Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai; đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

1 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Đề tài: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” được tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ triết học, chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con người. Nghiên cứu sinh tham khảo kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài, đồng thời dựa vào kết quả nghiên cứu thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội từ năm 2010 đến nay để giải quyết những vấn đề nghiên cứu đặt ra. Công trình luận án được triển khai từ việc xác lập những vấn đề lý luận ở chương 1, cơ sở thực tiễn ở chương 2, đồng thời xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp ở chương 3 của luận án nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay (QĐNDVN). 2. Lý do lựa chọn đề tài luận án Ý thức thẩm mỹ của chủ thể đóng vai trò quan trọng bậc nhất định hướng cho toàn bộ các hoạt động nhận thức, cảm thụ, đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ của chủ thể, đồng thời là tiền đề không thể thiếu để nâng cao trình độ, năng lực thẩm mỹ của họ trong mọi lĩnh vực hoạt động. Ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN là nền tảng quan trọng để mỗi học viên thâm nhập sâu vào thế giới thẩm mỹ, nhận thức sâu sắc về cái đẹp, biết cảm thụ, sáng tạo cái đẹp và đưa vào trong cuộc sống học tập, rèn luyện, công tác để luôn phấn đấu hoàn thành tốt đẹp mọi nhiệm vụ. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội là vấn đề thiết thực để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo và chuẩn bị cơ sở, tiền đề của đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai. Phát triển ý thức thẩm mỹ là một trong những nội dung cơ bản của mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên và đặt tiền đề hướng tới phát triển văn hoá thẩm mỹ, phát triển toàn diện nhân cách sĩ quan quân đội. Ý thức thẩm mỹ của học viên được định hình qua quá trình học tập, rèn luyện tại trường sẽ tiếp tục phát triển sau khi học viên tốt nghiệp ra trường, trở thành cán bộ lãnh đạo, chỉ huy ở các đơn vị quân đội. Đó là nền tảng để người sĩ quan tương lai sống, hành động theo tiêu chí cái đẹp. Những năm qua, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cho thấy, đã có sự
2 chuyển biến, tiến bộ nhất định, tạo ra sự say mê, hứng thú thẩm mỹ và khát vọng vươn tới cái đẹp của người đi tìm nguồn tri thức, nguồn trí tuệ và nguồn cảm hứng sáng tạo. Tuy nhiên, sự tác động của đời sống thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên còn bất cập, chưa tương xứng với nhu cầu, thị hiếu và khát vọng thẩm mỹ của học viên. Chưa coi trọng việc lồng ghép, đưa cái đẹp vào trong mọi hoạt động của học viên. Khi ra trường, một bộ phận không nhỏ sĩ quan trẻ còn hạn chế về trình độ lý luận và kinh nghiệm thẩm mỹ, chưa thấu hiểu hết giá trị của cái thẩm mỹ trong cuộc sống; chưa biết đấu tranh bảo vệ cái đẹp và chống lại cái xấu, lối sống thấp hèn, thị hiếu thẩm mỹ thiếu lành mạnh trong đời sống bộ đội. Những bất cập ấy cần được nghiên cứu để giải quyết, tháo gỡ ngay trong thời gian học tập, rèn luyện tại trường của học viên, nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của họ. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội hiện nay, là một đòi hỏi cấp thiết trước tình hình biến động về thang bậc, chuẩn mực, giá trị văn hoá thẩm mỹ trong đời sống xã hội và trong quân đội cũng không tránh khỏi có những yếu tố, xu hướng tác động tiêu cực, làm “lệch chuẩn giá trị” về văn hoá thẩm mỹ trong đời sống tinh thần quân nhân, trong đó có đội ngũ học viên đào tạo sĩ quan. Họ đang học tập, rèn luyện, công tác và sống trong không gian mạng Internet, trong sự tác động đa diện, nhiều chiều của hội nhập, mở cửa, của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nghị quyết Trung ương 9 (Khóa XI) chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải: “… hướng đến chân thiện mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”[tr.46, 47]. Tình hình đó, đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu chuyên sâu nhằm luận giải, tìm ra thực chất và cách thức giải quyết một cách khoa học. Lý do lựa chọn đề tài luận án còn xuất phát từ sự thiếu vắng nhiều mảng nghiên cứu về khoa học thẩm mỹ mang tính đặc thù quân sự. Những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến thẩm mỹ quân sự và giáo dục thẩm mỹ quân nhân, song vẫn còn khá trống vắng những công trình về phát triển ý thức thẩm mỹ nói chung, ý thức thẩm mỹ của bộ đội nói riêng, nhất là việc luận giải dưới góc độ lý luận triết học một yêu cầu rất cơ bản và cần thiết để giải quyết triệt để vấn đề. Với sự lựa chọn vấn đề: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu dưới góc độ triết học, đề tài luận án mong muốn góp phần giải quyết thực trạng trên.
3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu : Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai. * Nhiệm vụ nghiên cứu : Làm rõ thực chất và một số vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN. Phân tích, đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN hiện nay. Xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN hiện nay. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu dưới góc độ triết học về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN. * Phạm vi nghiên cứu: Những vấn đề lý luận, thực tiễn về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo để trở thành sĩ quan cấp phân đội có trình độ đại học ở các học viện, trường đại học và trường sĩ quan QĐNDVN (trong luận án gọi là học viện, trường sĩ quan). Phạm vi điều tra, khảo sát gồm: Học viên, giáo viên và cán bộ quản lý học viên, cán bộ phòng ban ở một số cơ sở đào tạo: Trường Đại học Chính trị (Trường Sĩ quan chính trị); Trường Đại học Trần Quốc Tuấn (Trường Sĩ quan Lục quân 1); Trường Đại học Nguyễn Huệ (Trường Sĩ quan Lục quân 2); Trường Sĩ quan Thông tin (khối trường sĩ quan); Học viện Biên phòng; Học viện Phòng không Không quân; Học viện Hải quân; Học viện Kỹ thuật quân sự; Học viện Hậu cần; Học viện Quân y (khối học viện). S ố liệu khảo sát đánh giá thực tiễn trong thời gian từ năm 2010 đến năm 2015. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu * Cơ sở lý luận: Hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá, thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con người nói chung, đối với lĩnh vực quân sự và giáo dục, phát triển nhân cách quân nhân nói riêng.
