Tóm tắt luận án Tiến sĩ Quan hệ quốc tế: Một số nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ

Chia sẻ: Trinhthamhodang6 Trinhthamhodang6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu chính của Luận án là dự báo được chính xác những nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ trong giai đoạn 2016-2020.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Quan hệ quốc tế: Một số nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NGOẠI GIAO HỌC VIỆN NGOẠI GIAO ------------------ LẠI THÁI BÌNH MỘT SỐ NHÂN TỐ CHỦ YẾU CHI PHỐI QUAN HỆ QUỐC PHÒNG VIỆT NAM – HOA KỲ : 62 31 02 06 Hà Nội - 2015
ô rì được hoàn thành tại: Học vi n Ngoại giao ười ướng dẫn khoa học: 1- PGS.TS. Nguyễn Phú Lợi 2- PGS.TS. Tạ Minh Tuấn Phản bi n 1: Phản bi n 2: Phản bi n 3: Luậ á được bảo v rước Hội đồng chấm luận án cấp Học vi n họp tại……………………………………………………………… ……………………………………………………………………… Vào hồi giờ á ăm 2015 Có thể tìm hiểu luận án tại ư vi n Học vi n Ngoại giao
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghiên cứu quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ là rất cần thi t trong ti n trình nghiên cứu quan h qu c t và ki n nghị chính á đ i ngoại của Vi t Nam. Quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ là một bộ phận quan trọng của quan h giữ i ước và có m i quan h bi n chứng với tổng thể quan h đ i ngoại của Vi t Nam, ũ ư óả ưởng nhấ định tới tình hình chính trị - xã hội trong ướ . Để có thể hiể được m i quan h khá phức tạp này, cần xem xét nó từ nhiề ó độ và trong m i quan h với các vấ đề khác có li , ro đó ó vi c nghiên cứu các nhân t chủ y u chi ph i m i quan h này trong nhữ i i đoạn nhấ định. Trong b i cảnh Hoa Kỳ ti p tục triể k i í á “ ái â bằ ” v Vi m đẩy mạnh hội nhập qu c t một cách toàn di n, hợp tác qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ đ ó ự đổi cả về lượng và chất, có liên quan đ n những vấ đề ó ư Biể Đô , á ước khu vự ă ường hợp á v i ă ức mạnh qu c phòng, ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền th … ặ k á , ib ũ i p tục gặp phải nhữ k ók ă ấ định trong vi ú đẩy m i quan h này do chênh l ch về rì độ phát triển, tính chất nhạy cảm của quan h qu c phòng, sự khác bi t về lợi ích củ á b … Vi c nghiên cứu sâu các nhân t chủ y đ v ẽ chi ph i quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ có thể giúp tìm hiểu kỹ hơn các động lực cơ bản, lâu dài và tìm kiếm cơ hội để thúc đẩy một cách hợp lý hơn nữa quan hệ quốc phòng giữa hai nước, đóng góp tích cực cho việc bảo vệ chủ quyền, ổn định khu vực cũng như các lợi ích chính đáng khác của khu vực và Việt Nam.
2 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong b i cảnh quan h qu c t đ ó ững bi n chuyển nhanh chóng và phức tạp, tập hợp lự lượng ở Đô m đ diễn ra ôi động và Vi mđ ủ động, tích cực hội nhập qu c t , ngày càng có nhiều công trình nghiên cứu về quan h Vi t Nam – Hoa Kỳ nói chung và quan h qu p ò o p ươ ói ri . i , ođ ư ó iều ấn phẩm nghiên cứu chuyên bi t về quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ và những nghiên cứu về m i quan h này chủ y u tồn tại trong các nghiên cứu tổng thể về quan h giữ i ước. Nội d ơ bản của một s nghiên cứu tiêu biểu ro v o i ước bao gồm: - Tác phẩm "Quan hệ quốc tế: Các phương pháp tiếp cận hiện đại” đ đề cập mộ á ươ đ i tổng quát về p ươ p áp i cứu quan h qu c t , nguồn g c và bản chất của quan h qu c t , ơ sở lý luận của quan h qu c t , đ i ượng và nội dung nghiên cứu của khoa học quan h qu c t ũ ư p ươ p áp l ận và lý luận p ươ â về quan h qu c t . Tác phẩm này có thể được sử dụng để l m ơ ở lý luậ ũ ư ấp p ươ p áp l ận cho vi c nghiên cứu quan h qu c t ói ũ ư qu c phòng nói riêng, bao gồm cả quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ. - Tác phẩm "Lý luận quan hệ quốc tế” đ đư r mộ á ươ đ i ơ bản và h th á điểm, p ươ p áp l ận mà học giả P ươ â ử dụ để xem xé , đá iá v xử lý các vấ đề quan h qu c t . Vi c sử dụng những nội dung của cu n sách này tạo thêm nền tả để hiểu nguyên nhân hợp á /đấu tranh của các qu c gia, tạo ơ ở cho vi c phân tích quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ. - Tác phẩm "Một số vấn đề về công tác đối ngoại quốc phòng Việt Nam” cho rằ ưd đ i ngoại qu c phòng trong tình hình mới cần
