Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần bọ đuôi kìm bắt mồi trên rau cải bắp vùng Hà Nội và Hưng Yên; đặc điểm sinh học, sinh thái học của loài Euborellia annulipes và nhân nuôi sử dụng chúng trên đồng ruộng

1<br /> <br /> M<br /> <br /> ð U<br /> <br /> 1 ð tv nñ<br /> B ñuôi kìm b t m i ñã ñư c nghiên c u, ng d ng ñ phòng<br /> tr sâu h i trên nhi u lo i cây tr ng nhi u nư c trên th gi i. Niu<br /> Di-lân ñã l i d ng b ñuôi kìm b t m i như là thiên ñ ch c a nhi u<br /> loài sâu h i cây tr ng như táo, Kiwi [87], [105], trên cây l u B<br /> [63], trên cây lê Ca-na-ña [117]. B ñuôi kìm b t m i cũng ñư c<br /> nhân nuôi và ng d ng phòng ch ng sâu h i ngô, mía khá ph bi n<br /> Thái Lan, Phi-líp-pin [53], [60]. Vi t Nam vi c s d ng b ñuôi<br /> kìm b t m i phòng tr b cánh c ng h i d a ñã ñư c áp d ng khá<br /> r ng rãi [8], [35]. Nh ng nghiên c u, ng d ng b ñuôi kìm b t m i<br /> phòng ch ng sâu h i mía, sâu h i rau h hoa th p t , ñ u ñ bư c<br /> ñ u ñ u cho k t qu kh quan [34], [37].<br /> ð góp ph n gi m thi u s d ng thu c tr sâu hóa h c trên rau h<br /> hoa th p t , nh m phát tri n s n xu t rau an toàn theo hư ng VietGAP,<br /> chúng tôi ti n hành ñ tài:<br /> “Nghiên c u thành ph n b ñuôi kìm b t m i trên rau c i b p<br /> vùng Hà N i và Hưng Yên; ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a loài<br /> Euborellia annulipes và nhân nuôi s d ng chúng trên ñ ng ru ng”.<br /> 2 Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài<br /> 2.1 Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài<br /> Ghi nh n ñư c 4 loài b ñuôi kìm trong thành ph n loài b<br /> ñuôi kìm thu c b Dermaptera trên sinh qu n cây c i b p Hà N i<br /> và Hưng Yên; Trong ñó xác ñ nh ñư c loài b ñuôi kìm Euborellia<br /> annulipes Lucas và Euborellia annulata Fabr. có ý nghĩa trong<br /> phòng ch ng sâu h i rau c i b p.<br /> Cung c p nh ng d n li u khoa h c v ñ c ñi m sinh h c, sinh<br /> thái h c c a 2 loài b ñuôi kìm b t m i E. annulipes và E. annulata;<br /> vai trò c a loài b ñuôi kìm b t m i E. annulipes trong h n ch sâu<br /> tơ, r p xám h i c i b p Hà N i và Hưng Yên.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2.2 Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài<br /> Trên cơ s nghiên c u thành ph n b ñuôi kìm b t m i, ñ c<br /> ñi m sinh h c và sinh thái c a loài b ñuôi kìm b t m i E. annulipes<br /> xây d ng bi n pháp s d ng b ñuôi kìm E. annulipes trong qu n lý<br /> t ng h p sâu h i rau c i b p, ñ c bi t là nh ng vùng s n xu t rau an<br /> toàn, theo quy trình VietGAP.<br /> ð xu t qui trình nhân nuôi s lư ng l n b ñuôi kìm b t m i<br /> E. annulipes trong phòng thí nghi m và th ra ñ ng ru ng phòng<br /> ch ng sâu h i rau c i b p. Qui trình d th c hi n, d ng c ñơn gi n<br /> và r ti n giúp nông dân có th ch ñ ng nhân nuôi b ñuôi kìm b t<br /> m i ngay t i nông h .<br /> Làm tài li u tham kh o cho sinh viên các trư ng ð i h c, Cao<br /> ñ ng ngành nông nghi p, sinh h c và cán b k thu t ngành BVTV<br /> cũng như chương trình IPM trên cây rau c i b p.