4 * Cơ sở thực tiễn: Là đời sống thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sỹ quan QĐNDVN hiện nay, thông qua các căn cứ, số liệu thực tế, số liệu điều tra xã hội học của tác giả; cùng với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình và đề án của Bộ Quốc phòng về xây dựng đội ngũ cán bộ trong quân đội; các báo cáo tổng kết về công tác giáo dục bọ đội, trực tiếp về công tác giảng dạy môn mỹ học Mác Lênin và các bộ môn khác liên quan ở các học viện, trường sỹ quan. * Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp luận chung là phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được tiếp cận vào khách thể thẩm mỹ và chủ thể thẩm mỹ. Phương pháp nghiên cứu cụ thể, sử dụng một số phương pháp như: lôgíc và lịch sử; hệ thống và cấu trúc; phân tích và tổng hợp; thống kê và so sánh; điều tra xã hội học; phỏng vấn; quan sát có định hướng; phương pháp chuyên gia. Sử dụng một số phương pháp tiếp cận: giá trị hoạt động nhân cách; cấu trúc quá trình, đặc biệt chú trọng phương pháp tiếp cận cấu trúc quá trình để phân tích sự phát triển ý thức thẩm mỹ. 6. Những đóng góp mới của luận án Làm rõ bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ và ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự từ phương pháp tiếp cận của triết học. Luận giải những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ trong môi trường sư phạm quân sự ở nhà trường quân đội. Đề xuất yêu cầu và giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung, phát triển lý luận triết học về ý thức thẩm mỹ, về thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự. Góp phần xây dựng luận cứ khoa học nhằm xây dựng, phát triển đời sống thẩm mỹ của bộ đội. Luận án có thể đượ c sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy ở các học viện, trườ ng sĩ quan quân đội hiện nay. 8. Kết cấu của luận án
5 Gồm: Mở đầu; tổng quan về vấn đề nghiên cứu; 3 chương (6 tiết); kết luận; danh mục các công trình của tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài luận án; danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu lý luận chung về thẩm mỹ Đề cập vấn đề chung về lý luận và thực tiễn liên quan đến lĩnh vực thẩm mỹ có những công trình khoa học của nước ngoài và trong nước nghiên cứu. Những công trình nghiên cứu của nước ngoài tieu biểu như: Iu.A. Lukin, V.C. Xcacherơsiccốp (1982) với “Nguyên lý mỹ học Mác–Lênin”; N. Đmitriêva (1962) “Bàn về cái đẹp”; V.Vanslốp, P.Tơrôphimốp (1961) nghiên cứu “Cái đẹp và cái cao thượng”; Tsecnisépxki (1960) nghiên cứu “Quan hệ của thẩm mỹ đối với hiện thực”. Trong các công trình trên, chủ yếu trình bày những khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật cơ bản của mỹ học Mác – Lênin. Mặc dù chưa trực tiếp đề cập một cách hệ thống về vấn đề ý thức thẩm mỹ, nhưng đã có một số vấn đề về lý luận thẩm mỹ liên quan nhất định đến đề tài luận án. Đây là một trong những cơ sở, tiền đề lý luận quan trọng để tiếp thu, kế thừa, phát triển trong triển khai khung lý thuyết của luận án. Những công trình khoa học trong nước, nổi bật là công trình của Đỗ Huy (1984) nghiên cứu “Cái đẹp một giá trị”. Khẳng định: “Không có chủ thể thẩm mỹ, sẽ không có đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ. Không có chủ thể thẩm mỹ không có cái gì được gọi là cái bi, cái hài, cái đẹp và cái giá trị” [tr.147]. Bàn về “Quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ thuật” (1996), tác giả Nguyễn Văn Phúc phân tích tính đặc thù của cái thẩm mỹ, đồng thời làm rõ sự khác biệt của chủ thể về mặt nhận thức thẩm mỹ [tr.40]. Các công trình trên là một trong những cơ sở lý luận quan trọng mà luận án sẽ kế thừa, tiếp thu. 2. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về thực tiễn đời sống thẩm mỹ Trong “Thực tiễn thẩm mỹ – cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ” (2003), tác giả Nguyễn Ngọc Thu cho rằng: “Thực tiễn thẩm m ỹ là
6 sự thống nhất giữa các hiện tượng thẩm mỹ khách quan với hoạt động của chủ thể thẩm mỹ với toàn bộ những mối liên hệ, quan hệ thẩm mỹ trong hoàn cảnh và điều kiện xã hội nhất định... cái thẩm mỹ khách quan mang tính xã hội… nó không chỉ bó hẹp trong ý thức cá nhân mà còn tồn tại nhờ có ý thức thẩm mỹ cá nhân” [tr.34]. Đây là một hướng tiếp cận duy vật lịch sử về cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ từ thực tiễn thẩm mỹ, là cơ sở quan trọng giúp cho nghiên cứu sinh tham khảo để tiếp cận, nghiên cứu những khía cạnh bản chất của ý thức thẩm mỹ. Bàn về “Sự biến đổi của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam”(2003), tác giả Vũ Thị Kim Dung đã đề cập văn hoá thẩm mỹ, cấu trúc chủ thể thẩm mỹ thuộc phạm vi của ý thức thẩm mỹ, có sự tham gia tổng hợp của các yếu tố: xúc cảm, tình cảm, quan điểm, lý tưởng thẩm mỹ…[tr.38]. Trong bài báo “Tìm đến giá trị của môi trường thẩm mỹ” (2001), tác giả Thái Hanh đã tiếp cận giá trị của môi trường thẩm mỹ với các thuật ngữ “không gian môi trường” và “cảnh quan môi trường” [tr.8]. Tuy nhiên, để thẩm mỹ hoá môi trường phải tạo ra trường thẩm mỹ lành mạnh, tức là còn phải tạo dựng các mối quan hệ, ứng xử, giao tiếp và các thiết chế văn hoá theo tiêu chí cái đẹp. Lý giải điều này sẽ được kế thừa và bổ sung trong luận án. 3. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ 3.1. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ Công trình nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và sự phát triển con người Việt Nam trong thế kỷ mới” (2001) của tập thể các nhà khoa học: GS.TS. Đỗ Huy, PGS.TS Nguyễn Văn Huyên, TS. Nguyễn Ngọc Thu, TS. Đào Duy Thanh, TS. Nguyễn Quốc Tuấn do PGS.TS Nguyễn Văn Huyên chủ biên đã đưa ra quan niệm Văn hoá thẩm mỹ. Các tác giả cũng xem xét ý thức thẩm mỹ cá nhân là một phương diện, thành tố của văn hoá thẩm mỹ văn hoá thẩm mỹ cá nhân, và được biểu hiện ở những cấp độ khác nhau: Cấp độ hoạt động thực tiễn; Cấp độ tâm lý cảm xúc; Cấp độ lý tính... [tr.62]. Những luận giải và cách tiếp cận đó gợi mở cho nghiên cứu sinh có cách nhìn biện chứng về cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể. Tất nhiên, nghiên cứu sinh cũng sẽ phát triển thêm ở khía cạnh phân định rõ giữa ý thức thẩm mỹ (cái phản ánh thực tiễn thẩm mỹ) với văn hoá thẩm mỹ cá nhân (cái kiểu cách, dạng thức, mô thức hiện thực hoá và giá trị hoá ý thức thâm mỹ ấy).