3 đượ đặ r ơ ở thấu hiểu b i cảnh mới của quan h qu c t và khu vự ũ ư ủ á đ i á , đòi ỏi mới của ti n trình xây dựng và bảo v đấ ước, hình thành nên các m i quan h qu c phòng theo các lộ trìn k á để nhằm mục tiêu xây dựng môi rường hòa bình, ổ định, phục vụ tích cực cho ti n trình phát triển phù hợp với lộ trình của các hoạ độ đ i ngoại củ ước. - Tác phẩm "Quan hệ quốc phòng giữa Hoa Kỳ và Việt Nam” mô tả khá chi ti t ti n trì bì ường hóa quan h o p ươ ói ũ ư qu c phòng nói riêng giữ i ước, tập trung nhiề v o i i đoạn nhữ ăm 1990 ũ ư đi â p â í nhiều m i quan h chủ y u giữ i ướ v ro lĩ vực qu c p ò ro i i đoạ . Đá ú ý, á iả nêu lên những nguyên tắ ơ bản mà Bộ Qu c phòng Hoa Kỳ đặ r li đ n vi c thúc đẩy quan h qu c phòng với Vi m ro i i đoạ đầu sau khi bì ường hóa quan h o p ươ . - Tác phẩm “Về chiến lược an ninh của Mỹ hiện nay” nêu lên nhữ đổi trong cục di n an ninh khu vực Châu Á – Thái Bình Dươ ũ ư vi điều chỉnh chính sách an ninh của Hoa Kỳ đ i với khu vự rướ v i i đoạn 11/9/2001. - Tác phẩm "Các đối thủ: Cuộc chiến quyền lực giữa Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản sẽ định hình thế kỷ tiếp theo như thế nào" phân tích sự trỗi dậy của Trung Qu c, những ti n triển gầ đâ ủa Ấ Độ và Nhật Bản và m i quan h giữa các qu c gia này với ũ ư với cục di n Châu Á (các qu c gia khu vự đ óx ướng ă ường vị th của bả â đi đ i với vi c t i đ ó á mạnh dài hạn của họ, tạo thuận lợi o ă ường quan h với các ường qu c bên ngoài khu vực, bao gồm quan h qu c phòng).
4 - Tác phẩm "Quan hệ quốc tế tại Đông Nam Á: Cuộc chiến cho quyền tự trị" phân tích tổng quan về khu vực, các m i quan h ơ bản trong và ngoài khu vực, những vấ đề an ninh truyền th ng và phi truyền th ng tại khu vự Đô m . ro đó, o Kỳ được xem là một trong những nhân t quan trọng nhấ đó óp v o ự ổ định trong trật tự khu vực, tạo ra sự cân bằng cần thi t trong khu vực. - Tác phẩm "Xây dựng một cộng đồng an ninh ở Đông Nam Á" bàn luận về khuôn khổ lý thuy t cho vi c xây dựng cộ đồng an ninh khu vực, vai trò củ E v á ướ Đô m ũ ư vi c giải quy t và giới hạn của ASEAN trong giải quy t xung đột khu vự v li đ n bên ngoài, bao gồm x đột tại ămp i , dự tích cực với Myanmar, tranh chấp Biể Đô ... - Tác phẩm nghiên cứu của Qu c hội Hoa Kỳ "Quan hệ quốc phòng và chiến lược của Hoa Kỳ tại Châu Á – Thái Bình Dương" đá iá ững thách thứ đ i với an ninh khu vực Châu Á – Thái Bì Dươ v á m i quan h qu c phòng và chi lược của Hoa Kỳ với khu vực bao gồm á đ i tác truyền th v đ i tác mới. - Tác phẩm "Quan hệ đối tác chiến lược trong quan hệ quốc tế: Từ lý thuyết đến thực tiễn" và "Khuôn khổ quan hệ đối tác của Việt Nam" nêu lên các lý thuy t về hợp tác nói chung và mô ì đ i tác chi lượ ói ri ; đề cập quan h đ i tác chi lược giữa á ước lớn ( ư Hoa Kỳ - Nhật Bản), giữ á ước lớ v ước nhỏ ( ư Hoa Kỳ - Pakistan), và giữ á ước nhỏ ( ư Israel – Thổ ĩ Kỳ). - Tác phẩm "Cách mạng trong quân sự và những vấn đề đặt ra đối với quốc phòng Việt Nam" nêu lên những lý luận về cách mạng trong quân sự, những nội d ơ bản của cuộc cách mạ ro lĩ vực quân sự đ diễn ra trên th giới hi n nay, những yêu cầu và vấ đề đ đặ r đ i với nền qu c phòng Vi t Nam.
