Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> KHOA LUẬT<br /> <br /> NGUYỄN THÀNH NAM<br /> <br /> PHÁP LUẬT VỀ THẾ CHẤP TÀI SẢN<br /> TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY<br /> CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI – NĂM 2006<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> <br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài.<br /> Cho vay là một hình thức cấp tín dụng đem lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng thƣơng<br /> mại, song hoạt động này cũng đem lại nhiều rủi ro cho ngân hàng. Rủi ro này có rất nhiều<br /> nguyên nhân, chẳng hạn nhƣ khách hàng thua lỗ trong kinh doanh nhƣng cũng có trƣờng hợp<br /> khách hàng cố tình chây ỳ trốn tránh nghĩa vụ trả nợ. Những khoản cho vay lớn nếu bị tổn thất<br /> có thể đẩy ngân hàng đến chỗ phá sản, không những thế nó còn đe doạ đến tính an toàn và ổn<br /> định của toàn hệ thống. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả và đảm bảo an toàn cho hoạt động ngân<br /> hàng thì điều kiện quan trọng nhất khi ngân hàng xét duyệt cho vay đó là khách hàng phải có khả<br /> năng hoàn trả nợ vay. Đối với những khách hàng có uy tín trong việc vay trả nợ ngân hàng, có<br /> khả năng tài chính mạnh và có triển vọng kinh doanh trong tƣơng lai thì ngân hàng có thể cho<br /> vay không cần bảo đảm. Ngƣợc lại, đối với khách hàng không đạt đƣợc các điều kiện trên thì để<br /> hạn chế rủi ro ngân hàng chỉ cho vay khi có tài sản bảo đảm. Việc cho vay có tài sản bảo đảm có<br /> một số tác dụng sau đây:<br /> + Để có nguồn thu nợ thứ hai khi nguồn trả nợ thứ nhất không đúng nhƣ dự kiến. Nguồn<br /> thu nợ thứ nhất là cơ sở để ngân hàng quyết định cho vay. Trong cho vay kinh doanh, nguồn thu<br /> nợ thứ nhất từ doanh thu thực tế đối với cho vay ngắn hạn, từ khấu hao và lợi nhuận đối với cho<br /> vay trung và dài hạn. Trong cho vay tiêu dùng, nguồn thu nhập thứ nhất từ thu nhập của cá nhân<br /> nhƣ tiền lƣơng, các khoản thu nhập tài chính (lãi tiền gửi, cổ tức, trái tức) và các khoản thu nhập<br /> khác[54, tr.85-86]. Trƣờng hợp vì lý do nào đó mà nguồn thu thứ nhất không thực hiện đƣợc nhƣ<br /> kinh doanh thua lỗ, bị sa thải... dẫn đến khách hàng không trả đƣợc nợ cho ngân hàng, khi đó<br /> nguồn thu từ việc xử lý tài sản sẽ bù đắp tổn thất cho ngân hàng. Mặt khác, việc cho vay có bảo<br /> đảm bằng tài sản sẽ bảo đảm quyền ƣu tiên của NHTM trong việc thu hồi nợ trong trƣờng hợp<br /> khách hàng gặp khó khăn trong thanh toán, đặc biệt trong trƣờng hợp khách hàng là doanh<br /> nghiệp lâm vào tình trạng phá sản.<br /> <br /> + Ràng buộc trách nhiệm, ngăn chặn tƣ tƣởng chây ỳ không trả nợ mặc dù có khả năng<br /> trả. Việc cho vay có tài sản bảo đảm, đặc biệt là trƣờng hợp giá trị tài sản bảo đảm lớn hơn nhiều<br /> giá trị khoản vay sẽ khiến khách hàng tích cực trong việc trả nợ để có thể thu hồi đƣợc tài sản.<br /> + Giới hạn khả năng vay của bên vay. Nhu cầu của khách hàng có thể rất nhiều nhƣng tài<br /> sản của họ chỉ có giới hạn. Nếu ngân hàng cho vay vƣợt quá nhiều tài sản của khách hàng sẽ<br /> tiềm ẩn rủi ro cho ngân hàng vì khi đó, khách hàng kinh doanh chủ yếu bằng vốn vay chứ không<br /> bằng vốn tự có. Khi dự án ít hoặc không có vốn tự có, khách hàng có thể đƣa ra các quyết định<br /> kinh doanh táo bạo, chứa đựng nhiều rủi ro. Nếu rủi ro xảy ra, thì việc thu hồi toàn bộ khoản nợ<br /> là không thể vì khách hàng không có đủ tài sản để xử lý.