7 Nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và nhân cách” (1995), tác giả Lương Quỳnh Khuê không trực tiếp làm rõ cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể, nhưng thông qua phân tích cấu trúc các yếu tố của năng lực thẩm mỹ và quá trình phát triển năng lực thẩm mỹ ở mỗi con người phụ thuộc vào năng khiếu bẩm sinh, đồng thời đòi hỏi phải có một quá trình được giáo dục, rèn luyện công phu, nghiêm ngặt trong thực tiễn. Điều đó phù hợp với quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong đề tài luận án. Công trình nghiên cứu “Vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay” (2013) của tác giả Lê Thị Thuỳ Dung; “Phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ quan trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” (2005), tác giả Nguyễn Xuân Trường. Đây là những ý tưởng sát thực đối với xây dựng môi trường văn hoá thẩm mỹ mà luận án sẽ đề cập. 3.2. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ Trong công trình khoa học nghiên cứu ở nước ngoài của A.X. Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp (chủ biên) (1975) về “Mỹ học Mác Lênin với việc giáo dục bộ đội” đã đề cập khá toàn diện đến giáo dục thẩm mỹ như con đường trực tiếp, cơ bản và quan trọng bậc nhất nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ. Đặc biệt, công trình đã gắn trực tiếp đến lĩnh vực giáo dục thẩm mỹ trong hoạt động quân sự bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng tư cách và nếp sống của quân nhân Xôviết. Đây là tiền đề quan trọng để nghiên cứu sinh tiếp thu, kế thừa, phát triển trong đề xuất giải pháp của luận án. Vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ được nhiều công trình khoa học ở trong nước nghiên cứu, tiêu biểu như: “Giáo dục thẩm mỹ một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Đỗ Huy (1987), “Giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho thanh niên thông qua hệ thống thiết chế nhà văn hoá” của Trần Quốc Bảng (1996); "Đưa cái đẹp vào cuộc sống” của Như Thiết (1986),; “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Vĩnh Quang Lê (1999),; “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối sống văn hoá cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” của Lương Thanh Tân (2010),; “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của Trần Tuý (1998); “Vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Trần Ngọc Tăng (2001),; “Giáo dục thẩm mỹ Món nợ lớn đối với thế hệ trẻ” của Đỗ Xuân Hà (1997); “Một số hiểu biết cơ bản về văn hoá nghệ thuật và giáo dục thẩm mỹ” của Tổng cục Chính trị (1996). Các công trình khoa học trong nước đã đề cập nhiều vấn đề quan trọng về giáo dục thẩm mỹ. Trong đó, liên
8 quan đến nhiều phương diện khác nhau về bản chất, vai trò, nội dung, hình thức, phương tiện giáo dục thẩm mỹ cho các đối tượng khác nhau, sự luận giải ở một số nội dung khá sâu sắc là cơ sở quan trọng cho nghiên cứu sinh kế thừa, bổ sung, làm rõ thêm theo hướng nghiên cứu của luận án. 4. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về ý thức thẩm mỹ Trong bài báo “Cội nguồn của ý thức thẩm mỹ và sự thức tỉnh những năng lực sáng tạo nghệ thuật của con người” (2002), Đỗ Thị Minh Thảo tiếp cận ý thức thẩm mỹ từ năng lực sáng tạo nghệ thuật, đồng thời chứng minh năng lực này được hình thành từ trong lao động thực tiễn của con người [tr.52 53]. Cách tiếp cận này cho thấy n hờ có hoạt động thực tiễn thẩm mỹ lâu dài của con người thì những giác quan đã được xã hội hoá cao độ mới trở thành giác quan thẩm mỹ. Dựa vào các giác quan này mà “hình ảnh thẩm mỹ” mặt thẩm mỹ của hiện thực khách quan được di chuyển vào trong óc thẩm mỹ của chủ thể, được hoạt động của tư duy thẩm mỹ tái sáng tạo hiện thực “theo quy luật của cái đẹp”. Diễn đạt ở góc độ này sẽ được nghiên cứu sinh bổ sung, phát triển trong đề tài luận án. Trong bài báo “Tìm hiểu đặc trưng của ý thức thẩm mỹ” (1992), tác giả Vũ Minh Tâm quan niệm: “Ý thức thẩm mỹ là một trong những hình thái ý thức xã hội của con người phản ánh hiện thực khách quan trong dạng hình tượng – tình cảm, nhằm đáp ứng nhu cầu “chế tạo theo quy luật của cái đẹp” [tr.33]. Theo đó, tác giả phân tích hai đặc trưng của ý thức thẩm mỹ: hình tượng thẩm mỹ và tình cảm thẩm mỹ. Song, do tính phức tạp của phạm trù này nên cách lý giải về đặc trưng của ý thức thẩm mỹ trên đây vẫn chưa đủ để nhận biết những dấu hiệu đặc trưng về bản chất của ý thức thẩm mỹ. Do đó, cần phải thâm nhập vào những mối liên hệ bản chất bên trong để phân tích cơ chế hoạt động cùng các cấp độ và những yếu tố chủ yếu cấu thành nó, khi đó mới có được cái nhìn toàn diện và sâu sắc về ý thức thẩm mỹ. Tiếp cận theo hướng này sẽ được nghiên cứu sinh trình bày trong luận án. Đề cập khá nhiều nội dung liên quan sát, gần với đề tài của luận án là Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Chí Linh: “Phát triển ý thức thẩm mỹ ở học viên sĩ quan chính trị cấp phân đội trong quân đội ta hiện nay” (2000), tác giả cho rằng: “đánh giá thẩm mỹ là khía cạnh bản chất của ý thức thẩm mỹ” [tr.6]. Song, bản chất của ý thức thẩm mỹ phải là quá trình tri giác thực tại, phản ánh sự thống nhất toàn vẹn, sự hài hoà và cá biệt, sự hoàn hảo của thế giới dưới dạng những
