Tóm tắt luận án Tiến sĩ Sinh học: Nghiên cứu đột biến, mức độ biểu hiện gen EGFR và tình trạng methyl hóa một số gen liên quan trên bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến ở phổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án nhằm phân tích tỷ lệ đột biến và mức độ biểu hiện của gen EGFR ở bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến của phổi. Đánh giá được tình trạng methyl một số gen bao gồm: EGFR, BRCA1, MGMT, MLH1, RASSF1A và sự tương quan về methyl hóa giữa các gen này với đột biến và biểu hiện protein EGFR.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Sinh học: Nghiên cứu đột biến, mức độ biểu hiện gen EGFR và tình trạng methyl hóa một số gen liên quan trên bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến ở phổi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ----------------------------- NGUYỄN NGỌC QUANG NGHIÊN CỨU ĐỘT BIẾN, MỨC ĐỘ BIỂU HIỆN GEN EGFR VÀ TÌNH TRẠNG METHYL HÓA MỘT SỐ GEN LIÊN QUAN TRÊN BỆNH NHÂN UNG THƢ BIỂU MÔ TUYẾN Ở PHỔI Chuyên ngành: Công nghệ Sinh học Mã số: 942 02 01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC Hà Nội – 2020
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS. Chu Hoàng Hà, Viện Công nghệ sinh học Người hướng dẫn khoa học 2: TS. BS. Nguyễn Phi Hùng, Bệnh viện K Phản biện 1: … Phản biện 2: … Phản biện 3: …. Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp Học viện, họp tại Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam vào hồi … giờ ..’, ngày … tháng … năm 201…. Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Học viện Khoa học và Công nghệ - Thư viện Quốc gia Việt Nam
ĐẶT VẤN ĐỀ Tính cấp thiết của luận án Ung thư phổi là loại ung thư có tỷ lệ mắc và tử vong cao nhất trên thế giới. Điều trị nhắm đích TKIs dựa trên đột biến EGFR được sử dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả rõ rệt. Xác định mức độ biểu hiện protein EGFR góp phần quan trọng đưa ra tiên lượng, tiến triển bệnh cho bệnh nhân. Mặt khác, biểu hiện của gen EGFR được điều khiển bởi tình trạng methyl hóa vùng promoter. Cùng với EGFR, sự methyl hóa các gen ức chế khối u như: BRCA1, MGMT, MLH1, RASSF1A cũng được xem là nguyên nhân dẫn đến hình thành và phát triển của ung thư phổi không tế bào nhỏ. Trên thế giới đã nhiều nghiên cứu về đột biến EGFR trên bệnh nhân ung thư phổi. Tuy nhiên, không có nhiều nghiên cứu tổng thể về những biến đổi phân tử của gen EGFR và ảnh hưởng của hiện tượng methyl hóa các gen ức chế khối u lên những biến đổi này. Với những lý do trên, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu đột biến, mức độ biểu hiện gen EGFR và tình trạng methyl hóa một số gen liên quan trên bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến ở phổi”. Mục tiêu của luận án 1. Phân tích tỷ lệ đột biến và mức độ biểu hiện của gen EGFR ở bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến của phổi. 2. Đánh giá được tình trạng methyl một số gen bao gồm: EGFR, BRCA1, MGMT, MLH1, RASSF1A và sự tương quan về methyl hóa giữa các gen này với đột biến và biểu hiện protein EGFR. Nội dung nghiên cứu chính của luận án 1. Sàng lọc bệnh nhân, thiết lập hồ sơ bệnh án hoàn chỉnh. Thu thập mẫu bệnh phẩm ung thư phổi và mẫu phổi lành tính. 1
