Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam - một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật<br /> Tố tụng hình sự Việt Nam - một số vấn đề lý<br /> luận và thực tiễn<br /> Phạm Thị Hợp<br /> Khoa Luật<br /> Luận văn ThS ngành: Luật Hình sự; Mã số: 60 38 40<br /> Người hướng dẫn: TS.GVC. Trịnh Quốc Toản<br /> Năm bảo vệ: 2012<br /> Abstract: Nghiên cứu những vấn đề chung dưới góc độ lý luận và pháp lý để làm rõ khái<br /> niệm, mục đích, ý nghĩa, nguyên tắc, đặc điểm... của biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> trong luật Tố tụng hình sự (TTHS) Việt Nam. Nghiên cứu, phân tích làm sáng tỏ thực<br /> trạng áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã qua đó đưa ra những nhận xét về ưu<br /> điểm và những tồn tại của biện pháp bắt người đang bị truy nã trong luật TTHS Việt<br /> Nam. Tổng hợp kết quả nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu<br /> quả của việc áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã trong luật TTHS Việt Nam<br /> trong thời gian tới.<br /> Keywords: Tố tụng hình sự; Luật hình sự; Người bị truy nã; Pháp luật Việt Nam<br /> <br /> Content<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu<br /> Bản chất của người phạm tội là luôn tìm cách lẩn trốn hòng thoát khỏi sự trừng trị của pháp<br /> luật. Vì thế việc tìm kiếm, bắt giữ người phạm tội bỏ trốn luôn là một yêu cầu khách quan, một<br /> nhiệm vụ thường xuyên của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Nếu người phạm tội còn lẩn trốn, chẳng<br /> những pháp luật không được thi hành, mà quan trọng hơn các đối tượng này vẫn có thể tiếp tục hoạt<br /> động phạm tội và gây ra tội ác cho xã hội. Việc tìm kiếm, bắt giữ lại người có hành vi phạm tội đang<br /> lẩn trốn có cơ sở xuất phát từ nguyên tắc: đã phạm tội thì không tránh khỏi bị trừng trị. Về vấn đề<br /> này Lênin đã chỉ rõ: "Tác dụng ngăn ngừa của hình phạt không phải ở chỗ hình phạt đó phải<br /> nặng mà vấn đề cơ bản ở chỗ không một kẻ phạm tội nào không bị trừng trị, không một hành vi<br /> phạm tội nào không bị phát hiện ra".<br /> Tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội phạm lẩn trốn nói riêng ở nước ta và nhiều nước<br /> trên thế giới vẫn diễn biến phức tạp. Do những nguyên nhân khác nhau mà mỗi năm trong cả nước<br /> <br /> có hàng ngàn người phạm tội lẩn trốn phải ra quyết định truy nã và số đối tượng chưa bắt được<br /> cũng còn khá nhiều. Điều này gây ra những khó khăn cho các cơ quan thi hành pháp luật trong<br /> các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.<br /> Tuy nhiên thực tiễn pháp luật về biện pháp ngăn chặn bắt người nói chung và bắt người đang<br /> bị truy nã nói riêng vẫn còn những hạn chế, bất cập như các quy định của pháp luật hiện hành về<br /> truy nã không đầy đủ, nhiều quy định không còn phù hợp, chưa đáp ứng được yêu cầu đấu tranh<br /> chống tội phạm thể hiện như: quy định về đối tượng truy nã, trình tự, thủ tục, phạm vi truy nã, việc<br /> áp dụng các biện pháp ngăn chặn sau khi truy bắt được đối tượng truy nã... dẫn đến chất lượng và<br /> hiệu quả của biện pháp ngăn chặn không đạt được. Trước tình hình trên, tác giả nhận thấy việc<br /> nghiên cứu đề tài: "Biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam<br /> - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" là cần thiết, khách quan, đáp ứng yêu cầu của công cuộc<br /> cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu<br /> Trong khoa học pháp lý, dưới những góc độ khác nhau, đã có nhiều công trình khoa học<br /> nghiên cứu về biện pháp ngăn chặn nói chung và biện pháp bắt người nói riêng như: Nguyễn<br /> Vạn Nguyên (1995), Các biện pháp ngăn chặn và những vấn đề nâng cao hiệu quả của