Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay để từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Trần Văn Tuân ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 09.38.01.04 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – năm 2021
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học Xã hội Người hướng dẫn khoa học: TS. Đinh Xuân Nam TS. Võ Thị Kim Oanh Phản biện 1: PGS. TS. Trần Văn Độ Phản biện 2: PGS. TS. Trần Quốc Cường Phản biện 3: PGS. TS. Trịnh Tiến Việt Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại …..………… ……………………………………………………………………………………………… Vào hồi …………….. giờ ……….. phút, ngày ……….. tháng ……….. năm 2021 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chứng cứ là phương tiện của việc chứng minh và là phương tiện để xác định các sự kiện có ý nghĩa với việc giải quyết vụ án hình sự. Để đảm bảo tính hiệu quả của quá trình giải quyết vụ án, đồng thời xác định sự thật khách quan, xem xét vụ án một cách toàn diện, có cơ sở để kết luận đúng về hành vi phạm tội đã xảy ra thì cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng phải có tài liệu, chứng cứ để chứng minh một cách khách quan và thuyết phục. Toàn bộ quá trình giải quyết vụ án hình sự là quá trình thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ, mặc dù cách thức tiến hành ở mỗi giai đoạn có khác nhau. Việc nghiên cứu chứng cứ, đánh giá và sử dụng chứng cứ trong vụ án hình sự có một ý nghĩa to lớn không chỉ về mặt pháp lý, mà còn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, để ra được các quyết định tố tụng chính xác, đúng đắn, khách quan phù hợp với quy định của pháp luật thì về nguyên tắc, đòi hỏi các chủ thể có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải làm sáng tỏ bản chất của vụ án và những vấn đề có liên quan đến vụ án. Để làm được điều đó, các cơ quan tiến hành tố tụng phải thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ để chứng minh mhững vấn đề phải chứng minh trong vụ án hình sự gồm: Có hành vi phạm tội xảy ra hay không, thời gian, địa điểm và những tình tiết khác của hành vi phạm tội; Ai là người thực hiện hành vi phạm tội; có lỗi hay không có lỗi, do cố ý hay vô ý; có năng lực trách nhiệm hình sự hay không; mục đích, động cơ phạm tội; Những tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo và đặc điểm về nhân thân của bị can, bị cáo; Tính chất và mức độ thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra; Nguyên nhân và điều kiện phạm tội; Những tình 1
tiết khác liên quan đến việc loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt [46, Điều 85]. Để chứng minh một vụ án hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng tiến hành các hoạt động thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ. Trong đó, đánh giá chứng cứ là hoạt động phức tạp, được tiến hành liên tục, xuyên xuốt trong quá trình chứng minh. Đánh giá chứng cứ nhằm xác định giá trị sử dụng của chứng cứ thông qua tính hợp pháp, tính khách quan, tính liên quan của chứng cứ trong vụ án. Từ đó mới có thể khẳng định được rằng có hành vi phạm tội đã xảy ra hay không, ai là người thực hiện tội phạm, tính chất mức độ của tội phạm và các vấn đề khác có liên quan; từ đó, cơ quan tiến hành tố tụng có thể nghiên cứu đầy đủ và toàn diện các tình tiết của vụ án, xác định sự phù hợp của chúng với hiện thực từ đó tìm ra chân lý khách quan. Quá trình nghiên cứu cho thấy hoạt động đánh giá chứng cứ trong giải quyết các vụ án hình sự đã đạt được những kết quả nhất định. Sau hơn 10 năm triển khai thực hiện các Nghị quyết của Bộ Chính trị như Nghị quyết 08/2002/NQ-TW [16]; Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị ngày 2/6/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 [17]; Nghị quyết 48/2005/NQ-TW [18]; áp dụng quy định của Bộ luật tố tụng hình sự 2003 [91], 2015 vào thực tế hoạt động giải quyết các vụ án hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng đã đạt được những kết quả quan trọng [94, 93, 68]. Hàng năm CQĐT, VKS, Tòa án các cấp đã thụ lý giải quyết một số lượng lớn các vụ án hình sự, tình trạng oan sai, bỏ lọt tội ngày càng được hạn chế. ĐTV, KSV, Thẩm phán các cấp đã tích cực, chủ động trong việc trực tiếp thụ lý, nghiên cứu hồ sơ, giải quyết nhanh chóng, đúng pháp luật đối với các vụ án được phân công. 2
Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn có những hạn chế, bất cập như về mặt lý luận, vẫn chưa xây dựng được một hệ thống lý luận về đánh giá chứng cứ, chưa có những chỉ dẫn, quy trình cụ thể về đánh giá chứng cứ; về mặt thực tiễn, hoạt động thu thập chứng cứ từ khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, hỏi cung bị can... đôi khi còn hạn chế từ đó dẫn đến trường hợp đánh giá chứng cứ chưa được đầy đủ, toàn diện, chưa xem xét đầy đủ các thuộc tính của chứng cứ, nhận định chưa chính xác về tính chất của vụ án... Bên cạnh đó, còn có một số trường hợp chưa đánh giá đã đưa chứng cứ vào sử dụng hoặc sử dụng chứng cứ không đầy đủ trong quá trình đưa ra các quyết định tố tụng… Tất cả những tồn tại, hạn chế đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giải quyết các vụ án hình sự, gây ảnh hưởng đến uy tín đối với nhân dân, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của những những người tham gia tố tụng. Vì vậy, cần phải tiếp tục nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn hoạt động đánh giá chứng cứ trong các vụ án hình sự nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết các vụ án hình sự ở Việt Nam. Từ những lý do trên, việc nghiên cứu đề tài "Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam" mang tính cấp thiết, không những về lý luận, mà còn là đòi hỏi thực tiễn hiện nay. ục ch v nhiệm vụ nghi n cứu ục ch nghi n cứu Đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay để từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam. Nhiệm vụ nghi n cứu 3
Với mục đích nghiên cứu trên đề tài có các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Luận án nghiên cứu t ng hợp một số công trình đã công bố về vấn đề đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở các nước c ng như ở Việt Nam từ trước tới nay. Thông qua đó, luận án đánh giá những kết quả đạt được và những vấn đề chưa đề cập đến của các công trình này để từ đó đưa ra vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và những câu hỏi c ng như phương pháp nghiên cứu của luận án. Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về đánh giá chứng cứ như: khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc đánh giá chứng cứ, tiêu chí đánh giá chứng cứ, phân tích nội dung, phương pháp đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự. Luận án nghiên cứu quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành về đánh giá chứng cứ; nghiên cứu, phân tích thực trạng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam trong giai đoạn 10 năm từ 2010 – 2019 và 06 tháng đầu năm 2020. Từ đó đánh giá những hạn chế, bất cập của hoạt động đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự và tìm ra nguyên nhân. Luận án đưa ra các phương hướng và giải pháp nâng cao chất lượng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam trong thời gian tới. Đối t ng v ph m vi nghi n cứu Đối t ng nghi n cứu Trên cơ sở mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu nêu trên, đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề sau: - Nghiên cứu t ng quan các công trình khoa học có liên quan đến đề tài. - Nghiên cứu lý luận về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự. - Nghiên cứu các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về đánh giá chứng cứ. 4
- Nghiên cứu về thực tiễn đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. h m vi nghi n cứu - Phạm vi nghiên cứu về nội dung: Nghiên cứu hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử của cơ quan tiến hành tố tụng. - Phạm vi nghiên cứu về không gian: Đề tài nghiên cứu hoạt động đánh giá chứng cứ của các cơ quan tiến hành tố tụng trên phạm vi cả nước. - Phạm vi về thời gian: Đề tài được nghiên cứu trong phạm vi 10 năm từ 2010 đến năm 2019 và 6 tháng đầu năm 2020. 4 h ơng pháp luận v ph ơng pháp nghi n cứu Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, c ng như quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, về mô hình tố tụng, về t chức và quyền lực của bộ máy nhà nước trong đó bao gồm các cơ quan tiến hành tố tụng. Trên cơ sở phương pháp luận trên đề tài luận án sử dụng t ng hợp các phương pháp nghiên cứu sau: phân tích, t ng hợp, so sánh, đánh giá, nghiên cứu bản án và thống kê số liệu… Xuất phát từ cơ sở phương pháp luận khoa học trên, đề tài sử dụng những phương pháp nghiên cứu cụ thể trong từng chương như sau: Chương 1 sử dụng các phương pháp nghiên cứu lịch sử, so sánh, phân tích, t ng hợp để nghiên cứu t ng thể về tình hình nghiên cứu đề tài. Trên cơ sở đó rút ra được đối tượng, phạm vi và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án. 5