<br /> 3 M c ñích, yêu c u c a ñ tài<br /> 3.1 M c ñích<br /> Trên c s xác ñ nh thành ph n loài b ñuôi kìm b t m i b cánh<br /> da (Dermaptera), ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a loài có ý nghĩa<br /> vùng nghiên c u t ñó ñ xu t phương pháp nhân nuôi và s d ng<br /> chúng trong phòng ch ng sâu h i rau c i b p.<br /> 3.2 Yêu c u<br /> ði u tra thu th p, xác ñ nh thành ph n loài b ñuôi kìm b t m i<br /> b cánh da (Dermaptera) trong sinh qu n ru ng rau c i b p ðông<br /> Anh, Gia Lâm (Hà N i) và Văn Lâm, Yên M (Hưng Yên).<br /> Xác ñ nh ñ c ñi m hình thái, sinh v t h c, sinh thái h c c a 2 loài<br /> b ñuôi kìm b t m i Euborellia annulipes Lucas và Euborellia<br /> annulata Fabr.<br /> Nhân nuôi, s d ng b ñuôi kìm b t m i E. annulipes trong<br /> phòng ch ng sâu h i rau c i b p ñ a ñi m nghiên c u.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Xây d ng qui trình nhân nuôi và s d ng b ñuôi kìm b t m i<br /> E. annulipes trong phòng ch ng sâu h i rau c i b p.<br /> 4 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u<br /> 4.1 ð i tư ng<br /> B ñuôi kìm b t m i loài Euborellia annulipes Lucas và<br /> Euborellia annulata Fabr.<br /> 4.2 Ph m vi nghiên c u<br /> ði u tra thành ph n loài b ñuôi kìm t i huy n ðông Anh, Gia<br /> Lâm, thành ph Hà N i và huy n Yên M , Văn Lâm t nh Hưng Yên.<br /> Nghiên c u ñ c ñi m sinh v t h c, sinh thái h c c a loài b ñuôi<br /> kìm b t m i E. annulipes và kh năng nhân nuôi, s d ng b ñuôi kìm<br /> E. annulipes trong phòng tr sâu h i rau c i b p Gia Lâm, Hà N i và<br /> Văn Lâm, Hưng Yên.<br /> 5 Nh ng ñóng góp m i c a ñ tài<br /> Là k t qu nghiên c u ñ y ñ nh t v thành ph n loài b ñuôi kìm<br /> trong sinh qu n cây rau c i b p; xác ñ nh ñư c loài b ñuôi kìm b t m i<br /> Euborellia annulipes Lucas có ti m năng s d ng trong phòng ch ng sâu<br /> h i rau c i b p.<br /> Cung c p nhi u d n li u khoa h c m i v ñ c ñi m sinh h c, sinh<br /> thái h c c a loài b ñuôi kìm b t m i E. annulipes; v vai trò c a loài b<br /> ñuôi kìm b t m i E. annulipes trong h n ch sâu tơ, r p xám h i c i b p.<br /> ð xu t ñư c qui trình nhân nuôi và th b ñuôi kìm b t m i<br /> E. annulipes phòng tr sâu h i rau c i b p t i Hà N i và Hưng Yên.<br /> 6 C u trúc c a lu n án<br /> Lu n án chính 123 trang, g m 5 ph n: m ñ u (4 trang), chương 1. Cơ<br /> s khoa h c c a ñ tài và t ng quan tài li u nghiên c u (37 trang), chương<br /> 2. N i dung và phương pháp nghiên c u (15 trang), chương 3: K t qu<br /> nghiên c u và th o lu n (65 trang), K t lu n và ñ ngh (2 trang). Tt ng s<br /> 120 tài li u tham kh o (g m 43 tài li u ti ng Vi t, 77 tài li u nư c ngoài).<br /> <br /> 4<br /> <br /> Chương 1<br /> CƠ S<br /> <br /> KHOA H C VÀ T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U<br /> <br /> 1.1 Cơ s khoa h c c a ñ tài<br /> Trong h sinh thái ñ ng ru ng, m i quan h gi a cây tr ng, sâu<br /> h i và thiên ñ ch luôn g n k t ch t ch v i nhau. Vi c nông dân s<br /> d ng nhi u thu c tr sâu trong m t th i gian dài ñã làm suy gi m<br /> ngu n thiên ñ ch trên ñ ng ru ng.<br /> Thái Lan, Phi-líp-pin ñã s<br /> d ng b ñuôi kìm b t m i ñ phòng tr sâu h i ngô, mía thành công.