Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Triết học: Tư tưởng của Khổng Tử về "nhân" qua mối quan hệ giữa "ái nhân" và "tri nhân"

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> ************<br /> <br /> NGUYỄN THỊ LAN<br /> <br /> T¦ T¦ëNG CñA KHæNG Tö VÒ “NH¢N”<br /> QUA MèI QUAN HÖ GI÷A “¸I NH¢N” Vµ “TRI NH¢N”<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2009<br /> <br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> -----------------------------<br /> <br /> NGUYỄN THỊ LAN<br /> <br /> T¦ T¦ëNG CñA KHæNG Tö VÒ "NH¢N"<br /> QUA MèI QUAN HÖ GI÷A "¸I NH¢N" Vµ "TRI NH¢N"<br /> <br /> Chuyên ngành : Triết học<br /> Mã số<br /> <br /> : 60 22 80<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN NGUYÊN VIỆT<br /> <br /> HÀ NỘI - 2009<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Trong xu thế hội nhập quốc tế và xây dựng đất nước, Đảng ta đã chỉ ra<br /> sự cần thiết phải tiếp tục đổi mới tư duy, “Kế thừa các giá trị truyền thống của<br /> dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hoá của loài người…Xây dựng nền văn hoá<br /> Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” [24, tr. 213]1. Song, theo<br /> Ph.Ăngghen: “Muốn hoàn thiện tư duy lý luận thì cho tới nay, không có một<br /> cách nào khác hơn là nghiên cứu toàn bộ triết học thời trước” [50, tr. 487].<br /> Trong lịch sử tư tưởng dân tộc, Nho giáo cùng với các học thuyết khác<br /> trong tam giáo là Phật giáo và đạo Lão-Trang đã có đóng góp không nhỏ vào<br /> sự hình thành các giá trị truyền thống. Đó là một thực tế lịch sử cho tới nay<br /> không thể phủ nhận. Chính vì vậy, việc nghiên cứu nội dung tư tưởng của tam<br /> giáo nói chung và của Nho giáo nói riêng, từ đó làm rõ những giá trị tích cực<br /> cũng như chỉ ra những hạn chế của nó là hết sức cần thiết.<br /> Như chúng ta đều biết, Nho giáo là một học thuyết chính trị – xã hội<br /> với nội dung tư tưởng căn bản về thiết lập và duy trì trật tự xã hội. Để thực<br /> hiện mục đích này, các nhà sáng lập Nho giáo đã chủ trương dùng đạo đức để<br /> cảm hoá con người, giáo dục con người thành những chủ thể có đủ phẩm cách<br /> đạo đức của xã hội lý tưởng. Vì vậy, nội dung tư tưởng của Nho gia tập trung<br /> vào việc lý giải những nguyên nhân dẫn đến tình trạng xã hội loạn lạc và con<br /> đường thiết lập, duy trì xã hội lý tưởng theo mô hình xã hội của những ông<br /> vua huyền thoại trong dã sử của Trung Quốc là Đường Nghiêu và Ngu Thuấn.<br /> Trong tư tưởng của Khổng Tử (551 - 479 trước CN), người sáng lập<br /> trường phái Nho gia, Nhân là phạm trù đạo đức bao trùm nhất và được ông lý<br /> giải theo nhiều phương diện khác nhau. Trong tác phẩm Luận Ngữ, Khổng Tử<br /> hơn trăm lần đề cập đến “chữ nhân”, do đó người đời sau mỗi khi nghiên cứu<br /> tư tưởng của Khổng Tử, lại tìm đến cách tiếp cận khác nhau theo cách hiểu<br /> của mình đối với “chữ nhân” đó.<br /> Chúng tôi thấy rằng, khi bàn đến phạm trù nhân trong học thuyết của<br /> Khổng Tử, trước hết phải nói đến "ái nhân" (yêu thương con người) và "tri<br /> . Từ đây trở đi, số đầu tiên trong ngoặc móc chỉ thứ tự tài liệu tham khảo, số thứ hai chỉ trang tài liệu được<br /> trích dẫn ở tài liệu này.<br /> 1<br /> <br /> nhân" (biết người). Đây là hai mệnh đề luôn đi liền với nhau, phản ánh tâm<br /> thế của chính nhà tư tưởng vĩ đại của Trung Hoa cổ đại, trong đó, có thể nói,<br /> mệnh đề thứ nhất ("ái nhân") là điều kiện “cần”, còn mệnh đề thứ hai ("tri<br /> nhân") là điều kiện “đủ” của nhân. Những nội dung khác của nhân đều liên<br /> quan và hầu như được rút ra từ hai mệnh đề này.