Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam

Chia sẻ: Kequaidan6 Kequaidan6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích tổng quát của luận án là luận chứng khoa học cho một hệ thống giải pháp bảo đảm, thực thi quyền con người, quyền của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam xuất phát từ hệ thống giá trị truyền thống luôn tồn tại trong lịch sử đến hiện tại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LỪ VĂN TUYÊN GIÁ TRỊ QUYỀN CON NGƢỜI TRONG LUẬT TỤC CỦA NGƢỜI THÁI Ở TÂY BẮC VIỆT NAM Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 9 38 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ VIỆT HƢƠNG HÀ NỘI – 2020
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Việt Hƣơng Phản biện 1: GS.TSKH. Đào Trí Úc Phản biện 2: PGS.TS. Đinh Xuân Thảo Phản biện 3: PGS.TS. Lê Thị Hương Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Học viện, họp tại Học viện Khoa học xã hội vào hồi: ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia - Thư viện Học viện khoa học xã hội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ 1. Lừ Văn Tuyên (2015), Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em theo luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Giáo dục và Xã hội, số 7/2015, Hà Nội. 2. Lừ Văn Tuyên (2015), Phát huy giá trị luật tục, góp phần bảo vệ quyền văn hóa của dân tộc Thái ở Việt Nam, Tạp chí Giáo dục và Xã hội, số 8/2015, Hà Nội. 3. Lừ Văn Tuyên (2015), Quyền bình đẳng của phụ nữ trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Giáo dục Lý luận số 234/2015, Hà Nội. 4. Lừ Văn Tuyên (2015), Quyền của các dân tộc thiểu số trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam, Tạp chí Lý luận Chính trị số 10/2015, Hà Nội 5. Lừ Văn Tuyên, Đỗ Thị Minh Thu (2015), Giá trị quyền sở hữu trong luật tục với việc thực hiện tốt công tác quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên thiên nhiên vùng đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Giáo dục lý luận số 235/2015, Hà Nội. 6. Lừ Văn Tuyên (2016), Phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí theo luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Nội chính số 31/2016, Hà Nội. 7. Lừ Văn Tuyên (2016), Tiếp cận dựa trên quyền trong xây dựng, thực hiện chính sách, pháp luật về quyền của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, in trong Sách Tiếp cận dựa trên quyền lý luận và thực tiễn, sách chuyên khảo, Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội. 8. Lừ Văn Tuyên, Lò Thị Việt Hà (2016), Phòng ngừa tội phạm theo luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Giáo dục và xã hội số 8/2016, Hà Nội. 9. Lừ Văn Tuyên (2016), Quyền dân tộc tự quyết và quyền của các dân tộc thiểu số theo pháp luật quốc tế và Việt Nam, Tạp chí Nội chính số 11/2016, Hà Nội. 10. Lừ Văn Tuyên (2017), Bảo đảm quyền của các dân tộc thiểu số theo tinh thần Hiến pháp năm 2013, in trong cuốn sách Thực hiện các quyền hiến định trong Hiến pháp năm 2013 (sách chuyên khảo) Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội 11. Lừ Văn Tuyên (2018), Bảo vệ quyền sở hữu theo luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí Giáo dục và xã hội số 5/2018, Hà Nội.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, cả trong pháp luật và thực tiễn, là nghĩa vụ và cần sự đóng góp của tất cả các quốc gia, dân tộc, giai cấp, tầng lớp và cá nhân, chứ không phải chỉ riêng một quốc gia, dân tộc, giai cấp hay nhóm người nào. Để đạt được những mục tiêu trong lĩnh vực này, nhân loại đang hướng tới xây dựng một “nền văn hóa nhân quyền” ở mọi cấp độ, trong đó việc kết hợp hài hòa những đặc thù và giá trị truyền thống tốt đẹp của các dân tộc với các tiêu chuẩn pháp lý quốc tế được thừa nhận chung về nhân phẩm và giá trị của con người cũng là một giải pháp thúc đẩy thực hiện quyền con người một cách hiệu quả. Việt Nam là một quốc gia có 54 dân tộc. Trên 10 triệu dân trong tổng số trên 80 triệu dân, có 53 dân tộc ít người, trong đó dân tộc Thái là một trong những dân tộc ít người ở Việt Nam. Theo số liệu từ cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009, dân tộc Thái ở nước tacó 1.550.423 người, chiếm 1,6% dân số cả nước, chiếm 12,2% tổng dân số các dân tộc thiểu số, đứng thứ ba sau người Kinh và người Tày. Trong xã hội xưa, đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc đã có những tư tưởng tiến bộ mang giá trị nhân đạo, nhân quyền sâu sắc, những tư tưởng đó được biểu đạt bằng nhiều phương thức khác nhau trong đó, luật tục là một sản phẩm tinh túy nhất trong quá trình phát triển nhận thức của cộng đồng, và có một vị trí nhất định trong việc điều chỉnh các mối quan hệ trong đời sống của đồng bào. Luật tục của Thái với tên gọi chung là “hít khoòng”, dịch ra tiếng Việt có nghĩa là “phong tục tập quán”, “lệ tục”, hoặc “lệ”. Luật tục được các thành viên trong cộng đồng nghiêm chỉnh tuân theo một cách tự giác. Trong giai đoạn hiện nay, thực thi, bảo đảm các quyền con người đang được thực hiện, trong đó việc phát huy các giá trị văn hóa truyền thống được đặc biệt chú ý trong xây dựng chính sách, pháp luật về bảo đảm quyền con người. Trong bối cảnh đó, nghiên cứu sinh đã quyết định chọn đề tài giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam để triển khai nghiên cứu trong quy mô luận án tiến sĩ luật học với mong muốn