2. Xác định tỷ lệ đột biến và biểu hiện gen EGFR. Đánh giá sự ảnh hưởng của các đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu đến đột biến và biểu hiện protein EGFR. 3. Xác định tình trạng methyl hóa vùng promoter các gen EGFR, BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A và sự tương quan của hiện tượng này với các đặc điểm bệnh nhân trong nghiên cứu. 4. Phân tích sự tương quan giữa đột biến gen, methyl hóa vùng promoter và biểu hiện protein EGFR với sự methyl hóa các gen ức chế khối u BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A. CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN 1.1. Ung thƣ phổi 1.1.1. Thực trạng ung thư phổi Ung thư phổi (UTP) là loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới. Việt Nam nằm ở nhóm nước có tần suất mắc ung thư phổi cao thuộc hàng thứ hai trên thế giới, với tỉ lệ mắc ở nam giới là 25,5 – 41,5/100 000 dân và ở nữ giới là 7,3 – 13,6/100 000 dân. 1.1.2. Phân loại ung thư phổi Ung thư phổi được phân loại dựa trên kết quả xét nghiệm mô bệnh học gồm: Ung thư phổi không tế bào nhỏ (UTPKTBN) và ung thư phổi tế bào nhỏ (UTPTBN). Trong đó ung thư biểu mô tuyến (UTBMT) là dạng UTPKTBN phổ biến nhất. 1.1.3. Các giai đoạn ung thư phổi Hiện nay, hệ thống phân loại giai đoạn ung thư phổi đang được sử dụng phổ biến nhất là hệ thống TNM (Tumor – Node – Metastasis), dựa trên kích thước khối u, số hạch lympho phát sinh và mức độ di căn. Theo hệ thống phân loại này, tiến triển của UTP có thể chia thành các giai đoạn từ 0 (STAGE 0) đến IV (STAGE IV). 2
1.2. Ung thƣ biểu mô tuyến của phổi 1.2.1. Đặc điểm ung thư biểu mô tuyến Ung thư biểu mô tuyến chiếm khoảng 40% UTP, thường bắt đầu ở tế bào tiết thông thường như tế bào tiết chất nhầy, phổ biến ở người không hút thuốc, nữ giới và người trẻ tuổi. 1.2.2. Các phân típ mô bệnh học trong UTBMT Khối u trong ung thư biểu mô tuyến thể hiện sự biệt hóa tuyến với một hay nhiều dạng phát triển gồm một số dạng chính: Tổn thương lepidic, chùm nang, nhú, vi nhú hoặc dạng đặc... 1.3. Biến đổi gen EGFR trong UTP 1.3.1. Cấu trúc và chức năng gen EGFR EGFR nằm trong họ thụ thể yếu tố phát triển biểu bì (Epidermal Growth Factor Receptor) với cấu trúc gồm 3 phần: Phần gắn phối tử ngoài màng, phần protein xuyên màng và vùng hoạt hóa Tyrosine Kinase. EGFR có vai trò quan trọng trong quá trình nhân lên, apoptosis, di động, xâm nhập, sửa chữa và tương tác giữa các tế bào. 1.3.2. Đột biến gen EGFR trong UTP Đến nay đã phát hiện được khoảng 40 đột biến của gen EGFR nằm rải rác trên 4 exon từ 18 – 21 thuộc vùng kinase domain, có ý nghĩa quan trọng trong đánh giá khả năng đáp ứng điều trị TKIs trong ung thư biểu mô tuyến ở phổi. 1.3.3. Biểu hiện protein EGFR trong UTP Methyl hóa có liên quan mật thiết đến sự biểu hiện của gen EGFR. Nghiên cứu đặc điểm phân tử này tạo điều kiện cho sự phát triển các dấu ấn sinh học hữu ích trong thử nghiệm lâm sàng. 3
1.4. Methyl hóa DNA trong UTP 1.4.1. Methyl hóa DNA Methyl hóa DNA là hiện tượng gắn thêm gốc methyl (CH3) vào vị trí 5’ C của nucleotide. Methyl hóa DNA có vai trò nhất định đối với các tế bào ở trạng thái bình thường như in dấu gen, duy trì trạng thái dị nhiễm sắc, duy trì trạng thái bất hoạt của 1 nhiễm sắc thể X ở con cái động vật có vú và được chia thành 2 loại: Methyl hóa dưới mức và methyl hóa quá mức. 1.4.2. Methyl hóa DNA trong UTP Methyl hóa DNA được xem như một dấu ấn phân tử trong giai đoạn sớm