9 cảm xúc thẩm mỹ của con người gây nên những khoái lạc về mặt tinh thần. Mặt khác, với tính cách là một hình thái đặc thù của ý thức xã hội, thì nguồn gốc nảy sinh, phát triển và nội dung, hình thức phản ánh của ý thức thẩm mỹ cũng mang tính đặc thù. Và những khía cạnh ấy chưa được đề cập trong luận văn của tác giả. Quan niệm “về đặc trưng riêng có của ý thức thẩm mỹ là sự phản ánh hiện thực khách quan bằng hình tượng nghệ thuật, và ý thức nghệ thuật là biểu hiện tập trung và quan trọng nhất của ý thức thẩm mỹ” [tr.6] có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, ý thức thẩm mỹ không chỉ bao hàm ý thức nghệ thuật, và bản thân nghệ thuật chỉ là một hình thái đặc thù của thẩm mỹ. Chỉ có trên nền tảng hiện thực là đời sống thẩm mỹ của con người thì ý thức thẩm mỹ mới được hình thành nên và nghệ thuật là phương thức con người tái cấu trúc các giá trị thẩm mỹ để chuyển tải những quan điểm, lý tưởng, thị hiếu thẩm mỹ nhất định. Bàn về cấu trúc ý thức thẩm mỹ, tác giả cho rằng có hai yếu tố cấu thành: mặt trí tuệ thẩm mỹ và mặt tâm lý thẩm mỹ tác động qua lại và chịu sự chi phối của hệ tư tưởng thống trị xã hội. Song, tiếp cận cấu trúc ý thức thẩm mỹ cần phải dựa vào cấu trúc của ý thức và ý thức xã hội và theo các cấp độ, tầng bậc, trình độ của chủ thể – điều mà tác giả chưa luận giải đến. Đây là những khoảng trống sẽ được đề cập, bổ khuyết trong đề tài luận án. 5. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết 5.1. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố Một là, vấn đề ý thức thẩm mỹ cũng như các yếu tố cấu thành ý thức thẩm mỹ, đã được các công trình khoa học đề cập một cách gián tiếp, ở các khía cạnh, góc độ tiếp cận, phương pháp nghiên cứu khác nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu có tính hệ thống, sâu sắc về bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ dưới góc độ triết học. Hai là, một số công trình đã đề cập đến phát triển ý thức thẩm mỹ, song chưa có công trình nào nghiên cứu luận giải sâu sắc quan niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ vừa với tư cách là quá trình phát triển tự thân, vừa với tư cách là hệ động thái hoạt động của chủ thể; cũng như chưa có công trình nào nghiên cứu luận giải sâu sắc về tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.
10 Ba là, vấn đề đánh giá thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ cũng đã được đề cập trong các công trình khoa học, song chưa có công trình nghiên cứu chuyên biệt nào đánh giá thực trạng sự tác động của môi trường văn hoá thẩm mỹ, của các chủ thể giáo dục và tự giáo dục thẩm mỹ đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội. Bốn là, tuy đã có một số công trình đề cập đến những vấn đề về mục tiêu, bản chất, vai trò và giá trị của giáo dục thẩm mỹ về những giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục thẩm mỹ nhằm hình thành, phát triển nhân cách, lối sống con người trong thời đại mới..., song những giải pháp trực tiếp thúc đẩy quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ trong môi trường văn hoá thẩm mỹ của các nhà trường quân đội, cùng với việc phát huy vai trò nhân tố chủ quan của các chủ thể giáo dục – đào tạo và vai trò tích cực của bản thân học viên trong phát triển ý thức thẩm mỹ thì vẫn rất mới mẻ. 5.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết Một là, luận án sẽ bổ sung, bổ khuyết và phát triển làm sâu sắc hơn cách tiếp cận triết học về ý thức thẩm mỹ, làm rõ những khía cạnh bản chất, tính chất đặc trưng và cấu trúc của ý thức thẩm mỹ, từ đó chỉ ra những biểu hiện đặc thù ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự và ý thức thẩm mỹ ở học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam. Hai là, nghiên cứu luận giải bản chất, quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ là vấn đề mới, là nội dung cốt lõi mà trong phần cơ sở lý luận, đề tài luận án sẽ tập trung nghiên cứu, làm rõ về bản chất và những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan trong quá trình đào tạo tại trường theo phương pháp tiếp cận của triết học Mác Lênin. Ba là, luận án sẽ khảo sát thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của đối tượng học viên này trong tương quan so sánh với mô hình đào tạo và trong tổng thể những tiền đề, điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, đồng thời dự báo xu hướng phát triển và khái quát những yêu cầu có tính nguyên tắc để phát triển ý thức thẩm mỹ đối với học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Bốn là, việc kế thừa có chọn lọc những thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học trên cùng với kết quả nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn của đề tài luận án tạo tiền đề vững chắc để đề
11 xuất các giải pháp cơ bản nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Chương 1 THỰC CHẤT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ TÍNH QUY LUẬT PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM 1.1. Thực chất phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam 1.1.1. Quan niệm về ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam Thẩm mỹ trong tiếng Việt, có nghĩa là sự cảm thụ, hiểu biết, thẩm định, đánh giá của con người trước sự vật, hiện tượng khách quan theo trục cái đẹp. Cái đẹp là sự phản ánh kết quả thụ cảm của con người trước sự vật, hiện tượng toàn vẹn, cụ thể, hài hoà về cấu trúc, về nội dung và hình thức về nhịp điệu, cung bậc, màu sắc, âm thanh... đem lại cho con người sự rung cảm thẩm mỹ lành mạnh, tiến bộ và có ý nghĩa xã hội tích cực. Những sự vật, hiện tượng của thế giới hiện thực đều có thể mang thuộc tính thẩm mỹ, được đặt với tư cách khách thể thẩm mỹ trong mối quan hệ thẩm mỹ với con người. Và, con người nói chung với tư cách chủ thể thẩm mỹ đều có khả năng cảm thụ, hiểu biết, thẩm định, hưởng thụ thuộc tính thẩm mỹ của khách thể. Sự tương tác trực tiếp giữa khách thể thẩm mỹ với chủ thể thẩm mỹ tạo nên hệ thống các phạm trù thẩm mỹ (cái đẹp, cái xấu, cái cao cả, cái thấp hèn, cái bi, cái hài, cái hùng…). Tất cả các bình diện ấy, khi được xem xét với tư cách sự di chuyển và cải biến hiện thực khách quan trong đầu óc con người, chính là ý thức thẩm mỹ của chủ thể. Từ những khía cạnh bản chất, tính chất đặc trưng của ý thức thẩm mỹ được lý giải dưới góc độ phương pháp luận triết học Mác Lênin là cơ sở để đi đến quan niệm: Ý thức thẩm mỹ là một hình thái đặc thù của ý thức xã hội, phản ánh hiện thực khách quan về mặt thẩm mỹ thông qua lăng kính chủ quan của chủ thể, nhằm đáp ứng nhu cầu cảm thụ, đánh giá, thụ hưởng cái đẹp và cải tạo thế giới theo quy luật của cái đẹp. Do tính phức tạp của phạm trù ý thức thẩm mỹ, nên cần phải thâm nhập vào những mối liên hệ bản chất ẩn kín bên trong các quan hệ thẩm mỹ giữa con người với hiện thực để phân tích cơ chế hoạt