5 Các tác phẩm tiêu biểu trên cho thấy các công trình nghiên cứu củ ước ngoài chủ y đề cập môi trường chiến lược đang thay đổi, các mục tiêu và chính sách mang tính chiến lược của Hoa Kỳ trong quan hệ với các khu vực và các nước; trong đó có đề cập đến Việt Nam với tư cách chủ yếu là một mắt xích trong bức tranh tổng thể về các mối quan hệ chiến lược và quốc phòng của Hoa Kỳ với khu vực. Các tác giả chủ y u chỉ quan tâm nghiên cứ điểm củ ước lớn v í đề cập đ n những chính sách mà Vi t Nam cầ eo đ ổi trong m i quan h qu c phòng với Hoa Kỳ, đặc bi t là liên quan quan h với Trung Qu . ro k i đó, á ô rì i ứu của Vi t Nam chủ y đề cập nền tảng tổng thể (tương đối cơ bản) của quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ (bối cảnh quốc tế và khu vực, quan hệ chung giữa hai nước), một số diễn biến cụ thể trong mối quan hệ này cũng như đưa ra một số kiến nghị để thúc đẩy quan hệ chung với Hoa Kỳ. Đ , ư ó iều nghiên cứu tìm hiểu sâu các nhân t bên trong m i quan h đó ũ ư á độ đ n tổng thể quan h Vi t Nam – Hoa Kỳ và quan h đ i ngoại của Vi t Nam. Các nghiên cứ r ũ o ấy những tồn tại chủ y u sau: Về mặt lý luận, qua khảo sát các nguồn tài li , ư ấy có một h th ng lý thuy t/lý luận toàn di để giải thích về quan h hợp tác qu c phòng nói ũ ư về quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ nói riêng. Về mặt nội dung cụ thể, thấy rằ (i) ư ó ự h th ng hoá quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ từ rướ đ n nay một cách tổng thể từ cả i p í ; (ii) ư ó i li u chuyên sâu đá iá ơ ở của quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ trong lịch sử ũ ư ro ời gian tới; (iii) ư ó ki n nghị chính sách mang tính toàn di n liên quan vi ú đẩy m i quan h này. Những tồn tại này cho thấy vi c chọ đề tài nghiên cứu là cần thi t
6 để hiểu rõ quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ một cách có h th ng, dự r ơ ở lý luận và thực tiễ , đó óp p ần phục vụ tích cực cho vi ú đẩy hợp tác qu c phòng giữ i ướ ũ ư o á ầu nghiên cứu, giảng dậy về chủ đề này. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu chính của Luận án là dự báo được chính xác những nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ trong giai đoạn 2016 - 2020. Luận án thực hi n các nhi m vụ sau: (i) Làm rõ cơ sở lý luận về các nhân tố phổ biến chi phối quan hệ quốc tế về quốc phòng để định hướng cho việc nghiên cứu các nhân tố này trong quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ; (ii) Khảo sát thực tiễn quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao để tìm ra các nhân tố chi phối trong giai đoạn này; (iii) Dự báo các nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ trong giai đoạn 2016 – 2020 và đưa ra một số kiến nghị liên quan. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Để đạt mục tiêu nghiên cứu trên, Luậ á đi â i ứu các nhân t : (i) Sự thay đổi về môi trường chiến lược của quốc tế và khu vực; (ii) Sự thay đổi của quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ; (iii) Điều chỉnh chính sách của hai nước trong lĩnh vực quốc phòng và sự trùng hợp, khác biệt về chính sách quốc phòng của hai nước. Về phạm vi, Luận án dựa trên một s lý luận chung về hợp tác qu c phòng và thực tiễn quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ từ k i i ước thi t lập quan h ngoại i o v o ăm 1995 o đ n 2015 (chuẩn bị k t thúc Chính quyền Tổng th Ob m , đá dấu giai đoạ đầu trong chính sách "tái cân bằ ") để nghiên cứu các nhân t chủ y u chi ph i quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ i i đoạn