hình thành ung thư, hỗ trợ chẩn đoán, tiên lượng và định hướng điều trị ung thư phổi. Trong đó, methyl hóa EGFR có liên quan trực tiếp đến hiệu quả điều trị bằng các thuốc điều trị đích. Ngoài ra sự methyl hóa các gen ức chế khối như: BRCA1, MGMG, MLH1, RASSF1A… đã được chứng minh vai trò trong việc tiên lượng sự tiến triển của bệnh nhân ung thư phổi. 1.5. Điều trị đích trong ung thƣ và UTP 1.5.1. Điều trị đích trong ung thư Điều trị đích trong ung thư được chia thành 3 loại chính: 1) Kháng thể đơn dòng, 2) Chất ức chế phân tử nhỏ và 3) Độc tố miễn dịch. 1.5.2. Điều trị đích trong UTP Hiện nay, FDA đã chấp thuận các kháng thể đơn dòng EGFR bao gồm Cetuximab và Panitumumab; các chất ức chế TKIs như Erlotinib, Gefitinib, Osimertinib; các chất ức chế TKIs của ALK như Crizotinib, Ceritinib trong điều trị UTP. 4
1.6. Phƣơng pháp phân tích biến đổi phân tử trong UTP 1.6.1. Phương pháp phân tích đột biến gen trong UTP Đột biến gen trong UTP được phát hiện thông qua nhiều phương pháp như: Giải trình tự gen, Realtime PCR, lai DNA tại chỗ, …. 1.6.2. Phương pháp phân tích methyl hóa DNA trong UTP Hiện nay, ba phương pháp được sử dụng để phân tích methyl hóa DNA: Kết tủa miễn dịch; sử dụng enzyme nhạy cảm methyl và dựa trên DNA đã xử lý bisulfite. 1.7. Nghiên cứu các dấu ấn phân tử trong UTP ở Việt Nam Nhằm định hướng điều trị đích bằng đã có một số nghiên cứu xác định tỷ lệ đột biến gen EGFR trong UTPKTBN tại Việt Nam, Vu A.H. và cs., Nguyễn Minh Hà và cs., Mai Trọng Khoa và cs. trên 332, 120 và 511 mẫu UTPKTBN nhận thấy tỷ lệ đột biến EGFR lần lượt là 40,7; 35,7 và 40,1%. Cũng như một số luận án tiến về đột biến gen EGFR trong UTP. Tuy nhiên, chưa có công bố đánh giá đồng thời tương quan các biến đổi phân tử EGFR bao gồm đột biến gen, methyl hóa DNA và biểu hiện quá mức protein tương ứng cùng với thay đổi methyl hóa trên các gen ức chế khối u phổ biến như MGMT, MLH1, BRCA1, RASSF1A…trong UTP. Đây được xem là lĩnh vực nghiên cứu mới đối với ung thư. Chƣơng 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP 2.1. Vật liệu 139 mẫu UTBMT của phổi, 5 mẫu phổi liền kề, mẫu máu người khỏe mạnh được cung cấp bởi Bệnh viện K. Việc sử dụng các mẫu bệnh phẩm được sự cho phép của Bệnh viện K. Các hóa chất và bộ kit dùng trong nghiên cứu đều đạt tiêu chuẩn dùng cho phân tích sinh hoc phân tử. 5
2.2. Thiết bị chính Các thiết bị chuyên dụng cho nghiên cứu sinh học phân tử. 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện tại PTN trọng điểm công nghệ gen, Viện CHSH và Phòng Sinh học phân tử, Trung tâm GPB&SHPT, BV K. Đề tài được thực hiện theo phương pháp mô tả cắt ngang, sử dụng những kỹ thuật bao gồm: Tách chiết DNA tổng số, xác định nồng độ DNA; xử lý bisulfite DNA tổng số; PCR; MS-PCR; điện di; xác định đột biến EGFR; nhuộm hóa mô miễn dịch; xử lý kết quả bằng thống kê sinh học. Chƣơng 3. KẾT QUẢ 3.1. Đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu. Trong 139 bệnh nhân nghiên cứu, độ tuổi trung bình của nhóm bệnh nhân là 57,4. Trong đó 94 là nam, 45 trường hợp là nữ giới. 79 bệnh nhân hút thuốc trong đó 76/79 trường hợp là nam. Bệnh nhân trong nghiên cứu thuộc 3 phân típ mô bệnh học chủ yếu: Tuyến chùm nang (56,8%), tuyến nhú (15,8%) và tuyến đặc (24,5%). 104 mẫu từ khối u nguyên phát và 35 mẫu di căn. Hầu hết bệnh nhân ở giai đoạn II&IV (127/139) và chỉ có 12 trường hợp ở giai đoạn I&II . 