<br /> + Chống lừa đảo, giân lận. Việc ngân hàng yêu cầu khách hàng phải có tài sản bảo đảm<br /> cho khoản vay sẽ hạn chế rất nhiều những vụ lừa đảo làm giả hồ sơ vay vốn nhằm chiếm đoạt<br /> vốn của ngân hàng một cách bất hợp pháp.<br /> + Giúp ngân hàng nắm đƣợc số liệu tài sản của bên vay. Việc cho vay có bảo đảm bằng<br /> tài sản sẽ bảo đảm cho NHTM quản lý, theo dõi đƣợc hoạt động của khách hàng vay một cách<br /> chặt chẽ hơn, từ đó bảo dảm an toàn cho NHTM trong việc thu hồi nợ vay.<br /> Nhƣ vậy, bảo đảm tiền vay có ý nghĩa rất lớn trong hoạt động cho vay của ngân hàng<br /> thƣơng mại, bởi lẽ đây chính là các biện pháp nhằm hạn chế rủi ro khi ngân hàng cho khách hàng<br /> vay vốn. Ngoài ra, việc áp dụng các biện pháp bảo đảm còn có ý nghĩa quan trọng đối với nền<br /> kinh tế do hoạt động ngân hàng có ảnh hƣởng sâu sắc, lâu dài và mang tính chất dây truyền đối<br /> với toàn bộ nền kinh tế quốc dân.<br /> Tuy nhiên, nếu quá chú trọng yếu tố này chƣa hẳn đã tốt, trong thời gian qua một số cán<br /> bộ ngân hàng đã quá chú trọng vai trò của tài sản bảo đảm, coi bảo đảm là cơ sở để quyết định<br /> cho vay không quan tâm đến các điều kiện khác, điều này chính là nguyên nhân làm giảm chất<br /> lƣợng tín dụng[55, tr.172].<br /> Chính vì vậy việc nghiên cứu một cách khoa học về bảo đảm tiền vay, làm rõ các vấn đề<br /> lý thuyết của bảo đảm tiền vay để có một cách hiểu đúng đắn về vai trò của nó trong hoạt động<br /> cho vay của NHTM là thực sự cần thiết. Tuy nhiên do sự giới hạn về thời gian nghiên cứu, luận<br /> văn chỉ nghiên cứu một biện pháp trong bảo đảm tiền vay, đó là biện pháp thế chấp tài sản.<br /> <br /> Trong điều kiện nền kinh tế chuyển đổi của nƣớc ta hiện nay, các quy định về thế chấp tài<br /> sản đƣợc quy định trong các văn bản pháp luật thuộc nhiều ngành luật khác nhau nhƣ: luật dân<br /> sự, luật đất đai, luật ngân hàng, hàng không, hàng hải, luật doanh nghiệp, luật đầu tƣ..., điều này<br /> thể hiện sự quan tâm của Nhà nƣớc ta đối với vấn đề bảo đảm tiền vay của tổ chức tín dụng nói<br /> chung và thế chấp tài sản nói riêng. Tuy nhiên, hiện nay một số quy định hiện hành về thế chấp<br /> tài sản tỏ ra bất cập không còn phù hợp khi áp dụng vào thực tiễn, chƣa đáp ứng đƣợc sự vận<br /> động đa dạng, phức tạp của quan hệ tín dụng. Mặt khác, Bộ luật Dân sự, Luật Đất đai và một số<br /> văn bản khác đã đƣợc sửa đổi và ban hành mới đã dẫn đến những thay đổi quan trọng trong quan<br /> niệm về thế chấp và tài sản thế chấp trong khi đó pháp luật ngân hàng lại chƣa có sự sửa đổi kịp<br /> thời dẫn đến sự mâu thuẫn trong các quy định pháp luật hiện hành về thế chấp tài sản. Ngoài ra,<br /> pháp luật về thế chấp tài sản còn có một số nội dung không theo thông lệ quốc tế (nhƣ đăng ký<br /> thế chấp, xử lý tài sản thế chấp...).<br /> Vì thế, để hiểu đúng và thực hiện đúng các quy định về thế chấp tài sản, cũng nhƣ phát<br /> hiện những điểm thiếu sót, chƣa đồng bộ trong hệ thống pháp luật về thế chấp tài sản, thì việc<br /> nghiên cứu đề đề tài này càng trở nên rất cần thiết nhằm kịp thời sửa đổi các quy định pháp luật<br /> ngân hàng hiện hành về thế chấp tài sản, góp phần đảm bảo sự đồng bộ của hệ thống pháp luật và<br /> phù hợp với thông lệ quốc tế.