chúng,<br /> Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội; Nguyễn Duy Thuân (1999), Các biện pháp ngăn chặn<br /> trong tố tụng hình sự - Những vấn đề về lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà<br /> Nội; Lê Cảm (2005), "Sự bất đắc dĩ phải gây thiệt hại để bắt người phạm tội quả tang hoặc đang<br /> bị truy nã", Sách chuyên khảo sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học Luật Hình sự Việt<br /> Nam (phần chung), Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội; Mai Bộ (2006), áp dụng biện pháp ngăn<br /> chặn bắt, tạm giữ, tạm giam đối với người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân;<br /> Ban chỉ đạo Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm - Bộ Công an (2002), Công tác truy<br /> nã - Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội; Nguyễn Văn<br /> Điệp (2005), Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam.<br /> Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường đại học Luật Hà Nội...<br /> Tuy nhiên qua nghiên cứu, khảo sát nội dung các sách chuyên khảo, các luận án, các bài báo<br /> khoa học cho thấy, hầu hết đó là các công trình nghiên cứu cơ bản về các biện pháp ngăn chặn<br /> nói chung, còn đối với chế định bắt người đang bị truy nã, nhìn một cách tổng quan, chưa được<br /> quan tâm một cách đúng mức. Những nghiên cứu về biện pháp bắt người đang bị truy nã chỉ<br /> dừng lại ở những công trình nghiên cứu đơn lẻ chuyên ngành của cơ quan Công an là chủ yếu<br /> hoặc là một phần nội dung của biện pháp bắt người nói chung. Có thể nói hiện nay ở Việt Nam<br /> chưa triển khai nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và sâu sắc về biện pháp bắt người đang bị truy<br /> nã dưới góc độ lý luận và thực tiễn áp dụng. Do đó, nguyên nhân của những tồn tại, bất cập trong<br /> thực tiễn áp dụng những quy định về biện pháp bắt người đang bị truy nã chưa được phân tích có<br /> hệ thống để đưa ra những kiến nghị, giải pháp đồng bộ.<br /> 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 3.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Tác giả nghiên cứu đề tài với những mục đích sau:<br /> <br /> - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật tố<br /> tụng hình sự Việt Nam;<br /> - Nghiên cứu, phân tích pháp luật Việt Nam quy định về biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> và thực tiễn áp dụng từ đó rút ra những tồn tại, hạn chế của việc quy định và áp dụng biện pháp<br /> bắt người đang bị truy nã và những nguyên nhân của nó.<br /> 3.2. Nhiệm vụ của luận văn<br /> Để có thể đạt được mục đích nêu trên, trong phạm vi đề tài, tác giả tập trung vào những<br /> nhiệm vụ sau:<br /> + Nghiên cứu những vấn đề chung dưới góc độ lý luận và pháp lý để làm rõ khái niệm, mục<br /> đích, ý nghĩa, nguyên tắc, đặc điểm... của biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật tố tụng<br /> hình sự Việt Nam;<br /> + Nghiên cứu, phân tích làm sáng tỏ thực trạng áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> qua đó đưa ra những nhận xét về ưu điểm và những tồn tại của biện pháp bắt người đang bị truy<br /> nã trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam;<br /> + Tổng hợp kết quả nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của<br /> việc áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam trong thời<br /> gian tới.<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br /> - Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa<br /> duy vật lịch sử, học thuyết Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng<br /> sản Việt Nam về đấu tranh phòng, chống tội phạm;<br /> - Đồng thời được tiến hành bằng những phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản như: phân<br /> tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống, logic, đối chiếu thực tiễn, thống kê... nhờ vậy những vấn đề<br /> liên quan tới biện pháp bắt người đang bị truy nã được xem xét, đánh giá từ nhiều góc độ khác<br /> nhau, bảo đảm tính đầy đủ, toàn diện, có hệ thống và xác thực.