đề xuất những giải pháp để hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cho phù hợp hơn với yêu cầu, chủ trương, định hướng của Đảng, Nhà nước ta trong đấu tranh phòng, chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay, phù hợp tình hình thực tiễn và các điều ước Quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết. - Phạm vi nghiên cứu của luận án: + Về nội dung: Dưới góc độ khoa học pháp lý, CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thể hiện qua rất nhiều nội dung cụ thể. Trong phạm vi nội dung nghiên cứu, luận án chỉ nghiên cứu nội dung thực hiện CSPLTTHS, trong đó tập trung làm rõ CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên phương diện mục tiêu, nguyên tắc tiến hành tố tụng, thủ tục tiến hành tố tụng và tổ chức cơ quan tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Người dưới 18 tuổi phạm tội được đề cập trong luận án được hiểu là người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi. + Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi
7 phạm tội ở Việt Nam. Tiến hành phân tích điển hình các vụ án tại địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh, thành phố khác. + Về thời gian: Các số liệu thống kê sử dụng trong luận án được thu thập từ năm 2009 đến năm 2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu luận án - Phương pháp luận: Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đường lối đổi mới đất nước, tinh thần cải cách tư pháp, chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm. Trong quá trình nghiên cứu, luận án đã sử dụng phương pháp nghiên cứu của chuyên ngành Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, Tội phạm học, Tâm lý học, Xã hội học, Nhân học, Khoa học điều tra hình sự… với các phương pháp nghiên cứu cụ thể để làm sáng tỏ bản chất của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Đây chính là phương pháp luận tiếp cận nội dung nghiên cứu dưới góc độ liên ngành, đa ngành trong nghiên cứu về CSPL và pháp luật hiện nay. Đặc biệt, trong quá trình nghiên cứu, luận án sử dụng hệ thống tri thức và phương pháp tiếp cận của Khoa học Chính sách công vào việc giải quyết các nội dung của vấn đề CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Luận án lấy nội dung, mục tiêu, nhiệm vụ của CSPL, CSHS làm xuất phát điểm để tiếp cận bản chất vấn đề nghiên cứu và từ đó tìm ra các liên hệ bản chất cần triển khai nghiên cứu trong luận án. - Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Phương pháp phân tích tài liệu; Phương pháp thống kê, phân tích, so sánh; Phương pháp tổng kết thực tiễn; Phương pháp so sánh pháp luật; Phương pháp chuyên gia; Phương pháp nghiên cứu điển hình.
8 6. Những đóng góp mới của luận án Luận án là một trong những công trình nghiên cứu chuyên khảo đầu tiên về CSPLTTHS nói chung và CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Do vậy, trên cơ sở tiếp thu tri thức của các công trình khoa học đã được công bố trước đây về vấn đề CSPL và CSHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, luận án đã bước đầu phân tích, luận giải một cách có hệ thống và khoa học những khía cạnh khác nhau có liên quan đến lý luận và thực tiễn về CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam hiện nay, thể hiện ở một số điểm cơ bản sau đây: Thứ nhất, làm rõ nội hàm khái niệm CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; xác định đặc điểm, mục tiêu, nội dung, hình thức, phương tiện của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ hai, phân tích làm rõ các yếu tố đảm bảo xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội tại Việt Nam. Thứ ba, phân tích CSPLTTHS Việt Nam hiện hành đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và thực trạng thực hiện CSPLTTHS trong thời gian qua đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ tư, xác định yêu cầu và đưa ra những giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong thời gian tới. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Về lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa cung cấp cơ sở lý luận cho hoạt động lập pháp, hành pháp và đặc biệt trong lĩnh vực hoạt động tư pháp hình sự. Kết quả nghiên cứu của luận án còn góp phần cung cấp kiến thức bổ ích cho việc nghiên cứu giảng đạy môn học Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, Luật thi hành án hình sự, Tội phạm học, Khoa học Điều tra hình sự trong các học viện, trường đại học đào tạo về Luật. - Về thực tiễn: những giải pháp của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ nghiên cứu về xây dựng pháp luật, cán bộ
