Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Huy động vốn nguồn lực cộng đồng chăm sóc dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi dân tộc Sán Chay tại Thái Nguyên

Chia sẻ: Vinh Le | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án mô tả trình trạng suy dinh dưỡng và nguồn lực cộng đồng trong chăm sóc dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi dân tộc Sán Chay tại Thái Nguyên; Đánh giá hiệu quả giải pháp huy động cộng đồng cải thiện tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi dân tộc Sán Chay. Mời các bạn cùng tham khảo luận án để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Huy động vốn nguồn lực cộng đồng chăm sóc dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi dân tộc Sán Chay tại Thái Nguyên

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé y tÕ ViÖn vÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng ------------------------ZY----------------------- nguyÔn minh tuÊn Huy ®éng nguån lùc céng ®ång ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc s¸n chay t¹i Th¸i Nguyªn Chuyªn ngµnh: Dinh d−ìng vµ tiÕt chÕ M· sè: 62.72.73.10 tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ y häc Hμ néi – 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. Hoµng Kh¶i LËp 2. GS.TS. Lª Ngäc B¶o Ph¶n biÖn 1: GS.TS. NguyÔn C«ng KhÈn Côc An toµn vÖ sinh thùc phÈm Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Ph¹m Duy T−êng Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. Lª B¹ch Mai ViÖn Dinh d−ìng LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc häp t¹i ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng vµo håi 14 giê ngµy 01 th¸ng 02 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn Quèc gia Th− viÖn ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng Th− viÖn Tr−êng §¹i häc Y D−îc Th¸i Nguyªn
danh môc c«ng tr×nh khoa häc ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn ®Ò tμi luËn ¸n 1. NguyÔn Minh TuÊn, Hoµng Kh¶i LËp, Lª Ngäc B¶o (2008), “Thùc hµnh nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i hai x· miÒn nói, huyÖn Phó L−¬ng, tØnh Th¸i Nguyªn n¨m 2006”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 618+619(9), tr. 36-38. 2. NguyÔn Minh TuÊn, Hoµng Kh¶i LËp (2008), “Thùc tr¹ng nguån lùc céng ®ång trong ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i hai x· miÒn nói tØnh Th¸i Nguyªn”, T¹p chÝ Y häc ViÖt Nam, 351(2), tr. 245-251. 3. NguyÔn Minh TuÊn, Hoµng Kh¶i LËp, Lª Ngäc B¶o (2009), “HiÖu qu¶ gi¶i ph¸p huy ®éng céng ®ång ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay huyÖn Phó L−¬ng, tØnh Th¸i Nguyªn”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 651(3), tr. 37-40.
1 §Æt vÊn ®Ò Cho ®Õn nay, suy dinh d−ìng (SDD) trÎ em d−íi 5 tuæi vÉn lµ vÊn ®Ò søc khoÎ céng ®ång ë nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam. Vµo thêi ®iÓm n¨m 2006, khi nghiªn cøu nµy ®−îc tiÕn hµnh, tû lÖ SDD trÎ em ViÖt Nam ë møc cao theo ph©n lo¹i cña WHO (23,4%). NhiÒu chuyªn gia dinh d−ìng ®· nhËn ®Þnh viÖc gi¶m SDD trÎ em vÉn tiÕp tôc lµ môc tiªu quan träng hµng ®Çu ë ViÖt Nam Ýt nhÊt cho ®Õn n¨m 2020. §èi víi c¸c vïng d©n téc thiÓu sè, bªn c¹nh nh÷ng thiÕu thèn vÒ vËt chÊt th× thùc hµnh nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ cã t¸c ®éng râ rÖt ®Õn t×nh tr¹ng SDD. Nguyªn nh©n lµ do ¶nh h−ëng cña tËp qu¸n ¨n uèng, sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ dinh d−ìng vµ nh÷ng kiªng kÞ mang tÝnh tÝn ng−ìng cßn phæ biÕn ë nhiÒu d©n téc. V× vËy tû lÖ SDD trÎ em ë mét sè d©n téc, trong ®ã cã d©n téc S¸n Chay, ®ang ë møc rÊt cao. ChiÕn l−îc phßng chèng SDD trÎ em giai ®o¹n 2006-2010 ®· ®Ò ra môc tiªu “®Õn n¨m 2010, gi¶m tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n trªn c¶ n−íc xuèng d−íi 20%, thanh to¸n tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n trªn 30% ë tÊt c¶ c¸c tØnh vµ vïng sinh th¸i”. Nh− vËy, t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng can thiÖp cho nh÷ng vïng cã tû lÖ SDD cao nh− khu vùc miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè lµ rÊt cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, chØ víi nguån lùc cña nhµ n−íc cã thÓ ch−a ®ñ, cÇn huy ®éng céng ®ång tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng, gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d©n téc thiÓu sè. V× vËy, ®Ò tµi ®−îc tiÕn hµnh víi môc tiªu: 1. M« t¶ t×nh tr¹ng SDD vµ nguån lùc céng ®ång trong ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn. 2. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ gi¶i ph¸p huy ®éng céng ®ång c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay.
2 Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n §Ò tµi luËn ¸n ®· x¸c ®Þnh ®−îc t×nh tr¹ng SDD ë trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn cßn cao. Huy ®éng cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc céng ®ång ®Ó phßng chèng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi. Sù huy ®éng nguån lùc ®· ®−îc thùc hiÖn cô thÓ, lu©n phiªn t¹i hé gia ®×nh, tËn dông ®−îc nguån lùc vËt chÊt cña gia ®×nh (thùc phÈm, vËt dông, c«ng lao ®éng) d−íi d¹ng c¸c “b÷a ¨n thÞ ph¹m”, phï hîp víi tËp qu¸n cña d©n téc S¸n Chay. øng dông vµ ph¸t triÓn mét sè ph−¬ng ph¸p míi trong nghiªn cøu dinh d−ìng: ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc dinh d−ìng th«ng qua “b÷a ¨n thÞ ph¹m”, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra KPC (kiÕn thøc, thùc hµnh vµ ®é bao phñ), ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ b÷a ¨n bæ sung víi 8 nhãm thùc phÈm. cÊu tróc cña luËn ¸n PhÇn chÝnh cña luËn ¸n dµi 135 trang, bao gåm c¸c phÇn sau: §Æt vÊn ®Ò: 3 trang Ch−¬ng 1- Tæng quan: 32 trang Ch−¬ng 2 - §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: 25 trang Ch−¬ng 3- KÕt qu¶ nghiªn cøu: 42 trang Ch−¬ng 4- Bµn luËn: 30 trang KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ: 3 trang Danh môc c¸c bµi b¸o ®· c«ng bè 1 trang vµ danh môc 161 tµi liÖu tham kh¶o, trong ®ã cã 111 tµi liÖu tiÕng ViÖt vµ 50 tµi liÖu tiÕng Anh. LuËn ¸n cã 37 b¶ng vµ 14 h×nh. PhÇn phô lôc gåm 19 phô lôc dµi 55 trang.