<br /> 5. ý nghĩa của luận văn<br /> Kết quả nghiên cứu và những đề xuất được nêu trong luận văn có ý nghĩa lý luận và thực<br /> tiễn trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Thông qua công trình nghiên cứu này, tác giả mong<br /> muốn đóng góp vào việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự. Luận văn có thể sử dụng làm tài<br /> liệu tham khảo cho cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy về khoa học pháp lý nói chung,<br /> khoa học luật tố tụng hình sự, tội phạm học và cán bộ làm công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp<br /> luật...<br /> 6. Những điểm mới của luận văn<br /> Đây là công trình chuyên khảo nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về biện pháp<br /> bắt người đang bị truy nã trong luật tố tụng hình sự Việt Nam. Những điểm mới của luận văn là:<br /> - Làm sáng tỏ hệ thống những vấn đề lý luận về chế định bắt người đang bị truy nã trong luật<br /> tố tụng hình sự Việt Nam;<br /> - Phân tích một cách sâu sắc và đánh giá toàn diện về sự thể hiện của biện pháp bắt người<br /> đang bị truy nã trong Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành;<br /> <br /> - Phân tích, đánh giá một cách toàn diện thực trạng áp dụng pháp luật về biện pháp bắt người<br /> đang bị truy nã trong luật tố tụng hình sự Việt Nam; nêu ra những hạn chế, bất cập về mặt lập<br /> pháp, những tồn tại trong thực tiễn áp dụng pháp luật cũng như nguyên nhân của những hạn chế,<br /> bất cập đó. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất các giải pháp khả thi để hoàn thiện pháp luật nhằm<br /> nâng cao hiệu quả của việc áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp ngăn chặn bắt người<br /> đang bị truy nã.<br /> 7. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3<br /> chương:<br /> Chương 1: Một số vấn đề chung về biện pháp bắt người đang bị truy nã trong luật tố tụng<br /> hình sự Việt Nam<br /> Chương 2: Những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về biện pháp bắt người<br /> đang bị truy nã và thực tiễn áp dụng<br /> Chương 3: Một số kiến nghị và giải pháp nhằm phần nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp<br /> bắt người đang bị truy nã trong luật tố tụng hình sự Việt Nam.<br /> Chương 1<br /> Một số vấn đề chung về biện pháp bắt người<br /> đang bị truy nã trong Luật tố tụng hình sự việt nam<br /> 1.1. Cơ sở lý luận về biện pháp bắt người đang bị truy nã trong Luật tố tụng hình sự<br /> Việt Nam<br /> 1.1.1. Những quan niệm về biện pháp ngăn chặn và biện pháp bắt người<br /> Nhằm đi tới vấn đề cụ thể đang nghiên cứu, luận văn đã nghiên cứu những vấn đề chung<br /> nhất về biện pháp ngăn chặn và biện pháp bắt người như vị trí, vai trò, tính chất, phân loại, mối<br /> quan hệ... Trên cơ sở các quan điểm, quan niệm khác nhau, kết hợp với việc nghiên cứu thực<br /> tiễn, luận văn đã mạnh dạn đưa ra khái niệm chung về biện pháp ngăn chặn nói chung và biện<br /> pháp bắt người nói riêng.<br /> 1.1.2. Biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> 1.1.2.1. Khái niệm biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> Nhằm hoàn thiện lý luận về biện pháp ngăn chặn bắt người đang bị truy nã cần có một khái<br /> niệm hoàn chỉnh, thể hiện tập trung, đầy đủ nhất những yếu tố cấu thành, đặc trưng và tính chất<br /> của biện pháp ngăn chặn này, đáp ứng những nhiệm vụ nghiên cứu mà luận văn đã đặt ra. Qua<br /> nghiên cứu điều luật, các quan niệm, quan điểm khác nhau đang tồn tại trong khoa học pháp lý,<br /> luận văn đã xây dựng được khái niệm tương đối hoàn chỉnh về biện pháp bắt người đang bị truy<br /> nã.