Tóm tắt luận án Tiến sĩ Sinh học: Nghiên cứu biến đổi của một số gen ty thể ở bệnh ung thư vú

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> <br /> Nguyễn Thị Tú Linh<br /> <br /> NGHIÊN CỨU BIẾN ĐỔI CỦA MỘT SỐ GEN TY THỂ Ở<br /> BỆNH UNG THƢ VÚ<br /> Chuyên ngành:<br /> Mã số:<br /> <br /> Nhân chủng học<br /> 62310302<br /> <br /> DỰ THẢO TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC<br /> <br /> Hà Nội - 2016<br /> <br /> Công trình đƣợc hoàn thành tại:<br /> Bộ môn Sinh lý học và Sinh học người, Khoa Sinh học, Trường Đại<br /> học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> <br /> PGS. TS. Trịnh Hồng Thái<br /> PGS. TS. Tạ Văn Tờ<br /> <br /> Phản biện:…………………………………………<br /> <br /> Phản biện:…………………………………………<br /> <br /> Phản biện:…………………………………………<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học Quốc<br /> gia chấm luận án tiến sĩ họp tại………………………………………<br /> vào hồi:<br /> <br /> giờ<br /> <br /> ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm 20..<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Ung thư vú là loại ung thư phổ biến nhất và là nguyên nhân gây<br /> tử vong hàng đầu trong các loại ung thư ở nữ giới (Globocan 2012),<br /> tuy nhiên, tỉ lệ sống sót có thể được cải thiện nếu bệnh nhân được<br /> chẩn đoán ở giai đoạn sớm của bệnh (Anderson, 2008). Đối với sàng<br /> lọc và chẩn đoán sớm ung thư vú, chụp nhũ ảnh và thăm khám vú<br /> vẫn là phương pháp chuẩn trong lâm sàng (Vahabi, 2003), tuy nhiên<br /> nguy cơ phát hiện dương tính giả cao (Elmore, 2010). Điều này cho<br /> thấy cần phải có các chỉ thị sinh học đặc hiệu đối với sàng lọc và<br /> phát hiện sớm bệnh.<br /> ADN ty thể từ lâu đã được cho là có mối liên quan với quá trình<br /> phát sinh ung thư vú (Carew, 2002), trong đó có sự thay đổi về số<br /> lượng bản sao, biến đổi mức độ biểu hiện và hoạt động của các tiểu<br /> đơn vị của chuỗi hô hấp và các đột biến điểm của ADN ty thể<br /> (Tseng, 2006; Fan, 2009). Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu trên các<br /> nhóm bệnh nhân khác nhau vẫn còn gây tranh cãi. Trên đối tượng<br /> bệnh nhân người Việt Nam, nghiên cứu về về biến đổi của các gen ty<br /> thể còn ít và chưa có tính hệ thống. Xuất phát từ thực tế trên, chúng<br /> tôi đã tiến hành chọn đề tài: “Nghiên cứu biến đổi của một số gen ty<br /> thể ở bệnh ung thư vú” nhằm mục tiêu sau: (1) Cung cấp dữ liệu có<br /> tính hệ thống ban đầu về biến đổi của một số gen ty thể, bao gồm<br /> biến đổi số bản sao ADN ty thể, mức độ mất đoạn lớn, biến đổi của<br /> gen ATP6, tARN, ND1 và ND3, trên đối tượng bệnh nhân ung thư vú<br /> người Việt Nam; (2) Xác định được mối liên quan giữa các biến đổi<br /> này với các đặc điểm bệnh học của ung thư vú. Kết quả thu được của<br /> luận án là tiền đề có thể phát triển để sử dụng trong đánh giá nguy<br /> cơ, hỗ trợ chẩn đoán cũng như tiên lượng bệnh.<br /> 1<br /> <br /> Chƣơng 1 - TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ UNG THƢ VÚ<br /> 1.1.1.