9 hoạt động thực tiễn, tổ chức thực hiện và áp dụng pháp luật, đồng thời có thể áp dụng CSPLTTHS để đấu tranh có hiệu quả với tội phạm hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 8. Cơ cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Những vấn đề lý luận về chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Chương 3. Chính sách pháp luật tố tụng hình sự và thực hiện chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Việt Nam Chưong 4. Hoàn thiện chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở nước ta hiện nay . NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LUẬN ÁN Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài Luận án đã phân tích những kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học của nước ngoài trên 02 nhóm: Các công trình nghiên cứu về chính sách hình sự, chính sách pháp luật tố tụng hình sự; Các công trình nghiên cứu về chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 1.2 Tình hình nghiên cứu trong nƣớc Luận án đã hệ thống hóa và phân tích kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học trong nước theo 02 nhóm: Các công trình nghiên cứu về chính sách pháp luật, chính sách hình sự và chính sách
10 pháp luật tố tụng hình sự; Các công trình nghiên cứu về chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 1.3 Nhận xét, đánh giá về tình hình nghiên cứu Qua nghiên cứu các công trình liên quan đến những vấn đề lý luận và thực tiễn về CSHS và CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi trong và ngoài nước, luận án có một số nhận xét sau: - Những vấn đề lý luận cơ bản về CSHS (khái niệm, nội dung, các yếu tố tác động đến việc hình thành CSHS của nhà nước, mối quan hệ giữa CSHS và pháp luật, mối quan hệ giữa CSHS và hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm…) đã được các nhà khoa học ở nước ngoài quan tâm nghiên cứu khá sớm so với Việt Nam. Mặc dù vậy, với các nghiên cứu khoa học đã công bố trong nước thì những vấn đề lý luận cơ bản về CSHS, chính sách pháp luật hình sự đã được làm rõ một cách đầy đủ và có hệ thống. Đặc biệt có những công trình đã nghiên cứu chuyên sâu về CSHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở nhiều khía cạnh khác nhau. - Về CSPLTTHS nói chung và CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, qua nghiên cứu các tài liệu trong và ngoài nước, có thể thấy rằng chỉ những công trình nghiên cứu ở nước ngoài có đề cập trực tiếp đến CSPLTTHS, có liên quan đến người dưới 18 tuổi phạm tội. Riêng các nghiên cứu trong nước hiện nay, chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề này, nhất là những nội dung lý luận của CSPLTTHS nói chung và CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Hầu hết các công trình nghiên cứu đều tập trung vào phân tích những quy định của pháp luật tố tụng hình sự thực định và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định này, từ đó đưa ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong đấu tranh phòng chống tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện nói riêng và tình hình tội phạm nói chung. Những nghiên cứu này mới chỉ quan tâm đến một bộ phận hợp thành
11 của CSPLTTHS, chưa nghiên cứu một cách toàn diện về nội dung mà luận án đang đặt ra nghiên cứu. Vì vậy, luận án đưa ra kết luận sau: Chưa có công trình khoa học nào tiếp cận nghiên cứu một cách có hệ thống, tổng thể, trực tiếp về CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội hay đánh giá về CSPLTTHS hiện hành đối với nhóm người phạm tội này. Đây là một hướng nghiên cứu mới và còn nhiều vấn đề đặt ra cần phải được làm sáng tỏ. 1.4 Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu Luận án đặt ra 02 vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu sau: Thứ nhất, cần làm rõ những vấn đề lý luận về CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội như: diễn đạt lại khái niệm về chính sách, CSPL và xây dựng khái niệm CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; chỉ ra đặc điểm của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trên cơ sở đặc điểm chung của chính sách pháp luật, CSHS nói chung; xác định rõ những nội dung, hình thức và phương tiện của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ hai, khảo sát, đánh giá, nhận xét về thực trạng CSPLTTHS Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên các khía cạnh: thực trạng quy định pháp luật TTHS và thực trạng áp dụng pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất giải pháp hoàn thiện CSPLTTHS Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong giai đoạn hiện nay.