3.2. Đặc điểm phân tử EGFR ở bệnh nhân UTBMT ở phổi 3.2.1. Đột biến EGFR và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Đột biến EGFR phát hiện ở 35,3% (49/139) bệnh nhân, với 12 dạng đột biến khác nhau. Đột biến mất đoạn ở exon 19 và đột biến L858R (exon 21) chiếm 85,5%. Bên cạnh đó, 6 trường hợp phát hiện 2 đột biến xảy ra đồng thời. Đột biến thay thế G719X thường xảy ra đồng thời với những đột biến khác (4/5 trường hợp) như S768I, L861Q, L858R và mất đoạn ở exon 19 Đột biến EGFR xảy ra với tần suất cao hơn ở nhóm bệnh nhân trẻ tuổi, nữ giới và không hút thuốc lá. Đồng 6
thời, bệnh nhân thuộc phân típ đặc có tỷ lệ đột biến thấp hơn so với những phân típ còn lại (Bảng 3.3). 3.2.3. Biểu hiện EGFR và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Biểu hiện protetin EGFR được đánh giá bằng phương pháp hóa mô miễn dịch. Kết quả cho thấy 57 (41,0%) mẫu âm tính (IHC: 0, 1+) và 82 (59,0%) mẫu dương tính (IHC: 2+, 3+) với sự biểu hiện EGFR. Không có sự tương quan giữa biểu hiện EGFR với đặc điểm bệnh nhân bao gồm: Tuổi, giới tính, tình trạng hút thuốc, phân típ mô bệnh học, tình trạng u và giai đoạn bệnh (p>0,05) (Bảng 3.6). Bảng 3.3: Tương quan giữa đột biến EGFR với đặc điểm bệnh nhân Đột biến EGFR p Có Không Số lƣợng 139 49 90 Tuổi (57,4 ±10,8) 0,023 ≤57,4 67 30 37 ˃ 57,4 72 19 53 Giới tính
3.3. Tình trạng methyl hóa một số gen liên quan đến UTBMT của phổi 3.3.1. Methyl hóa EGFR và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Phân tích 139 mẫu, kết quả cho thấy 23,7% (33/139) trường hợp có EGFR methyl. Methyl hóa EGFR không có sự khác biệt có ý nghĩa với các yếu tố: Tuổi, giới tính, tình trạng hút thuốc, phân típ mô bệnh học, tình trạng u và giai đoạn bệnh (p>0,05) ở những bệnh nhân trong nghiên cứu. Bảng 3.6: Tương quan giữa biểu hiện EGFR với đặc điểm bệnh nhân Biểu hiện EGFR p Âm Dƣơng Số lƣợng 139 57 82 Tuổi (57,4 ±10,8) 0,599 ≤57,4 67 29 38 >57,4 72 28 44 Giới tính 0,191 Nam 94 35 59 Nữ 45 22 23 Hút thuốc 0,627 Có 79 31 48 Không 60 26 34 Phân típ mô học Chùm nang 79 27 52 0,060 Nhú 22 9 13 0,992 Vi nhú 3 2 1 0,361 Đặc 34 18 16 0,104 Hỗn hợp 1 1 0 0,229 Khối u 0,203 Nguyên phát 104 39 64 Di căn 35 18 18 Giai đoạn 0,572 I & II 12 4 8 III & IV 127 32 95 8
3.3.2. Methyl hóa BRCA1 và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Phân tích trên 139 bệnh nhân, kết quả cho thấy 41 (29,5%) trường hợp có methyl hóa BRCA1. Methyl BRCA1 xảy ra hoàn toàn ngẫu nhiên với các đặc điểm: Tuổi, giới tính, tình trạng hút thuốc, phân típ mô bệnh học, tình trạng u và giai đoạn bệnh (p>0,05). Bảng 3.11: Tương quan giữa methyl RASSF1A với đặc điểm bệnh nhân Methyl RASSF1A p M U Số lƣợng 139 41 98 Tuổi (57,4 ±10,8) ≤57,4 67 20 47 0,93 >57,4 72 21 51 Giới tính Nam 94 29 65 0,613 Nữ 45 12 33 Hút thuốc Có 79 29 50 0,032 Không 60 12 48 Phân típ mô học Chùm nang 79 22 57 0,625 Nhú 22 7 15 0,795 Vi nhú 3 1 2 0,883 Đặc 34 11 23 0,674 Hỗn hợp 1 0 1 0,521 Khối u Nguyên phát 104 26 78 0,045 Di căn 35 15 20 Giai đoạn I & II 12 4 8 0,760 III & IV 127 37 90 3.3.3. Methyl hóa MGMT và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Tần suất methyl hóa MGMT trên 139 mẫu bệnh phẩm trong nghiên cứu là 33,1%. Methyl MGMT có khác biệt có ý nghĩa với tình trạng khối u, trong khi đó không có tương quan với các đặc điểm: Tuổi, giới tính, hút thuốc, mô bệnh học và giai đoạn bệnh. 9