7 2016 – 2020 (khi Hoa Kỳ ti p tụ điều chỉnh chính sách trong quan h với khu vực và Vi t Nam ti p tụ đẩy mạnh hội nhập qu c t khi tình hình an ninh khu vực dự ki n sẽ có nhiều diễn bi n phức tạp). 5. Phương pháp nghiên cứu r ơ ở p ươ p áp l ận khoa học của Chủ ĩ á i , ư ưởng Hồ í i v điểm củ Đảng Cộng sản Vi t Nam được vận dụng trong nghiên cứu, Luận án chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử, lô-gích, phân tích – tổng hợp và đặc biệt coi trọng phương pháp chuyên gia. Luận án dựa trên giả thuy t nghiên cứu chính cho rằng sự phát triển của quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ chịu sự chi phối ngày càng nhiều của các lợi ích ứng phó với thách thức an ninh – quốc phòng chung của Châu Á – Thái Bình Dương. 6. Nguồn tài liệu Nguồn tài li í được dựa trên các tác phẩm tiêu biểu về quan h Vi t Nam – Hoa Kỳ trong thời gian qua (ti ng Vi t và ti ng Anh), các nguồn tài li u chính thức của Chính phủ Vi t Nam và Chính phủ Hoa Kỳ, r o đổi với các chuyên gia về quan h qu c phòng của cả 2 ướ ro i i đoạn 2010 – 2015. 7. Những đóng góp của Luận án ậ á ó ể đượ xem l ô rì i ứ m í đầ i về ững nhân t chủ y u chi ph i quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ, bổ sung và k t n i các công trình khoa họ li đ n m i quan h này tại Vi t Nam và trên th giới. Luậ á đ (i) em xé ữ lý l ận phổ bi n về quan h qu c phòng qua khảo sát Chủ ĩ i n thự , điểm của Vi t Nam và Hoa Kỳ ro lĩ vực này và cho rằng những nhân t chính chi ph i hợp tác qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ có thể bao gồm sự đổi
8 củ môi rường qu c t , khu vực, quan h giữ i ước và những điều chỉnh chính sách qu c phòng của mỗi bên; (ii) Khảo sát thực tiễn quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ ro i i đoạn 1995 – 2015 và thấy rằng do tình hình khu vực, quan h o p ươ v ướ điều chỉnh chính sách qu c phòng thận trọng của mỗi bên, m i quan h này có ti n triển vừa mức và tạo nền tảng quan trọng o i i đoạ , o ư p ù ợp với khuôn khổ Quan h Toàn di n giữa i ước; (iii) Dựa trên một s dự báo phổ bi n trong và o i ước về triển vọng quan h qu c t , cho rằng 2016 – 2020 là i i đoạn có nhiề điểm thuậ để i ướ ă ường hợp tác qu c p ò , đặc bi t là do nhu cầu của mỗi bên trong vi c hợp tác ứng phó với các thách thức an ninh chung tại khu vự ; đồng thời, đư r một s ki n nghị để ti p tụ ú đẩy hợp tác qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ trong thời gian tới. Luận án có thể được sử dụ để làm luận cứ khoa học trong hoạch đị í á đ i ngoại, đặc bi l ro lĩ vực quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ. Đồng thời, Luận án có thể được sử dụng làm tài li u nghiên cứu và giảng dậ ro lĩ vực quan h qu c t về qu c phòng và trong nghiên cứu quan h Vi t Nam – Hoa Kỳ. 8. Bố cục của Luận án B cục của Luận án gồm: Mở đầ , 3 ươ í (Một số quan điểm nghiên cứu các nhân tố chi phối quan hệ quốc tế về quốc phòng; Một số nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ giai đoạn 1995 – 2015; Dự báo một số nhân tố chủ yếu chi phối quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ giai đoạn 2016 – 2020), K t luận và ki n nghị, Danh mục các công trình khoa họ đ được công b của tác giả và Danh mục tài li u tham khảo.