2 góp phần giải mã toàn diện và có hệ thống các nội dung liên quan đến chủ đề được lựa chọn. Từ những lý do và nhận thức trên đây, tôi chọn đề tài “giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam ” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ Luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích tổng quát của luận án là luận chứng khoa học cho một hệ thống giải pháp bảo đảm, thực thi quyền con người, quyền của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam xuất phát từ hệ thống giá trị truyền thống luôn tồn tại trong lịch sử đến hiện tại. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa nhận thức lý luận về giá trị quyền con người và giá trị quyền con người trong lịch sử truyền thống. Trên cơ sở đó, tập trung làm sáng tỏ những vấn đề lý luận, nội dung về giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. - Tìm hiểu và đưa ra những ý kiến đánh giá về thực trạng việc thực hiện các quyền con người ở vùng đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc Việt Nam. Xác định rõ những thành công, hạn chế còn tồn tại và chỉ ra những nguyên nhân của thành công, hạn chế đó. Đồng thời, xác định việc vận dụng những giá trị quyền con người trong luật tục với ý nghĩa bảo đảm đảm thực thi quyền con người. - Đưa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm phát huy những giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam để bảo đảm thực hiện quyền con người trong cộng đồng người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. 3.Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là luật tục của người Thái ởTây Bắc Việt Nam và giá trị quyền con người có trong luật tục của người Thái, khả năng kế thừa và phát huy những giá trị đó trong xây dựng pháp luật, thực hiện pháp luật về thực thi quyền con người đối với cộng đồng người Thái ở Tây Bắc Việt Nam; các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp luật có ảnh hương đến vận dụng giá trị quyền con người trong luật tục của người
3 Thái trong việc bảo đảm, thực thi quyền con người đối với cộng đồng người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. 4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luật tục tiếp cận dưới góc độ khái niệm, đặc điểm luật tục của người Thái; đánh giá giá trị của luật tục người Thái trong cộng đồng; tìm hiểu những kinh nghiệm phát huy những giá trị quyền con người trong lịch sử truyền thống trên thế giới và Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu về giải pháp kế thừa, phát huy các giá trị quyền con người trong luật tục để xây dựng pháp luật, áp dụng pháp luật, thực thi các quyền con người đối với cộng đồng người Thái các tỉnh Tây Bắc Việt Nam. Đặc biệt tập trung khảo sát đánh giá thực trạng kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, xây dựng hệ thống chính trị; khảo sát về việc hưởng thụ các quyền con người của đồng bào người dân tộc Thái ở Tây Bắc; khảo sát kết quả thực hiện các giải pháp kế thừa và phát huy các giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái của một số xã có người Thái cư trú tập trung tại các tỉnh Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Hòa Bình, Yên Bái. Từ đó đề xuất quan điểm kế thừa, phát huy giải pháp bảo đảm thực thi pháp luật về quyền con người dựa trên giá trị của luật tục Thái. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng nhà nước và pháp luật; các học thuyết, quan điểm của các nhà tư tưởng tiến bộ khác về nhà nước và pháp luật hiện đại, đặc biệt là về nhà nước pháp quyền, về tập quán pháp và về cơ chế tự quản của cộng đồng... 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án được nghiên cứu trên cơ sở vận dụng phương pháp luận Mác - Lênin và các phương pháp chủ yếu sau đây: 5.2.1 Cách tiếp cận Đề tài được tiếp cận với góc độ khoa học pháp lý nhằm làm sáng tỏ phạm trù quyền con người trong đời sống, qua quy định trong luật tục điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, giữa người dân với với cộng đồng, giữa các