3.3.4. Methyl hóa MLH1 và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Kết quả cho thấy 28/139 (20,1%) bệnh phẩm có methyl hóa MLH1. Methyl hóa MLH1 hoàn toàn ngẫu nhiên với các đặc điểm của bệnh nhân (p>0,05). 3.3.5. Methyl RASSF1A và sự tương quan với đặc điểm bệnh nhân Tỷ lệ bệnh nhân methyl RASSF1A trong nghiên cứu là 29,5% (41/139). Methyl hóa RASSF1A có tương quan thuận với tình trạng khối u và tiến sử hút thuốc của bệnh nhân; nhưng không có sự khác biệt có ý nghĩa với độ tuổi, giới tính, phân típ mô bệnh học và giai đoạn bệnh. 3.4. Tƣơng quan giữa đột biến và biểu hiện gen EGFR với methyl hóa một số gen liên quan đến UTBMT của phổi 3.4.1. Tương quan giữa đột biến, biểu hiện và methyl hóa EGFR Kết quả chỉ ra không có tương quan giữa đột biến với methyl hóa và biểu hiện protein EGFR. Tuy nhiên, có mối liên hệ chặt chẽ giữa methyl hóa và biểu hiện protein EGFR. Bảng 3.12: Tương quan giữa đột biến gen, methyl hóa và biểu hiện protein EGFR Methyl EGFR Đột biến EGFR M U p + - p 33 106 49 90 Biểu hiện EGFR - 21 36 0,002 20 37 0,973 + 12 70 29 53 Đột biến EGFR + 15 34 0,160 - 18 72 10
3.4.2. Tương quan giữa đột biến và biểu hiện gen EGFR với methyl hóa các gen BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A Kết quả cho thấy mối tương quan ngược giữa đột biến EGFR và methyl hóa BRCA1, MGMT và RASSF1A; và giữa đột biến EGFR với methyl hóa đồng thời của các gen ức chế khối u (Bảng .15). Tương quan giữa biểu hiện EGFR và methyl hóa các gen MGMT, MLH1 và RASSF1A là ngẫu nhiên, không có sự sai khác. Tuy nhiên, có sự tương quan giữa mức độ biểu hiện protein EGFR và methyl BRCA1; cụ thể methyl hóa BRCA1 có xu hướng ức chế biểu hiện EGFR. Bảng 3.15: Tương quan giữa đột biến EGFR với methyl hóa các gen BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A ĐỘT BIẾN EGFR Số lƣợng Đột biến Kiểu dại Giá trị p METHYL 139 49 90 BRCA1 M 41 9 32 0,034 U 98 40 58 MGMT M 46 11 35 0,049 U 93 38 55 MLH1 M 28 8 20 0,408 U 111 41 70 RASSF1A M 41 7 34 0,004 U 98 42 56 1 trong 4 M 90 26 64 0,041 U 49 23 26 2 trong 4 M 41 6 35 0,001 U 98 43 55 3 trong 4 M 17 1 16 0,004 U 122 48 74 4 trong 4 M 5 0 5 0,106 U 134 49 85 11
3.4.3. Tương quan về tình trạng methyl các gen liên quan đến UTP Hiện tượng methyl hóa EGFR và các gen BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A ở những mẫu UTBMT của phổi trong nghiên cứu xảy ra ngẫu nhiên, không có sự khác biệt. Có tương quan thuận giữa methyl RASSF1A với methyl MLH1 và BRCA1 (p
EGFR xảy ra với tần suất khá cao ở bệnh nhân ung thư phổi dạng tuyến tại Bệnh viện K, thường gặp ở người trẻ tuổi, là phụ nữ và không hút thuốc. Phân típ biểu mô tuyến đặc có tỷ lệ đột biến thấp hơn những nhân típ khác (Bảng 3.3). Midha A. và cs. (2015) tổng hợp và phân tích 139 nghiên cứu về đột biến EGFR trên khắp thế giới cho thấy tuy có khác nhau về tỷ lệ đột biến giữa các nhóm người, các vùng địa lý nhưng tỷ lệ đột biến EGFR luôn cao hơn ở phụ nữ và những người không hút thuốc lá. 4.1.2. Biểu hiện quá mức của protein EGFR Đánh giá biểu hiện EGFR thu được 59,0% (82/139) mẫu dương tính. Mức độ biểu hiện EGFR trong các nghiên cứu có độ tương đồng khá lớn, như báo cáo của Cappuzzo F. và cs. (2005), Hirsch F.R. và cs. (2008). Nghiên cứu 139 bệnh nhân, chúng tôi