9 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ QUAN ĐIỂM NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ CHI PHỐI QUAN HỆ QUỐC TẾ VỀ QUỐC PHÒNG 1.1. Một số quan điểm về quan hệ quốc phòng trong quan hệ quốc tế 1.1.1. Chủ nghĩa hiện thực về hợp tác quốc tế và quốc phòng Chủ ĩ i n thực là một trong những lý thuy t quan h qu c t mạnh mẽ (có thể nói là mạnh nhấ ođ ) để giải thích quan h qu c t . Những nội dung quan trọng của Chủ ĩ i n thực về hợp tác qu c t và qu c phòng là: (i) Quan h qu c t và quan h qu c t về qu c phòng bắt nguồn và xuyên su t vì lợi ích qu c gia, dân tộc; (ii) Sức mạnh của tiềm lực qu c phòng chi ph i các nội d , p ươ p áp h qu c t và quan h qu c t về qu c phòng; (iii) Hợp tác qu c phòng trong quan h qu c t liên quan nhiề đ n vi c cân bằng quyền lực trong một th giới đ ực. Mặ k á , ũ ấy rằng: Khi tính chấ đ ự ă lên, các qu c gia có thể phải đ i mặt với sự phức tạp ă l về an ninh/qu c phòng hoặc phải chủ độ ơ ro vi c xử lý các vấ đề an ninh/qu c phòng; Qu c gia là chủ thể chủ y u trong vi ú đẩy hợp tác qu c t và những quy định về điều chỉnh chính sách của các qu c gia là nhân t sát nhất quy định sự phát triển thực chất quan h qu c phòng giữa các qu i ; Để đ i phó với các thách thức chung về an ninh, ngoài vi c tích cự ú đẩy xây dựng khuôn khổ luật pháp qu c t và xử lý các vấ đề một cách khéo léo, một trong những bi n pháp quan trọ l ă ường xây dự li mi /đ i tác chi lược với á ước khác (bao gồm á ường qu c). 1.1.2. Quan điểm của Việt Nam trong QHQT về quốc phòng ơ ở lý luận của Vi t Nam về quan h qu c t về qu c phòng bắt nguồn từ Chủ ĩ á i , ư ưởng Hồ í i v điểm
10 củ Đảng Cộng sản Vi t Nam về k t hợp giữ đ i ngoại với qu c phòng – an ninh. Tổng hợp nhữ đá iá về điểm của Vi t Nam trong quan h qu c t về qu c phòng từ các Nghị quy t, bài phát biể , r o đổi với các chuyên gia về đ i ngoại qu c phòng của Vi t Nam cho thấy những nội d ơ bản củ điểm này bao gồm: (i) Nắm vững nhi m vụ chính trị, ường xuyên k t hợp chặt chẽ giữa chính trị, kinh t đ i ngoại và qu c phòng – an ninh; (ii) Chú trọng nhân t độc lập tự chủ trong quan h qu c t về qu c phòng; (iii) Đá iá đú đắ ì ì , xá đị đú đ i ượng và đ i tác, chủ động có chủ rươ v iải pháp xác thực. Tro đá giá các nhân t chủ ch t chi ph i quan h qu c phòng với Hoa Kỳ, cần ti p tụ lư ý á điểm này và linh hoạ í đ n các nhân t cụ thể chi ph i hợp tác qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ theo từng i i đoạn phù hợp với vi xá định lợi ích qu c gia củ i ước theo thời gian. 1.1.3. Quan điểm của Hoa Kỳ trong quan hệ quốc tế về quốc phòng o đ n nay, các nhà nghiên cứu vẫn ti p tục tranh luận về á ơ sở lý luận chi ph i hợp tác qu c t về qu c phòng của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các tác phẩm về í á đ i ngoại, thực t triển khai chính á đ i ngoại của Hoa Kỳ và nhiều chuyên gia của Hoa Kỳ cho thấy một s điểm chung của qu i ư (i) Quan h qu c t và quan h qu c t về qu c phòng phải do Hoa Kỳ chủ đạo và vì lợi ích của Hoa Kỳ; (ii) Lấy sức mạnh kinh t và tiềm lực quân sự l m vũ k í ră đe để giải quy t quan h qu c t về qu c phòng phục vụ cho chi lược qu c phòng của Hoa Kỳ; (iii) Chi ph i các tổ chức và liên minh kinh t và quân sự để giải quy t các vấ đề qu c t và khu vực trong quan h qu c t về qu c phòng. Hoa Kỳ ũ điều chỉnh chính sách qu c phòng khá linh hoạt theo từ i i đoạn.
11 1.2. Một số vấn đề rút ra 1.2.1. Thực chất các nhân tố chi phối quan hệ quốc phòng Qua vi c xem xét một s điểm về hợp tác qu c phòng, có thể thấy về bản chất, các nhân t chi ph i quan h qu c phòng chính là các nhân t thuộc về ư d i lược. Cho dù hai bên có nhiều khác bi t trong ti n trình hoạ định và triển khai chính sách, cả i đều trải qua nhữ k â ơ bả ư xác định sự thay đổi của môi trường quốc tế, khu vực và quốc gia; xác định các mục tiêu, cách thức và nguồn lực cần thiết; cụ thể hóa ra thành các nội dung để triển khai trong thực tế. Sự ươ đồng về các k â ơ bản trong quá trình hoạ định chi n lược ở các qu c gia (chứ không chỉ ở Hoa Kỳ và Vi t Nam; dù h th , điểm v á bướ đi ụ thể trong quá trình hoạ định có khác nhau) cho phép ta có thể ì d rõ ơ ì ì ực t và bản chất