12 Chƣơng 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI 2.1 Khái niệm, đặc điểm của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với dƣới 18 tuổi phạm tội 2.1.1 Khái niệm chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Trên cơ sở luận giải và làm rõ các khái niệm như CSPL, CSHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, CSPLTTHS, luận án đưa khái niệm CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội: là hoạt động có căn cứ khoa học, nhất quán và hệ thống của các cơ quan xây dựng và áp dụng pháp luật để soạn thảo và áp dụng các hình thức thực hiện pháp luật hình sự trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nhằm bảo đảm sự ổn định của hệ thống pháp luật, tăng cường việc bảo vệ các quyền và tự do của người dưới 18 tuổi phạm tội, cũng như các lợi ích hợp pháp của nhà nước và xã hội bằng pháp luật tố tụng hình sự, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. 2.1.2 Đặc điểm của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Luận án đã khái quát các đặc điểm cơ bản của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội như sau: Thứ nhất, về chủ thể của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội gồm: nhóm (1) là các chủ thể nghiên cứu, xây dựng các cơ sở khoa học của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; nhóm (2) là các chủ thể xây dựng, giám sát thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; nhóm
13 (3) là các chủ thể thực hiện trực tiếp CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ hai, về khách thể của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội đó chính là đời sống pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội - là tổng thể các loại hoạt động, hành vi TTHS, các quan hệ giữa các chủ thể diễn biến trong hiện thực pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Ở đó phản ánh đặc điểm và trình độ phát triển của pháp luật TTHS nói chung và pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng, hiện thực pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội (cả yếu tố tích cực và yếu tố tiêu cực), ý thức, thái độ, hiểu biết của các chủ thể đối với pháp luật TTHS và cả quá trình lịch sử phát triển của pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Thứ ba, về mục đích của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nhằm tăng cường việc bảo vệ các quyền và tự do của người dưới 18 tuổi phạm tội, cũng như các lợi ích hợp pháp của nhà nước và xã hội, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện, nhằm bảo đảm sự ổn định của hệ thống pháp luật nói chung. 2.1.3 Nguyên tắc của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Luận án đã khái quát các nguyên tắc của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội: Một là, nguyên tắc được lập luận khoa học trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Hai là, nguyên tắc hệ thống trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Ba là, nguyên tắc nhất quán trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
14 Bốn là, nguyên tắc hướng đích trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Năm là, nguyên tắc dự báo trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Sáu là, nguyên tắc khả thi trong xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 2.2 Nội dung, hình thức và phƣơng tiện của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội 2.2.1 Nội dung của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Luận án trình bày nội dung của CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên các phương diện: (1) Mục tiêu của quá trình tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, gồm: Hoàn thiện cơ chế tố tụng để bảo vệ tốt nhất các quyền, tự do và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội; Khắc phục những bất cập, hạn chế trong thực tiễn xử lý các vụ án có người dưới 18 tuổi tham gia tố tụng; Bảo đảm sự tương thích với pháp luật quốc tế, thống nhất, đồng bộ CSHS và các CSPL khác có liên quan đến người dưới 18 tuổi; Tăng cường vai trò giáo dục, phòng ngừa của gia đình, nhà trường và xã hội. (2) Nguyên tắc tiến hành tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, gồm: Bảo đảm thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của người dưới 18 tuổi; Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi; bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi; Bảo đảm giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi; Bảo đảm quyền tham gia tố tụng của người đại diện của người dưới 18 tuổi, nhà trường, oàn thanh niên, người có kinh nghiệm, hiểu biết về tâm lý, xã hội, tổ chức khác nơi người dưới 18 tuổi học tập, lao động và sinh hoạt; Tôn trọng quyền được tham gia, trình bày ý kiến của người dưới 18 tuổi; Bảo
15 đảm quyền bào chữa, quyền được trợ giúp pháp lý của người dưới 18 tuổi; Bảo đảm các nguyên tắc xử lý của BLHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; Bảo đảm giải quyết nhanh chóng, kịp thời các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi. (3) Trình tự, thủ tục tiến hành tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, gồm: thủ tục bảo đảm quyền bào chữa; bảo đảm sự tham gia tố tụng của người đại diện của người dưới 18 tuổi, nhà trường, oàn thanh niên, người có kinh nghiệm, hiểu biết về tâm lý, xã hội, tổ chức khác nơi người dưới 18 tuổi học tập, lao động và sinh hoạt; Bảo đảm tính mạng, sức khỏe của người dưới 18 tuổi phạm tội; bảo đảm giữ bí mật thông tin cho người dưới 18 tuổi phạm tội. (4) Tổ chức các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 2.2.2. Hình thức của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được thực hiện thông qua các hình thức chủ yếu, gồm: (1) Xây dựng pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (2) Áp dụng pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (3) Giải thích pháp luật TTHS; (4) Giáo dục và đào tạo nâng cao ý thức pháp luật, trình độ pháp luật của nhân dân. 2.2.3. Phương tiện của chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Để thực hiện CPPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội phải sử dụng có hiệu quả hệ thống các phương tiện, sau đây: - Về công cụ: bao gồm tất cả các quy định, quy phạm của pháp luật TTHS, mà chủ yếu là Bộ luật TTHS liên quan đến người dưới 18 tuổi phạm tội. - Về kỹ thuật (kỹ thuật pháp lý, kỹ thuật lập pháp).