nhận thấy biểu hiện EGFR không thể hiện mối tương quan với một số đặc điểm của bệnh nhân (Bảng 3.6); tương đồng với nghiên cứu của Cappuzzo F. và cs. (2005) và Liang Z. (2010). Tuy nhiên, trong nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy mức độ biểu hiện quá mức của EGFR (3+) ở bệnh nhân nam giới cao hơn ở nữ giới. Mặc dù vậy, cơ chế của hiện tượng này vẫn chưa được làm sáng tỏ. Thêm vào đó, ở những khối u di căn, mức độ biểu hiện EGFR có xu hướng tăng mạnh so với tại những khối u nguyên phát. Như vậy có thể giả thuyết mức độ ác tính cao hơn ở những khối u di căn là kết quả của biểu hiện quá mức protein EGFR. 4.1.3. Methyl hóa vùng promoter gen EGFR Tần suất methyl EGFR trong nghiên cứu là 23,7%, thấp hơn so với nghiên cứu của Li J. và cs. (2015) (36,8%) và Pan Z.Y. và cs. (2015) (35,7%). Chúng tôi không nhận thấy có sự tương quan giữa methyl EGFR với các đặc điểm như: Tuổi, giới tính, trình trạng hút thuốc, các phân típ mô bệnh học, giai đoạn bệnh và tình trạng khối u; hoàn toàn 13
tương đồng với các công bố trước đó. Tuy nhiên, Li J. và cs. (2015) nhận thấy bệnh nhân ở giai đoạn III có tỷ lệ methyl EGFR thấp hơn so với giai đoạn I và II. 4.1.4. Tương quan giữa các đặc điểm phân tử gen EGFR Đột biến EGFR dẫn đến những biến đổi về trình tự axit amin cũng như hoạt tính của protein qua đó ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng và phát triển của tế bào. Tuy nhiên, mức độ biểu hiện protein được điều khiển bởi nhiều con đường trong tế bào trong đó có hiện tượng methyl hóa vùng promoter của gen. Vì vậy, nghiên cứu mối tương quan của ba hiện tượng đột biến, methyl hóa và biểu hiện protein sẽ góp phần làm sáng tỏ cơ chế hình thành và phát triển của ung thư. Những nghiên cứu về sự tương quan giữa đột biến gen và sự methyl hóa cũng như biểu hiện EGFR cho những kết quả rất khác nhau. Phân tích 139 bệnh nhân, chúng tôi nhận thấy không có tương quan giữa đột biến với methyl hóa và biểu hiện protein EGFR. Tuy nhiên, có mối liên hệ chặt chẽ giữa methyl EGFR và biểu hiện protein EGFR (Bảng 3.12). Cappuzzo F. và cs. (2005) không nhận thấy có mối tương quan giữa sự biểu hiện EGFR với đột biến EGFR; ngược lại, Liang Z. (2010) lại chỉ ra mức độ biểu hiện cao của EGFR ở những bệnh nhân đột biến EGFR. Như vậy, tương quan giữa đột biến với methyl hóa và biểu hiện của EGFR có thể không đồng nhất giữa những nhóm nghiên cứu do sai khác về chủng tộc, lứa tuổi, giới tính và giai đoạn bệnh. Mức độ biểu hiện protein có thể được sử dụng trong đánh giá đáp ứng cũng như tiên tượng trong điều trị ung thư. Li và cs. (2013) chỉ ra sự tăng mức độ biểu hiện của EGFR cũng như chết theo chương trình ở những dòng tế bào có EGFR methyl hóa được nuôi cấy trong môi trường có sử dụng chất loại bỏ nhóm methyl 5-aza-CdR và bổ sung TKIs. Do đó, kiểm soát mức độ biểu hiện EGFR thông qua sự methyl 14