của sự vậ động trong hoạ định chính sách ở mỗi qu c gia. Mặt khác, vi c áp dụ ưd i lược của mỗi qu c gia ũ ó những khác bi t nhấ định. 1.2.2. Khác biệt về tư duy chiến lược của Việt Nam và Hoa Kỳ o Kỳ l mộ ướ lớ i biể v á i ũ ư á oạ đị ủ o Kỳ ũ ườ e với l i tư duy theo hướng áp đặt, thiết lập trật tự thế giới dưới sự chi phối của mình, vừa tìm cách mở rộng không gian sinh tồn của Hoa Kỳ trên phạm vi toàn cầu, vừa tìm cách duy trì vị thế lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ, về ơ bả kiềm , l m p ươ ại oặ đe dọ ự ồ ại ủ á i lớ , ỏk á . ưd i lượ bắ ồ ừ ự ồ ại k á về ươ ứ mạ iữ o Kỳ r b ờ í rị , ữ đặ ù ro bộ má oạ đị í á ủ o Kỳ, ũ ư ữ i m về lợi í i ủ o Kỳ. ro k i đó, Vi m ườ (i) Rấ ú rọ vi ìm iể ụ
12 di ( ấ l iữ á ướ lớ ), vị rí ủ Vi m ro ụ di đó, á độ ủ á â b o i đ i với ự ồ ại v p á riể ủ Vi m; (ii) á đị lợi í ủ i p ù ợp với vị rí ủ i ro v í đ lợi í ủ á ướ k á ( ấ l á ướ lớ , á ướ lá iề ); (iii) Định ra i lượ ồ ại v p á riể p ù ợp với đấ ướ , ro đó ú rọ đồ ời á vi đo k ro ướ v . ơ ở ủ l i ưd do lị ử dự ướ v iữ ướ ì ăm ủ Vi m p ải rải rấ iề ộ i iặ oại xâm, vă ó v bả ấ o ười Vi m ộ ò bì , lự ủ Vi m ơ iề i lớ . CHƯƠNG 2. MỘT SỐ NHÂN TỐ CHỦ YẾU CHI PHỐI QUAN HỆ QUỐC PHÒNG VIỆT NAM – HOA KỲ GIAI ĐOẠN 1995 – 2015 2.1. Quan hệ quốc tế, môi trường an ninh khu vực sau Chiến tranh lạnh 2.1.1. Quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh Sau Chi n tranh lạ , ồ ại 4 xu th lớ ro : (i) Xu th hòa bình, hợp tác và phát triển – xuất hi n do th đ i đầu hai cự đ ấm dứt với sự sụp đổ của Liên Xô; (ii) Xu th khách quan về sự phát triển của khoa học công ngh - xuất hi n do những ti n bộ mạnh mẽ của khoa học công ngh v á độ đ n tổ chức sản xuất kinh t ũ ư qu c t ; (iii) Xu th toàn cầu hoá và khu vực hoá – xuất hi n cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công ngh và ti rì ă ườ r o đổi ươ mại và giao lư r á lĩ vực khác; (iv) Xu th i ă ủa các thách thức an ninh phi truyền th ng – xuất hi do á â đ dạng cả về
13 tự nhiên và xã hội (trở đ ự ơ ). Nhữ đổi ơ bản trong môi rường quan h qu c t i i đoạn này khi á ước phải tích cự điều chỉ í á đ i ngoại eo ướ ă ường hợp tác r á lĩ vực (bao gồm hợp tác về qu c phòng). 2.1.2. Môi trường an ninh khu vực sau Chiến tranh lạnh Châu Á - ái Bì Dươ ó ữ đổi r iề p ươ di , o về ơ bả vẫ l k vự ươ đ i ổ đị , í k ả ă xả r á ộ x độ m í mô ư rướ dù vẫ ò ồ ại mộ điểm ó . i p ội á ướ Đô m ( E ) ổi l về v i rò v í , với ữ bướ p á riể mới về ấ v lượ . ứ độ li k k vự rở ặ ẽ r ấ ả á lĩ vự . Về ki ,x ấ i á ì ứ li k đ ầ ấ , ấ l á F . Về í rị, á ì ứ li k ũ rấ đ dạ b o ồm ủ ó á ơ do E l m ò , iữ o Kỳ với đồ mi /đ i á , á li k k á … Dấ ấ rọ ấ ro 20 ăm ủ môi rườ i k vự l ự rỗi dậ mạ mẽ ủ r , ă ườ â ứ ép v ả ưở đ i với k vự v á ướ lá iề ũ ư ó iề độ r ự đị l m ả ưở ới ò bì , ổ đị ại Biể Đô v Biể o Đô . rướ ữ vi ủ r , á ướ ro k vự đ l i p ả đ i v điề ỉ í á , b o ồm í á p ò ro với k vự . 2.2. Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ giai đoạn 1995 – 2015 Kể ừ k i i lập oại i o v o ăm 1995, ự i riể ó v í ự ủ Vi m– o Kỳ ro 20 ăm ạo ơ ở v điề ki vữ ắ o ợp á p ò o p ươ p á riể r 3 ơ ở ủ (i) K ô k ổ Vi m– o Kỳ ó ự đổi rấ í ự ro i i đoạ 1995