Chương 2 đề cập đến một số vấn đề cơ bản về lý luận đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự tác giả sử dụng các phương pháp phân tích, t ng hợp, so sánh, bình luận, đối chiếu để từ đó rút ra được các kết luận nghiên cứu. Chương 3 phân tích, đánh giá thực trạng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam trong 10 năm qua đồng thời chỉ ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu về t ng hợp, thống kê, khái quát, đặc biệt nghiên cứu vụ việc cụ thể để từ đó rút ra được những kết luận nghiên cứu. Chương 4 tập trung đưa ra các phương hướng và giải pháp nâng cao chất lượng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay, tác giả chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu về phân tích, trình bày, diễn giải, đề xuất, để đưa ra các giải pháp cụ thể. 5. Những óng góp mới của luận án Đây là công trình nghiên cứu có hệ thống và tương đối đầy đủ, toàn diện về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay. - Luận án đã có những nghiên cứu về các công trình khoa học đã công bố liên quan đến đề tài. - Đây là công trình nghiên cứu ở cấp độ luận án tiến sĩ luật học đi sâu về vấn đề đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự; góp phần b sung cơ sở lý luận, cơ sở khoa học về đánh giá chứng cứ. - Luận án nghiên cứu, phân tích tình hình thực tế đánh giá chứng cứ trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự từ giai đoạn khởi tố đến điều tra, truy tố, xét xử để rút ra một số những hạn chế, bất cập và nguyên nhân làm ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá chứng cứ. - Luận án đưa ra kiến nghị sửa đ i một số quy định nhằm hoàn thiện hơn pháp luật tố tụng hình sự về đánh giá chứng cứ. 6
- Luận án c ng đề xuất được các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam của các cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn hiện nay. 6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án Đề tài đã nghiên cứu một cách cơ bản một số vấn đề lý luận về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự, đồng thời nghiên cứu những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự của các chủ thể trực tiếp đánh giá chứng cứ, từ đó đưa ra những kiến giải khoa học về việc t chức thực hiện và b sung, ban hành mới các văn bản pháp luật, xây dựng cơ chế đảm bảo sự thuận lợi cho các chủ thể trực tiếp thực hiện đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự, góp phần hoàn thiện hơn nữa chất lượng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Đồng thời luận án sẽ là nguồn tại liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy tại các cơ sở đào tạo luật và đào tạo các chức danh pháp lý c ng như sử dụng cho các cán bộ làm thực tiễn tại các cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương. t c u của uận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, các bảng số liệu, phụ lục luận án được kết cấu thành 04 chương. Chương 1. T ng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Những vấn đề lý luận về đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Chương 3. Pháp luật và thực tiễn đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam Chương 4. Phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam 7
C n T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHI N CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới 1.2. Tình hình nghiên cứu ở tron n ớc 1.2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự 1.2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự 1.2.3. Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến giải pháp nâng cao chất lượng đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự ở Việt Nam 1.2.4. Nhóm các công trình nghiên cứu khác có liên quan 1.3 Đ n tn n n n ứu l n quan đến Luận án 1.3.1. Những vấn đề đã thống nhất mà luận án sẽ kế thừa và tiếp tục phát triển 1.3.2. Một số vấn đề đặt ra cho việc nghiên cứu của đề tài Luận án 8