hóa kết hợp với các thuốc điều trị đích TKIs có thể là một hướng mới trong nghiên cứu cũng như trong điều trị ung thư phổi. 4.2. Methyl hóa gen ức chế khối u BRCA1, MGMT, MLH1 và RASSF1A ở bệnh nhân UTBMT của phổi 4.2.1. Methyl hóa quá mức vùng promoter gen BRCA1 Methyl BRCA1 được nghiên cứu chủ yếu trong ung thư vú và ít được chú ý trong ung thư phổi. Methyl BRCA1 cao bất thường có thể được xem là một con đường hình thành khối u bên cạnh đột biến EGFR hoặc KRAS. Tỷ lệ methyl BRCA1 ở các nghiên cứu khác nhau nằm trong khoảng 4 - 54%. Tần suất methyl BRCA1 trên 139 bệnh nhân nghiên cứu là 29,5%; cao hơn bệnh nhân Hoa kỳ (4%) và thấp hơn người Trung Quốc (30 - 54%). Điều này được lý giải do sự khác biệt về chủng tộc và vùng địa lý. Ở những bệnh nhân Châu Á, sự methyl hóa BRCA1 có xu hướng xảy ra phổ biến hơn so với những bệnh nhân người phương tây. Trong nghiên cứu này, không có sự tương quan giữa methyl BRCA1 với các đặc điểm của bệnh nhân. Các nghiên cứu trước đây, tuy không nghiên cứu đầy đủ các đặc điểm nhưng phần lớn đều chỉ ra không có sự liên hệ giữa các đặc điểm này với methyl hóa BRCA1. Gao W. và cs. (2016) chỉ ra methyl BRCA1 có xu thế tăng cao hơn ở giai đoạn II và III so với giai đoạn I; ở những bệnh nhân di căn hạch lympho so với bệnh nhân không di căn hạch. Từ đó có thể giả thuyết methyl BRCA1 xảy ra song song với quá trình tiến triển của bệnh, bệnh càng tiến triển mức độ methyl hóa càng cao. Trong nghiên cứu này, chúng tôi cũng nhận thấy có tự tăng lên về tình trạng methyl hóa BRCA1 với giai đoạn bệnh tuy nhiên sự sai khác mang tính ngẫu nhiên. Như vậy, methyl BRCA1 có thể được xem là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự 15
hình thành, phát triển của ung thư biểu mô tuyến ở phổi và cần được nghiên cứu một cách chi tiết. 4.2.2. Methyl hóa vùng promoter gen MGMT Methyl hóa MGMT được tiến hành nghiên cứu trong nhiều ung thư trong đó có ung thư phổi. Tỷ lệ methyl MGMT trong các nghiên cứu khác nhau thay đổi từ 8 - 50%. Tần suất methyl hóa MGMT trên 139 bệnh nhân nghiên cứu là 33,1%; cao hơn báo cáo của Feng Q. và cs. (2008) (8%) và Kim và cs. (2005) (17%); tương đồng với các công bố ở bệnh nhân Trung Quốc (30 - 50%). Methyl hóa MGMT dẫn đễn ức chế biểu hiện và mất chức năng sửa chữa DNA trong tế bào, tăng nguy cơ hình thành đột biến. Kết quả phân tích mối tương quan cho thấy methyl hóa MGMT không bị chi phối bởi các đặc điểm trong nhiên cứu ngoại trừ đặc điểm khối u. Các báo cáo trên bệnh nhân Hàn Quốc và Trung Quốc cũng cho kết quả tương tự. Trong nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy methyl hóa MGMT tăng lên ở những khối u di căn. Tuy cơ chế thúc đẩy sự methyl hóa MGMT ở những tế bào di căn trong ung thư phổi chưa được làm sáng tỏ nhưng có thể thấy methyl MGMT có thể góp phần đẩy nhanh quá trình di căn của khối u, quá trình tiến triển của bệnh, đồng thời sự methyl MGMT cũng có thể được xem là một trong những dấu chuẩn hỗ trợ trong quá trình tiên lượng và điều trị ung thư phổi. 4.2.3. Methyl hóa vùng promoter gen MLH1 Methyl hóa MLH1 trong ung thư phổi được nghiên cứu khá phổ biến, tuy nhiên tỷ lệ methyl hóa rất khác nhau ở các nghiên cứu.Tỷ lệ methyl MLH1 đã được công bố trước đây khoảng từ 0 - 58%. Tần suất methyl MLH1 trên 139 bệnh nhân nghiên cứu là 20,1%; cao hơn báo cáo của Tang M. và cs. (2006) trên người Tây Ban Nha (0%); thấp hơn các công bố ở Châu Á (30 - 50%). Ngoài ra, Seng T.J. và cs. (2008) so 16
