Xây dựng hệ thống bài tập hoá học vô cơ nhằm rèn luyện tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THPT

Chia sẻ: Nguyễn Văn Quang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:133

Thêm vào BST

Báo xấu

241
lượt xem 97
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nước ta bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục tiêu tiến đến năm 2020 Việt Nam sẽ từ một nước nông nghiệp trở thành một nước công nghiệp.Giáo dục là quá trình được tổ chức có ý thức, hướng tới mục đích khơi gợi hoặc biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm, thái độ của người dạy và người học theo hướng tích cực. Nghĩa là góp phần hoàn thiện nhân cách người học bằng những tác động có ý thức từ bên ngoài, góp phần đáp ứng các nhu cầu tồn tại và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Xây dựng hệ thống bài tập hoá học vô cơ nhằm rèn luyện tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THPT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Xây dựng hệ thống bài tập hoá học vô cơ nhằm rèn luyện tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THPT
PhÇn I : Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi N-íc ta ®ang b-íc vµo giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa víi môc tiªu ®Õn n¨m 2020 ViÖt Nam sÏ tõ mét n-íc n«ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n trë thµnh n-íc c«ng nghiÖp vµ héi nhËp víi céng ®ång quèc tÕ. Nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ lµ con ng-êi, nguån lùc ng-êi ViÖt Nam ®-îc ph¸t triÓn trªn c¬ së mÆt b»ng d©n trÝ cao. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao phôc vô c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp víi céng ®ång quèc tÕ, ®ßi hái chóng ta ph¶i ®æi míi, n©ng cao chÊt l-îng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng X ®· chØ râ vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o: “TiÕp tôc ®æi míi m¹nh mÏ ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹ o cña ng-êi häc, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu“. HiÖn nay, chóng ta ®·, ®ang vµ sÏ thùc hiÖn ®æi míi ch-¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng, tõ môc tiªu, néi dung, PP ®Õn ph-¬ng tiÖn gi¸o dôc vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng gi¸o dôc. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m cña ®æi míi ch-¬ng tr×nh vµ SGK gi¸o dôc phæ th«ng lµ tËp trung vµo viÖc ®æi míi PP DH. Thùc hiÖn DH dùa vµo ho¹t ®éng tÝch cùc, chñ ®éng cña HS víi sù tæ chøc vµ h-íng dÉn cña GV nh»m ph¸t triÓn t- duy ®éc lËp, s¸ng t¹o, gãp phÇn h×nh thµnh PP vµ nhu cÇu tù häc; rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn; t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó vµ tr¸ch nhiÖm häc tËp cho HS. ë tr-êng THPT, m«n HH cã vÞ trÝ, vai trß rÊt quan träng. Nã cung cÊp cho HS nh÷ng tri thøc khoa häc phæ th«ng, c¬ b¶n vÒ c¸c chÊt, sù biÕn ®æi c¸c chÊt, mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a c«ng nghÖ HH, m«i tr-êng vµ con ng-êi. Nh÷ng tri thøc nµy, gióp HS cã nhËn thøc khoa häc vÒ thÕ giíi vËt chÊt, gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ n¨ng lùc hµnh ®éng, h×nh thµnh nh©n c¸ch ng-êi lao ®éng míi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o. M«n HH cung cÊp cho HS hÖ thèng kiÕn thøc HH phæ th«ng c¬ b¶n, hiÖn ®¹i vµ thiÕt thùc tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, bao gåm: c¬ së HH chung; HH v« c¬; HH h÷u c¬. ë tr-êng THPT, viÖc ph¸t hiÖn vµ båi d-ìng HSG nãi chung vµ HSG HH riªng lµ mét nhiÖm vô rÊt quan träng. NhiÖm vô nµy n»m trong nhiÖm vô ph¸t hiÖn, ®µo t¹o vµ båi d-ìng nh©n tµi cña gi¸o dôc phæ th«ng. 1
HiÖn nay, ch-a cã mét tµi liÖu chÝnh thøc vÒ lý luËn DH soi s¸ng hay ®Þnh nghÜa nh÷ng n¨ng lùc ®Æc biÖt cña HSG vµ ®-a ra nh÷ng biÖn ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc HSG HH. Nh÷ng n¨m qua, GV båi d-ìng HSG HH vµ DH ë c¸c líp chuyªn HH ®· ph¶i tù mß mÉm, t×m kiÕm tµi liÖu, s-u tÇm BT ®Ó tiÕn hµnh båi d-ìng cho HS. Trong DH HH nãi chung vµ DH båi d-ìng HSG nãi riªng, kh«ng thÓ thiÕu BT; sö dông BT lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l-îng DH; BT cã t¸c dông to lín vÒ nhiÒu mÆt: lµm chÝnh x¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm; cñng cè, ®µo s©u vµ më réng kiÕn thøc; «n tËp, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc; rÌn c¸c kü n¨ng HH, kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn; ph¸t triÓn t- duy, ®Æc biÖt lµ t- duy s¸ng t¹o.... Thùc tiÔn thÊy, BT HH rÊt phong phó vµ ®a d¹ng; nhiÒu bµi cã néi dung hay. Sö dông nh÷ng BT nµy cã t¸c dông rÌn luyÖn t- duy, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ s¸ng t¹o cña HS, gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn mµ chóng t«i chän ®Ò tµi: “X©y dùng hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc v« c¬ nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng häc sinh giái ë trêng THPT“. II. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. Tõ ®ã, ®Ò xuÊt sö dông hÖ thèng BT nµy nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG. III. NhiÖm vô nghiªn cøu 1. Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS trong qu¸ tr×nh DH HH; phÈm chÊt vµ n¨ng lùc HSG HH; BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. 2. Nghiªn cøu thùc tiÔn DH HH nãi chung vµ DH båi d-ìng HSG HH nãi riªng ë tr-êng THPT; BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG HH ë tr-êng THPT. 3. Nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng BT HH v« c¬ nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. 4. Nghiªn cøu ®Ò xuÊt sö dông hÖ thèng BT HH v« c¬ trong DH båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. 5. TN s- ph¹m ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng, hiÖu qu¶ cña hÖ thèng BT HH v« c¬ ®· x©y dùng nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. 2
IV. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu IV.1. Nghiªn cøu lý luËn + Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ t©m lý häc, gi¸o dôc häc, l ý luËn DH vµ c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn rÌn luyÖn t- duy trong DH HH nãi chung vµ båi d-ìng HSG nãi riªng. + Nghiªn cøu néi dung ch-¬ng tr×nh m«n HH ë tr-êng THPT (Ban c¬ b¶n, KHTN vµ néi dung DH cho HS chuyªn HH). + Nghiªn cøu BT HH v« c¬ nãi chung, BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. IV.2. Nghiªn cøu thùc tiÔn + Nghiªn cøu thùc tiÔn DH HH vµ båi d-ìng HSG HH ë tr-êng THPT; sö dông BT ®Ó rÌn luyÖn t- duy cho HS vµ trong båi d-ìng HSG. + Thùc nghiªm s- ph¹m ë tr-êng THPT ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng BT ®· x©y dùng vµ hÖ thèng. V. Kh¸ch thÓ vµ ®èi t-îng nghiªn cøu V.1. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh DH HH ë tr-êng THPT. V.2. §èi t-îng nghiªn cøu: HÖ thèng BT HH v« c¬ nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. VI. Gi¶ thuyÕt khoa häc NÕu cã hÖ thèng BT HH v« c¬ rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG; lù a chän PP vµ ph-¬ng tiÖn DH phï hîp th× sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. VII. giíi h¹n cña ®Ò tµi Nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng BT HH v« c¬ nh»m rÌn luyÖn t- duy trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT (cÊp tr-êng, tØnh vµ Quèc gia). 3
PhÇn II: Néi dung Ch-¬ng I: Tæng quan vÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc båi d-ìng häc sinh giái ho¸ Häc v« c¬ ë tr-êng tHPT I.1. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña hS trong qu¸ tr×nh dH HH ë tr-êng THPT I.1.1. Kh¸i niÖm nhËn thøc NhËn thøc: Lµ mét trong ba mÆt c¬ b¶n cña ®êi sèng t©m lý cña con ng-êi (nhËn thøc, t×nh c¶m, ý chÝ). Nã lµ tiÒn ®Ò cña hai mÆt kia, ®ång thêi cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ víi c¸c hiÖn t-îng t©m lý kh¸c. Ho¹t ®éng nhËn thøc: Gåm nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau, cã thÓ chia ho¹t ®éng nhËn thøc thµnh hai giai ®o¹n sau: + NhËn thøc c¶m tÝnh (c¶m gi¸c vµ tri gi¸c). + NhËn thøc lý tÝnh (t- duy vµ t-ëng t-îng). I.1.1.1. NhËn thøc c¶m tÝnh. + NhËn thøc c¶m tÝnh: Lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý, lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh bªn ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn t-îng th«ng qua tri gi¸c cña c¸c gi¸c quan. + C¶m gi¸c: Lµ h×nh thøc khëi ®Çu trong sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nhËn thøc, nã ph¶n ¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt vµ hiÖn t-îng. + Tri gi¸c: Ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn t-îng mét c¸ch trän vÑn vµ theo cÊu tróc nhÊt ®Þnh. I.1.1.2. NhËn thøc lý tÝnh (t- duy vµ t-ëng t-îng). a. T-ëng t-îng: Lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÒu ch-a tõng cã trong kinh nghiÖm cña c¸ nh©n b»ng c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng biÓu t-îng ®· cã. b. T- duy: Lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong cã tÝnh quy luËt cña sù vËt hiÖn t-îng trong hiÖn thùc kh¸ch quan mµ tr-íc ®ã ta ch-a biÕt. Nh- vËy, t- duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý cã sù t×m kiÕm vµ ph¸t hiÖn c¸i míi vÒ chÊt mét c¸ch ®éc lËp. NÐt næi bËt cña t- duy lµ tÝnh "cã vÊn ®Ò " tøc trong hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò t- duy míi n¶y sinh. Nh- vËy, t- duy lµ kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc. N¾m b¾t ®-îc qu¸ tr×nh ®ã, GV sÏ h-íng dÉn HS t- duy khoa häc trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp . 4