12 động cùng các cấp độ và những yếu tố chủ yếu cấu thành ý thức thẩm mỹ. Theo đó, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ được luận án khái quát bao gồm: Hệ thống tri thức thẩm mỹ phổ thông (ý thức thẩm mỹ thông thường) và quan điểm, lý luận thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ bậc cao) của cá nhân hoặc một lớp nhân cách. Hệ thống cảm xúc, thị hiếu thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ thông thường) và lý tưởng thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ bậc cao) của cá nhân hoặc một lớp nhân cách. Hệ thống nhu cầu, mong muốn thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ thông thường) và khát vọng thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ bậc cao) của cá nhân hoặc một lớp nhân cách. Từ phân tích mục đích, tính chất hoạt động mang tính sáng tạo và nhân văn quân sự của quân đội cách mạng, luận án đi vào luận giải đời sống thẩm mỹ trong môi trường quân sự, nhu cầu cầu phát triển theo giá trị chân thiện mỹ của quân nhân, khách thể thẩm mỹ chủ thể thẩm mỹ và sự tương tác biện chứng hình thành tạo nên ý thức thẩm mỹ trong quân nhân mang đậm tính đặc thù quân sự. Ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự là ý thức về cái đẹp, cái hùng, cái bi, cái hài, cái cao cả, cái thấp hèn… trong thực tiễn quân sự gắn với nhiệm vụ, chức trách quân nhân. Ý thức thẩm mỹ của quân nhân một mặt phản ánh và chịu sự chi phối của đời sống thẩm mỹ xã hội, mặt khác phản ánh trực tiếp môi trường quân sự mà họ đang sống và hoạt động theo chức trách, nhiệm vụ của mình. Từ phân tích những đặc điểm của học viên đào tạo sĩ quan, cho thấy ý thức thẩm mỹ của họ vừa mang đặc trưng chung ý thức thẩm mỹ của người Việt, vừa mang ý thức thẩm mỹ của quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam; vừa là ý thức thẩm mỹ của người đi học tập, rèn luyện theo mô hình, mục tiêu, yêu cầu đào tạo để trở thành sĩ quan (người được giáo dục), vừa hàm chứa khả năng phát triển tương lai về ý thức thẩm mỹ của người lãnh đạo, chỉ huy, quản lý đơn vị ở cấp phân đội (người đi giáo dục). Qua luận giải những biểu hiện ý thức thẩm mỹ ở học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam cho phép quan niệm: Ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là hệ thống tri thức thẩm mỹ và quan điểm, lý luận thẩm mỹ; cảm xúc, thị hiếu thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ; nhu cầu, mong muốn thẩm mỹ và khát vọng thẩm mỹ phản ánh các giá trị thẩm mỹ, quan hệ thẩm mỹ, hoạt động thẩm mỹ của người sĩ quan tương lai được hình thành, phát triển trong môi trường sư phạm quân sự. 1.1.2. Quan niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
13 Để đi đến quan niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ, cần xuất phát từ quan niệm về phát triển nói chung. Phát triển vừa với tư cách quá trình tự thân chỉ sự vận động theo hướng đi lên của mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới vật chất, v ừa v ới t ư cách động thái hoạt động tự giác có chủ đích, có kế hoạch của con người. Luận án tiếp cận phát triển ý thức thẩm mỹ với tính cách là hai mặt không tách rời của một quá trình: mặt vận động tiến lên theo quy luật khách quan và chủ yếu nghiêng về mặt hoạt động tự giác, có chủ đích của các chủ thể. Như vậy, phát triển ý thức thẩm mỹ là một quá trình vận động theo chiều hướng đi lên theo quy luật, thể hiện sự liên tục phản ánh đời sống thẩm mỹ, song diễn ra dưới tác động tự giác của chủ thể thẩm mỹ trên cơ sở nhận thức và vận dụng quy luật nhằm làm cho các yếu tố cấu thành ý thức thẩm mỹ của chủ thể vừa không ngừng tích hợp được giá trị của từng thành tố, vừa tạo nên chất lượng mới của ý thức thẩm mỹ trong tính chỉnh thể. Theo quan niệm này, sự phát triển ý thức thẩm mỹ vừa tuân theo quy luật chung của phát triển ý thức xã hội, vừa trực tiếp tuân theo quy luật đặc thù của thẩm mỹ (quy luật của cái đẹp). Nghĩa là phải tuân theo quy luật của cảm quan hình tượng và tư duy hình tượng. Bàn về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam trong phạm vi luận án này thực chất là bàn về phát triển ý thức thẩm mỹ cá nhân và lớp nhân cách, theo yêu cầu khách thể nghiên cứu của luận án, do vậy luôn phải chú ý đến tính riêng của lớp nhân cách này. Tiếp cận phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, cũng như đối với bất cứ quá trình phát triển nào nói chung, phải được nhìn nhận trong một thể thống nhất của cả hai bình diện: Một là, sự chuyển hoá từ ý thức thẩm mỹ của học viên thành ý thức thẩm mỹ của sỹ quan như một quá trình tự thân, tức là tuân theo quy luật vận động, phát triển khách quan của sự vật, hiện tượng trong thế giới nói chung. Hai là, sự tác động mang tính chủ đích của các chủ thể giáo dục đào tạo trong các học viện, trường sĩ quan quân đội trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan của sự phát triển. Ở bình diện thứ nhất, cần khẳng định tính quy luật của quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là khách quan.