<br /> Vi t Nam, Trư ng ð i h c C n Thơ, các Trung tâm BVTV vùng<br /> ñã thành công v i mô hình nhân nuôi b ñuôi kìm b t m i t i h<br /> nông dân ñ phòng tr b cánh c ng h i d a, sâu h i c i b p, cà tím,<br /> mía, ñ u ñũa. K t qu này m ra m t tri n v ng s d ng b ñuôi kìm<br /> b t m i ñ phòng tr sâu h i theo quy mô h nông.<br /> 1.2 Tình hình nghiên c u ngoài nư c<br /> Theo Fabian Hass (1996) [56], Gullan và Cranston (2000a,<br /> 2000b) [65], [66] b cánh da (Dermaptera) là m t b tương ñ i nh bao<br /> g m kho ng 1.800 loài côn trùng v i 10 h phân b trên th gi i. Theo<br /> Richard Leung (2004) [102] b ñuôi kìm ñư c phát hi n h u h t các<br /> nơi trên th gi i tr nh ng vùng băng giá, r t ph bi n nh ng vùng<br /> khí h u nóng m.<br /> Theo Charles và Norman (2005) [50], các loài thu c b cánh da<br /> là nh ng loài côn trùng bi n thái không hoàn toàn, có thân thon m nh,<br /> d p, ñ t b ng cu i cùng kéo dài như hai g ng kìm. Trư ng thành có<br /> th có 1-2 c p cánh ho c cánh thoái hóa. N u có cánh thì cánh trư c<br /> ng n và không chia gân, gi ng như cánh c ng. Cánh sau gi ng như l p<br /> màng da có gân như gân lá cây xòe tròn, g p l i phía dư i cánh trư c<br /> và ch nhô ra ph n ñ u mút cánh kh i cánh trư c. Bàn chân có 3 ñ t,<br /> <br /> 5<br /> <br /> mi ng ki u mi ng nhai. Thi u trùng b ñuôi kìm có ít ñ t râu hơn<br /> trư ng thành, s ñ t râu ñư c thêm vào sau m i l n l t xác.<br /> Neiswander (1944) [91] ñã ñưa ra k t qu vòng ñ i trung bình là<br /> 73 ngày, b ñuôi kìm E. annulipes t n t i trong su t c năm các giai<br /> ño n khác nhau. Còn theo Hoffman (1987) [70] trư ng thành b ñuôi<br /> kìm s ng khá dài, có kh năng s ng t i hơn 200 ngày. Silva et al. (2009)<br /> [108] ghi nh n th i gian trung bình m i tu i c a thi u trùng b ñuôi kìm<br /> E. annulipes là 12,9 ngày, th i gian ti n ñ tr ng là 18,2 ngày.<br /> B ñuôi kìm b t m i ñã ñư c nghiên c u, ng d ng ñ phòng tr<br /> sâu h i trên nhi u lo i cây tr ng nhi u nư c trên th gi i. Niu Dilân ñã l i d ng b ñuôi kìm b t m i như là k thù t nhiên c a nhi u<br /> loài sâu h i táo, kiwi: Maher và Logan (2007) [87] ñã nghiên c u ng<br /> d ng b ñuôi kìm b t m i Forficula auricularia trên cây Kiwi; Shaw và<br /> Wallis (2010) [105], cũng ng d ng b ñuôi kìm Forficula auricularia<br /> trên cây táo. Gobin et al. (2007) [63] s d ng b ñuôi kìm phòng tr sâu<br /> h i trên cây l u B còn Walston et al. (2003) [117] s d ng b ñuôi<br /> kìm Forficula auricularia trên cây lê Ca-na-ña. Hennessey (1997)<br /> [67] quan sát th y Florida b ñuôi kìm E. annulipes ăn u trùng c a<br /> ru i ñ c trái i và kh khi chúng bò xu ng ñ t hóa nh ng, ñ c bi t là<br /> chúng ăn c nh ng ru i ñ c trái n m trong ñ t.<br /> 1.3 Tình hình nghiên c u trong nư c<br /> Cao Anh ðương và Hà Quang Hùng (1999, 2005a) [12], [13] ñi u<br /> tra<br /> <br /> Bình Dương phát hi n 3 loài b ñuôi kìm là E. annulipes, b ñuôi<br /> <br /> kìm nâu ñen l n E. annulata, b ñuôi kìm cánh vàng Doru sp. ñ u ghi<br /> nh n là thiên ñ ch c a các loài sâu ñ c thân h i mía. Nguy n Th Thu<br /> Cúc và c ng s (2008) [7] phát hi n 5 loài b ñuôi kìm, trong ñó hai loài<br /> hi n di n ph bi n thu c h Chelisochidae: Chelisoches morio và<br /> <br />