sánh tỷ lệ sống sót của bệnh nhân bị methyl hóa và không methyl MLH1, cho thấy những bệnh nhân mang gen MLH1 methyl có tiên lượng xấu và có thời gian sống sót thấp hơn nhóm không methyl. Như vậy, methyl MLH1 là một trong những dấu chuẩn trong đánh giá tiên tượng cho bệnh nhân ung thư phổi cùng với những dấu chuẩn khác. Nhiều nghiên cứu methyl hóa MLH1 trên các nhóm bệnh nhân khác nhau đã được thực hiện và cho thấy không có mối tương quan giữa methyl MLH1 với các đặc điểm như: Tuổi, giới tính, tình trạng hút thuốc lá. Các báo cáo thường không đi sâu vào các phân típ khác nhau trong ung thư biểu mô tuyến mà chỉ tập trung phân tích trên bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến nói chung. Tuy nhiên, tình trạng methyl MLH1 ở các giai đoạn bệnh khác nhau lại cho thấy sự không tương đồng giữa các nghiên cứu. Trong công bố của Seng T.J. và cs. (2008), tác giả nhận thấy tỷ lệ methyl MLH1 ở bệnh nhân giai đoạn II cao hơn rất nhiều so với ở giai đoạn I (40/86 so với 46/153). Ngược lại, Wang Y.C. và cs. (2003) chỉ ra sự khác biệt về tình trạng methyl MLH1 ở nhóm bệnh nhân giai đoạn muộn so với bệnh nhân giai đoạn sớm (giai đoạn III và IV so với giai đoạn I và II) là hoàn toàn ngẫu nhiên. Nghiên cứu này, chúng tôi cũng không nhận thấy sự khác nhau về tình trạng methyl MLH1 ở các giai đoạn bệnh khác nhau (bệnh nhân trong nghiên cứu chủ yếu ở giai đoạn muộn) cũng như ở vị trí khối u (nguyên phát hay thứ phát).Với chức năng sửa chữa bắt cặp sai trong quá trình sao chép DNA của MLH1, có thể đưa ra giả thuyết quá trình methyl MLH1 xảy ra chủ yếu trong giai đoạn xâm lấn của khối u khi chuyển từ giai đoạn I sang giai đoạn II. Đây cũng là giai đoạn chức năng sửa chữa bắt cặp sai của DNA của tế bào bị suy giảm và phát sinh thêm những đột biến thứ phát trước khi bước vào giai đoạn di căn. 17
4.2.4. Methyl hóa vùng promoter gen RASSF1A RASSF1A tham gia vào điều khiển nhiều quá trình quan trọng trong tế bào trong đó có chu kỳ tế bào cũng như quá trình chết theo chương trình. Methyl hóa RASSF1A có vai trò quyết định dẫn đến ức chế biểu hiện protein này. Vì vậy, methyl RASSF1A đã được nghiên cứu khá rộng rãi và trở thành dấu chuẩn trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi. Tỷ lệ methyl RASSF1A trong các nghiên cứu khác nhau từ 20 - 80%. Tần suất methyl RASSF1A trên 139 bệnh nhân nghiên cứu là 29,5% (Bảng 2.17); cao hơn nghiên cứu của de Fraipont F. và cs. (2012) (21,5%). Theo báo cáo của de Fraipont F. và cs. (2012) về thời gian sống thêm và thời gian sống thêm không bệnh của hai nhóm bệnh nhân sau khi điều trị bằng hóa chất. Kết quả chỉ ra thời gian sống thêm không có bệnh cũng cũng như thời gian sống thêm toàn bộ của nhóm mehthyl RASSF1A thấp hơn so với nhóm không methyl hóa (16,7 so với 61,2 tháng và 32,9 so với 84 tháng). Như vậy có thể thấy việc xác định tình trạng methyl RASSF1A được xem như một trong những yếu tố tiên lượng cho bệnh nhân ung thư phổi. Methyl RASSF1A có liên quan đến tiền sử hút thuốc của bệnh nhân, mối tương quan giữa methyl RASSF1A và tiền sử hút thuốc cũng đã được công bố trong một số nghiên cứu, chẳng hạn Yanagawa N. và cs. (2011) hay Lee S.M. và cs. (2011). Vì vậy, hút thuốc lá có thể là nguyên nhân gây nên sự methyl RASSF1A ở những bệnh nhân ung thư phổi. Bên cạnh sự phát sinh đột biến EGFR, methyl RASSF1A có thể là một cơ chế quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của ung thư phổi. Trước đó, RASSF1A còn được chứng minh có khả năng ức chế sự xâm lấn và di căn của những dòng tế bào ung thư phổi thông qua ức chế protein YAP (Yes-associated protein). Trong nghiên cứu của chúng tôi, tình trạng methyl hóa RASSF1A tại những khối u di căn 18