<br /> Đây chính là cơ sở để Khổng Tử xác lập học thuyết mang tính nhân bản<br /> của ông, bởi vì trong cách đối đãi, ứng xử với người, Khổng Tử đã đồng nhất<br /> giữa “trí” và “tri” (trí giả tri nhân). Hai khái niệm này tuy có những điểm<br /> tương đồng về năng lực hiểu biết, nhưng lại khác nhau về cấp độ nhận thức<br /> cũng như năng lực tư duy.<br /> Từ vấn đề đặt ra ở trên, chúng tôi chọn đề tài "Tư tưởng của Khổng<br /> Tử về "nhân" qua mối quan hệ giữa "ái nhân" và "tri nhân" cho luận văn<br /> Thạc sĩ triết học của mình với hy vọng rằng, những kết quả nghiên cứu của đề<br /> tài sẽ góp phần làm sáng tỏ hơn tư tưởng về nhân của Khổng Tử.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu<br /> Nhân là phạm trù xuất phát, cốt lõi trong toàn bộ học thuyết Nho gia,<br /> được Khổng Tử lý giải theo nhiều cách khác nhau. Vì vậy, các công trình<br /> nghiên cứu về Nho gia khi đề cập đến phạm trù này đều thể hiện cách tiếp cận<br /> khác nhau tùy thuộc vào phạm vi và mục đích nghiên cứu. Từ trước tới nay,<br /> đã có rất nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu về Nho gia nói<br /> chung và về phạm trù Nhân nói riêng, song, ở mức độ khái quát, có thể chỉ ra<br /> các hướng nghiên cứu chủ yếu như sau:<br /> Thứ nhất, một số nhà nghiên cứu tiếp cận phạm trù nhân với ý nghĩa là<br /> phẩm chất đạo đức cơ bản của người quân tử - mẫu người lý tưởng theo quan<br /> điểm của Nho gia.<br /> Tác giả Trần Trọng Kim trong cuốn Nho giáo đã nghiên cứu sự hình<br /> thành, phát triển của Nho gia qua các thời kỳ lịch sử, từ khi ra đời thời<br /> Xuân Thu - Chiến Quốc phát triển qua các giai đoạn Tần, Hán, Đường,<br /> Tống, Nguyên, Minh, Thanh và Nho giáo ở Việt Nam. Trong đó, ông đã<br /> <br /> trình bày những nội dung cơ bản của Nho giáo thông qua các đại biểu xuất<br /> sắc của Nho giáo qua từng thời kỳ. Bàn đến nhân, Trần Trọng Kim cho<br /> rằng: “Nhân là đầu của điều thiện, chủ bồi dưỡng sự sinh của trời đất”<br /> [40, tr. 50]; “Nhân là cái đích tu dưỡng của Nho học” [40, tr. 55]; “Nhân<br /> với Trung cũng đồng một nghĩa”, “Chữ nhân bao hàm cả nghĩa chữ ái” [40,<br /> tr. 52]. Tuy nhiên, trong cuốn sách này, Trần Trọng Kim mới chỉ dừng lại ở<br /> việc lý giải một cách khái quát nhất nội hàm của của chữ nhân mà chưa<br /> đặt nó trong quan hệ với ái nhân và tri nhân.<br /> Nhà nghiên cứu Trần Đình Hượu trong cuốn Các bài giảng về tư<br /> tưởng phương Đông (sách do các học trò ghi chép, biên tập lại sau khi<br /> ông mất), đã thừa nhận nhân là hạt nhân trung tâm trong học thuyết của<br /> Khổng Tử. Ông cho rằng, "nhân" là trung thứ; khắc kỷ phục lễ là "nhân";<br /> hiếu đễ là gốc của "nhân", nhân là đức mục thuộc phạm trù quân tử và<br /> bao gồm các đức mục khác; “Nhân bao gồm: dũng (tinh thần dám làm<br /> việc nghĩa); thanh (trong sạch); đức (giữ mình đến mức không hiếu thắng,<br /> không khoe khoang, không oán giận); tài (tài năng)” [33, tr. 53], Trần<br /> Đình Hượu còn nhấn mạnh: “nhân là đức mục thuộc phạm trù quân tử,<br /> đức mục của người có địa vị trị nước, chăn dân chứ không phải một đức<br /> mục con người phổ biến” [33, tr. 53 ]. Cách tiếp cận như vậy của Trần<br /> Đình Hượu là đi từ diễn giải đến qui nạp để làm rõ nội hàm người quân<br /> tử. Tuy vậy, Trần Đình Hượu cũng mới chỉ lý giải một cách khái lược về<br /> nội dung của nhân và cũng chưa đề cập đến mệnh đề xuất phát trong<br /> phạm trù nhân của Khổng Tử là "ái nhân" và "tri nhân" (yêu người và<br /> biết người).<br /> Nguyễn Tài Thư trong Vấn đề con người trong Nho học sơ kỳ đã đi sâu<br /> phân tích các vấn đề về tính người, con người trong các quan hệ với tự nhiên<br /> và xã hội, các nhân cách lý tưởng trong Nho học sơ kỳ. Trong đó, ông đã tập<br /> trung làm rõ các nhân cách lý tưởng như “sĩ”, “quân tử”, “thánh”, đặc biệt là<br /> người quân tử, hình tượng con người tiêu biểu nhất trong quan niệm của đạo<br /> <br />