3 Ch−¬ng 1: Tæng quan 1.1. D©n téc S¸n Chay trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam S¸n Chay lµ d©n téc thuéc hÖ ng«n ng÷ hÖ Tµy - Th¸i, cã nguån gèc tõ Trung Quèc di c− sang ViÖt Nam vµo ®êi nhµ Minh, c¸ch ®©y kho¶ng 400 ®Õn 500 n¨m. Qui m« d©n sè cña d©n téc S¸n Chay ®øng thø 13 trong sè 54 d©n téc cña c¶ n−íc víi sè d©n 147.315 ng−êi. Ng−êi S¸n Chay th−êng ®Þnh c− ë nh÷ng vïng ®åi nói thÊp, tiÕp gi¸p gi÷a ®ång b»ng vµ miÒn nói t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng thuéc c¸c tØnh n»m ë phÝa §«ng-Nam cña khu vùc §«ng B¾c nh− L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh, B¾c Giang vµ quÇn tô t¹i Th¸i Nguyªn vµ Tuyªn Quang. Khi nghiªn cøu vÒ d©n téc S¸n Chay, c¸c nhµ d©n téc häc ®Òu cho r»ng Th¸i Nguyªn lµ ®Þa ph−¬ng cã mËt ®é ng−êi S¸n Chay sèng t−¬ng ®èi tËp trung vµ cßn gi÷ ®−îc b¶n s¾c v¨n ho¸ cña téc ng−êi. Hä sèng ë nhµ sµn gÇn gièng víi nhµ sµn cña ng−êi Tµy. NhiÒu tËp qu¸n sinh ®Î, ch¨m sãc vµ nu«i d¹y trÎ vÉn thÞnh hµnh trong ®êi sèng th−êng nhËt cña hä nh− tôc cóng mô, lÔ ®Æt tªn vµ nh÷ng kiªng kÞ mang tÝnh t©m linh kh¸c. 1.2. SDD trÎ em d−íi 5 tuæi - mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång ë khu vùc miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè Trong nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam ®−îc WHO ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã sù tiÕn bé hµng ®Çu trong c«ng cuéc gi¶m SDD trÎ em. Tuy nhiªn tû lÖ SDD cßn cao vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng sinh th¸i, trong ®ã trÎ em khu vùc miÒn nói, ®Æc biÖt lµ trÎ em d©n téc thiÓu sè cã tû lÖ SDD cao h¬n sè liÖu trung b×nh toµn quèc. Tæng quan vÒ tû lÖ SDD trÎ em d©n téc thiÓu sè ®· cho thÊy tû lÖ SDD trÎ em c¸c d©n téc thiÓu sè cßn ë møc rÊt cao, cao h¬n so víi trÎ em ng−êi Kinh cïng khu vùc. HÇu hÕt c¸c nghiªn cøu ®Òu gép chung nhiÒu d©n téc ®Ó m« t¶, rÊt Ýt nghiªn cøu ph©n tÝch riªng vÒ mét d©n téc cô thÓ ë khu vùc miÒn nói. Mét sè d©n téc ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu vÒ SDD lµ d©n téc Tµy (44,9%), Nïng (54,5%), M«ng (53,7%), Dao (42,6%) vµ S¸n D×u (52,2%). §èi víi d©n téc S¸n Chay, ch−a cã nghiªn cøu nµo ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ, mµ ®©y l¹i lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn d©n téc cÇn ®−îc quan t©m trong chÝnh s¸ch d©n téc cña tØnh Th¸i Nguyªn. 1.3. Mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi khu vùc miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè Nguyªn nh©n vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn SDD ®· ®−îc nghiªn cøu t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ. Qua ®ã cã thÓ thÊy, t¸c ®éng cña yÕu tè ®ãi nghÌo vµ bÖnh tËt phÇn nµo ®· ®−îc kiÓm so¸t bëi sù t¨ng tr−ëng vÒ kinh tÕ vµ c¸c dÞch vô y tÕ. Trong khi ®ã yÕu tè ch¨m sãc trÎ ch−a ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ do ¶nh h−ëng bëi thãi quen ¨n uèng, tËp qu¸n kiªng kÞ vµ sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ dinh d−ìng cña ng−êi mÑ ë khu vùc vïng s©u, vïng xa, vïng d©n téc thiÓu sè. Ch¨m sãc dinh d−ìng ®óng kh«ng chØ dùa vµo khoa häc dinh d−ìng vÒ nhu cÇu ph¸t triÓn cña trÎ mét c¸ch tèi −u mµ cÇn cã sù chÊp nhËn cao cña céng ®ång, phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n còng nh− thãi quen ¨n uèng cña tõng ®Þa ph−¬ng, tõng d©n téc. 1.4. Phßng chèng SDD trÎ em khu vùc miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè
4 §èi víi khu vùc miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè c¸c ho¹t ®éng phßng chèng SDD trÎ em n»m trong bèi c¶nh chung cña ch−¬ng tr×nh dinh d−ìng quèc gia, cßn rÊt Ýt can thiÖp ®Æc thï cho khu vùc nµy. Trong suèt mét thêi gian dµi, viÖc ¸p dông cïng mét gi¶i ph¸p phßng chèng SDD nh− nhau cho miÒn nói còng nh− ®ång b»ng, n«ng th«n còng nh− thµnh thÞ tá ra kh«ng thÝch hîp. V× vËy tõ n¨m 2006, chiÕn l−îc −u tiªn ®Æc thï ®· ®−îc chó träng th«ng qua bæ sung ®a vi chÊt cho phô n÷ mang thai, bæ sung vitamin A liÒu cao, bæ sung Vita-Pro cho trÎ em... Tæng quan vÒ c¸c gi¶i ph¸p phßng chèng SDD cho thÊy, can thiÖp dùa vµo céng ®ång vµ hé gia ®×nh lµ gi¶i ph¸p mang l¹i hiÖu qu¶ bÒn v÷ng ®èi víi SDD trÎ em. Nghiªn cøu huy ®éng céng ®ång ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d©n téc S¸n Chay phï hîp víi chØ ®¹o cña §¶ng, Nhµ n−íc vÒ x· héi ho¸ ho¹t ®éng phßng chèng SDD trÎ em, ®Ó chÝnh céng ®ång cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Ch−¬ng 2: §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu Nghiªn cøu sö dông ph−¬ng ph¸p: m« t¶ c¾t ngang vµ nghiªn cøu can thiÖp tr−íc sau cã ®èi chøng, theo dâi däc. Giai ®o¹n 1: §iÒu tra c¾t ngang tr−íc can thiÖp b»ng nghiªn cøu ®Þnh l−îng kÕt hîp ®Þnh tÝnh ®Ó m« t¶ thùc tr¹ng SDD vµ c¸c nguån lùc trong ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi. Giai ®o¹n 2: TiÕn hµnh can thiÖp vµ so s¸nh víi x· ®èi chøng. X· can thiÖp (Phó §«): thö nghiÖm c¸c gi¶i ph¸p huy ®éng céng ®ång ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay nh− ®µo t¹o n©ng cao n¨ng lùc céng t¸c viªn (CTV) dinh d−ìng ng−êi S¸n Chay; ®a d¹ng ho¸, ®a ph−¬ng ho¸ truyÒn th«ng dinh d−ìng cã sù tham gia cña céng ®ång; h−íng dÉn thùc hµnh chÕ biÕn b÷a ¨n bæ sung lu©n phiªn t¹i hé gia ®×nh b»ng thùc phÈm s½n cã ë ®Þa ph−¬ng. X· ®èi chøng (Yªn L¹c): ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi theo ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ dinh d−ìng th−êng niªn. 2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu: Céng ®ång d©n téc S¸n Chay t¹i 2 x· Phó §« vµ Yªn L¹c, huyÖn Phó L−¬ng, tØnh Th¸i Nguyªn. 2.3. §èi t−îng nghiªn cøu §èi t−îng ®Ých: TrÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay, ng−êi mÑ cã con d−íi 5 tuæi, CTV dinh d−ìng vµ c¸c hé gia ®×nh S¸n Chay. §èi t−îng phô trî: ChÝnh quyÒn, tæ chøc ®oµn thÓ, y tÕ x· vµ sinh viªn y khoa. Tµi liÖu liªn quan ®Õn ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i ®Þa ph−¬ng tõ n¨m 2006 ®Õn n¨m 2008: UBND, tr¹m y tÕ x·. 2.4. Thêi gian nghiªn cøu Tõ 10/2006 ®Õn 4/2008, thêi gian can thiÖp 18 th¸ng. 2.5. Cì mÉu vµ kü thuËt chän mÉu 2.5.1. Cì mÉu m« t¶
5 z12−α / 2 p (1 − p ) 1,96 2 x 0,504 x (1 − 0,504 ) n= = = 385 d2 0,05 2 Chän toµn bé sè ng−êi mÑ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay ë 2 x· Phó §« vµ Yªn L¹c dùa trªn sæ theo dâi søc khoÎ trÎ em cña tr¹m y tÕ x·, lo¹i trõ ®èi t−îng kh«ng ph¶i d©n téc S¸n Chay. 2.5.2. Cì mÉu can thiÖp n= (Z 1− α/2 2P(1 − P) + Z1− β P1 (1 − P1 ) + P2 (1 − P2 ) ) 2 (P1 − P2 )2 Chän 14 xãm thuÇn nhÊt d©n téc S¸n Chay víi toµn bé ng−êi mÑ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi ®· ®−îc kh¶o s¸t trong giai ®o¹n 1 ®Ó can thiÖp. 2.5.3. Cì mÉu ®iÒu tra CTV dinh d−ìng: MÉu toµn bé. 2.5.4. Cì mÉu nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: 2 cuéc th¶o luËn nhãm víi ng−êi mÑ cã con d−íi 5 tuæi vµ víi c¸n bé ®Þa ph−¬ng; 2 cuéc pháng vÊn s©u víi c¸n bé chuyªn tr¸ch dinh d−ìng vµ tr¹m tr−ëng tr¹m y tÕ x·. 2.6. Nh÷ng ph¹m trï ng«n ng÷ chuyªn ngµnh míi ®−îc ¸p dông vµ c¸ch thÓ hiÖn trong luËn ¸n 2.6.1. B÷a ¨n thÞ ph¹m: ThÞ ph¹m lµ tõ H¸n - ViÖt cæ, “thÞ” tøc lµ cho ng−êi ta biÕt, “ph¹m” lµ khu«n mÉu, hay nãi c¸ch kh¸c lµ lµm mÉu cho ng−êi ta lµm theo. Trong luËn ¸n, “b÷a ¨n thÞ ph¹m” ®−îc ¸p dông víi nghÜa më réng h¬n, cô thÓ: ng−êi tham dù kh«ng chØ ®−îc biÕt mµ cßn ®−îc trao ®æi, tù nguyÖn ®ãng gãp vËt t− nguyªn liÖu, cïng tham gia chÕ biÕn vµ nÕm thö s¶n phÈm. B÷a ¨n thÞ ph¹m ®−îc tæ chøc t¹i céng ®ång, t¹i c¸c gia ®×nh cã con d−íi 5 tuæi mét c¸ch tù nguyÖn lu©n phiªn theo chu kú. TrÎ em d−íi 5 tuæi ®−îc ¨n vµ h−ëng lîi tõ b÷a ¨n nµy. B÷a ¨n cã ®Þnh h−íng tõ 300- 350 kcal, tû lÖ n¨ng l−îng do protein cung cÊp tõ 12%-14% vµ ®−îc chÕ biÕn b»ng nhiÒu lo¹i thùc phÈm víi sè l−îng thÝch hîp nh− vÝ dô d−íi ®©y: B¶ng 2.1. Gi¸ trÞ dinh d−ìng trong “b÷a ¨n thÞ ph¹m” cho mét trÎ Thùc phÈm Sè Protein Lipid Glucid N¨ng l−îng l−îng (g) (g) (g) (kcal) G¹o tÎ (g) 50 3,95 0,5 38,1 172,0 ThÞt lîn (g) 20 3,8 1,4 0 27,8 Rau ngãt (g) 20 1,06 0 0,68 7,0 Mì (g) 10 0 9,96 0 89,6 N−íc m¾m (ml) 10 0,71 0 0 2,8 §u ®ñ (g) 100 1,0 0 7,7 35,0 Tæng céng 10,52 11,86 46,48 334,2 Tû lÖ gi÷a c¸c chÊt sinh 12,6 31,9 55,5 100,0 n¨ng l−îng (%) *Ghi chó: Thùc phÈm cã thÓ thay ®æi víi sè l−îng t−¬ng ®−¬ng tïy vµo tÝnh s½n cã 2.6.2. Ph−¬ng ph¸p KPC: KPC lµ tõ viÕt t¾t tiÕng Anh cña Knowledge - Practice - Coverage cã nghÜa lµ kiÕn thøc, thùc hµnh, ®é bao phñ. Ph−¬ng ph¸p nµy do tr−êng