Cã thÓ chia ra lµm ba lo¹i t- duy c¬ b¶n, phæ biÕn th-êng gÆp trong häc tËp còng nh- trong cuéc sèng: + T- duy logic: Lo¹i t- duy nµy dùa trªn luËt bµi trung vµ tam ®o¹n luËn. * LuËt bµi trung: Quy ®Þnh A lµ A chø A kh«ng thÓ võa lµ A võa lµ B ®-îc. Mét lµ ch©n lý, hai lµ phi lý, chø kh«ng thÓ cã trung gian võa lµ ch©n lÝ võa lµ phi lÝ. * Tam ®o¹n luËn (suy luËn gåm ba ®o¹n): Tr-íc hÕt kh¼ng ®Þnh mét tÝnh chÊt a chung cho mäi phÇn tö cña mét tËp hîp A, sau ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng mét phÇn tö A nµo ®ã lµ thuéc tËp hîp A vµ cuèi cïng víi hai kh¼ng ®Þnh ®ã th× cã thÓ kÕt luËn r»ng phÇn tö b cã tÝnh chÊt a. A lµ A nãi lªn sù tÜnh t¹i cho nªn logic h×nh thøc chØ dïng trong viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò khu c- tró trong mét ph¹m vi ®-îc coi lµ tÜnh t¹i. NÕu ®Æt sù vËt trong sù vËn ®éng cña nã th× ph¶i dïng t- duy biÖn chøng. + T- duy biÖn chøng: T- duy biÖn chøng b¸c bá luËt bµi trung, chÊp nhËn A võa lµ A, võa ®ång thêi kh«ng ph¶i lµ A. Trong tù nhiªn, x· héi vµ trong t- duy, yªn tÜnh lµ t¹m thêi, vËn ®éng lµ vÜnh viÔn. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng lu«n x¶y ra sù thèng nhÊt gi÷a vËn ®én g vµ ®øng yªn. Trong triÕt häc duy vËt biÖn chøng, ng-êi ta xem xÐt tõng cÆp ph¹m trï võa ®èi lËp, võa thèng nhÊt víi nhau, võa ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau vµ cïng tån t¹i trong mét t×nh huèng nµo ®ã. + T- duy h×nh t-îng: Con ng-êi, trong sù va ch¹m víi thùc tiÔn cßn cã mét c¸ch ®Ó th©m nhËp vµo thÕ giíi quanh ta vµ trong ta, råi t¸c ®éng vµo thÕ giíi ®ã. Nh÷ng s¶n phÈm t¹o ra b»ng h- cÊu, b»ng t-ëng t-îng theo nh÷ng quan ®iÓm thÈm mü nhÊt ®Þnh gióp ng-êi ta h×nh dung ra ®-îc c¸c sù vËt hiÖn t-îng. NÕu xÐt vÒ møc ®é ®éc lËp, ng-êi ta cã thÓ chia t- duy thµnh 4 bËc sau: + T- duy lÖ thuéc: §Ó chØ t- duy cña ng-êi suy nghÜ dùa dÉm vµo t- duy cña ng-êi kh¸c, kh«ng cã chÝnh kiÕn riªng vÒ mét lÜnh vùc nµo ®ã. + T- duy ®éc lËp: §Ó chØ t- duy cña nh÷ng ng-êi cã chÝnh kiÕn riªng trong mét lÜnh vùc nµo ®ã, dï ®ã lµ chÝnh kiÕn kh¸c, thËm chÝ lµ ®èi lËp. + T- duy phª ph¸n: §Ó chØ t- duy ®éc lËp tr-íc mét sù viÖc quan s¸t, ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó cã ph¸n xÐt ®óng sù viÖc ®ã tèt hay xÊu. I.1.2. Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy. + TÝnh ®Þnh h-íng: §-îc thÓ hiÖn ë ý thøc nhanh chãng vµ chÝnh x¸c ®èi t-îng cÇn lÜnh héi, môc ®Ých cÇn ®¹t ®-îc vµ con ®-êng tèi -u ®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã. + BÒ réng: §-îc thÓ hiÖn ë chç cã kh¶ n¨ng vËn dông nghiªn cøu c¸c ®èi t-îng kh¸c. 5
+ §é s©u: §-îc thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng n¾m v÷ng ngµy cµng s©u s¾c b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng. + TÝnh linh ho¹t: §-îc thÓ hiÖn ë sù nh¹y bÐn trong viÖc vËn dông nh÷ng tri thøc vµ c¸ch thøc hµnh ®éng vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau mét c¸ch s¸ng t¹o. + TÝnh mÒm dÎo: §-îc thÓ hiÖn ë ho¹t ®éng t- duy ®-îc tiÕn hµnh theo c¸c h-íng xu«i vµ ng-îc chiÒu. + TÝnh ®éc lËp: §-îc thÓ hiÖn ë chç tù m×nh ph¸t hiÖn ®-îc vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt c¸ch gi¶i quyÕt vµ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. + TÝnh kh¸i qu¸t : §-îc thÓ hiÖn ë chç khi gi¶i quyÕt mçi lo¹i nhiÖm vô sÏ ®-a ra m« h×nh kh¸i qu¸t. Tõ m« h×nh kh¸i qu¸t nµy cã thÓ vËn dông ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô cïng lo¹i. I.1.3. RÌn luyÖn c¸c thao t¸c t- duy trong DH HH ë tr-êng THPT I.1.3.1. Ph©n tÝch Ph©n tÝch: Lµ qu¸ tr×nh t¸ch c¸c bé phËn cña sù vËt hoÆc hiÖn t-îng tù nhiªn cña hiÖn thùc víi c¸c dÊu hiÖu vµ thuéc tÝnh cña chóng còng nh- c¸c mèi liªn hÖ vµ quan hÖ gi÷a chóng theo mét h-íng x¸c ®Þnh. XuÊt ph¸t tõ mét gãc ®é ph©n tÝch vµ ho¹t ®éng t- duy ®i s©u vµo b¶n chÊt thuéc tÝnh cña bé phËn tõ ®ã ®i tíi nh÷ng gi¶ thiÕt vµ kÕt luËn khoa häc. Trong häc tËp, ho¹t ®éng nµy rÊt phæ biÕn. Muèn gi¶i mét BT HH, ph¶i ph©n tÝch c¸c yÕu tè thuéc d÷ kiÖn. Muèn ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n mét cuéc c¸ch m¹ng, ph¶i biÕt ph©n tÝch yÕu tè lÞch sö t¹o nªn cuéc c¸ch m¹ng ®ã. I.1.3.2. Tæng hîp Tæng hîp: Lµ ho¹t ®éng nhËn thøc ph¶n ¸nh cña t- duy biÓu hiÖn trong viÖc x¸c lËp tÝnh chÊt thèng nhÊt c¸c phÈm chÊt vµ thuéc tÝnh cña c¸c yÕu tè trong mét sù vËt nguyªn vÑn, cã thÓ cã ®-îc trong viÖc x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng thèng nhÊt vµ x¸c ®Þnh c¸c mèi liªn hÖ, quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña sù vËt nguyªn vÑn ®ã, trong viÖc liªn kÕt vµ liªn hÖ gi÷a chóng, v× thÕ sÏ thu ®-îc mét sù vËt vµ hiÖn t-îng nguyªn vÑn míi. Tæng hîp kh«ng ph¶i lµ sè céng ®¬n gi¶n cña hai hay nhiÒu sù vËt, kh«ng ph¶i lµ sù liªn kÕt m¸y mãc c¸c bé phËn thµnh chØnh thÓ. Sù tæng hîp ch©n chÝnh lµ mét ho¹t ®éng t- duy x¸c ®Þnh ®Æc biÖt ®em l¹i kÕt qu¶ míi vÒ chÊt, cung cÊp mét sù hiÓu biÕt míi nµo ®ã vÒ hiÖn thùc. Nh- vËy, t- duy tæng hîp còng ®-îc ph¸t triÓn tõ s¬ ®¼ng ®Õn phøc t¹p víi khèi l-îng lín. Ph©n tÝch vµ tæng hîp kh«ng ph¶i lµ hai ph¹m trï riªng rÏ cña t- duy. §©y lµ 6