16 - Về hành vi gồm hàng loạt các hoạt động khác nhau của chủ thể trong quá trình xây dựng và thực hiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 2.3. Các yếu tố tác động đến chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội Luận án đã phân tích và chỉ ra 07 nhóm yếu tố tác động đến CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, gồm: (1) Đặc điểm của người dưới 18 tuổi phạm tội; (2) Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước; (3) Tình hình người dưới 18 tuổi phạm tội và thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống người dưới 18 tuổi phạm tội những năm qua; (4) Các giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc Việt Nam, những đòi hỏi cấp bách của công cuộc cải cách hoạt động tư pháp hình sự, kinh nghiệm thực tiễn của các cơ quan bảo vệ pháp luật trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lứa tuổi chưa thành niên; (5) Đòi hỏi của việc xây dựng và hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự trong điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (6) Năng lực thực thi chính sách pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (7) Sự đồng tình, ủng hộ của người dân và dư luận xã hội. 2.4 Chuẩn mực quốc tế và chính sách pháp luật tố tụng hình sự của một số nƣớc đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội 2.4.1 Chuẩn mực quốc tế về tư pháp đối với người dưới 18 tuổi phạm tội Trên cơ sở phân tích các văn bản pháp luật quốc tế và các văn bản hướng dẫn thi hành, luận án đã chỉ ra những chuẩn mực quốc tế về tư pháp đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, từ đó, so sánh với pháp luật Việt Nam và chỉ ra những vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện trong hệ thống CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
17 2.4.2 Chính sách pháp luật tố tụng hình đối với người dưới 18 tuổi phạm tội của một số nước Luận án đã phân tích, làm rõ mô hình tố tụng thân thiện đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ở Nga, Pháp, Mỹ. Trên cơ sở đó để định hướng xây dựng, hoàn thiện CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội của Việt Nam trong tình hình hiện nay. Chƣơng 3 THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI TẠI VIỆT NAM Luận án đã đánh giá thực trạng CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên những phương tiện: (1) thực trạng quy định của pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (2) thực trạng áp dụng pháp luật TTHS của các chủ thể đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 3.1 Thực trạng quy định pháp luật tố tụng hình sự hiện hành đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội Luận án đã đánh giá các quy định của pháp luật TTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên các phương diện: (1) Đảm bảo mục tiêu của quá trình tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (2) Nguyên tắc tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (3) Thủ tục tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (4) Mô hình tổ chức cơ quan tiến hành tố tụng đối với vụ án có người dưới 18 tuổi phạm tội. 3.2. Thực trạng áp dụng thủ tục tố tụng hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội Luận án đã tiến hành khảo sát trên các khía cạnh: (1) Thực trạng bảo đảm mục tiêu của quá trình tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (2) Thực trạng bảo đảm các nguyên tắc tiến
18 hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; (3) Thực trạng áp dụng thủ tục tố tụng hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trong đó, luận đánh giá: Về xác định những vấn đề cần chứng minh khi tiến hành tố tụng đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi; Sự tham gia tố tụng của người đại diện, nhà trường, tổ chức; Về quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi; Việc đảm bảo các nguyên tắc xử lý theo quy định của BLHS; Áp dụng biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế; Về các biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự; (4) Thực trạng triển khai mô hình tổ chức cơ quan tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 3.3 Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách pháp luật tố tụng hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội 3.3.1 Kết quả đạt được - Thứ nhất, CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội hiện nay đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, về chiến lược cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới, tăng cường bảo vệ và thực hiện quyền của người dưới 18 tuổi; bảo đảm sự phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Quyền trẻ em và các chuẩn mực quốc tế về tư pháp vị thành niên. - Thứ hai, CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thể hiện trong pháp luật TTHS Việt Nam hiện nay cho phép tạo ra những công cụ pháp lý sắc bén, hữu hiệu để đấu tranh phòng, chống tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. - Thứ ba, CSPLTTHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội hiện nay hiện nay đã được xây dựng bằng các cơ chế dân chủ và công khai để đảm bảo sự thể hiện cao nhất, đầy đủ nhất ý chí và chủ quyền của nhân dân.