6 §¹i häc Johns Hopkins x©y dùng theo yªu cÇu cña USAID. Môc ®Ých cña ph−¬ng ph¸p lµ cung cÊp mét c«ng cô ®¸nh gi¸ ®−îc chuÈn ho¸ ngay tõ ®Çu vÒ nh÷ng chØ tiªu chÝnh trong thùc hµnh vµ ®é bao phñ. KPC 2000+ ®−îc chØnh söa vµ bæ sung, bao gåm 15 phÇn liªn quan ®Õn ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em. LuËn ¸n nµy ®· ¸p dông phÇn 2 vµ phÇn 4b trong ®iÒu tra KPC 2006 vÒ nu«i con b»ng s÷a mÑ, nu«i d−ìng trÎ nhá vµ ch¨m sãc trÎ bÖnh. §ång thêi bæ sung mét sè c©u hái vÒ kiÕn thøc nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ d−íi 5 tuæi dùa trªn khuyÕn nghÞ cña WHO vµ ViÖn Dinh d−ìng Quèc gia. 2.6.3. §a d¹ng b÷a ¨n víi 8 nhãm thùc phÈm: §a d¹ng b÷a ¨n ®−îc ®Þnh nghÜa lµ sè nhãm thùc phÈm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau ®−îc tiªu thô trong mét kho¶ng thêi gian (h«m qua, tuÇn tr−íc...). Trong luËn ¸n, chØ sè ®a d¹ng b÷a ¨n ®−îc tÝnh lµ sè nhãm thùc phÈm mµ trÎ ¨n ®−îc trong 24 giê qua. NÕu cã sù bÊt th−êng trong c¸c b÷a ¨n ngµy h«m qua nh−: trÎ kh«ng ¨n ë nhµ, ¨n tiÖc, trÎ èm bá ¨n... th× thu thËp sè liÖu b÷a ¨n cña ngµy h«m tr−íc n÷a. Sù ®a d¹ng b÷a ¨n ®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn 8 nhãm thùc phÈm: 1) thøc ¨n lµm tõ ngò cèc, c¸c chÊt bét, 2) c¸c lo¹i h¹t: ®Ëu, l¹c, 3) c¸c lo¹i b¬, s÷a, pho m¸t, 4) thÞt c¸, thuû h¶i s¶n c¸c lo¹i, 5) trøng, 6) Rau qu¶ giÇu vitamin A, 7) rau qu¶ c¸c lo¹i kh¸c, 8) dÇu mì, chÊt bÐo kh¸c. §iÓm ®a d¹ng b÷a ¨n t−¬ng øng víi sè nhãm thùc phÈm mµ trÎ ¨n ®−îc. TrÎ chØ cÇn ¨n bÊt cø mét lo¹i thùc phÈm nµo trong mçi nhãm, kh«ng kÓ sè l−îng nhiÒu hay Ýt, còng ®−îc tÝnh lµ cã sö dông nhãm thùc phÈm ®ã, trõ tr−êng hîp thùc phÈm nµy chØ ®−îc sö dông nh− ®å gia vÞ. 2.7. ChØ tiªu nghiªn cøu, ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ ®¸nh gi¸ 2.7.1. Nguån lùc trong ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em: Håi cøu sè liÖu vµ so s¸nh víi chuÈn quèc gia vÒ y tÕ c¬ së kÕt hîp víi nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm, quan s¸t. 2.7.2. T×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi: §o nh©n tr¾c vµ so s¸nh víi quÇn thÓ tham chiÕu NCHS. 2.6.3. N¨ng lùc cña CTV dinh d−ìng: Pháng vÊn b»ng bé c©u hái tù ®iÒn vµ cho ®iÓm ®¸nh gi¸. 2.7.4. KiÕn thøc vµ thùc hµnh nu«i d−ìng trÎ cña ng−êi mÑ: pháng vÊn trùc tiÕp b»ng ph−¬ng ph¸p KPC vµ ®¸nh gi¸ b»ng nh÷ng chØ tiªu theo h−íng dÉn ph©n tÝch KPC kÌm theo. 2.8. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu: Sè liÖu nh©n tr¾c ®−îc xö lý b»ng phÇn mÒm Epinut vµ chuyÓn sang ph©n tÝch b»ng SPSS 13.0 víi c¸c thuËt to¸n thèng kª y häc. Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. T×nh tr¹ng dinh d−ìng vµ ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay tr−íc can thiÖp B¶ng 3.2. Tû lÖ SDD trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay ThÓ SDD Sè l−îng (n = 458) Tû lÖ % ThÓ nhÑ c©n 187 40,8 §é I 155 33,8
7 §é II 28 6,1 §é III 4 0,9 ThÓ thÊp cßi 200 43,7 §é I 133 29,1 §é II 67 14,6 ThÓ gÇy cßm 45 9,8 B¶ng 3.2 cho thÊy tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay ë møc cao vµ rÊt cao so víi ng−ìng ph©n lo¹i møc ®é SDD cña WHO: SDD nhÑ c©n 40,8%, thÊp cßi 43,7%, gÇy cßm 9,8%. Pháng vÊn ng−êi mÑ t¹i 2 x· Phó §« vµ Yªn L¹c, kÕt qu¶ cho thÊy: trong sè 458 ng−êi mÑ S¸n Chay cã 27,5% tr¶ lêi ®óng c¸c c©u hái vÒ kiÕn thøc nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc khi trÎ khoÎ m¹nh còng nh− khi m¾c bÖnh. Tû lÖ ng−êi mÑ cã kiÕn thøc ch−a tèt chiÕm 72,5%. HÇu hÕt ng−êi mÑ nu«i con dùa trªn kinh nghiÖm b¶n th©n hoÆc theo phong tôc mµ «ng bµ, cha mÑ truyÒn ®¹t l¹i. Ng−êi mÑ th−êng quan niÖm ®Ó trÎ ph¸t triÓn mét c¸ch tù nhiªn, trÎ tr«ng nhá bÐ lµ do “t¹ng ng−êi nã thÕ”. Tû lÖ bó mÑ hoµn toµn trong 6 th¸ng ®Çu lµ 12,2%. §a sè (94,1%) trÎ ¨n bæ sung (ABS) ë ®é tuæi 4-6 th¸ng vµ ®Õn 6-9 th¸ng tuæi th× 100% sè trÎ ®· ®−îc ABS. Sè lÇn tèi thiÓu ®−îc ¨n thøc ABS theo khuyÕn nghÞ trung b×nh lµ 36,7%. NhiÒu ng−êi mÑ cßn quan niÖm chØ cã trøng (phÇn lßng ®á), thÞt vµ x−¬ng hÇm míi lµ chÊt ®¹m vµ cã thÓ tËp cho trÎ ¨n “bÊt cø thøc ¨n nµo mµ ng−êi lín ¨n ®−îc nh−ng nÊu nhõ h¬n”, th−êng b¾t ®Çu sím tr−íc 4 th¸ng tuæi (56,3%). Tû lÖ trÎ tiÕp tôc ®−îc bó mÑ gi¶m dÇn, ®Õn 18-24 th¸ng tuæi cßn 39,0% sè trÎ hiÖn ®ang ®−îc bó mÑ víi quan niÖm “cã cai s÷a th× trÎ míi ¨n thøc ¨n kh¸c ®−îc”. Ng−êi mÑ S¸n Chay cã nhiÒu kinh nghiÖm ch÷a bÖnh b»ng thuèc nam, song ph¶i tu©n thñ mét sè kiªng kÞ trong ¨n uèng (52,5%). ChØ tiªu tæng hîp theo c¸ch ®¸nh gi¸ KPC vÒ thùc hµnh nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ tèt lµ 22,3%. 3.2. Thùc tr¹ng nguån lùc vÒ ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i x· Phó §« tr−íc can thiÖp Nh©n lùc: X· Phó §« cã 5430 nh©n khÈu, tr¹m y tÕ ®−îc biªn chÕ 6 c¸n bé, ®ñ theo qui ®Þnh. C¸n bé ng−êi S¸n Chay chiÕm 50%, cã 2 b¸c sÜ vµ 1 y sÜ s¶n nhi phô tr¸ch vÒ dinh d−ìng trªn ®Þa bµn. B¶ng 3.9. Sè l−îng vµ n¨ng lùc CTV dinh d−ìng x· Phó §« n¨m 2006 CTV dinh d−ìng Sè l−îng Tû lÖ % Sè CTV/ sè th«n b¶n 14/25 56,0 Tr×nh ®é v¨n ho¸ TiÓu häc 1 7,1 Trung häc c¬ së 13 92,9 Trung häc phæ th«ng 0 0,0 D©n téc Kinh 5 35,7 S¸n Chay 9 64,3 N¨ng lùc CSSK trÎ em Tèt 3 21,4
8 Trung b×nh 5 35,7 KÐm 6 42,9 B¶ng 3.9 cho thÊy, sè l−îng CTV dinh d−ìng cßn thiÕu, 5 xãm ng−êi S¸n Chay ch−a cã CTV dinh d−ìng, trong ®ã 42,9% CTV ch−a ®ñ n¨ng lùc trong ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em. KÕt qu¶ pháng vÊn s©u tr¹m tr−ëng tr¹m y tÕ x· cho thÊy viÖc duy tr× ®éi ngò CTV rÊt khã kh¨n víi 3 lý do: kh«ng tuyÓn ®−îc ng−êi cã ®ñ tr×nh ®é v¨n ho¸ theo yªu cÇu c«ng viÖc, møc phô cÊp thÊp, CTV dinh d−ìng bá viÖc sau khi ®µo t¹o. Ho¹t ®éng truyÒn th«ng dinh d−ìng cßn thô ®éng. Thùc hµnh dinh d−ìng 2 lÇn/n¨m lµ qu¸ Ýt, tËp trung qu¸ ®«ng ng−êi ë 1 ®iÓm nªn ch−a cã hiÖu qu¶. VÒ vËt lùc: trang bÞ thiÕt yÕu cho ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em ®Òu thiÕu nghiªm träng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dông cô th−êng xuyªn sö dông nh− c©n, th−íc ®o chiÒu cao, th−íc ®o chiÒu dµi n»m. Trung b×nh 3 CTV dïng chung 1 chiÕc c©n trÎ em, 1 bé dông cô nÊu ¨n thùc hµnh dinh d−ìng chung cho c¶ x·, mét sè ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng tuy cã nh−ng ®· cò vµ h− háng. B¶ng 3.10. Nguån kinh phÝ cho ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em x· Phó §« n¨m 2006 Nguån cÊp Kho¶n chi T Néi dung Sè tiÒn Néi dung Sè tiÒn T (®) (®) 1 Kinh phÝ 2.670.0 Chi cho THDD 550.000 cña Ch−¬ng 00 Chi cho TTDD 200.000 tr×nh môc Chi cho CTV 1.680.0 tiªu Quèc DD 00 gia vÒ DD Chi cho chuyªn 240.000 tr¸ch 2 Nguån 5.000.0 Chi duy tr× ho¹t 5.000.0 ng©n s¸ch 00 ®éng vµ b¶o 00 nhµ n−íc d−ìng c¬ së y cho ho¹t tÕ (®iÖn, n−íc, ®éng söa ch÷a nhá...) chuyªn m«n 3 Nguån thu 4.930.0 Chi phóc lîi 4.930.0 tõ c¸c dÞch 00 cho c¸n bé 00 vô y tÕ, tr¹m y tÕ quÇy thuèc cña tr¹m 4 Hç trî cña 0 - 0 chÝnh quyÒn cÊp x· Ghi chó: DD (dinh d−ìng), THDD (thùc hµnh dinh d−ìng), TTDD (truyÒn th«ng dinh d−ìng)
9 C¸c kho¶n chi cho ch¨m sãc dinh d−ìng ë x· chñ yÕu dùa vµo nguån cÊp cña ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ dinh d−ìng. Ngoµi ra, tr¹m y tÕ x· cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c tõ nguån ng©n s¸ch nhµ n−íc, tõ dÞch vô y tÕ nh−ng ch−a ®−îc huy ®éng cho c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em. B×nh qu©n kinh phÝ cho 1 trÎ/ n¨m lµ 6.625 ®ång nh−ng trªn thùc tÕ ng−êi mÑ vµ trÎ em chØ ®−îc h−ëng lîi tõ kho¶n chi thùc hµnh dinh d−ìng lµ 550.000 ®ång/ n¨m, b×nh qu©n cho 1 trÎ lµ 1.365 ®ång, sè tiÒn lµ qu¸ nhá. Kinh phÝ chi trùc tiÕp cho ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng (THDD, TTDD) chØ chiÕm 28,1% tæng kinh phÝ, nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi kinh phÝ ®Ó duy tr× bé m¸y (71,9% tæng kinh phÝ chi cho CTV vµ chuyªn tr¸ch dinh d−ìng). VÒ nguån thùc phÈm: kÕt qu¶ th¶o luËn nhãm vµ quan s¸t cho thÊy, tÊt c¶ c¸c hé trong 14 xãm d©n téc S¸n Chay ®Òu tù tóc ®−îc l−¬ng thùc vµ rau qu¶ tõ nu«i trång vµ khai th¸c tù nhiªn. Nhµ nµo còng cã v−ên rau víi c¸c lo¹i rau nh− rau c¶i, rau ngãt, bÇu, bÝ ng«... vµ mét vµi c©y ¨n qu¶ nh− chuèi, ®u ®ñ, na, v¶i, xoµi. Bªn c¹nh ®ã, ng−êi d©n cßn ch¨n nu«i lîn, gµ vµ lîi dông c¸c khe tù nhiªn gi÷a c¸c qu¶ ®åi ®Ó c¶i t¹o thµnh ao th¶ c¸ cung cÊp thùc phÈm cho b÷a ¨n gia ®×nh vµ ®em b¸n ®Ó t¨ng thu nhËp. 3.3. HiÖu qu¶ can thiÖp huy ®éng céng ®ång c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay B¶ng 3.14. KÕt qu¶ ®µo t¹o theo nhãm néi dung chuyªn m«n vÒ ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em cho ng−êi mÑ S¸n Chay (n = 237) Néi dung truyÒn th«ng Sè l−ît ng−êi mÑ B×nh qu©n sè l−ît/ 1 tham dù ng−êi mÑ Nu«i con b»ng s÷a mÑ 664 2,8 ¨n bæ sung hîp lý 830 3,5 Nu«i d¹y trÎ tèt 403 1,7 Ch¨m sãc søc khoÎ tèt 427 1,8 Ch¨m sãc khi trÎ bÞ tiªu ch¶y 569 2,4 Ch¨m sãc khi trÎ bÞ NKHH 545 2,3 TÊt c¶ néi dung truyÒn th«ng 3437 14,5 6 chñ ®Ò ®−îc liÖt kª trong b¶ng ®Òu ®−îc ng−êi mÑ hÕt søc quan t©m víi tæng sè l−ît ng−êi mÑ tham dù lµ 3437 l−ît. Trong ®ã, néi dung ABS hîp lý ®−îc ®«ng ®¶o ng−êi mÑ tham gia, trung b×nh mçi ng−êi mÑ dù 3,5 l−ît, chñ ®Ò cã sù tham gia Ýt nhÊt còng ®¹t 1,7 l−ît/ 1 ng−êi mÑ (vÒ nu«i d¹y trÎ tèt ). B¶ng 3.15. KÕt qu¶ thùc hµnh thÞ ph¹m vÒ ¨n bæ sung víi c¸c nguyªn liÖu kh¸c nhau trong 18 th¸ng can thiÖp Thøc ¨n bæ sung Sè buæi Sè l−ît ng−êi B×nh qu©n sè l−ît/ 1 thùc hµnh tham dù ng−êi mÑ vµ trÎ (n = 237) Bét / ch¸o trøng 45 640 2,7 Bét / ch¸o thÞt 54 735 3,1
10 Bét / ch¸o c¸ 32 521 2,2 Bét/ ch¸o cua 26 379 1,6 Bét/ ch¸o t«m 21 308 1,3 Bét / ch¸o ®Ëu phô 19 332 1,4 Bét / ch¸o gan 16 213 0,9 Bét/ ch¸o bÝ ®á 13 166 0,7 Bét / ch¸o l¹c 9 142 0,6 Tæng céng 235 3436 14,5 Ghi chó: Mçi buæi thùc hµnh nÊu c¶ bét vµ ch¸o víi nguyªn liÖu nh− nhau Lo¹i thøc ¨n bæ sung ®−îc ng−êi mÑ thùc hµnh nhiÒu lÇn vµ cã sè trÎ tham dù ®«ng nhÊt lµ bét/ ch¸o thÞt, trøng, c¸, phô thuéc vµo sù s½n cã cña thùc phÈm vµ sù phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ng−êi mÑ. TÝnh trung b×nh mçi ng−êi mÑ ®−îc tham gia thùc hµnh 14,5 l−ît c¸ch chÕ biÕn b÷a ABS víi c¸c nguyªn liÖu kh¸c nhau. C¸c buæi thùc hµnh “b÷a ¨n thÞ ph¹m” ®−îc tæ chøc lu©n phiªn gi÷a c¸c hé gia ®×nh cã con d−íi 5 tuæi. Gia ®×nh ®øng ra tæ chøc sÏ cung cÊp toµn bé c¸c thùc phÈm thuéc nhãm l−¬ng thùc, rau qu¶ vµ dÇu mì cã s½n t¹i gia ®×nh, trõ nhãm thøc ¨n cung cÊp chÊt ®¹m ®−îc mua b»ng kinh phÝ hç trî cña ®Ò tµi. Nh÷ng hé gia ®×nh cßn l¹i cã thÓ ®ãng gãp thªm c¸c lo¹i thùc phÈm kh¸c tuú theo kh¶ n¨ng vµ sù s½n cã cña gia ®×nh. B¶ng 3.16. Sè l−îng thùc phÈm do c¸c hé gia ®×nh S¸n Chay ®ãng gãp trong 18 th¸ng t¹i x· can thiÖp (237 hé) Thùc phÈm ®ãng gãp cña gia ®×nh Träng l−îng G¹o (kg) 171,8 Rau c¸c lo¹i (kg) 68,7 DÇu mì (lÝt) 34,4 N−íc m¾m (lÝt) 34,4 Qu¶ chÝn (kg) 343,6 Tæng céng (kg) 652,9 C¸c hé gia ®×nh S¸n Chay ®· ®ãng gãp 652,9 kg thùc phÈm, hç trî vÒ chÊt ®èt, dông cô nÊu ¨n vµ c«ng søc ®Ó tæ chøc thùc hµnh “b÷a ¨n thÞ ph¹m. Ngoµi ra ®Þa ph−¬ng ®· hç trî thªm kinh phÝ cho CTV vµ sö dông hîp lý c¸c nguån thu dÞch vô cña tr¹m y tÕ, t¨ng møc chi b×nh qu©n cho 1 trÎ lªn 42.700 ®ång/n¨m. B¶ng 3.20. Sù tiÕn bé vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng tèt trong ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi cña CTV dinh d−ìng (tÝnh %) KiÕn thøc, kü n¨ng CTV Tr−íc CT Sau CT (n = 9) (n = 14) ChÊm biÓu ®å t¨ng tr−ëng, gi¶i thÝch vµ t− vÊn cho 77,8 100,0 ng−êi mÑ vÒ sù ph¸t triÓn cña trÎ H−íng dÉn ng−êi mÑ c¸ch nu«i con b»ng s÷a mÑ vµ 55,6 85,7 b¶o vÖ nguån s÷a mÑ H−íng dÉn ng−êi mÑ cho trÎ ABS hîp lý 55,6 92,9 H−íng dÉn ng−êi mÑ c¸ch nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc 33,3 71,4 trÎ tiªu ch¶y