4 thành viên trong cộng đồng với nhau trong bối cảnh thời kỳ các Châu – mường người Thái ở Tây Bắc trước năm 1945 và bối cảnh bản mường vùng đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc hiện nay. Phạm vi nghiên cứu của đề tài đòi hỏi cách tiếp cận liên ngành và đa ngành khoa học xã hội. 5.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể (Phương pháp phân tích tài liệu; Phương pháp hỏi chuyên gia; Phương pháp luật học so sánh; Phương pháp nghiên cứu khoa học lịch sử; Phương pháp tổng hợp; Phương pháp thống kê; Phương pháp điều tra xã hội học) 6. Những kết quả nghiên cứu mới của Luận án Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện, chuyên sâu cả ở phương diện lý luận và thực tiễn về giá trị quyền con người trong luật tục Thái và tác động luật tục Thái đối với thực hiện pháp luật trong cộng đồng người Thái ở Tây Bắc hiện nay. Luận án phân tích làm rõ thêm những vấn đề về luật tục Thái trong xã hội truyền thống và hiện nay; làm rõ các yếu tố và thực trạng ảnh hưởng của luật tục đến thực hiện pháp luật trong cộng đồng người Thái. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu 7.1. Ý nghĩa lý luận Trên cơ sở giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận án góp phần chỉ rõ những đặc điểm cơ bản của luật tục, luật tục Thái và vị trí, vai trò của nó trong điều chỉnh quan hệ cộng đồng; chỉ ra những giá trị về quyền con người có trong luật tục để góp phần ứng dụng trong thực tế. Kết quả nghiên cứu của Luận án đưa ra cách nhìn đầy đủ về giá trị quyền con người có trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc có vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng; bổ sung cơ sở lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc Thái ở nước ta hiện nay. 7.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận án góp phần đánh giá thực trạng, rút ra những giá trị tích cực, những mặt hạn chế về những giá trị về quyền con người có trong luật tục Thái trong quản lý xã hội trên địa bàn nghiên cứu. Luận án có thể làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo trong việc giảng
5 dạy, đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ; trong xây dựng chính sách về dân tộc của Đảng và Nhà nước; trong quản lý xã hội, đảm bảo an ninh nông thôn, đưa pháp luật vào cuộc sống... vùng dân tộc thiểu số ở các tỉnh Tây Bắc hiện nay và trong những năm tới. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu luận án gồm 4 chương, 11 tiết. Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Những công trình đã nghiên cứu có liên quan đến đề tài 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về luật tục, luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam 1.1.1.1. Những công trình nghiên cứu về luật tục Các tác giả tiêu biểu gồm: A. Wantson trong bài viết "An approoach to costomary" in trong cuốn "Folk law" (1994) cho rằng tập quán pháp trở thành luật khi và chỉ khi nó được đạo luật hay quyết định của tòa án công nhận, khi nó được biết như là luật, chấp nhận như là luật và thi hành như là luật. Tại Ấn Độ, có công trình: “Luật tục bộ lạc ở Đông Bắc Ấn Độ” của Shinbani Roy và S. H. M. Rizvi; hay “Đất đai công cộng và luật tục” của Minoti Charcravarty-Kaul, đề cập đến vấn đề sở hữu đất đai theo luật tục ở Bắc Ấn Độ. 1.1.1.2. Những công trình nghiên cứu về luật tục của người Thái Cuốn sách “Luật tục và phát triển nông thôn ở Việt Nam hiện nay" tập hợp nhiều bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu về vận dụng luật tục, cụ thể như: “Luật tục và chiến lược phát triển nông thôn ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Duy Quí; “Vai trò của luật tục vùng cao trong công tác giao đất khoán rừng và quản lý tài nguyên thiên nhiên”, của tác giả Hoàng Xuân Tý; “Vai trò của phong tục tập quán và việc kế thừa phong tục tập quán trong xây dựng pháp luật”; “Luật tục và vấn đề quản lý tài nguyên thiên nhiên: những gợi ý nhằm hoà hợp luật thành văn và luật tục ở Châu Á”, của tác giả John Ambler; “Luật truyền thống của người Thái: Khái quát chung
6 về luật hiít khoòng ở Lào” của tác giả Oliver Raendchen. Nhóm tác giả Ngô Đức Thịnh và Cầm Trọng có cuốn “Luật tục Thái ở Việt Nam”. Công trình được trình bày bằng hai ngôn ngữ: chữ Thái và bản dịch tiếng Việt. Nội dung chủ yếu của cuốn sách trình bày khái quát một số khái niệm về luật tục, luật tục người Thái; những nội dung cơ bản của luật tục người Thái Đen ở Thuận Châu, Sơn La và một số nội dung luật tục người Thái ở Tây Bắc do đồng tác giả Cầm Trọng sưu tầm. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về quyền con ngƣời và giá trị quyền con ngƣời 1.1.2.1. Những công trình nghiên cứu về quyền con người Cuốn sách “Tìm hiểu về quyền con người: Tài liệu hướng dẫn về giáo dục quyền con người” của tác giả Wolfgang Benedek. Trong bài viết: “Nhân quyền trong Luật Hồng Đức – niềm tự hào của dân tộc” của GS.TS Hoàng Xuân Hào (Hoa Kỳ) đã nhấn mạnh: Luật Hồng Đức thật xứng đáng là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam trên cả hai bình diện quốc tế và quốc gia. Ở nước ta, việc nghiên cứu về quyền con người ở nước ta mới được bắt đầu từ thập niên 90 của thế kỷ XX, có thể kể tới một số công trình sau: Cuốn sách: “Tư tưởng quyền con người (tuyển tập tư liệu thế giới và Việt Nam)” của Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Lao động – xã hội, (2011); Cuốn sách "Quyền con người" của GS. TS Võ Khánh Vinh, trong chương Quyền con người: Khái niệm và bản chất cho rằng “cần phải tiếp cận nội dung của các quyền con người bằng phương pháp lịch sử cụ thể. 1.1.1.2. Những nghiên cứu liên quan đến giá trị quyền con người Một số nghiên cứu của các học giả nước ngoài như sau: Tiểu luận: “Nhân quyền và các giá trị châu Á” của Amartya Sen trình bày tại Hội đồng Đạo đức và Quốc tế vụ thuộc Học viện Carnegie (Carnegie Council on Ethnics and Internatinonal Affairs), được dịch và in trong cuốn: Về Pháp quyền và Chủ nghĩa hợp hiến: Một số tiểu luận của các học giả nước ngoài, NXB Lao động – xã hội (2012) cung cấp một cách nhìn khái quát về giá trị Á Đông và quyền con người, trong đó ông phản bác những lý luận cho rằng quyền con người và tự do không phù hợp với
7 văn hóa Á Đông, đồng thời cũng phản bác thái độ cao ngạo của những người (phương Tây) cho rằng đã mang ánh sáng văn minh (nhân quyền, tự do) đến cho các dân tộc Á Đông. Một số nghiên cứu của các học giả trong nước như sau: Công trình nghiên cứu "Về giá trị và giá trị châu Á" của tác giả Hồ Sĩ Qúy; Sách Quyền con người: Tiếp cận đa ngành và liên ngành luật học, Võ Khánh Vinh (2010), Nxb Khoa học xã hội; Bài viết “Một số nội dung và giá trị cơ bản về quyền con người trong “Quốc triều hình luật”của tác giả Nguyễn Thanh Bình đã nhấn mạnh Bộ luật Hồng Đức chứa đựng nhiều yếu tố, giá trị tích cực, tiến bộ, trong đó cần phải nhấn mạnh và khẳng định đến một giá trị nổi bật là những quyền tối thiểu nhưng cơ bản của con người, đặc biệt là của người dân được thừa nhận được tôn trọng và được bảo vệ bằng pháp luật; Bài viết “Quyền con người: giá trị xã hội, tính phổ biến và tính đặc thù” của tác giả Võ Khánh Vinh đã phân tích giá trị xã hội của quyền con người, tác giả cho rằng quyền con người có giá trị tổng hợp bao gồm các giá trị nền tảng là: nhân phẩm – tự do – bình đẳng – nhân đạo – khoan dung – đạo đức và trách nhiệm. 1.1.3. Những công trình nghiên cứu về giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam Có thể nói, các nghiên cứu về các giá trị quyền con người trong luật tục dân tộc Thái, các tác giả đã liệt kê, phân tích các nội dung, quy định trong luật tục, để chỉ ra trong Luật tục của người Thái có những giá trị nhất định có thể áp dụng trong việc thực hiện pháp luật trong thực tiễn. 1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu 1.2.1. Những vấn đề đã đƣợc nghiên cứu và mức độ nghiên cứu Nhìn chung việc nghiên cứu về luật tục ở Việt Nam, các nghiên cứu về luật tục ở nước ngoài đã đưa ra các lý thuyết về tiến bộ xã hội, luật tục trở thành nấc thang quan trọng trong quá trình phát triển của loài người, các thể chế Nhà nước. Các công trình nghiên cứu về giá trị quyền con người đã luận giải và làm rõ tương đối sâu rộng về mối quan hệ giữa quyền con người và văn hóa, giữa các giá trị văn hóa với quan niệm và thực tiễn quyền con người.
8 1.2.2. Những vấn đề Luận án tiếp tục nghiên cứu Hiện nay có rất ít công trình nghiên cứu thực trạng của của những vùng Thái trong thời kỳ đổi mới, nhất là những vùng người Thái di dân tái định cư, di dân tự do,. Chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu hệ thống hóa và làm rõ giá trị quyền con người trong lịch sử, tiếp cận từ góc độ so sánh và đối chiếu từ luật quốc tế về quyền con người. việc nghiên cứu: “giá trị quyền con người trong luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam”, dưới tiếp cận luật học là hướng nghiên cứu còn tương đổi mới, có tính thực tế, nhằm góp phần bổ khuyết những hạn chế của các nghiên cứu trước; đồng thời đáp ứng yêu cầu cấp thiết cả lý luận và thực tiễn về việc kết hợp luật tục với pháp luật trong quản lý xã hội và không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật ở nước ta hiện nay. Chƣơng 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ VỀ GIÁ TRỊ QUYỀN CON NGƢỜI TRONG LUẬT TỤC CỦA NGƢỜI THÁI Ở TÂY BẮC VIỆT NAM 2.1. Quan niệm về quyền con ngƣời và giá trị quyền con ngƣời 2.1.1. Quan niệm về quyền con người 2.1.1.1. Nguồn gốc về quyền con người Quyền con người gắn liền với lịch sử loài người. Đó là những sản phẩm của điều kiện lịch sử kinh tế - xã hội nhất định và chịu sự chi phối của các cơ sở kinh tế - xã hội đó. Kể từ khi Liên Hợp Quốc chính thức thừa nhận quyền con người vào năm 1948, với sự ra đời của Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người, và nhiều văn kiện chính trị, pháp lý quốc gia về nhân quyền đều thừa nhận nguồn gốc tự nhiên song cũng nhấn mạnh vai trò của nhà nước và pháp luật trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền, từ đó quyền con người đã phát triển như một khuân khổ đạo đức, chính trị, pháp lý và như một định hướng nhằm phát triển thế giới tự do khỏi sự sợ hãi và tự do làm điều mong muốn. 2.1.1.2. Khái niệm quyền con người Định nghĩa phổ biến nhất vẫn là định nghĩa của văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về quyền con người (OHCHR). Theo định nghĩa này:
9 Quyền con người (human rights) là những bảo đảm pháp lý toàn cầu (universal legal guarantees) có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động (actions) hoặc sự bỏ mặc (omissions) mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép (entitlements) và tự do cơ bản (fundamental freedoms) của con người . Một số tài liệu nghiên cứu ở Việt Nam, định nghĩa về quyền con người cũng không hoàn toàn giống nhau nhưng xét chung quyền con người được hiểu là “những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế”. 2.1.2. Quan niệm về giá trị quyền con người 2.1.2.1. Quan niệm về giá trị Theo từ điển tiếng Việt: “Giá trị là những nguyên tắc, chuẩn mực, tiêu chuẩn chỉ dẫn cho hành động của con người. Là điều quan trọng đối với một cá nhân hay một tổ chức, được sử dụng làm tiêu chí để đánh giá xem một hành động có thể được coi là tốt hơn hành động khác”. Cấp độ biểu hiện khác nhau của giá trị gồm: giá trị cá nhân là các giá trị áp dụng trong cuộc sống cá nhân (tôn trọng tình yêu, tình bạn, gia đình); giá trị xã hội là các giá trị được thành viên trong cộng đồng thừa nhận, là các chuẩn mực nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội. 2.1.2.2. Quan niệm về giá trị quyền con người Giá trị quyền con người "là những tiêu chuẩn, chuẩn mực, là cái ao ước, biểu hiện của nhu cầu cá nhân hay nhóm xã hội, trở thành mục đích hành động của cá nhân và nhóm xã hội đó". Giá trị quyền con người có vai trò định hướng chung cho hành động, có thể coi là chuẩn mực để cụ thể hóa giá trị; là qui tắc cư xử, qui định cách thức hành động của cá nhân và nhóm; biểu hiện dưới dạng các thể chế thành văn (như luật của Nhà nước) hay không thành văn (như phong tục, tập quán). Đây là những khuôn mẫu ứng xử trong các tình huống cụ thể cho các cá nhân và nhóm xã hội. Nó là cái gắn với thực tế vô cùng đa dạng và phong phú của đời sống. 2.2. Khái niệm, đặc điểm luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam và vị trí, vai trò của luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc trong đời sống cộng đồng tộc ngƣời 2.2.1.Khái niệm luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam
10 Luật tục người Thái gồm có các bộ phận hợp thành là luật của bản mường và lệ tục của đời sống mỗi con người và cộng đồng, hợp thành cái được gọi là luật tục của dân tộc Thái. Điều này cũng giống với luật tục của các dân tộc thiểu số khác, và phần nào khác với Hương ước của người Việt. 2.2.2. Đặc điểm luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam Luật tục người Thái thiên về giáo dục, răn đe, phòng ngừa là chính, tuy có cả hình phạt tử hình nhưng rất ít, và nếu có thì trước khi dùng hình phạt tử hình đã có các hình thức giáo dục từ thấp lên cao. Luật tục người Thái quan tâm đến việc xử lý các mối quan hệ xã hội 2.2.3. Vị trí, vai trò của luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam trong đời sống cộng đồng tộc ngƣời Thứ nhất, luật tục người Thái có vai trò quan trọng trong quản lý xã hội đối với cộng đồng người Thái. Thứ hai, luật tục người Thái có vai trò duy trì lợi ích của các tầng lớp thống trị trong xã hội Thái. Thứ ba, luật tục người Thái thể hiện rõ vai trò trung gian làm hài hòa lợi ích và nghĩa vụ giữa các thành viên trong cộng đồng người Thái. Thứ tư, luật tục người Thái có vai trò duy trì trật tự cộng đồng người Thái. 2.3. Mối quan hệ giữa luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam và giá trị quyền con ngƣời 2.3.1. Giá trị quyền con người là những quy định có trong Luật tục của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam Mặc dù bản xã hội bản mường của người Thái ở Tây Bắc là xã hội có phân chia giai cấp (thống trị - bị trị) tuy nhiên không phải vì vậy mà giai cấp bị trị không được hưởng các quyền cơ bản của con người, khi nghiên cứu luật tục của người Thái, tác giả nhận thấy, rất nhiều quy định về tôn trọng, bảo vệ quyền con người như đã được ghi nhận trong Luật tục của người Thái (quyền bình đẳng phụ nữ, quyền trẻ em, sở hữu của cá nhân…). Có thể thấy, quyền con người là một cấu thành quan trọng trong một số quy định trong luật tục của người Thái.. 2.3.2. Luật tục của người Thái có vai trò bảo vệ các giá trị quyền