14 Một là, quá trình các cấp độ nhận thức, tình cảm, ý chí thẩm mỹ của học viên không ngừng tích lũy trong suốt thời gian học tập, tu dưỡng, rèn luyện tại trường được chuyển hoá về chất qua “bước nhảy” của các giai đoạn, kỳ học, năm học. Hai là, quá trình không ngừng xuất hiện và giải quyết các mâu thuẫn biện chứng trong sự vận động đi lên của ý thức thẩm mỹ của học viên. Ba là, quá trình phủ định biện chứng, kế thừa các giá trị và loại bỏ dần những yếu tố không phù hợp trong ý thức thẩm mỹ để đạt đến trình độ thẩm mỹ tích cực, sâu sắc hơn. Ở bình diện thứ hai, cần khẳng định sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên luôn gắn với sự tác động mang tính chủ đích của chủ thể giáo dục đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Một là, tạo ra mô hình nhân cách chuẩn của người sĩ quan quân đội cách mạng và cụ thể hoá mô hình ấy vào mục tiêu, chương trình, nội dung đào tạo của nhà trường. Hai là, vấn đề trọng tâm là hình thành và phát triển tri thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm mỹ đặt dưới sự định hướng, giáo dục trực tiếp của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý học viên và lực lượng chuyên trách về văn hoá – thẩm mỹ trên cơ sở nhận thức và vận dụng quy luật. Ba là, nói đến phát triển ý thức thẩm mỹ với tính cách tác động có mục đích của chủ thể phải nói đến nhân tố học viên đào tạo sĩ quan với tư cách vừa là khách thể, vừa là chủ thể của quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ. Như vậy, dù được nhìn nhân với tính cách hoạt động hướng đích, nhưng nhìn tổng thể sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam luôn tuân theo quy luật khách quan. Đó là quá trình diễn ra liên tục, bắt đầu được định hướng từ khi vào trường đào tạo, đồng thời giữ định hướng qua các năm học và được khẳng định khi tốt nghiệp ra trường, đó là sự “phát triển trong quá trình học” hay “phát triển trong quá trình đào tạo tại trường”. Từ sự phân tích trên cho phép đi đến quan niệm: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là quá trình vận động đi lên theo quy luật, đồng thời thông qua hoạt động tự giác, có mục đích, được tổ chức chặt chẽ và định hướng đúng đắn của các chủ thể ở các học viện, trường sĩ quan quân đội nhằm làm cho các yếu tố cấu thành ý thức thẩm mỹ của học viên được nâng dần theo từng tầng bậc, chuyển hoá thành ý thức thẩm mỹ của người sỹ quan tương lai. 1.2. Những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
15 1.2.1. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam được đặt trên cơ sở phát triển đời sống thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ quan quân đội Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam chịu sự tác động của hệ thống giá trị thẩm mỹ trong môi trường văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ quan. Sự tác động thường xuyên của hệ thống giá trị thẩm mỹ đến đời sống và hoạt động học tập, rèn luyện của học viên không chỉ đưa đến những xúc cảm thích thú, yêu quý cái hay, cái đẹp để thoả mãn nhu cầu thẩm mỹ của họ, mà còn từng bước in dấu ấn văn hoá thẩm mỹ sâu sắc, thẩm thấu và chuyển hoá vào nhân cách mỗi học viên để không ngừng phát triển ý thức thẩm mỹ. Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam gắn liền với giải quyết hệ thống các quan hệ thẩm mỹ và cách thức ứng xử văn hoá theo chuẩn mực cái đẹp. Giá trị thẩm mỹ được “chiết xuất” từ những mối quan hệ theo chuẩn mực cái đẹp có sức mạnh truyền dẫn, điều tiết, kiểm soát, định hướng đối với hoạt động của học viên, đồng thời thấm sâu vào cả trong nhận thức lẫn ý chí, hành động, cả trong tư tưởng và tâm hồn, tình cảm, lối sống, tạo thành sức sống bên trong và diện mạo bên ngoài thúc đẩy sự sáng tạo, bồi đắp lý tưởng thẩm mỹ cao đẹp của học viên. Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam được hiện thực hoá thông qua những hình thái hoạt động thẩm mỹ phong phú và sinh động ở các học viện, trường sĩ quan. Thông qua những hình thái hoạt động thẩm mỹ đa dạng, phong phú và sinh động trong các học viện, trường sĩ quan mà những giá trị văn hoá thẩm mỹ và quan hệ thẩm mỹ được hiện thực hoá, đồng thời trở thành động lực trực tiếp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên. Nâng cao tính chất, trình độ thẩm mỹ của tất cả các mặt hoạt động giáo dục – đào tạo cũng như các hoạt động quân sự khác trong nhà trường sẽ làm cho giá trị thẩm mỹ thâm nhập vào mọi mặt đời sống các đơn vị học viên, tạo ra trường thẩm mỹ tích cực tác động đến cảm xúc, tình cảm thẩm mỹ của học viên. Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam được định hướng bởi hệ thống thiết chế văn hoá quân sự trong các học viện, trường sĩ quan. Hệ thống thiết chế văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ quan quân đội đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn các giá trị văn hoá thẩm mỹ, thiết kế, chuẩn hoá các hoạt động thẩm mỹ và phát huy tác dụng các hoạt động đó nhằm định hướng cảm xúc thẩm mỹ, thị hiếu thẩm