hai qu¸ tr×nh cã liªn hÖ biÖn chøng. Ph©n tÝch ®Ó tæng hîp cã c¬ së vµ tæng hîp ®Ó ph©n tÝch ®¹t ®-îc chiÒu s©u b¶n chÊt hiÖn t-îng sù vËt. Sù ph¸t triÓn cña ph©n tÝch vµ tæng hîp lµ ®¶m b¶o h×nh thµnh cña toµn bé t- duy vµ c ¸c h×nh thøc t- duy cña HS. I.1.3.3. So s¸nh So s¸nh: Lµ x¸c ®Þnh sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c sù vËt h iÖn t-îng cña hiÖn thùc. Trong ho¹t ®éng t- duy cña HS th× so s¸nh gi÷ vai trß tÝch cùc vµ quan träng. NhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t-îng kh«ng thÓ cã nÕu kh«ng cã sù t×m ra sù kh¸c biÖt s©u s¾c, sù gièng nhau cña c¸c sù vËt hiÖn t-îng. ViÖc t×m ra nh÷ng dÊu hiÖu gièng nhau còng nh- kh¸c nhau gi÷a hai sù vËt hiÖn t-îng lµ néi dung chñ yÕu cña t- duy so s¸nh. Còng nh- t- duy ph©n tÝch, t- duy tæng hîp th× t- duy so s¸nh cã thÓ ë møc ®é ®¬n gi¶n (t×m tßi, thèng kª, nhËn xÐt) còng cã thÓ thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. Cã thÓ tiÕn hµnh so s¸nh nh÷ng yÕu tè dÊu hiÖu bªn ngoµi cã thÓ trùc tiÕp quan s¸t ®-îc, nh-ng còng cã thÓ tiÕn hµnh so s¸nh nh÷ng dÊu hiÖu quan hÖ bªn trong kh«ng thÓ nhËn thøc trùc tiÕp ®-îc mµ ph¶i b»ng ho¹t ®éng t- duy. Trong thùc tiÔn DH HH sÏ cã nhiÒu ho¹t ®éng t- duy rÊt høng thó. Nhê so s¸nh, ng-êi ta cã thÓ t×m thÊy c¸c dÊu hiÖu b¶n chÊt gièng nhau vµ kh¸c nhau cña c¸c sù vËt. Ngoµi ra, cßn t×m thÊy nh÷ng dÊu hiÖu kh«ng b¶n chÊt thø yÕu cña chóng. I.1.3.4. Kh¸i qu¸t ho¸ Kh¸i qu¸t ho¸: Lµ ho¹t ®éng t- duy t¸ch nh÷ng thuéc tÝnh chung vµ c¸c mèi liªn hÖ chung, b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t-îng t¹o nªn nhËn thøc míi d-íi h×nh thøc kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, quy t¾c. Kh¸i qu¸t ho¸ ®-îc thùc hiÖn nhê kh¸i niÖm trõu t-îng ho¸ nghÜa lµ kh¶ n¨ng t¸ch c¸c dÊu hiÖu, c¸c mèi liªn hÖ chung vµ b¶n chÊt khái c¸c sù vËt vµ hiÖn t-îng riªng lÎ còng nh- ph©n biÖt nh÷ng c¸i g× lµ kh«ng b¶n chÊt trong sù vËt hiÖn t-îng. Tuy nhiªn, trõu t-îng ho¸ chØ lµ thµnh phÇn cña ho¹t ®éng t- duy kh¸i qu¸t ho¸ nh-ng lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t ho¸. Nhê t- duy kh¸i qu¸t ho¸ ta nhËn ra sù vËt theo h×nh thøc vèn cã cña chóng mµ kh«ng phô thuéc vµo ®é lín, mµu s¾c, vËt liÖu chÕ t¹o hay vÞ trÝ cña nã trong kh«ng gian. Ho¹t ®éng t- duy kh¸i qu¸t ho¸ cña HS phæ th«ng cã ba møc ®é sau: +Kh¸i qu¸t ho¸ c¶m tÝnh: DiÔn ra trong hoµn c¶nh trùc quan, thÓ hiÖn ë tr×nh ®é s¬ ®¼ng. 7
+Kh¸i qu¸t ho¸ h×nh t-îng kh¸i niÖm: Lµ sù kh¸i qu¸t c¶ nh÷ng tri thøc cã tÝnh chÊt kh¸i niÖm b¶n chÊt sù vËt vµ hiÖn t-îng hoÆc c¸c mèi quan hÖ kh«ng b¶n chÊt d-íi d¹ng c¸c h×nh t-îng hoÆc trùc quan, c¸c biÓu t-îng. Møc ®é nµy ë løa tuæi HS ®· lín nh-ng t- duy ®«i khi cßn dõng l¹i ë sù vËt hiÖn t-îng riªng lÎ. +Kh¸i qu¸t ho¸ kh¸i niÖm: Lµ sù kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng dÊu hiÖu vµ liªn hÖ chung b¶n chÊt ®-îc trõu xuÊt khái c¸c dÊu hiÖu vµ quan hÖ kh«ng b¶n chÊt ®-îc lÜnh héi b»ng kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, quy t¾c. Møc ®é nµy thùc hiÖn trong HS THPT. T- duy kh¸i qu¸t ho¸ lµ ho¹t ®éng t- duy cã chÊt l-îng cao, sau nµy khi häc ë cÊp häc cao, t- duy nµy sÏ ®-îc huy ®éng mét c¸ch m¹nh mÏ v× t- duy kh¸i qu¸t ho¸ lµ t- duy lý luËn khoa häc. ë tr-êng häc, ho¹t ®éng t- duy cña HS ngµy cµng phong phó, ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t-îng. Trong DH, GV cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc tæ chøc h-íng dÉn nh÷ng ho¹t ®éng t- duy cho HS. I.1.4. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña t- duy I.1.4.1. Kh¸i niÖm Kh¸i niÖm: Lµ mét t- t-ëng ph¶n ¸nh nh÷ng dÊu hiÖu b¶n chÊt kh¸c biÖt cña sù vËt hiÖn t-îng. Kh¸i niÖm cã vai trß quan träng trong t- duy. Nã lµ ®iÓm ®i tíi cña qu¸ tr×nh t- duy, còng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña mét qu¸ tr×nh. Kh¸i niÖm ®-îc x©y dùng trªn c¬ së cña nh÷ng thao t¸c t- duy, nã ®-îc x©y dùng bëi néi hµm vµ ngo¹i diªn nhÊt ®Þnh. Néi hµm cña kh¸i niÖm lµ tËp hîp nh÷ng dÊu hiÖu cña c¸c sù vËt hay hiÖn t-îng ®-îc ph¶n ¸nh trong kh¸i niÖm. X¸c ®Þnh ®-îc néi hµm vµ ngo¹i diªn kh¸i niÖm lµ biÓu hiÖn sù hiÓu biÕt b¶n chÊt sù vËt hiÖn t-îng. §Ó cã sù ph©n biÖt kh¸i niÖm, logic häc cßn chia kh¸i niÖm thµnh kh¸i niÖm ®¬n, kh¸i niÖm chung, kh¸i niÖm tËp hîp. Trªn c¬ së sù hiÓu biÕt vÒ kh¸i niÖm nh- thÕ cã thÓ giíi h¹n vµ më réng kh¸i niÖm. Kh¶ n¨ng giíi h¹n vµ më réng kh¸i niÖm tuú thuéc vµo néi dung kiÕn thøc khoa häc vµ chÊt l-îng t- duy. Trong qu¸ tr×nh t- duy, kh¸i niÖm nh- lµ c«ng cô t- duy. Né i dung khoa häc cho kh¸i niÖm mét néi hµm x¸c ®Þnh. Nhê kh¸i niÖm, t- duy ph©n tÝch míi cã nh÷ng ®iÓm tùa vµ c¬ së ®Ó ®µo s©u kiÕn thøc, ®ång thêi tiÕn tíi sù x¸c ®Þnh kh¸i niÖm míi. C¸c ho¹t ®éng suy luËn kh¸i qu¸t ho¸, trõu t-îng ho¸ nhê cã kh¸i niÖm míi cã c¬ së thao t¸c, ®ång thêi ®i s©u thªm vµo b¶n chÊt sù vËt hiÖn t-îng. 8
NÕu kh¸i niÖm kh«ng x¸c ®Þnh ®-îc néi hµm còng nh- ngo¹i diªn cña nã th× ch¾c ch¾n sÏ dÉn tíi nh÷ng ph©n tÝch m¬ hå, suy luËn ph¸n ®o¸n lÖch l¹c. NÕu ph©n chia kh¸i niÖm thiÕu c©n ®èi, thiÕu c¬ së, kh«ng liªn tôc th× ch¾c ch¾n kiÕn thøc sÏ dÔ dµng phiÕn diÖn lÖch l¹c. Nh÷ng h¹n chÕ ®ã tiÕp diÔn th-êng xuyªn th× chÊt l-îng t- duy kh«ng ®¶m b¶o. V× vËy, trong qu¸ tr×nh truyÒn thô kiÕn thøc, biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng h¹n chÕ ®ã trªn nguyªn t¾c logic trong t- duy, GV sÏ gãp phÇn x©y dùng PP t- duy cho HS. I.1.4.2. Ph¸n ®o¸n Ph¸n ®o¸n: Lµ sù t×m hiÓu tri thøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm, sù phèi hîp gi÷a c¸c kh¸i niÖm, thùc hiÖn theo mét quy t¾c, quy luËt bªn trong. NÕu kh¸i niÖm ®-îc biÓu diÔn b»ng mét tõ hay mét côm tõ riªng biÖt th× ph¸n ®o¸n bao giê còng ®-îc biÓu diÔn d-íi d¹ng mét c©u ng÷ ph¸p. Trong t- duy, ph¸n ®o¸n ®-îc sö dông nh- lµ nh÷ng c©u ng÷ ph¸p nh»m liªn kÕt c¸c kh¸i niÖm do ®ã nã cã nh÷ng quy t¾c, quy luËt bªn trong. Trªn c¬ së nh÷ng kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n chÝnh lµ h×nh thøc më réng, ®i s©u vµo tri thøc. Muèn cã ph¸n ®o¸n ch©n thùc, kh¸i niÖm ph¶i ch©n thùc, nh-ng cã kh¸i niÖm ch©n thùc ch-a ch¾c cã ph¸n ®o¸n ch©n thùc. Còng cã kh¸i niÖm ch©n thùc, ph¸n ®o¸n ch©n thùc nh-ng kh«ng ®Çy ®ñ. Kh¸i niÖm ch©n thùc nh- lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña ph¸n ®o¸n th× nh÷ng quy t¾c quy luËt sÏ gióp cho ph¸n ®o¸n ch©n thùc h¬n. Tuy nhiªn, sù vËt hay hiÖn t-îng trong mèi quan hÖ phøc t¹p hay ®Æc thï muèn t×m hiÓu nã ph¶i cã thao t¸c ph¸n ®o¸n ®¬n hoÆc ph¸n ®o¸n phøc. Tãm l¹i, trong thao t¸c t- duy ng-êi ta lu«n lu«n ph¶i chøng minh ®Ó kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh, ph¶i b¸c bá c¸c luËn ®iÓm kh¸c nhau ®Ó tiÕp cËn ch©n lý. Tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c logic trong ph¸n ®o¸n sÏ t¹o ®-îc hiÖu qu¶ cao. I.1.4.3. Suy lý H×nh thøc suy nghÜ liªn hÖ c¸c ph¸n ®o¸n víi nhau ®Ó t¹o mét ph¸n ®o¸n míi gäi lµ suy lý. Suy lý ®-îc cÊu t¹o bëi hai bé phËn : + C¸c ph¸n ®o¸n cã tr-íc gäi lµ tiÒn ®Ò. + C¸c ph¸n ®o¸n cã sau gäi lµ kÕt luËn, dùa vµo tÝnh chÊt cña tiÒn ®Ò mµ kÕt luËn. Nh- vËy, muèn cã suy lý ph¶i th«ng qua chøng minh. Trong thùc tiÔn t- duy ta th-êng sö dông suy lý hoÆc ®Ó chøng minh hoÆc ®Ó b¸c bá c¸i g× ®ã. Muèn suy lý tèt ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy t¾c, ph¶i tõ nh÷ng luËn ®iÓm xuÊt ph¸t ch©n thùc. Suy lý chia lµm ba lo¹i sau: + Lo¹i suy: Lµ h×nh thøc t- duy ®i tõ riªng biÖt nµy ®Õn riªng biÖt kh¸c. Lo¹i suy cho ta nh÷ng dù ®o¸n chÝnh x¸c sù phô thuéc vµ sù hiÓu biÕt 9
vÒ hai ®èi t-îng. Khi ®· n¾m v÷ng c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ®èi t-îng th× lo¹i suy sÏ chÝnh x¸c. + Suy lý quy n¹p: Suy lý tõ riªng biÖt ®Õn phæ biÕn. Tõ nh÷ng ho¹t ®éng tíi c¸c quy luËt. Do ®ã trong qu¸ tr×nh t- duy, sù suy nghÜ theo quy n¹p chuyÓn tõ viÖc nhËn thøc c¸c hiÖn t-îng riªng lÎ ®Õn viÖc nhËn thøc c¸i chung. V× thÕ c¸c suy lý quy n¹p lµ yÕu tè cÊu tróc cña tri thøc kh¸i qu¸t cña viÖc h×nh thµnh kh¸i niÖm vµ cña viÖc nhËn thøc c¸c ®Þnh luËt. + Suy lý diÔn dÞch: Lµ c¸ch suy nghÜ ®i tõ c¸i chung, ®Þnh luËt, quy t¾c, kh¸i niÖm chung ®Õn nh÷ng sù vËt hiÖn t-îng riªng lÎ. Qu¸ tr×nh suy lý diÔn dÞch cã thÓ diÔn ra nh- sau: - Tõ tæng qu¸t ®Õn Ýt tæng qu¸t h¬n. - Tõ ph¸n ®o¸n cã tÝnh chÊt tæng qu¸t nµy ®Õn c¸c ph¸n ®o¸n cã tÝnh chÊt tæng qu¸t kh¸c. Tri thøc ta gÆp suy lý tõ mét tiÒn ®Ò, cã khi tõ nhiÒu tiÒn ®Ò, ®ã lµ h×nh thøc lËp luËn ba ®o¹n víi quy t¾c cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh t- duy quy n¹p vµ suy diÔn bao giê còng liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. Quy n¹p vµ suy diÔn g¾n bã víi nhau nh- ph©n tÝch vµ tæng hîp. Qu¸ tr×nh nµy ®-îc thùc hiÖn trong PP x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ nh©n qu¶ trong c¸c hiÖn t-îng. Víi t- c¸ch lµ h×nh thøc t- duy gi¸n tiÕp, suy lý trong t- duy logic cã vai trß quan träng trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng t- duy. ViÖc h-íng dÉn quy t¾c logic trong suy lý t¹o ®-îc hiÖu qu¶ lín trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc. Kh¼ng ®Þnh rÌn luyÖn t- duy logic trong häc tËp chÝnh lµ t¹o cho HS cã PP trong t- duy tõ kh¸i niÖm ®Õn ph¸n ®o¸n suy lý kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh tuÇn tù cho rÌn luyÖn mµ lµ nh÷ng thao t¸c ®-îc vËn dông ®ång thêi. I.1.5. §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t- duy HS trong DH HH ë tr-êng THPT §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña HS th«ng qua qu¸ tr×nh DH HH lµ: + §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng n¾m v÷ng nh÷ng c¬ së khoa häc mét c¸ch tù gi¸c, tù lùc, tÝch cùc vµ s¸ng t¹o cña HS (n¾m v÷ng lµ hiÓu, nhí vµ vËn dông thµnh th¹o) + §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ n¨ng lùc thùc hµnh trªn c¬ së cña qu¸ tr×nh n¾m v÷ng hiÓu biÕt. C¨n cø vµo chÊt l-îng cña qu¸ tr×nh lÜnh héi vµ kÕt qu¶ cña nã, cã bèn tr×nh ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc, kh¸i niÖm, kü n¨ng, kü x¶o…sau: + Tr×nh ®é t×m hiÓu: NhËn biÕt, x¸c ®Þnh, ph©n biÖt vµ nhËn ra kiÕn thøc t×m hiÓu. + Tr×nh ®é t¸i hiÖn: T¸i hiÖn th«ng b¸o vÒ ®èi t-îng theo trÝ nhí hay ý nghÜa (kiÕn thøc t¹i hiÖn). 10