11 con người Thứ nhất, luật tục là văn bản có giá trị điều chỉnh cao nhất trong cộng đồng người Thái. Toàn bộ tầng lớp thống trị, mọi người dân phải tuân thủ các quy định của luật tục. Vì vậy, những quy định về quyền con người trong luật tục đồng nghĩa với việc buộc các tầng lớp thống trị, mọi cá nhân, công dân đều phải tuân thủ và thực hiện. Thứ hai, luật tục quy định sự chế ước quyền lực của giai cấp thống trị, chống lại sự tùy tiện của giai cấp thống trị trong khi thực hiện chức năng của mình, bảo vệ quyền lợi nhân dân. Thứ ba, luật tục là căn cứ viện dẫn trước giai cấp thống trị khi có các hành vi vi phạm các quyền được luật tục công nhận. 2.4. Mối quan hệ giữa pháp luật và giá trị quyền con ngƣời trong luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam 2.4.1. Mối quan hệ giữa pháp luật và luật tục của ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam 2.4.1.1. Luật tục của người Thái tác động đến pháp luật Sự tác động của luật tục Thái dẫn đến việc hình thành các quy định của pháp luật phù hợp vào sự nhận thức của các nhà làm luật về vai trò của pháp luật cũng như vai trò của luật tục Thái. 2.4.1.2. Pháp luật tác động đến luật tục của người Thái Pháp luật ghi nhận củng cố và bảo vệ những quy định tiến bộ của luật tục Thái. Pháp luật loại trừ những phong tục tập quán, những quy định lạc hậu của luật tục Thái. Pháp luật góp phần ngăn chặn việc hình thành những phong tục, tập quán, những quy định của luật tục Thái trái với tiến bộ của xã hội, trái với pháp luật, góp phần hình thành những phong tục tập quán mới. 4.2.2. Sự tác động của giá trị quyền con ngƣời luật tục Thái ở Tây Bắc Việt Nam đến pháp luật Giá trị quyền con người trong luật tục Thái có tác động tới pháp luật, khi phù hợp với nhau, khi khẳng định, bổ sung, thay thế tạo nên sự điều chỉnh mạnh mẽ nhất đối với các quan hệ xã hội trong đồng bào dân tộc Thái. Đây là sự tác động có tính tất yếu khách quan, mang nhiều giá trị tích cực, cần được
12 nghiên cứu phát triển theo định hướng thích hợp nhằm góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả của quá trình thực hiện pháp luật trên thực tế. 2.5. Vận dụng những giá trị quyền con ngƣời trong luật tục, tập quán trong việc thực hiện các quyền con ngƣời trên thế giới và Việt Nam 2.5.1. Vận dụng giá trị quyền con ngƣời có trong luật tục, tập quán trong việc thực hiện các quyền con ngƣời ở một số quốc gia Ở các nước mà phong tục tập quán là một nguồn quan trọng của pháp luật (như nước Anh), Nhà nước xem xét các phong tục, tập quán, nếu thấy phù hợp với lợi ích chung của giai cấp thống trị và tiến tới phát triển xã hội thì Nhà nước thừa nhận và ghi nhận nó như một bộ phận cấu thành của hệ thống pháp luật. Ở Malaixia, tập quán là một trong những nguồn luật quan trọng. Mỗi địa phương có những tập quán riêng, một số tập quán có giá trị áp dụng và được các tòa án thừa nhận và áp dụng như các qui định của pháp luật trong các văn bản thành văn và các án lệ. Ở Indonexia, tập quán A đat có vai trò khá quan trọng trong hệ thống pháp luật Indonesia. Tập quán điều chỉnh phạm vi rất lớn các quan hệ xã hội trong lĩnh vực đất đai, hôn nhân gia đình, thừa kế.. 2.5.2. Vận dụng giá trị quyền con ngƣời trong luật tục, tập quán trong việc thực hiện các quyền con ngƣời ở Việt Nam Trong điều kiện hiện nay, giá trị quyền con người trong luật tục đã được vận dụng ở một số lĩnh vực, như xây dựng qui ước làng văn hóa, xây dựng các tổ hòa giải, quản lý tài nguyên môi trường... Như vậy, trên thực tế, nhiều nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã và đang sử dụng những giá trị quyền con người trong luật tục theo cách riêng của mình. Điều này chứng tỏ giá trị quyền con người trong lịch sử lập pháp là một nội dung quan trọng không thể thiếu trong đời sống xã hội của các quốc gia đa sắc tộc, đa tôn giáo. 2.5.3. Ý nghĩa của việc vận dụng giá trị quyền con ngƣời trong luật tục, tập quán trong việc thực hiện các quyền con ngƣời
13 Thứ nhất, sẽ đảm bảo thực hiện nguyên tắc “quyền lực nhân dân” trên thực tế. Thứ hai, sẽ đáp ứng nhu cầu xây dựng một nhà nước phục vụ. Thứ ba, là cách thức để chính quyền một số địa phương hành xử thực sự vì lợi ích của người dân. Chƣơng 3 TÁC ĐỘNG CỦA GIÁ TRỊ QUYỀN CON NGƢỜI TRONG LUẬT TỤC CỦA NGƢỜI THÁI ĐẾN VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN CON NGƢỜI TRONG CỘNG ĐỒNG NGƢỜI THÁI Ở TÂY BẮC VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Một số giá trị quyền con ngƣời trong luật tục Thái ở Tây Bắc Việt Nam 3.1.1. Tôn trọng, bảo vệ quyền trẻ em theo Luật tục Thái Thứ nhất, Luật tục Thái với việc bảo vệ trẻ em. Thể hiện sự quan tâm đặc biệt, luôn bảo vệ trẻ em ngay từ khi bé còn trong bụng mẹ, đến khi sinh ra, và khi lớn lên. Thứ hai, luật