<br /> Bắt người đang bị truy nã là một trường hợp của biện pháp ngăn chặn bắt trong Luật tố<br /> tụng hình sự Việt Nam do cơ quan điều tra áp dụng bằng toàn bộ các biện pháp pháp luật và<br /> nghiệp vụ nhằm phát hiện, bắt giữ bị can, bị cáo, người bị kết án phạt tù hoặc tử hình, phạm<br /> nhân khi những người này bỏ trốn hoặc không họ biết đang ở đâu nhằm phục vụ cho công tác<br /> điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.<br /> <br /> 1.1.2.2. Mục đích, ý nghĩa của việc quy định và áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> - Khi áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã, luận văn đã phân tích mục đích của nó<br /> nhằm phát hiện và bắt giữ người đang bị truy nã bỏ trốn hoặc không biết đang ở đâu theo quyết<br /> định tố tụng của cơ quan điều tra để tiếp tục điều tra, xác định hành vi phạm tội của họ, truy tố,<br /> xét xử, tiếp tục thi hành hình phạt và cải tạo giáo dục họ, đưa họ tái hòa nhập với cộng đồng xã<br /> hội.<br /> - Luận văn đã phân tích việc quy định và áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã trong<br /> luật tố tụng hình sự Việt Nam có ý nghĩa trong việc bảo đảm cho các hoạt động của các cơ quan<br /> tiến hành tố tụng được thuận lợi, góp phần quan trọng, nâng cao hiệu quả của công cuộc đấu<br /> tranh phòng, chống tội phạm; thể hiện sự chuyên chính của Nhà nước xã hội chủ nghĩa trong<br /> việc đấu tranh chống tội phạm; góp phần bảo đảm sự dân chủ, tôn trọng các quyền cơ bản của<br /> công dân, thể hiện tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa.<br /> 1.1.2.3. Nguyên tắc áp dụng biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> Để đáp ứng yêu cầu đặt ra, đảm bảo đúng pháp luật, tránh sai sót, vi phạm quyền nhân<br /> thân..., luận văn đã phân tích những nguyên tắc cần quán triệt khi áp dụng biện pháp bắt người<br /> đang bị truy nã. Có thể kể đến những nguyên tắc như:<br /> - Nguyên tắc truy nã đúng người, thông báo đúng hành vi phạm tội của người lẩn trốn;<br /> - Nguyên tắc khi bắt người đang bị truy nã phải thận trọng, chính xác, linh hoạt và an toàn,<br /> nếu phát hiện sai phải sửa ngay;<br /> - Nguyên tắc quyết định truy nã phải được chấp hành nghiêm chỉnh;<br /> - Nguyên tắc khi bắt được đối tượng hoặc đối tượng đã chết, đã đầu thú, đã được thanh loại,<br /> cơ quan đó phải ra quyết định đình nã và gửi tới những nơi đã gửi quyết định truy nã;<br /> - Nguyên tắc nghiêm cấm dùng quyết định truy nã thay lệnh bắt người trong những trường<br /> hợp khác;<br /> - Nguyên tắc sử dụng tổng hợp sức mạnh các lực lượng, các tổ chức, các ngành và công dân<br /> trong công tác truy nã tội phạm.<br /> 1.1.2.4. Đặc điểm của biện pháp bắt người đang bị truy nã<br /> Mặc dù mang những đặc điểm chung của hoạt động điều tra tội phạm nhưng hoạt động truy<br /> nã tội phạm còn mang những đặc điểm riêng mà luận văn đã chỉ ra đó là:<br /> - Được tiến hành công khai, thông báo cho mọi công dân biết nhưng trong tổ chức công tác<br /> truy nã phải sử dụng các hoạt động nghiệp vụ bí mật;<br /> - Chỉ tiến hành sau khi đã xác định hành vi phạm tội và những yếu tố cơ bản về đặc điểm,<br /> nhân thân đối tượng;<br /> - Là công việc nguy hiểm, phức tạp đòi hỏi tính tổ chức kỷ luật cao;<br /> - Khi phát hiện chính xác đối tượng có quyết định, lệnh truy nã mọi công dân đều có quyền<br /> bắt giữ.<br /> 1.2. Khái quát lịch sử pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam quy định về biện pháp bắt<br /> người đang bị truy nã<br /> 1.2.1. Trong thời kỳ phong kiến<br /> <br />