16 mỹ, lý tưởng thẩm mỹ… và "đánh thức", bồi dưỡng khả năng sáng tạo thẩm mỹ của học viên. 1.2.2. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là kết quả của giáo dục thẩm mỹ Quá trình giáo dục thẩm mỹ cho học viên đào tạo sĩ quan là hoạt động có tính chủ đích của chủ thể ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Với sự nhận thức và vận dụng sáng tạo quy luật thẩm mỹ vào quá trình tổ chức giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội phù hợp với mô hình, mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện của người sĩ quan quân đội. Đó là sự tác động đồng bộ, tích cực, có kế hoạch theo những chuẩn mực, nguyên tắc giáo dục thẩm mỹ với sự hướng dẫn, định hướng của các tổ chức, lực lượng, đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý học viên và lực lượng chuyên trách về văn hoá. Giáo dục thẩm mỹ cho học viên đào tạo sĩ quan thực chất là góp phần hiện thực hoá mô hình nhân cách sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam. Những giá trị văn hoá thẩm mỹ quý báu của phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ trong nhân cách người cán bộ quân đội cần phải được tiếp tục tôn vinh, đồng thời khái quát bổ sung thêm những yếu tố thẩm mỹ mới trong nhân cách đẹp của người sĩ quan quân đội, cụ thể hoá (chuẩn hoá, pháp quy hoá) mô hình ấy vào mục tiêu, chương trình đào tạo của mỗi trường. Các chủ thể giáo dục ở các học viện, trường sĩ quan quân đội tác động đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan thông qua chương trình, nội dung giáo dục thẩm mỹ. Không chỉ bao gồm những nguyên lý cơ bản của mỹ học Mác Lênin; lý luận chủ nghĩa Mác Lênin, và quan điểm của Đảng ta về văn hoá nghệ thuật, mà còn được ẩn chứa ở những nội dung, yêu cầu mang tính thẩm mỹ đan xen, thâm nhập vào tất cả các môn học khác trong tổng thể chương trình giáo dục – đào tạo của nhà trường, đồng thời ẩn chứa ở những trải nghiệm thẩm mỹ thực tiễn của học viên trong mọi hoạt động, sinh hoạt, quan hệ... Sự tác động của chủ thể ở các học viện, trường sĩ quan quân đội đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan thông qua các phương thức, hình thức, biện pháp giáo dục thẩm mỹ đa dạng . Phương thức giáo dục thẩm mỹ trực tiếp là theo lĩnh vực đặc thù của từng học viện, trường sĩ quan quân đội nền tảng để phát triển ý thức thẩm mỹ. Phương thức giáo dục gián tiếp là thông qua giáo dục tổng hợp để hoà nhập, lồng ghép giáo dục cái đẹp vào tất cả các hoạt động
17 giáo dục khác, khai thác các yếu tố thẩm mỹ trong mọi mặt đời sống và hoạt động quân sự của nhà trường để định hướng thẩm mỹ cho học viên. Thông qua nhiều hình thức, biện pháp cụ thể để giáo dục thẩm mỹ. 1.2.3. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam phụ thuộc trực tiếp vào bản thân học viên Trình độ tri thức, quan điểm thẩm mỹ và lý luận thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan là cơ sở, tiền đề xuyên suốt quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ gắn với hệ thống tri thức toàn diện của họ. Sự thấu hiểu về bản chất, quy luật cái thẩm mỹ trong tự nhiên, trong đời sống xã hội, trong nghệ thuật và cái thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự theo quan điểm của mỹ học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta về văn hoá và thẩm mỹ là cơ sở hình thành nên nhu cầu thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ và khát vọng thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội phụ thuộc trực tiếp vào trình độ phát triển cảm xúc, thị hiếu thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ gắn với hoàn thiện nhân sinh quan cách mạng của họ. Tình cảm thẩm mỹ được nâng dần theo tầng bậc từ cảm xúc thẩm mỹ đến thị hiếu thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ là trục chính, cốt lõi liên kết với sự phát triển tri thức thẩm mỹ và ý chí thẩm mỹ hợp thành sự phát triển tổng thể của ý thức thẩm mỹ. Sự phát triển tình cảm thẩm mỹ còn liên kết chặt chẽ với sự phát triển tình cảm chính trị, tình cảm đạo đức… để hoàn thiện nhân sinh quan cách mạng học viên đào tạo sĩ quan một cách toàn diện, tạo tiền đề phát triển vững chắc. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội gắn với hệ động lực từ nhu cầu, mong muốn thẩm mỹ và khát vọng thẩm mỹ, gắn với ý chí quyết tâm của học viên hoàn thiện nhân cách sĩ quan quân đội. Cùng với cảm xúc và tình cảm thẩm mỹ, thì biểu tượng cao đẹp về người sĩ quan quân đội với lý tưởng chiến đấu cao đẹp trở thành nguồn gốc, động lực trực tiếp thúc đẩy khát vọng thẩm mỹ của học viên, thúc đẩy tính tích cực học tập, rèn luyện vươn tới nhân cách cao đẹp ấy. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội gắn với quá trình nhập thân, tiếp biến các giá trị văn hoá thẩm mỹ và chuyển hoá chuẩn mực nhân cách sĩ quan quân đội vào học viên đào tạo sĩ quan. Quá trình chuyển hoá giá trị, chuẩn mực thẩm mỹ của nhân cách sĩ quan quân đội cách mạng vào ý thức thẩm mỹ của học
18 viên đào tạo sĩ quan, thông qua hoạt động tự giác, tích cực, nghiêm túc học hỏi, tiếp thu, lĩnh hội, kế thừa những tri thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự để từng bước làm giàu trí tuệ, vốn tri thức thẩm mỹ của mình. Kết luận chương 1 Dưới góc độ phương pháp luận triết học mácxít, ý thức thẩm mỹ về bản chất là sự phản ánh đời sống thẩm mỹ hiện thực vào óc người. Cấu trúc của ý thức thẩm mỹ, tương tự cấu trúc của ý thức nói chung, bao gồm nhận thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm mỹ với cả hai tầng bậc là ý thức thông thường và ý thức hệ tư tưởng – lý luận khoa học. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là quá trình vận động đi lên theo quy luật khách quan, đồng thời là kết quả hoạt động tự giác có chủ đích, có kế hoạch trên cơ sở vận dụng quy luật của chủ thể giáo dục đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội, mang tính riêng của một lớp khách thể là học viên đào tạo để trở thành sĩ quan quân đội trong một môi trường sư phạm quân sự. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan tất yếu diễn ra trên cơ sở sự phát triển đời sống tinh thần xã hội nói chung và đời sống thẩm mỹ ở từng học viện, trường sĩ quan quân đội nói riêng, đồng thời là kết quả hoạt động giáo dục thẩm mỹ của các chủ thể giáo dục – đào tạo của nhà trường, song xét đến cùng phụ thuộc trực tiếp vào sự nỗ lực của bản thân học viên trong việc tiếp nhận, chuyển hoá các giá trị văn hoá thẩm mỹ thành chuẩn mực nhân cách sĩ quan quân đội. Chương 2 THỰC TRẠNG VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 2.1.1. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan trên cơ sở đời sống thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ quan Hệ thống giá trị văn hoá thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ quan quân đội về cơ bản đã tác động tích cực đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, tuy nhiên vẫn còn bộc lộ một