tục Thái với việc chăm sóc trẻ em. Trách nhiệm của cha mẹ không những phải làm lụng để kiếm cơm ăn áo mặc mà còn có trách nhiệm nuôi dạy con cái nên người, chăm sóc chúng đến khi trưởng thành. Thứ ba, Luật tục Thái với việc giáo dục trẻ em. Phương pháp giáo dục phải dựa trên lứa tuổi và giới tính và cần phải kiên trì, mền dẻo, thường xuyên. Nội dung giáo dục trẻ em rất phong phú bao gồm những nội dung: giáo dục vâng lời dạy bảo, ăn uống, tiết kiệm, về tình đoàn kết đặc biệt người Thái rất coi trọng giáo dục trẻ em yêu lao động sản xuất. 3.1.2. Tôn trọng, bảo vệ quyền bình đẳng của phụ nữ theo Luật tục Thái Xã hội Thái xưa theo chế độ phụ hệ, người phụ nữ Thái nói chung không được đề cao, song họ vẫn có vị trí và vai trò quan trọng trong việc tạo dựng, truyền thụ, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa tộc người. 3.1.3. Tôn trọng, bảo vệ quyền văn hóa theo luật tục Thái
14 Luật tục bảo vệ, giữ gìn ngôn ngữ và văn hóa tinh thần của người Thái (giữ gìn kho tàng tri thức dân gian của người Thái; giữ gìn văn hóa ẩm thực; giữ gìn văn hóa nơi ở; giữ gìn văn hóa trang phục). các hoạt động của đời sống dân tộc Thái đã góp phần bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống, những hoạt động này đều được vận hành theo quy định, chặt chẽ của luật tục, và luật tục đã có vai trò bảo tồn những giá trị truyền thống, bảo vệ những quyền văn hóa vốn có của dân tộc Thái. 3.1.4. Bảo vệ tính mạng, sức khỏe danh dự nhân phẩm của con người theo luật tục Thái - Về tội xâm phạm tính mạng, “phạm tội giết người bằng bất cứ hình thức nào, đốt bản mường, làm giặc phá phách bản mường, nếu bắt được thì tử hình”. Quy định về tội phạm trên cho thấy sự nghiêm khắc rất cao trong luật tục, đồng thời ở một khía cạnh cũng cho thấy tính chất nhân đạo đối với hành vi phạm tội. - Về tội xâm phạm danh dự, nhân phẩm của người khác, luật tục quan tâm nhiều đến lời ăn, tiếng nói, cách cư xử giữa các thành viên trong gia đình hoặc các thành viên trong bản mường, vì vậy có quy định về một chương riêng về các tội “chửi người cay nghiệt”, và xác định đây chính là một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến phạm tội, có tác dụng mạnh tới việc xây dựng cộng đồng vững mạnh. Có thể thấy hầu hết các chế tài xử phạt trong luật tục chủ yếu là nộp phạt, ít chế tài mạnh, nếu như so sánh với chế tài hình sự ngày nay là hoàn toàn không chặt chẽ và không phù hợp với tình hình đấu tranh, phòng chống tội phạm. Ngoài ra, luật tục rất quan tâm đến việc bảo vệ người khởi kiện, người tố cáo hành vi phạm tội, bằng cách quy định nghiêm cấm hành động trả thù lẫn nhau. Đối với sự việc ít nghiêm trọng thì luật tục còn định ra việc hòa giải trong giải quyết các tranh chấp, bất đồng giữa hai hay nhiều bên bằng việc giàn xếp, thương lượng với nhau có sự tham gia của bên thứ ba. 3.1.5. Tôn trọng. bảo vệ quyền sở hữu theo luật tục Thái Trong luật tục Thái, quan niệm về sở hữu như: con người, với tính cách là một thực thể xã hội, chỉ có thể tồn tại và phát triển khi có những cơ sở vật chất nhất định. Vấn đề sở hữu này, trong luật tục Thái chưa có các
15 quan hệ sở hữu về tài sản mà chủ yếu chỉ xác định quyền sở hữu đối với tài nguyên thiên nhiên, như đất đai, rừng núi, sông suối…Nhưng các quan hệ sở hữu này lại là sở hữu chung của cộng đồng, của cá nhân, gia đình với vùng đất, vùng rừng của cộng đồng dân tộc Thái. 3.1.6. Bảo vệ đất đai, tài nguyên môi trường theo luật tục Thái Luật tục Thái chứa đựng tri thức của cộng động về quản lý và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, quan tâm đặc biệt đến quyền sở hữu, quyền sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Mà về phương diện nào đó, việc xác định quyền sở hữu công cộng của bản mướng và quyền sử dụng của cá nhân là một trong các nhân tố quan trọng góp phần quản lý tốt và sử dụng hợp lý tài nguyên rừng, đất đai, nguồn nước, các lâm thổ sản khác. Các quy định về bảo vệ nguồn nước, rừng cấm, rừng đầu nguồn, về săn bắt, về khai thác tô ong rừng,…theo hướng khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên này cũng góp phần vào việc khai thác và bảo vệ tài nguyên một cách bền vững. 3.2. Tác động của những quy định về quyền con ngƣời trong luật tục Thái đến việc thực hiện các quyền con ngƣời trong cộng đồng ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam hiện nay 3.2.1. Khái quát thực trạng chính trị, kinh tế, xã hội ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam, nơi có cộng đồng ngƣời Thái cƣ trú Ngày nay, các tỉnh Tây Bắc Việt Nam theo cách hiểu thông thường bao gồm 06 tỉnh Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái, là địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của khu vực Tây Bắc và cả nước. Ở đây có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số cùng chung sống, trong đó người Thái chiếm đa số. Định hướng trọng tâm trong thới gian tới của các tỉnh Tây Bắc là tập trung khai thác hợp lý và có hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh để thúc đẩy nhịp độ tăng trưởng kinh tế; cải thiện rõ rệt và đồng bộ hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, dân sinh và bảo đảm quốc phòng, an ninh. 3.2.2. Thực trạng nhận thức về luật tục ngƣời Thái của cán bộ, công chức, viên chức cấp xã và nhận thức việc thực thi các quyền con ngƣời ở vùng dân tộc Thái ở Tây Bắc Việt Nam