<br /> <br /> 2. Tình hình nghiên cứu:<br /> Liên quan đến việc nghiên cứu các quy định pháp luật về thế chấp tài sản, đã có một số<br /> đề tài, công trình nghiên cứu, bài báo khoa học nhƣ sau: Chế độ pháp lý về giao dịch bảo đảm<br /> trong hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng (khoá luận tốt nghiệp - Vũ Diệu Huyền), Pháp luật<br /> về xử lý tài sản bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng (Luận văn thạc sỹ luật học - Trần Thị<br /> Minh Tâm), Các biện pháp bảo đảm thực hiện hợp đồng kinh tế (Luận văn thạc sỹ luật học - Lê<br /> Quốc Hiền); Thế chấp quyền sử dụng đất bảo đảm hợp đồng tín dụng ngân hàng ở nƣớc ta hiện<br /> nay (Luận văn thạc sỹ - Bùi Thị Thanh Hằng), bài “Về các biện pháp bảo đảm thực hiện hợp<br /> đồng tín dụng” của PTS. Lê Hồng Hạnh - Tạp chí Luật học số 1/1996; bài “Xử lí tài sản thế chấp<br /> là giá trị quyền sử dụng đất để bảo đảm tiền vay trong ngân hàng và các tổ chức tín dụng” của<br /> ThS. Doãn Hồng Nhung - Tạp chí Luật học số 03/2002, bài “Về thế chấp tài sản trong bảo đảm<br /> <br /> thực hiện hợp đồng tín dụng ngân hàng” của Nguyễn Văn Hoạt - Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật<br /> số 10/1998; bài “Xử lý những vƣớng mắc nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các tổ chức tín<br /> dụng Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế” của ThS. Nguyễn Trọng Nghĩa - Tạp chí Thị<br /> trƣờng Tài chính tiền tệ 15/11/2004...<br /> Tuy nhiên, các đề tài, bài báo nêu trên vẫn chƣa nghiên cứu một cách đồng bộ và toàn<br /> diện về biện pháp thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay của ngân hàng thƣơng mại. Hơn nữa,<br /> những đề tài, bài báo này có thời gian nghiên cứu cách đây đã nhiều năm nên chƣa cập nhật đƣợc<br /> các nội dung mới trong các quy định của pháp luật, không đáp ứng đƣợc đòi hỏi của thực tiễn.<br /> <br /> 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn<br /> Mục tiêu của luận văn là làm sáng tỏ cơ sở lý luận, bản chất và các quy định pháp luật<br /> hiện hành của biện pháp thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay của ngân hàng thƣơng mại tại<br /> Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn<br /> thiện và nâng cao hiệu quả của chế định này.<br /> Để đạt mục tiêu trên, luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề sau:<br /> - Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của các biện pháp bảo đảm tiền vay nói chung và<br /> biện pháp thế chấp tài sản nói riêng. Đƣa ra cách hiểu đúng đắn về thế chấp tài sản, mục đích, vai<br /> trò và ý nghĩa của biện pháp này trong hoạt động ngân hàng, góp phần làm cơ sở để hiểu và vận<br /> dụng biện pháp này trong thực tiễn<br /> - Đánh giá thực trạng pháp luật về thế chấp tài sản và việc thực thi các quy định này trong<br /> thực tiễn từ đó rút ra các ƣu điểm, hạn chế của chế định này.<br /> - Đƣa ra những kiến nghị hoàn thiện chế định thế chấp tài sản, góp phần đảm bảo sự đồng<br /> bộ của hệ thống pháp luật<br /> <br /> 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:<br /> <br />