11 H−íng dÉn ng−êi mÑ c¸ch nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc 44,4 64,2 trÎ NKHH cÊp Tû lÖ CTV yÕu kÐm 44,5 7,1* * p
12 giµu protein vµ β-caroten tõ nguån thøc ¨n s½n cã ë ®Þa ph−¬ng ®−îc tiªu thô nhiÒu h¬n. p0,05 p0,05). Sau can thiÖp (n¨m 2008), tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n gi¶m cã ý nghÜa, tõ 41,6% xuèng 32,1% (p0,05 §é II 6,9 2,6 4,3 0,05 Sau 18 th¸ng can thiÖp tû lÖ SDD nhÑ c©n gi¶m ®¸ng kÓ 9,5% (p
13 Ch−¬ng 4: bμn luËn 4.1. T×nh tr¹ng SDD vµ ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay n¨m 2006 KÕt qu¶ ®iÒu tra tr−íc can thiÖp cho thÊy SDD trÎ em d−íi 5 tuæi cßn kh¸ phæ biÕn ë céng ®ång d©n téc S¸n Chay, t−¬ng ®−¬ng víi tû lÖ SDD trung b×nh toµn quèc cña 10 n¨m vÒ tr−íc. Tuy nhiªn khi so s¸nh víi mét sè d©n téc Tµy, Nïng, M«ng, Dao, S¸n D×u... th× tû lÖ SDD còng t−¬ng tù ë c¶ 3 thÓ nhÑ c©n, thÊp cßi vµ gÇy cßm. Qua ®ã cã thÓ thÊy, tû lÖ SDD ë trÎ em d©n téc S¸n Chay cßn cao nh−ng còng n»m trong bèi c¶nh chung cña trÎ em c¸c d©n téc thiÓu sè khu vùc miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam. §Þa bµn nghiªn cøu lµ nh÷ng x· miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè cña tØnh Th¸i Nguyªn, n¬i mµ tû lÖ hé ®ãi nghÌo cßn cao (38,4% ë x· Phó §« vµ 45,1% ë x· Yªn L¹c) nªn tû lÖ SDD cao lµ phï hîp. MÆt kh¸c kiÕn thøc vµ thùc hµnh nu«i d−ìng trÎ cña ng−êi mÑ S¸n Chay cßn h¹n chÕ, v× vËy c¸c chØ sè vÒ nu«i con b»ng s÷a mÑ, ABS hîp lý vµ ch¨m sãc khi trÎ m¾c bÖnh ®Òu thÊp so víi khuyÕn nghÞ cña ch−¬ng tr×nh dinh d−ìng. §iÒu nµy ®· cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em S¸n Chay. 4.2. Nguån lùc vÒ ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu Tr¹m y tÕ x· nghiªn cøu ®−îc biªn chÕ víi 6 c¸n bé, so víi chuÈn quèc gia vÒ y tÕ x· th× ®· cã ®ñ c¸n bé víi c¬ cÊu t−¬ng ®èi hîp lý. Trong khi nhiÒu tr¹m y tÕ khu vùc miÒn nói ch−a cã b¸c sÜ th× ë ®©y ®· cã 2 b¸c sÜ ®a khoa. ThÕ nh−ng ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng ch−a ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn, cßn mang tÝnh thô ®éng, mét chiÒu tõ c¸n bé y tÕ ®Õn ng−êi mÑ. HiÖn t¹i, x· nghiªn cøu ®ang tån t¹i song song 3 tæ chøc y tÕ c¬ së lµ nh©n viªn y tÕ th«n b¶n, CTV d©n sè vµ CTV dinh d−ìng nh−ng chØ cã 56,0% sè th«n b¶n cã CTV dinh d−ìng. Cã thÓ nãi m¹ng l−íi y tÕ c¬ së ë ®©y võa thõa l¹i võa thiÕu, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kh«ng cao. Nh− vËy, m¹ng l−íi cÇn ®−îc cñng cè ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng 42,9% CTV n¨ng lùc cßn yÕu kÐm vµ ®¶m b¶o bao phñ CTV ®Õn tõng xãm b¶n. Tr¹m y tÕ ®−îc trang bÞ c©n, dông cô nÊu ¨n vµ c¸c ph−¬ng tiÖn phô trî kh¸c nh−ng ch−a ®ñ ®¸p øng nhu cÇu thùc tÕ. Kinh phÝ trung b×nh cho mét trÎ d−íi 5 tuæi t¹i x· nghiªn cøu lµ 6.625 ®ång/ n¨m, ch−a ®¹t møc ®Çu t− ®−îc coi lµ hiÖu qu¶ 5-10 USD/ trÎ/ n¨m. Mét vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m lµ phÇn lín kinh phÝ cña ch−¬ng tr×nh (71,9%) ®−îc sö dông ®Ó duy tr× bé m¸y CTV vµ chuyªn tr¸ch dinh d−ìng ë tuyÕn x·, cßn l¹i 28,1% (xÊp xØ 1/4) tæng kinh phÝ ®−îc chi trùc tiÕp cho trÎ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng dinh d−ìng t¹i céng ®ång. 4.3. Gi¶i ph¸p can thiÖp b»ng nguån lùc céng ®ång Nghiªn cøu nµy ®· huy ®éng ®−îc sù tham gia chñ ®éng cña ng−êi mÑ b»ng sù ®ãng gãp c«ng søc, thùc phÈm ®Ó thùc hµnh “b÷a ¨n thÞ ph¹m”. B÷a ¨n nµy ®· cung cÊp 334,2 kcal/trÎ, t−¬ng ®−¬ng víi 1/3-1/4 nhu cÇu n¨ng l−îng c¶ ngµy, tû lÖ gi÷a P:L:G lµ 12,6:31,9:55,5 ®¶m b¶o sù c©n ®èi so víi nhu cÇu ®Ò nghÞ cña ViÖn Dinh d−ìng. Trong buæi thùc hµnh “b÷a ¨n thÞ ph¹m” CTV cßn trao ®æi víi ng−êi mÑ