19 số hạn chế. Việc xây tạo những điều kiện sinh hoạt vật chất trong nhà trường ít quan tâm đến đề cao giá trị văn hoá thẩm mỹ. Thiết kế xây dựng cảnh quan, môi trường thường nghiêng về giá trị sử dụng mà chưa chú ý về mặt thẩm mỹ. Hệ thống panô, áp phích, tranh cổ động được sử dụng, song tranh biếm hoạ phê phán hành vi, thói xấu hầu như không có. Hệ thống các mối quan hệ, ứng xử văn hoá theo chuẩn mực cái đẹp ở các học viện, trường sĩ quan hiện nay về cơ bản tác động tích cực đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, song vẫn còn có những quan hệ chưa thực sự khả mỹ. Công tác quản lý, rèn luyện học viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội còn “thiên” về biện pháp hành chính quân sự mà coi nhẹ thuyết phục, cảm hoá từ chính tình cảm bên trong của mỗi chủ thể. Hệ thống các mối quan hệ, giao tiếp, ứng xử văn hoá ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay còn thiếu tính quy chuẩn theo cái đẹp. Các hoạt động của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội về cơ bản đã chú ý đến tính thẩm mỹ, nhất là các hoạt động “thuần thẩm mỹ”, nên đã tác động tốt đến phát triển ý thức thẩm mỹ, song vẫn còn nhiều hoạt động thiếu tính thẩm mỹ. Tính chất, trình độ thẩm mỹ nội dung biểu hiện và sự ảnh hưởng sâu sắc của nó đến tất cả các mặt hoạt động khác nhau của học viên chưa được chú ý, quan tâm đúng mức; chưa thường xuyên đưa yếu tố thẩm mỹ vào các hoạt động học tập, rèn luyện của học viên. Hệ thống thiết chế văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ quan quân đội về cơ bản phát huy được vai trò đối với phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, song vẫn còn bộc lộ không ít bất cập. Một số thiết chế cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động văn hoá – nghệ thuật chưa phát huy hết vai trò, chức năng, còn biểu hiện thiếu và yếu, có nơi xuống cấp, thiếu đồng bộ nên hiệu quả sử dụng thấp, hiệu quả tác động đến ý thức thẩm mỹ của học viên còn thấp. 2.1.2. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan dưới tác động của giáo dục thẩm mỹ Các chủ thể giáo dục đã phát huy được vai trò trong giáo dục thẩm mỹ theo mô hình, mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện của học viên đào tạo sĩ quan, song vẫn còn nhiều bất cập cả về năng lực giáo dục thẩm mỹ cũng như về nhận thức chưa thoả đáng đối với nhiệm vụ này. Một bộ phận cấp uỷ, chỉ huy, đoàn thanh niên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội chưa được đề cao và coi trọng đúng mức vai trò của giáo dục thẩm mỹ đối với tôn tạo vị thế và hình ảnh đẹp của người sĩ quan quân đội trong thời kỳ mới. Năng lực giáo dục thuyết phục nêu gương về
20 mặt thẩm mỹ của đội ngũ cán bộ, giáo viên còn hạn chế, có trường hợp chưa thật gương mẫu về đạo đức lối sống, hành vi ứng xử và quan hệ tốt đẹp cho học viên noi theo. Nội dung giáo dục thẩm mỹ đã được xác định trong chương trình, nội dung giáo dục đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan hiện nay, tuy nhiên việc tổ chức thực hiện còn rất nhiều khó khăn, bất cập. Hiện nay, chưa có chương trình giáo dục thẩm mỹ thống nhất trong các nhà trường quân đội. Môn Mỹ học Mác Lênin chỉ có giảng dạy ở Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 2. Nội dung, chương trình giáo dục đào tạo sĩ quan quân đội hiện nay chưa tương xứng với mô hình phát triển toàn diện nhân cách sĩ quan tương lai, thiếu tính thẩm mỹ trong các môn học và trong mọi hoạt động, sinh hoạt, quan hệ của học viên đào tạo sĩ quan. Phương thức giáo dục thẩm mỹ của các chủ thể về cơ bản đã được định hình, song việc thực hiện phương thức giáo dục đó nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan hiện nay còn rất nhiều mặt bất cập, hạn chế, có mặt trì trệ. Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục thẩm mỹ chưa thật sự hiệu quả. Nội dung thông tin còn nghèo nàn, tính định hướng tư tưởng, giá trị thẩm mỹ chưa cao. Hình thức, phương pháp tuyên truyền, định hướng, giáo dục thẩm mỹ còn đơn điệu, thiếu sức hấp dẫn, thu hút, lôi cuốn học viên vào các hoạt động thẩm mỹ, chưa kích thích được niềm say mê, tích cực tự học tập, tự rèn luyện của học viên. 2.1.3. Th ực tr ạng t ự phát tri ể n ý th ứ c th ẩ m m ỹ c ủa h ọ c viên đào t ạ o sĩ quan Học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội luôn có nhu cầu tìm đến tri thức, quan điểm và lý luận thẩm mỹ tiến bộ, nỗ lực tự trau dồi tri thức thẩm mỹ, song hoạt động tự phát triển tri thức thẩm mỹ chưa được định hướng xác đáng nên không tránh khỏi tình trạng tự phát. Trình độ về lý luận mỹ học ở học viên chưa thực sự có tính hệ thống và vững chắc Sự am hiểu về văn hoá nghệ thuật phổ biến là hạn hẹp, chưa đủ những tri thức lý luận thẩm mỹ cần thiết để chuyển hoá thành niềm tin, ước mơ, lý tưởng thẩm mỹ; quan điểm thẩm mỹ tuy được định hình nhưng chủ yếu mới nhấn mạnh khía cạnh chính trị giai cấp mà chưa thực sự coi trọng khía cạnh văn hoá nhân văn... Việc tự nâng cao tình cảm thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan hiện nay về cơ bản là đúng hướng và đạt được kết quả nhất định, song vẫn còn có biểu hiện của sự tự phát, tuỳ tiện nên chưa đạt