14 – 2015 v ạo ề ả ậ lợi o ự p á riể ủ p ò Vi m– o Kỳ ( ấ l với vi xá lập Đ i á o di 7/2013 v ký Bả i ớ về ợp á phòng 9/2011); (ii) ự đ xe về lợi í i ă (Vi m rở mộ ro ữ ướ đ i ác mới rọ ấ ủ o Kỳ ại k vự , iữ á lĩ vự ụ ể p á riể eo ướ bổ ặ ẽ o , ợp á p ò đi v o ụ ể v ự ấ ); (iii) á lĩ vự ợp á iữ i ướ k ô ừ đượ ủ v mở rộ r á ợp á k vự v (điể ì l ữ ỗ lự ro vi ủ ợp á ro E , PE , W O, xử lý vấ đề ợp á li iể vù ko , ă ườ ợp á về i k ô i , ì iữ ò bì …) ro đó Vi m đượ o Kỳ đá iá l mộ ro ữ ướ í ự ấ ại k vự Đô m v ó ữ đó óp ự ấ v ò iề iềm ă để ă ườ ợp á . 2.3. Điều chỉnh chính sách của Việt Nam và Hoa Kỳ 2.3.1. Điều chỉnh chính sách quốc phòng của Việt Nam Để ứng phó với tình hình th giới và khu vực có nhữ đổi nhanh chóng: Liên k đ ầng nấc ti p tục diễn ra với mứ độ nhanh, mạnh mẽ; á ướ ă ường quan h và ph i hợp trong xử lý các thách thức chung; Trung Qu c lớn mạ , vươ r biển và có nhiều động làm ả ưở đ n hòa bình, ổ định trong khu vực và xâm phạm chủ quyền biể đảo của Vi m…, Vi mđ i p tục phải điều chỉnh chính sách trong quan h với khu vực và các qu c gia lớn nhỏ. Chủ rươ ủa Vi t Nam là chủ động, tích cực hội nhập qu c t để phục vụ cho sự nghi p công nghi p hóa, hi đại hóa; ro đó, ú rọng k t hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh t - xã hội với qu c phòng – i . ro lĩ vự đ i ngoại qu c phòng, Vi t
15 Nam chủ rươ (i) ở rộ ơ ữa các m i quan h đ i ngoại về qu c phòng giữ ướ v â đội nhân dân Vi t Nam với nhà ướ v â đội á ước trên th giới, củng c v ă ường các m i quan h , các hoạ độ đ i ngoại qu p ò đ được xác lập; (ii) Thi t lập mới các m i quan h đ i ngoại qu c phòng với các ước và các tổ chức qu c t , khu vực theo mứ độ và quy mô thích hợp; (iii) Góp phần tạo lập môi rường hòa bình, hữu nghị, hợp tác thân thi n giữa Vi t Nam với các qu c gia, dân tộc; (iv) Khai thác các y u t , á điều ki n có lợi phục vụ đắc lực cho sự nghi p củng c qu c phòng, xây dựng lự lượ vũ r , ă ường sức mạnh quân sự ước, nâng cao vị th qu c phòng, quân sự, â đội Vi m r rường qu c t . Về ơ bản Vi t Nam hoan nghênh và đ i p tụ ú đẩy các m i quan h qu c phòng cụ thể một cách linh hoạ để đảm bảo hỗ trợ tích cực cho công cuộc xây dựng và bảo v Tổ qu c trong thời kỳ mới. 2.3.1. Điều chỉnh chính sách quốc phòng của Hoa Kỳ Sau Chi n tranh lạnh, Hoa Kỳ l ường qu c duy nhất trên th giới có sức mạnh tổng hợp nổi trội (dù sức mạnh của Hoa Kỳ trong cán cân quyền lực qu c t đ iảm ươ đ i so với rước Chi n tranh lạnh), thể hi n trong cả b n khía cạnh chính của sức mạnh là kinh t , quân sự, khoa học kỹ thuật và sức mạnh mềm. Mặt khác, chính sách của Hoa Kỳ trong thời i ũ ịu sự á động của các nhân t cứng rắn củ đội ũ oạ đị í á đ i ngoại (nhất là dưới thời Tổng th B ). ro i i đoạn này, mục tiêu chi lược bao trùm của Hoa Kỳ l d rì v i rò l đạo th giới, vị rí ường qu c s mộ , k ô để cho bất cứ ước nào hoặc nhóm ước nào nổi lên thách thức vai trò của Hoa Kỳ; ti p tục củng c các m i quan h qu c phòng với đồ mi /đ i tác mới; đồng thời, góp
16 phần tích cự để đảm bảo an ninh cho Hoa Kỳ, bao gồm vi c ứng phó với các nhóm khủng b . Tuy vi điều chỉnh chính sách qu c phòng của Hoa Kỳ l ô đổi phù hợp với từ i i đoạn và nhi m kỳ Tổng th ng, nhữ điểm xuyên su t trong chính sách qu c phòng của Hoa Kỳ liên quan khu vực Châu Á – ái Bì Dươ i i đoạn 1995 – 2015 là: (i) Hoa Kỳ ngày càng chú trọ ơ vi c bảo v đấ ướ để ứng phó với những thách thức an ninh mới phát sinh, nhất là nhân t khủng b ; (ii) Hoa Kỳ luôn coi trọng và từng bướ đi v o ụ thể ó ơ vi c hợp tác với Châu Á – Thái Bình Dươ r mọi lĩ vực, bao gồm hợp tác qu c phòng với á ước đồ mi , đ i tác, tại các diễ đ đ p ươ ; (iii) i p tục chuẩn bị sẵn sàng cho vi c tham gia vào nhiều cuộc chi n tranh cùng lúc. 2.3.3. Tác động đến quan hệ quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ giai đoạn 1995 – 2015 2.3.1. Sự tương đồng giữa chính sách quốc phòng hai nước ro i i đoạn này, vi điều chỉnh chính sách qu c phòng của Vi t Nam và Hoa Kỳ chia sẻ rất nhiề điểm đồng trên cả á p ươ di đá iá ì ì , xá định mụ i , điều chỉnh giải pháp. Về đánh giá tình hình, cả i ướ đều: (i) Nhậ định xu th hòa