<br /> <br /> Tình hình mắc ung thƣ vú trên thế giới và ở Việt Nam<br /> <br /> Trong các loại ung thư ở nữ giới, ung thư vú là dạng ung thư<br /> phổ biến nhất và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế<br /> giới cũng như tại Việt Nam (Globocan, 2012; Duc, 2010).<br /> 1.1.2.<br /> <br /> Các yếu tố nguy cơ gây ung thƣ vú<br /> <br /> Các yếu tố nguy cơ được cho là nguyên nhân gây ung thư vú<br /> bao gồm phóng xạ ion hóa, virus, các hóa chất gây ung thư, chế độ<br /> ăn uống, hoạt động thể chất, hormone ngoại sinh và một số yếu tố<br /> sinh sản ở nữ giới. Các yếu tố này gây đột biến các gen tiền ung thư<br /> hoặc gen ức chế ung thư, từ đó gây ra sự mất ổn định của tế bào<br /> trong sửa chữa các lỗi di truyền và dẫn đến hoạt hóa các gen gây ung<br /> thư.<br /> 1.1.3.<br /> <br /> Các giai đoạn của ung thƣ vú<br /> <br /> Đánh giá giai đoạn của ung thư vú dựa vào hệ thống phân loại<br /> TNM, trong đó dựa vào kích thước và mức độ lan rộng của khối u<br /> thể hiện qua 3 yếu tố: T (Tumor) – u nguyên phát, N (Node) – hạch<br /> tại vùng và M (Metastase) – di căn xa (Edge, 2010).<br /> 1.1.4.<br /> <br /> Các chỉ thị sinh học của ung thƣ vú<br /> <br /> Các chỉ thị sinh học hiện nay của ung thư vú được áp dụng chủ<br /> yếu cho chẩn đoán, lựa chọn phương pháp và theo dõi điều trị<br /> (Ludwig, 2005). Thăm khám vú và chụp nhũ ảnh là phương pháp<br /> chuẩn trong sàng lọc và chẩn đoán sớm, tuy nhiên lại có tỉ lệ phát<br /> hiện dương tính giả cao (Vahabi, 2003; Elmore, 2010). Do đó, cần<br /> <br /> 2<br /> <br /> phải tìm kiếm các chỉ thị sinh học đặc hiệu sử dụng trong sàng lọc và<br /> phát hiện sớm bệnh.<br /> 1.2. TỔNG QUAN VỀ ADN TY THỂ NGƢỜI<br /> ADN ty thể là phân tử mạch vòng, bao gồm 16.569 bp, chứa 37<br /> gen mã hóa cho 13 protein của phức hệ phosphoryl hóa oxi hóa<br /> (OXPHOS), 22 tARN và 2 rARN.<br /> 1.3. BIẾN ĐỔI CỦA ADN TY THỂ VÀ BỆNH UNG THƢ<br /> Biến đổi của các gen ty thể được cho là có liên quan với quá<br /> trình tạo u bởi vì các tế bào ung thư sử dụng con đường OXPHOS ít<br /> hơn so với tế bào bình thường (Warburg, 1956). Biến đổi này bao<br /> gồm: thay đổi số bản sao ADN ty thể, giảm biểu hiện của các gen ty<br /> thể hoặc biến đổi hoạt tính enzyme của ty thể và các đột biến soma<br /> hoặc đột biến dòng mầm của ADN ty thể (Kulawiec, 2008; Brandon,<br /> 2006).<br /> 1.4. MỘT SỐ BIẾN ĐỔI CỦA ADN TY THỂ Ở BỆNH UNG THƢ<br /> VÚ<br /> 1.4.1.<br /> <br /> Biến đổi số bản sao của ADN ty thể<br /> <br /> Các phân tử ADN ty thể dễ bị tổn thương hơn trong các tế bào<br /> ung thư, và do đó ty thể thay đổi số lượng bản sao ADN của chúng<br /> để phản ứng lại với hiện tượng này (Pelicano, 2004). Đối với ung thư<br /> vú, số bản sao ADN ty thể được cho là giảm ở mô u so với mô không<br /> ung thư (Tseng, 2006) và có liên quan với độ tuổi, độ mô học, tình<br /> trạng của thụ thể estrogen và progesteron, kích thước khối u (Yu,<br /> 2007; Fan, 2009; Bai, 2011). Ngược lại, số bản sao ADN ty thể có xu<br /> hướng tăng trong mẫu máu của các bệnh nhân ung thư vú so với đối<br /> chứng và được cho là có liên quan với độ tuổi, giai đoạn bệnh (Shen,<br /> 3<br /> <br />