C n 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 2.1. Khái niệm, đặ đ ểm, nguyên tắc đ n ứng cứ trong tố tụng hình sự 2.1.1. Khái niệm đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự là hoạt động nhận thức, tư duy logic của các chủ thể trên cơ sở vận dụng t ng hợp các tri thức khoa học, quy định của pháp luật, ý thức pháp luật, kinh nghiệm thực tiễn và niềm tin nội tâm nhằm xác định giá trị chứng minh của từng chứng cứ c ng như t ng thể các chứng cứ thu thập được trong quá trình chứng minh sự thật vụ án; đánh giá chứng cứ ở giai đoạn tố tụng sau sẽ làm sáng tỏ bản chất của chứng cứ một cách sâu sắc hơn, chính xác hơn, toàn diện hơn, đầy đủ hơn so với các giai đoạn tố tụng trước. 2.1.2. Đặc điểm đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Thứ nhất, đánh giá chứng cứ là hoạt động nhận thức, tư duy logic nhằm xác định giá trị chứng minh từ các thông tin có được trong quá trình thu thập chứng cứ. Thứ hai, đánh giá chứng cứ là sự vận dụng t ng hợp các tri thức khoa học, quy định của pháp luật, trên cơ sở ý thức pháp luật kinh nghiệm thực tiễn và niềm tin nội tâm của các chủ thể đánh giá chứng cứ. Thứ ba, đánh giá chứng cứ là hoạt động có mục đích. Thứ tư, đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự được tiến hành thường xuyên, liên tục trong suốt quá trình thực hiện các hoạt động tố tụng và có mối quan hệ chặt chẽ với hoạt động thu thập, kiểm tra chứng cứ 2.1.3. Nguyên tắc đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự - Nguyên tắc tuân thủ quy định của pháp luật trong đánh giá chứng cứ 9
- Nguyên tắc trung thực, khách quan, toàn diện, đầy đủ - Nguyên tắc đảm bảo quyền con người trong quá trình đánh giá chứng cứ - Nguyên tắc đánh giá chứng cứ theo hướng có lợi cho bị can, bị cáo Ti u ch ánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự 2.2.1. Tiêu chí về nhận thức của Đảng, nhà nước và nhân dân về vai trò của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc đánh giá chứng cứ 2.2.2. Tiêu chí đánh giá dựa trên các nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự 2.2.3. Tiêu chí nhận thức về hiện thực khách quan của tội phạm diễn ra 2.3. Nội dung, ph ơng pháp ánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự 2.3.1. Nội dung đánh giá chứng cứ 2.3.1.1. Đánh giá chứng cứ từ các nguồn chứng cứ - Đánh giá chứng cứ từ vật chứng - Đánh giá chứng cứ từ lời khai, lời trình bày - Đánh giá chứng cứ từ kết luận giám định - Đánh giá chứng cứ từ dữ liệu điện tử - Đánh giá chứng cứ là các loại biên bản về hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử - Đánh giá chứng cứ từ kết quả ủy thác tư pháp và hợp tác quốc tế 2.3.1.2. Hoạt động đánh giá chứng cứ trong các giai đoạn tố tụng - Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn khởi tố - Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn điều tra - Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn truy tố - Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn xét xử sơ thẩm - Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giai đoạn xét xử phúc thẩm 2.3.2. Phương pháp đánh giá chứng cứ 10
- Phương pháp quan sát - Phương pháp so sánh - Phương pháp đánh giá riêng lẻ từng chứng cứ - Phương pháp đánh giá tổng hợp chứng cứ 11
C n 3 PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM 3 Quy định của pháp luật Việt Nam về đ n ứng cứ trong tố tụng hình sự 3.1.1. Quy định về đánh giá chứng cứ trong Bộ luật tố tụng hình sự 1988 Khoản 1 Điều 48 BLTTHS 1988 đưa ra khái niệm “Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự do Bộ luật này quy định mà CQĐT, VKS và Tòa án dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội c ng như các tình tiết khác cần thiết cho việc giải quyết đúng đắn vụ án”. Điều 50 BLTTHS 1988 quy định: “ĐTV, KSV, thẩm phán và hội thẩm nhân dân xác định và đánh giá mọi chứng cứ với đầy đủ tinh thần trách nhiệm, sau khi nghiên cứu một cách t ng hợp, khách quan, toàn diện và đầy đủ tất cả các tình tiết của vụ án”. 3.1.2. Quy định về đánh giá chứng cứ trong Bộ luật tố tụng hình sự 2003 Điều 66 BLTTHS 2003 quy định: “(1) Mỗi chứng cứ phải được đánh giá để xác định tính hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Việc xác định các chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự. (2) ĐTV, KSV, Thẩm phán và Hội thẩm xác định và đánh giá mọi chứng cứ với đầy đủ tinh thần trách nhiệm, sau khi nghiên cứu một cách t ng hợp, khách quan, toàn diện và đầy đủ tất cả tình tiết của vụ án”. 3.1.3. Quy định về đánh giá chứng cứ trong Bộ luật tố tụng 2015 Điều 108 BLTTHS 2015 quy định về kiểm tra, đánh giá chứng cứ: “1. Mỗi chứng cứ phải được kiểm tra, đánh giá để xác định tính hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Việc xác định những chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự. 2. Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng 12
trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình phải kiểm tra, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện mọi chứng cứ đã thu thập được về vụ án”. Nghiên cứu các quy định của BLTTHS 1988, 2003 và 2015 cho thấy kỹ thuật lập pháp của nước ta ngày các được phát triển và hoàn thiện hơn khi đã loại bỏ những cụm từ gây tranh cãi về cách hiểu và áp dụng, đồng thời đưa ra những quy định rõ ràng, cụ thể hơn, thống nhất cách hiểu, cách áp dụng pháp luật trong đánh giá chứng cứ. 3.2. Thực tiễn đ n ứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam 3.2.1. Những kết quả đạt được 3.2.1.1. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn khởi tố, điều tra Thời gian gần đây, có nhiều đối tượng thực hiện hành vi phạm tội ngày càng tinh vi, xảo quyệt, hậu quả để lại cho xã hội rất lớn. Nhiều vụ án có tính chất mức độ phức tạp nhưng quá trình đánh giá chứng cứ đã xác định đúng tội danh, xử lý đúng hành vi phạm tội. Nhiều vụ án kinh tế lớn đã được làm rõ, thu hồi một lượng lớn tài sản cho Nhà nước. Trong nhiều vụ án, CQĐT tiến hành các biện pháp điều tra, thu thập, đánh giá chứng cứ một cách nhanh chóng, khẩn trương, các chứng cứ được mang ra so sánh, đối chiếu nhằm xác định tính chân thực của vụ án; quá trình phân tích chứng cứ được tiến hành cẩn thận, chi tiết. Kết quả của quá trình đánh giá chứng cứ giúp CQĐT nhận định diễn biến của vụ án, tìm ra nguyên nhân, điều kiện phạm tội. Đặc biệt là trong nhiều vụ án phải khám nghiệm hiện trường, công tác thu thập dấu vết, đánh giá, sử dụng dấu vết rất hiệu quả. 3.2.1.2. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn truy tố Trong giai đoạn truy tố, hoạt động đánh giá chứng cứ của VKS là kiểm tra lại các chứng cứ thu thập được từ giai đoạn điều tra trước đó, đồng thời VKS thu thập thêm các chứng cứ mới và đánh giá các chứng cứ mới đó. 13
Trong thời hạn truy tố, VKS nghiên cứu hồ sơ, đánh giá toàn bộ chứng cứ và ra các quyết định tố tụng: Nếu đủ căn cứ thì truy tố bị can ra trước Tòa án bằng bản cáo trạng; Nếu thuộc trường hợp phải trả hồ sơ thì VKS trả hồ sơ cho CQĐT để điều tra b sung; Nếu không có căn cứ hoặc trong một số trường hợp pháp luật quy định thì đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án. 3.2.1.3. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn xét xử Hoạt động đánh giá chứng cứ của Tòa án được thể hiện qua kết quả giải quyết các vụ án hình sự, trên cơ sở các chứng cứ đã thu thập được thể hiện trong hồ sơ vụ án và thông qua phiên tòa xét xử công khai. Thời gian qua, nhiều vụ án kinh tế lớn, nhiều tình tiết phức tạp đã được xét xử nghiêm minh, đúng người, đúng tội; chất lượng giải quyết các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân các cấp được nâng cao. 3.2.2. Những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân 3.2.2.1. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn khởi tố, điều tra Thứ nhất: Xuất phát từ những hạn chế trong thu thập chứng cứ là một số trường hợp thu thập chứng cứ không đúng, không đầy đủ; Một số trường hợp coi trọng chứng cứ từ lời khai mà xem nhẹ việc tìm kiếm, phát hiện chứng cứ từ các hoạt động điều tra khác như khám xét, khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi... Thứ hai: Khi tiến hành điều tra các vụ án hình sự, một số trường hợp CQĐT thu thập, đánh giá chứng cứ chưa đảm bảo tính hợp pháp ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết vụ án. Bên cạnh đó vai trò của VKS chưa được thực hiện một cách có hiệu quả khi kiểm sát điều tra, chưa thực hiện tốt mối quan hệ phối hợp giữa hai cơ quan trong quá trình điều tra vụ án dẫn đến tình trạng trả hồ sơ điều tra b sung, ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết vụ án, ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. 14