bình, hợp tác và phát triển là xu th lớn trong quan h qu c t ; (ii) An ninh ở một s khu vực diễn bi n phức tạp. í ó ơ xảy ra chi n tranh th giới, chi n tranh sử dụ vũ k í ủy di t lớ , ư chi n tranh cục bộ, x độ vũ r iữa các qu c gia hay trong một s qu c gia do mâu thuẫn dân tộc, sắc tộc, tôn giáo, tranh chấp lãnh thổ, tài nguyên, khủng b ... vẫn xảy ra; (iii) Châu Á - Thái Bình Dươ về ơ bản vẫn là khu vự ươ đ i ổ định, ít khả ă xảy ra các cuộ x đột mang tính quy mô dù vẫn còn tồn tại một s điểm nóng. i ướ ũ i ẻ mục tiêu duy trì môi trường hòa
17 bình, ổn định để phát triển. i ướ ũ đồ điểm trong vi c cần mở rộng quan hệ đối ngoại về quốc phòng với á ước trên th giới; cùng thi t lập mới các m i quan h qu p ò r ơ ở tôn trọ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, giữ vững hòa bình, ổ định, góp phần hiểu bi t và tin cậy lẫn nhau; ủng hộ các nỗ lực qu c t nhằm ă ừ v đẩ lùi á ơx độ vũ trang từ chi n tranh, phổ bi vũ k í ủy di t hàng loạt. Nhữ điểm đồ l ơ bả đ k i n quan h qu c phòng Vi t Nam – Hoa Kỳ phát triển tích cự (i) i ướ đ i t lập đượ ơ sở pháp lý quan trọng cho vi đư qu p ò đi v o iều sâu với vi c ký Bản ghi nhớ 9/2011 về 5 lĩ vự ư i rong hợp tác qu c phòng cùng với vi c ký một s thỏa thuận hợp tác khác về â , đ o ạo ( E …); i t lập đượ ơ đ i thoại qu c phòng; (ii) Ti n hành một s hoạ độ ư diễn tập, tàu hải quân Hoa Kỳ ăm ảng Vi m, l đạo qu c phòng i ước ăm lẫn nhau, ph i hợp chặt chẽ trong khuôn khổ ADMM+, tham gia công tác tìm ki m POW/ , â đạo, rà phá bom mìn, Vi t Nam tuyên b m i P (5/2014)…; (iii) ib i p tụ r o đổi và hợp á â o ă lực qu c phòng của Vi t Nam... 2.3.2. Sự khác biệt giữa chính sách quốc phòng hai nước Mặ k á , ib ũ ó ững bấ đồ ơ bản sau: (i) Trong khi Hoa Kỳ tập trung nhiều nguồn lực cho cuộc chi n ch ng chủ ĩ k ủng b , Vi m đá iá đâ chỉ là một nguyên nhân dẫn tới mất an ninh, hòa bình và ổ định trong khu vực và trên th giới; (ii) Hoa Kỳ chủ rươ ú đẩy “dâ ủ”, “ ị rường tự do” kiểu P ươ â để làm ơ ở o đảm bảo an ninh qu i ũ ư ă ường hợp tác qu c phòng. Vi m ki định mục tiêu bảo v Đả , ước, nhân dân và ch độ Xã hội Chủ ĩ , ng lại các
18 âm mư “diễn bi ò bì ”, lợi dụng gây mất ổ đị …; (iii) Hoa Kỳ chủ rươ ực hi n chi lược can dự toàn cầu với các mứ độ khác nhau; tro k i đó, Vi t Nam rất thận trọng trong nhữ lĩ vực này. Hoa Kỳ luôn chú trọng quan h đồng minh và tìm cách mở rộ v ă với á đ i tác mới để tạo mạ lưới quan h chi lược; tro k i đó, Vi t Nam chủ rươ mở rộng quan h quân sự với á ước trên th giới và tôn trọ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không tham gia bất kỳ liên minh quân sự nào v k ô đồ ý o ướ o đặ ă ứ quân sự tại Vi t Nam… Những khác bi đ tạo ra những hạn ch trong hợp á o p ươ Đi â v o vi c ký k t những thỏa thuận cụ thể liên quan hợp tác qu c phòng; Hợp tác liên quan các vấ đề khu vực, qu c t ; Hoa Kỳ ư bỏ hoàn toàn l nh cấm vậ vũ k í á ươ với Vi t Nam... CHƯƠNG 3. DỰ BÁO MỘT SỐ NHÂN TỐ CHỦ YẾU CHI PHỐI QUAN HỆ QUỐC PHÒNG VIỆT NAM – HOA KỲ GIAI ĐOẠN 2016 – 2020 3.1. An ninh quốc tế, khu vực và xu hướng hợp tác quốc phòng giữa các nước trong tình hình mới 3.1.1. An ninh quốc tế giai đoạn 2016 – 2020 Mặc dù các dự báo phổ bi đều cho rằ ro 5 ăm ới khó có thể xảy ra chi n tranh trên quy mô lớn và hợp tác vẫn là xu th chủ đạo của quan h qu c t , nhiều nghiên cứ ũ o rằ môi rường an ninh toàn cầu ti p tục chứng ki n những cọ xát giữ á ường qu c, tình hình Biể Đô v Biể o Đô vẫn tiềm ẩ ơ x đột, th giới vẫn ti p tục phải đ i phó với nhiều vấ đề an ninh phi truyền th ng, khủng b ... trong khi các tổ chức và thể ch an ninh tập thể vẫn bộc lộ nhiề điểm y u kém trong gìn giữ hòa bình, ổn