16 3.2.2.1. Tình hình đối tượng khảo sát Nghiên cứu sinh đã tiến hành khảo sát xã hội học, đối tượng chủ yếu là cán bộ, công chức, viên chức làm việc ở cơ quan cấp xã. Lý do lựa chọn đối tượng nêu trên vì cán bộ, công chức, viên chức là những người thực hiện chính sách, pháp luật, sâu sát với người dân, có những hiểu biết cần thiết về phong tục tập quán của đồng bào Thái. 3.2.2.2. Nhận thức của cán bộ, công chức, viên chức ở cơ cở về luật tục người Thái Việc nâng cao nhận thức về vai trò của luật tục người Thái đã được chính quyền cơ sở vùng dân tộc Thái quan tâm, thể hiện ở một số nội dung cụ thể qua tổng hợp phiếu khảo sát xã hội học. Tổng số người được hỏi biết rõ luật tục người Thái chiếm 9%, số người biết luật tục người Thái chiếm 64%; số người trả lời biết ít về luật tục người Thái chiếm 9 % và số người không biết luật tục người Thái chiếm 18%. Như vậy số người biết rõ và biết luật tục người Thái chiếm tỷ lệ khá cao (chiếm 73 %). Điều này khẳng định, đa số cán bộ, công chức, viên chức cấp xã cơ bản có hiểu biết về luật tục người Thái, đây là yếu tố thuận lợi trong quá trình thực hiện các quyền con người theo luật tục của người Thái ở các vung đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc 3.2.2.3. Thực trạng việc vận dụng những giá trị quyền con người trong luật tục Thái trong việc thực hiện các quyền con người của cán bộ cấp xã ở ở vùng đồng bào dân tộc Thái Tây Bắc Việt Nam hiện nay Khi hỏi về sự cần thiết phải hiểu biết luật tục dân tộc Thái hay không của cán bộ chính quyền cơ sở trong việc thực hiện các quyền con người, các ý kiến trả lời có là 100%. Không có ý kiến nào cho thấy để thực hiện các quyền con người dựa trên giá trị của luật tục dân tộc Thái, cán bộ chính quyền cơ sở không cần thiết phải biết luật tục dân tộc Thái. Đây là cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực nhận thức luật tục người Thái cho cán bộ, công chức ở cơ sở. Trả lời câu hỏi về những khó khăn nội tại của cán bộ chính quyền cơ sở khi công tác ở vùng dân tộc Thái, các ý kiến cho thấy có 100 % trả lời là có khó khăn. Nguyên nhân của những khó khăn là: Do bất đồng ngôn ngữ 20 %; do chưa hiểu biết về luật tục Thái 41 %; do trình độ chuyên môn,
17 năng lực công tác chiếm 40%; nguyên nhân khác 20 %. Đây cũng là một trong những thông tin quan trọng để tác giả đề xuất các giải pháp phù hợp trong thực hiện đề tài. 3.2.2.4. Ý thức thực hiện quyền con người trong cộng đồng người Thái dựa trên giá trị luật tục người Thái trong của cán bộ, công chức ở cơ sở Khảo sát về ý thức vận dụng luật tục người Thái trong thực hiện các quyền con người ở cơ sở cho thấy: Có 23 % ý kiến trả lời đã vận dụng nhiều; 54 % ý kiến trả lời đã vận dụng một phần; 15 % ý kiến trả lời là không vận dụng; và 8% các ý kiến còn chưa rõ đã vận dụng những giá trị quyền con người trong luật tục Thái. 3.2.2. Thực trạng việc thực hiện các quyền con ngƣời trong cộng đồng ngƣời Thái ở Tây Bắc Việt Nam hiện nay 3.2.3.1. Đối tượng khảo sát Nghiên cứu sinh đã lựa chọn 11 xã thuộc 5 tỉnh: Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Hòa Bình, Yên Bái để khảo sát. Tiêu chí chính để lựa chọn là những xã vùng dân tộc Thái, có đa số đồng bào Thái sinh sống. 3.2.3.2. Kết quả thực hiện các quyền con người Qua khảo sát ở 11 xã có đa số đồng bào Thái cư trú cho thấy, một số cán bộ, công chức, viên chức là người Thái, nhất là người lãnh đạo, người đứng đầu và một số cán bộ chuyên môn đã vận dụng luật tục trong công tác của mình (chiếm khoảng hơn 60%). Về lĩnh vực bảo vệ tài nguyên môi trường: Các xã được khảo sát đã tuyên truyền vận động nhân dân quản lý bảo vệ rừng, trồng rừng, hầu hết phong trào trồng rừng được chú trọng. Về trật tự an toàn xã hội: Tổng hợp số vụ vi phạm trật tự an toàn xã hội ở 11 xã được khảo sát trong 5 năm là 595 vụ, như vậy bình quân mỗi năm, mỗi xã có 11 vụ vi phạm. Về giáo dục - đào tạo: Thông qua chủ trương chung của Đảng, Nhà nước và sự sáng tạo của cấp ủy, chính quyền cấp huyện, cấp xã ở những vùng có người Thái cư trú tập trung, một số địa phương đã xây dựng kế hoạch tổ chức các lớp học chữ Thái, tiếng Thái cũng như phong tục, tập quán của người Thái ngay tại địa phương mình.