Thứ ba, trong quá trình thu thập, đánh giá chứng cứ, nhiều chứng cứ không đảm bảo tính khách quan vẫn được sử dụng, dẫn đến việc giải quyết vụ án không đúng quy định của pháp luật. 3.2.2.2. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn truy tố Thứ nhất: Khi nghiên cứu chứng cứ do CQĐT thu thập được để ra các quyết định tố tụng trong giai đoạn truy tố, một số VKS chưa phát hiện được những sai sót khi thu thập chứng cứ của CQĐT dẫn đến việc đánh giá chứng cứ thiếu chính xác ảnh hưởng đến việc đưa ra các kết luận; hoặc chưa phát hiện những thiếu sót từ phía CQĐT để đề ra YCĐT nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện của vụ án. Thứ hai, quá trình đánh giá để xác định hành vi phạm tội và người phạm tội chưa chính xác dẫn đến một số trường hợp VKS truy tố nhưng Tòa án tuyên không phạm tội. Thứ ba, trong một số vụ án, hoạt động đánh giá chứng cứ của các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và VKS nói riêng đã nghiên cứu không kỹ hồ sơ vụ án, đánh giá không đúng thông tin từ lời khai của bị can, bị cáo, người bị hại, người làm chứng và thời điểm, hoàn cảnh xảy ra vụ việc; chưa nắm vững đặc trưng của tội phạm và cấu thành tội phạm dẫn đến việc xác định tội danh không đúng. 3.2.2.3. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn xét xử Thứ nhất, đánh giá chứng cứ nhằm xác định tội danh một số trường hợp còn chưa chính xác. Thứ hai, một số trường hợp Tòa án chưa xem xét, đánh giá hết toàn bộ chứng cứ của vụ án, dẫn đến đưa ra quyết định không chính xác 15
Thứ ba, vẫn có những trường hợp Tòa án xem xét các tình tiết chưa đầy đủ, nhận định chưa chính xác nên giải quyết phần dân sự trong vụ án hình sự chưa thực sự thỏa đáng. 3.2.2.4. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế - Tình hình tội phạm còn diễn biến phức tạp, tính chất hành vi phạm tội ngày càng nguy hiểm, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi xảo quyệt, có những vụ án kinh tế, tham nh ng rất phức tạp với rất nhiều tài liệu phản ánh lượng thông tin lớn. - Hiện nay hệ thống lý luận về đánh giá chứng cứ vẫn còn thiếu, chưa được t ng kết thành hệ thống lý luận đầy đủ để làm cơ sở cho những người tiến hành tố tụng đánh giá chứng cứ trong quá trình giải quyết vụ án. - Một số đơn vị kiểm sát điều tra có số lượng án lớn, phức tạp nhưng lực lượng KSV ít, chất lượng không đồng đều gây khó khăn cho công tác chỉ đạo, phân công giải quyết của lãnh đạo đơn vị. - Việc t chức và hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng còn chưa thật sự hợp lý, hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, lập hồ sơ theo quy định của BLTTHS còn có những hạn chế. - Quan hệ phối hợp giữa CQĐT và VKS, giữa ĐTV và KSV có lúc, có nơi chưa tốt. - Năng lực, trình độ, kinh nghiệm, kỹ năng nghiệp vụ của một số ĐTV, KSV, Thẩm phán còn hạn chế. - Một số trường hợp, do chưa nắm chắc nội dung của vụ án, những vấn đề cần chứng minh trong vụ án hình sự, nên khi KSV đề ra YCĐT không đảm bảo chất lượng; không đúng hướng, toàn diện, triệt để; không sát với các tình tiết của vụ án hoặc không khả thi, bất hợp lý nên đã gây khó khăn cho hoạt động điều tra. 16
- Trong một số trường hợp còn thiếu sự quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo trong việc giải quyết vụ án. - Điều kiện cơ sở vật chất của cơ quan tiến hành tố tụng ở một số địa phương còn thiếu thốn, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của công tác giải quyết các vụ án hình sự. 17
C n 4 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 4 P n ớng nâng cao hiệu quả hoạt độn đ n ứng cứ trong tố tụng hình sự 4.1.1. Hoạt động đánh giá chứng cứ trong giải quyết các vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án cần gắn liền với mục tiêu, quan điểm chỉ đạo của Đảng về cải cách tư pháp 4.1.2. Để nâng cao chất lượng đánh giá chứng cứ thì cần nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ Điều tra viên, cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, Thẩm phán, Thư ký, Thẩm tra viên, Hội thẩm thông qua công tác đào tạo, bồi dưỡng. 4.1.3. Vượt qua những thách thức đặt ra khi đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu của tình hình mới 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả đ n ứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam 4.2.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự và hệ thống lý luận về đánh giá chứng cứ 4.2.1.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự liên quan đến đánh giá chứng cứ Thứ nhất, sửa đ i quy định về khái niệm chứng cứ quy định tại Điều 86 BLTTHS. Thứ hai, sửa đ i quy định về dữ liệu điện tử tại khoản 3 Điều 99 BLTTHS 2015 và b sung một số quy định về dữ liệu điện tử. Thứ ba, sửa đ i quy định tại khoản 2 Điều 87 BLTTHS. 18