14 nh÷ng th«ng ®iÖp truyÒn th«ng ®¬n gi¶n, ®−îc biªn so¹n phï hîp víi v¨n ho¸ vµ tËp qu¸n cña ng−êi mÑ S¸n Chay. V× vËy ng−êi mÑ ®ång thêi ®−îc cung cÊp c¶ kiÕn thøc vµ thùc hµnh nu«i d−ìng trÎ hîp lý, trÎ em ®−îc sö dông chÝnh b÷a ¨n nµy. §iÓm kh¸c biÖt trong nghiªn cøu cßn thÓ hiÖn ë c¸ch thøc tæ chøc “b÷a ¨n thÞ ph¹m”, ®ã lµ thùc hiÖn ngay t¹i hé gia ®×nh ®Ó cã thÓ tËn dông ®−îc nguån lùc vËt chÊt cña gia ®×nh. §ång thêi ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng vµ n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ng−êi tham gia, “b÷a ¨n thÞ ph¹m” ®−îc tæ chøc lu©n phiªn gi÷a c¸c hé gia ®×nh cã con d−íi 5 tuæi. Gi¶i ph¸p nµy ®· kh¾c phôc ®−îc mét sè khã kh¨n vÒ nguån lùc vµ chØ cã thÓ tæ chøc ë mét ®iÓm tËp trung d−íi h×nh thøc “tr×nh diÔn”, hay ph¶i ®Çu t− kinh phÝ cho viÖc thµnh lËp c¸c trung t©m dinh d−ìng trong nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c tr−íc ®©y. ViÖc sö dông hîp lý c¸c nguån lùc s½n cã kh«ng chØ ph¸ vì tÝnh phô thuéc mµ cßn gia t¨ng nhËn thøc, n¨ng lùc kiÓm so¸t cña céng ®ång ®èi víi ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña can thiÖp. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n ®Çu can thiÖp, viÖc huy ®éng sù tù nguyÖn tham gia cña céng ®ång cßn khã kh¨n, cÇn cã sù chØ ®¹o kiªn quyÕt cña c¸c tæ chøc §¶ng, chÝnh quyÒn vµ sù hç trî cña c¸c tæ chøc ®oµn thÓ t¹i c¸c xãm b¶n. Sau cïng, c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng can thiÖp lu©n phiªn t¹i c¸c hé gia ®×nh ®· ®−îc ng−êi d©n chÊp nhËn. 4.4. HiÖu qu¶ can thiÖp c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay C¸c ho¹t ®éng can thiÖp ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc nu«i con cña ng−êi mÑ, ®iÓm trung b×nh kiÕn thøc cña quÇn thÓ nghiªn cøu ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ (p
15 1. T×nh tr¹ng SDD vµ nguån lùc céng ®ång trong ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn Tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay cao: SDD thÓ nhÑ c©n rÊt cao (40,8%), thÊp cßi rÊt cao (43,7%), gÇy cßm cao (9,8%). SDD chñ yÕu lµ nhÑ c©n ®é I (33,8%) vµ t¨ng nhanh ë ®é tuæi 13-24 th¸ng. KiÕn thøc vµ thùc hµnh nu«i d−ìng trÎ hîp lý cña nh÷ng ng−êi mÑ rÊt thÊp: kiÕn thøc tèt lµ 27,5% vµ thùc hµnh tèt lµ 22,3%. Nu«i d−ìng trÎ dùa trªn kinh nghiÖm, cßn tån t¹i mét sè tËp qu¸n nu«i con ch−a khoa häc: kh«ng cho trÎ bó s÷a non (12,2%), ABS sím tr−íc 4 th¸ng (56,3%), kiªng khem khi trÎ m¾c bÖnh (52,5%). ChÊt l−îng b÷a ABS ch−a ®¶m b¶o: 69,9% b÷a ¨n kh«ng ®ñ c¸c nhãm thùc phÈm c¬ b¶n, sè lÇn ABS ®óng theo khuyÕn nghÞ cßn thÊp 36,7%. Thùc phÈm chñ yÕu tù cung tù cÊp do nu«i trång vµ khai th¸c tõ thiªn nhiªn. Nh©n lùc tr¹m y tÕ x· ®ñ 6 c¸n bé theo qui ®Þnh, cã 2 b¸c sÜ. M¹ng l−íi CTV dinh d−ìng cßn thiÕu, 42,9% CTV n¨ng lùc cßn yÕu kÐm. Ho¹t ®éng ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em cßn thô ®éng vµ ch−a th−êng xuyªn. Kinh phÝ nhµ n−íc chi cho ho¹t ®éng dinh d−ìng cßn thÊp (6.625®/trÎ/n¨m), trong ®ã 71,9% kinh phÝ ®Ó duy tr× ho¹t ®éng cña bé m¸y vµ 28,1% chi trùc tiÕp cho trÎ. Trang thiÕt bÞ dông cô ch¨m sãc dinh d−ìng cßn thiÕu: kh«ng cã th−íc ®o chiÒu cao, 3 CTV cã 1 c©n trÎ em, thiÕu ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng vµ thùc hµnh dinh d−ìng. 2. HiÖu qu¶ gi¶i ph¸p huy ®éng céng ®ång c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay sau 18 th¸ng t¹i x· can thiÖp ChÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc x· héi ®· chñ ®éng h¬n trong viÖc ®a d¹ng ho¸, ®a ph−¬ng ho¸ truyÒn th«ng dinh d−ìng: lång ghÐp trong cuéc häp ®oµn thÓ, sinh ho¹t c©u l¹c bé thanh niªn, nãi chuyÖn søc kháe, truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ thùc hµnh “b÷a ¨n thÞ ph¹m” hµng th¸ng. Tr¹m y tÕ x· ®· sö dông hîp lý c¸c nguån lùc t¹i chç ®Ó bæ sung trang thiÕt bÞ dông cô dinh d−ìng, t¨ng møc chi b×nh qu©n cho mét trÎ d−íi 5 tuæi lªn 42.700®/ n¨m. Gia ®×nh cã con d−íi 5 tuæi ®· tÝch cùc tham gia ®ãng gãp c«ng søc, vËt dông vµ 652,9 kg thùc phÈm c¸c lo¹i ®Ó thùc hµnh ABS “b÷a ¨n thÞ ph¹m” t¹i hé gia ®×nh. M¹ng l−íi CTV dinh d−ìng ng−êi d©n téc S¸n Chay ®−îc kiÖn toµn vµ n©ng cao n¨ng lùc trong ch¨m sãc dinh d−ìng b»ng chÝnh nguån lùc céng ®ång, gi¶m tû lÖ CTV yÕu kÐm xuèng cßn 7,1% (p
16 T×nh tr¹ng SDD ®· gi¶m ë c¶ 3 thÓ, gi¶m ®¸ng kÓ lµ SDD thÓ nhÑ c©n tõ 41,6% xuèng 32,1% vµ SDD ®é II gi¶m tõ 6,9% xuèng 2,6% sau 18 th¸ng can thiÖp (p