+ Tr×nh ®é kü n¨ng: VËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn trong c¸c t×nh huèng quen thuéc (kiÕn thøc kü n¨ng). NÕu thµnh th¹o tù ®éng ho¸ gäi lµ kiÕn thøc kü x¶o. + Tr×nh ®é biÕn ho¸: VËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn b»ng c¸ch chuyÓn t¶i chóng vµo nh÷ng ®èi t-îng vµ t×nh huèng quen biÕt nh-ng ®· bÞ biÕn ®æi hoÆc ch-a quen biÕt. T-¬ng øng cã bèn tr×nh ®é thao t¸c sau: + B¾t ch-íc theo mÉu: Lµm theo ®óng mÉu cho tr-íc (quan s¸t, lµm thö, lµm ®i lµm l¹i). + Ph¸t huy s¸ng kiÕn: Lµm ®óng theo mÉu hoÆc chØ dÉn cã ph¸t huy s¸ng kiÕn, hîp lý ho¸ thao t¸c. + §æi míi: Kh«ng bÞ lÖ thuéc vµo mÉu vµ cã sù ®æi míi nh-ng vÉn ®¶m b¶o chÊt l-îng. + TÝch hîp hay s¸ng t¹o: S¸ng t¹o ra quy tr×nh hoµn toµn míi. Nh- vËy, trong qu¸ tr×nh DH HH muèn rÌn luyÖn, ph¸t triÓn t- duy cña HS cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p DH hîp lý ®Ó HS thùc sù n¾m v÷ng hiÓu biÕt mét c¸ch tù gi¸c tÝch cùc, tù lùc ®Ó cã ®-îc nh÷ng hiÓu biÕt ®ã. I.2. Bµn vÒ PhÈm chÊt vµ n¨ng lùc HSG HH I.2.1. N¨ng lùc, n¨ng khiÕu vµ s¸ng t¹o I.2.1.1. N¨ng lùc (tiÕng la tinh lµ“competentia“, cã nghÜa lµ gÆp gì; kh¸i niÖm n¨ng lùc ®-îc hiÓu theo nhiÒu nghÜa kh¸c nhau). N¨ng lùc: Lµ mét thuéc tÝnh t©m lý phøc hîp, lµ ®iÓm héi tô cña nhiÒu yÕu tè nh- tri thøc, kü n¨ng, kinh nghiÖm, sù s½n sµng hµnh ®éng vµ tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc. N¨ng lùc: Lµ nh÷ng kh¶ n¨ng vµ kü x¶o häc ®-îc hoÆc s½n cã cña c¸ thÓ nh»m gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng x¸c ®Þnh, còng nh- sù s½n sµng vÒ ®éng c¬, x· héi… kh¶ n¨ng vËn dông c¸c c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm vµ vµ hiÖu qu¶ trong nh÷ng t×nh huèng linh ho¹t. N¨ng lùc: Lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ vµ cã tr¸ch nhiÖm c¸c hµnh ®éng, gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô, vÊn ®Ò thuéc c¸c lÜnh vùc nghÒ nghiÖp, x· héi hay c¸ nh©n trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau trªn c¬ së hiÓu biÕt, kü n¨ng, kü x¶o vµ kinh nghiÖm còng nh- sù s½n sµng hµnh ®éng. HiÖn nay, ng-êi ta quan t©m nhiÒu ®Õn ph¸t triÓn n¨ng lùc hµnh ®éng. VËy n¨ng lùc hµnh ®éng cã cÊu tróc nh- thÕ nµo ? CÊu tróc n¨ng lùc hµnh ®éng:  N¨ng lùc chuyªn m«n: Lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô vÒ chuyªn m«n còng nh- ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ mét c¸ch ®éc lËp, cã PP vµ ®¶m b¶o chÝnh x¸c 11
vÒ mÆt chuyªn m«n (bao gåm c¶ kh¶ n¨ng t- duy logic, ph©n tÝch, tæng hîp vµ trõu t-îng; kh¶ n¨ng nhËn biÕt c¸c mèi quan hÖ thèng nhÊt trong qu¸ tr×nh).  N¨ng lùc PP: Lµ kh¶ n¨ng ®èi víi nh÷ng hµnh ®éng cã kÕ ho¹ch, ®Þnh h-íng môc ®Ých trong c«ng viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô vµ v Ên ®Ò ®Æt ra. Trung t©m cña n¨ng lùc PP lµ nh÷ng PP nhËn thøc, xö lý, ®¸nh gi¸, truyÒn thô vµ giíi thiÖu.  N¨ng lùc x· héi: Lµ kh¶ n¨ng ®¹t ®-îc môc ®Ých trong nh÷ng t×nh huèng x· héi còng nh- trong nh÷ng nhiÖm vô kh¸c nhau víi sù phèi hîp chÆt chÏ víi nh÷ng thµnh viªn kh¸c. Träng t©m cña n¨ng lùc x· héi lµ ý thøc ®-îc tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n còng nh- cña nh÷ng ng-êi kh¸c, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, tù tæ chøc; cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c hµnh ®éng x· héi, kh¶ n¨ng céng t¸c vµ gi¶i quyÕt xung ®ét.  N¨ng lùc c¸ thÓ: Lµ kh¶ n¨ng suy nghÜ vµ ®¸nh gi¸ ®-îc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn còng nh- nh÷ng giíi h¹n cña m×nh; ph¸t triÓn ®-îc n¨ng khiÕu c¸ nh©n còng nh- x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cho cuéc sèng riªng; nh÷ng quan ®iÓm, chuÈn gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ ®éng c¬ chi phèi c¸c hµnh vi øng xö. C¸c thµnh phÇn n¨ng lùc “gÆp nhau“ t¹o thµnh n¨ng lùc hµnh ®éng. N¨ng lùc N¨ng lùc c¸ thÓ chuyªn m«n N¨ng lùc N¨ng lùc x· héi ph-¬ng ph¸p N¨ng lùc hµnh ®éng I.2.1.2. N¨ng khiÕu (Ability, Inherent capacity). C¸c nhµ t©m lý häc cho r»ng “khiÕu“ hay “n¨ng khiÕu“ lµ n¨ng lùc tiÒm tµng vÒ mét ho¹t ®éng nµo ®ã nh-ng ch-a béc lé ë thµnh tÝch cao v× ch-a ®-îc tËp d-ît, rÌn luyÖn nªn cßn thiÕu hiÓu biÕt vµ ch-a thµnh th¹o trong lÜnh vùc ho¹t ®éng ®ã. N¨ng khiÕu cã tÝnh bÈm sinh, lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña n¨ng lùc. Khi ®· cã n¨ng khiÕu tøc lµ ®· cã nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan thuËn lîi ®Ó häc tËp 12
nh÷ng tri thøc vµ kü n¨ng thuéc lÜnh vùc ®ã vµ dÔ dµng h×nh thµnh mét n¨ng lùc hay mét tµi n¨ng. Cã n¨ng khiÕu mµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn chñ quan (cã chÝ) vµ kh¸ch quan th× n¨ng khiÕu còng khã ph¸t triÓn thµnh n¨ng lùc vµ rÊt khã cã thÓ trë thµnh tµi n¨ng. Tµi n¨ng mét phÇn do n¨ng khiÕu nh-ng phÇn quan träng h¬n do häc tËp vµ rÌn luyÖn tÝch cùc ®óng lóc, ®óng c¸ch, cã hÖ thèng, cã hiÖu suÊt cao. Häc tËp vµ rÌn luyÖn ®-îc nh- vËy, mét phÇn do c¸c yÕu tè chñ quan kh¸c cña nh©n c¸ch nh- phÈm chÊt, ý chÝ, tÝnh tÝch cùc, mét phÇn kh¸c do hoµn c¶nh kh¸ch quan mang l¹i nh- tµi liÖu, ph-¬ng tiÖn, gia ®×nh, nhµ tr-êng, x· héi… . Nh÷ng phÈm chÊt chñ quan, sù lç lùc cña b¶n th©n cã thÓ h¹n chÕ, v-ît qua nh÷ng khã kh¨n kh¸ch quan, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho n¨ng khiÕu ph¸t triÓn. Cho nªn cã n¨ng khiÕu råi, muèn trë thµnh tµi n¨ng cÇn ph¶i cã chÝ vµ gÆp thêi. §iÒu kiÖn chñ quan hoÆc hoµn c¶nh kh¸ch quan lµm cho n¨ng khiÕu ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®ã hoÆc kh«ng ph¸t triÓn, bÞ thui chét. Ngoµi ®iÒu kiÖn vÒ chñ quan, kh¸ch quan, ng-êi ta cßn thÊy n¨ng khiÕu ph¸t triÓn mang tÝnh giai ®o¹n. Cã nh÷ng thêi kú “ph¸t c°m“; nÕu gÆp nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi th× n¨ng khiÕu ph¸t triÓn bét ph¸t, ®ét biÕn vÒ chÊt; cßn nÕu còng nh÷ng ®iÒu kiÖn nh- vËy t¸c ®éng vµo thêi kú kh¸c th× sÏ kÐm t¸c dông h¬n nhiÒu, thËm chÝ ch¼ng t¸c dông g× . VËy, n¨ng khiÕu HH lµ g× ? VÊn ®Ò nµy, hiÖn nay ch-a cã kÕt luËn thèng nhÊt vÒ nã. Theo c¸c tµi liÖu vÒ t©m lý häc vµ PP DH th× n¨ng khiÕu ®-îc thÓ hiÖn qua nh÷ng n¨ng lùc vµ phÈm chÊt sau: N¨ng lùc tiÕp thu kiÕn thøc; n¨ng lùc suy luËn logÝc; n¨ng lùc ®Æc t¶; n¨ng lùc lao ®éng s¸ng t¹o; n¨ng lùc kiÓm chøng; n¨ng lùc thùc hµnh . I.2.1.3. S¸ng t¹o (creation). S¸ng t¹o: Lµ t¹o ra gi¸ trÞ míi, gi¸ trÞ ®ã cã Ých hay cã h¹i lµ tuú theo quan ®iÓm cña ng-êi sö dông vµ ®èi t-îng nhËn hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông. S¸ng t¹o cßn cã nghÜa lµ t×m ra c¸i míi, c¸ch gi¶i quyÕt míi, kh«ng bÞ gß bã phô thuéc vµo c¸i cã s½n. S¸ng t¹o, nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ d¸m th¸ch thøc nh÷ng ý kiÕn vµ ph-¬ng c¸ch ®· ®-îc mäi ng-êi chÊp nhËn ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoÆc kh¸i niÖm míi. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chØ ra r»ng hai b¸n cÇu n·o xö lý th«ng tin theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau: + PhÇn bªn tr¸i cña n·o xö lý th«ng tin theo c¸ch logic. + PhÇn bªn ph¶i tËp trung vµo phÇn s¸ng t¹o vµ trùc c¶m. 13
Nh- vËy, ho¹t ®éng s¸ng t¹o cã c¬ së sinh lý thÇn kinh. §a sè t- duy cña mäi ng-êi ®Òu bÞ chi phèi bëi mét trong hai b¸n cÇu n·o vµ do vËy cã lèi suy nghÜ riªng biÖt. Mét sè ng-êi cã thÓ ®iÒu chØnh theo c¶ hai c¸ch. Nh÷ng ng-êi bÞ chi phèi bëi b¸n cÇu n·o th-êng cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o bÈm sinh, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nh÷ng ng-êi bÞ chi phèi bëi b¸n cÇu n·o tr¸i kh«ng cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o. T©m lý häc ®· nghiªn cøu vµ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng tÊt c¶ mäi ng-êi ®Òu cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, s¸ng t¹o nhá hay s¸ng t¹o lín. NÕu ®-îc rÌn luyÖn th× s¸ng t¹o sÏ ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ ng-îc l¹i nÕu kh«ng rÌn luyÖn th× s¸ng t¹o sÏ mai mét. Dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc vµ nhiÒu nhµ khoa häc, ng-êi ta cã thÓ quy vÒ 4 nguån gèc cña sù s¸ng t¹o: Nh©n c¸ch; tri thøc vµ häc vÊn; PP luËn; m«i tr-êng. Nh©n c¸ch s¸ng t¹o: §éng c¬, chÝ h-íng - Môc ®Ých, phÈm chÊt ®¹o ®øc; n¨ng lùc; søc khoÎ. Trong ®ã, ®éng c¬, ®¹o ®øc lµ thµnh phÇn c¬ b¶n, lµ “c¸i gèc“ cßn n¨ng lùc, søc khoÎ lµ thµnh phÇn hÕt søc quan träng, kh«ng thÓ thiÕu . NÕu thiÕu hai thµnh phÇn nµy th× thµnh phÇn “c¸i gèc“ kh«ng ph¸t huy ®-îc t¸c dông. NÕu thiÕu “c¸i gèc“ th× thµnh phÇn cßn l¹i dï tèt ®Õn mÊy còng sÏ ®æ ng·, tµn lôi. Nh÷ng nhµ s¸ng t¹o cho r»ng 4 nguyªn nh©n trªn ë c¸c møc ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau vµ ë mçi viÖc lµm, tuú thuéc vµo ®èi t-îng. Bèn nguyªn nh©n ®ã lµ kim chØ nam gióp con ng-êi s¸ng t¹o. I.2.2. Nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc quan träng cña HSG HH VÊn ®Ò s¸ng t¹o, n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng khiÕu vµ nh÷ng thµnh tè chñ yÕu cña n¨ng khiÕu, cÇn ®-îc tiÕp tôc nghiªn cøu. Tr-íc m¾t, cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc quan träng nhÊt cña HSG HH. Theo chóng t«i, HSG HH cã nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc quan träng nhÊt sau ®©y:  N¾m v÷ng kiÕn thøc HH ®· häc mét c¸ch s©u s¾c vµ cã hÖ thèng (tøc lµ n¾m v÷ng b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t-îng HH). BiÕt vËn dông linh ho¹t vµ s¸ng t¹o nh÷ng kiÕn thøc HH ®ã vµo nh÷ng t×nh huèng míi. Cã kü n¨ng TN HH tèt.  Cã kh¶ n¨ng t- duy tèt vµ s¸ng t¹o: BiÕt ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸ cao; cã kh¶ n¨ng ®o¸n, suy lý tèt …(®-îc thÓ hiÖn ë n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; n¨ng lùc suy luËn, kh¸i qu¸t ho¸; n¨ng lùc tæng hîp kiÕn thøc; n¨ng lùc tù häc, tù ®äc, t×m tßi; n¨ng lùc ®éc lËp suy nghÜ vµ linh ho¹t trong häc tËp vµ cuéc sèng… ).  ý thøc ®-îc tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n víi gia ®×nh vµ x· héi; d¸m nghÜ, d¸m lµm, d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, gi¶i quyÕt linh ho¹t s¸ng t¹o nh÷ng khã kh¨n 14
bÊt cËp trong häc tËp vµ cuéc sèng; cã kh¶ n¨ng phèi hîp, céng t¸c víi mäi ng-êi ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét trong cuéc sèng…  Cã kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c nh÷ng mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ cña b¶n th©n ®Ó ph¸t huy ®-îc së tr-êng vµ nh÷ng n¨ng khiÕu c¸ nh©n; cã ý thøc tæ chøc kû luËt vµ ý chÝ v-¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ cao trong häc tËp. I.3. X©y dùng hÖ thèng BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT I.3.1. Môc tiªu m«n HH ë tr-êng THPT (ch-¬ng tr×nh n©ng cao) Ngoµi môc tiªu chung ®· ®-îc x¸c ®Þnh trong ch-¬ng tr×nh chuÈn, ch-¬ng tr×nh n©ng cao m«n HH THPT cßn gióp HS ®¹t ®-îc: a. HÖ thèng kiÕn thøc HH phæ th«ng t-¬ng ®èi hoµn chØnh, hiÖn ®¹i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, gåm: KiÕn thøc c¬ së HH chung; HH v« c¬ ; HH h÷u c¬. b. HÖ thèng kÜ n¨ng HH phæ th«ng t-¬ng ®èi thµnh th¹o, thãi quen lµm viÖc khoa häc gåm: KÜ n¨ng häc tËp HH; kÜ n¨ng thùc hµnh, thÝ nghiÖm HH; kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc HH ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò trong häc tËp vµ thùc tiÔn ®êi sèng. Trªn c¬ së ®ã gióp HS ph¸t triÓn t- duy HH vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ HH vµ KHTN. I.3.2. Néi dung DH HH v« c¬ ë tr-êng THPT  Líp 10 . + Néi dung DH c¬ së HH chung gåm: Nguyªn tö; b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè HH vµ ®Þnh luËt tuÇn hoµn; liªn kÕt HH; P¦ HH ; tèc ®é P¦ vµ c©n b»ng HH. + Néi dung DH HH v« c¬ ë líp 10 gåm: Nhãm halogen, nhãm oxi. + Mét sè néi dung n©ng cao më réng (dµnh cho HS chuyªn HH): - Nguyªn tö ; chÊt ®ång vÞ; P¦ h¹t nh©n; chuyÓn ®éng cña e trong nguyªn tö, AO nguyªn tö, d¹ng AO nguyªn tö, 4 sè l-îng tö ... - Liªn kÕt HH: N¨ng l-îng ion ho¸, ®é ©m ®iÖn; liªn kÕt HH (®é dµi liªn kÕt, n¨ng l-îng liªn kÕt, lai ho¸...). - CÊu t¹o chÊt: Tinh thÓ nguyªn tö, ion ... - Lý thuyÕt P¦ HH: Tèc ®é P¦, bËc P¦, nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn tèc ®é P¦ ... ; nguyªn lý L¬ Sat¬lie, tiªu chuÈn vÒ c©n b»ng vµ tù diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh HH ... - Nhãm halogen, nhãm oxi: Mét sè hîp chÊt chøa oxi cña clo (HClO, HClO2, HClO3, HClO4 ...); tÝnh chÊt cña brom, iot ...  Líp 11 . 15
+ Néi dung DH c¬ së HH chung: Sù ®iÖn li. + Néi dung DH HH v« c¬ ë líp 11 gåm : Nhãm nit¬; nhãm cacbon. + Mét sè néi dung n©ng cao më réng (néi dung dµnh cho HS chuyªn HH): - Dung dÞch vµ sù ®iÖn li: §é tan; ®Þnh luËt Raun; chÊt ®iÖn li m¹nh, yÕu; h»ng sè axi-baz¬ ; tÝch sè tan … - Nhãm nit¬: Mét sè hîp chÊt cña nit¬ nh- N2O, NO, NO2, HNO2… - Nhãm cacbon : Mét sè hîp chÊt CO, CO2, CS2, muèi cacbonat …  Líp 12 . + Néi dung DH HH v« c¬ ë líp 12 gåm: §¹i c-¬ng vÒ kim lo¹i; kim lo¹i kiÒm - kim lo¹i kiÒm thæ - nh«m; s¾t vµ mét sè kim lo¹i quan träng; ph©n biÖt mét sè chÊt v« c¬; HH vµ vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi, m«i tr-êng. + Mét sè néi dung n©ng cao më réng (dµnh cho HS chuyªn HH): - §¹i c-¬ng vÒ kim lo¹i: ThÕ ®iÖn cùc , tinh thÓ kim lo¹i ... - Nhãm kim lo¹i kiÒm - kiÒm thæ - nh«m: Hîp chÊt peoxit kim lo¹i kiÕm, kiÒm thæ ... - Mét sè kim lo¹i chuyÓn tiÕp: S¾t, crom, niken, ®ång, kÏm, ch×, thuû ng©n, kÏm, b¹c ... I.3.3. BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT. I.3.3.1. Ph©n lo¹i BT HH. Tr-íc ®©y, BT tù luËn lµ chñ yÕu, nã ®-îc x©y dùng vµ ph©n lo¹i dùa trªn nh÷ng c¬ së kh¸c nhau: + Dùa vµo tÝnh chÊt cña BT, cã thÓ ph©n lo¹i thµnh BT ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng. + Dùa vµo kiÓu hay d¹ng, cã thÓ ph©n lo¹i thµnh: BT x¸c ®Þnh c«ng thøc ph©n tö cña hîp chÊt; BT x¸c ®Þnh thµnh phÇn % c¸c chÊt trong hh; BT nhËn biÕt c¸c chÊt; BT t¸ch c¸c chÊt ra khái hh … + Dùa vµo néi dung DH, cã thÓ ph©n BT theo c¸c nhãm trong ch-¬ng tr×nh vµ SGK (nhãm halogen, oxi, nit¬ … … ) Trong thùc tÕ DH HH, ph©n lo¹i BT theo néi dung DH thuËn tiÖn cho viÖc sö dông vµ ®-îc nhiÒu GV ¸p dông. HiÖn nay, chóng ta ®ang thùc hiÖn ®æi míi ch-¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng. Trong DH kh«ng chØ sö dông BT tù luËn mµ BT tr¾c nghiÖm ®·, ®ang vµ sÏ ®-îc sö dông phæ biÕn. BT tr¾c nghiÖm ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong DH ë tr-êng phæ th«ng. Nã cïng víi BT tù luËn t¹o thµnh hÖ thèng BT cã ý nghÜa vµ t¸c dông to lín vÒ nhiÒu mÆt trong DH HH ë tr-êng phæ th«ng. Bµi TËp Ho¸ Häc 16 Bµi tËp Tù luËn Bµi tËp Tr¾c nghiÖm
I.3.3.2. ý nghÜa vµ t¸c dông cña BT HH Thùc tiÔn DH HH vµ båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT cho thÊy, BT cã nh÷ng ý nghÜa vµ t¸c dông to lín: + Lµm chÝnh x¸c ho¸ nh÷ng kh¸i niÖm HH; cñng cè, ®µo s©u vµ më réng kiÕn thøc mét c¸ch sinh ®éng, phong phó, hÊp dÉn; chØ khi vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i BT, HS míi n¾m ®-îc kiÕn thøc mét c¸ch s©u s¾c. + Gióp HS «n tËp, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc mét c¸ch tÝch cùc. + RÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng HH nh- c©n b»ng PTP¦, tÝnh theo c«ng thøc vµ PT… . + RÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn ®êi sèng, lao ®éng s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ m«i tr-êng. + RÌn kÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ HH vµ c¸c thao t¸c t- duy. + Ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc t- duy logic, biÖn chøng, kh¸i qu¸t, ®éc lËp, th«ng minh vµ s¸ng t¹o. + Lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cña HS. + Gi¸o dôc ®¹o ®øc; tÝnh chÝnh x¸c, kiªn nhÉn, trung thùc vµ lßng say mª khoa häc. I.3.3.3. Thùc tiÔn BT HH v« c¬ trong båi d-ìng HSG ë tr-êng THPT HiÖn nay, BT HH v« c¬ ë tr-êng THPT nãi chung vµ trong båi d-ìng HSG nãi riªng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó c¶ néi dung vµ thÓ lo¹i. Trong kú thi HSG c¸c cÊp, ®Æc biÖt lµ kú thi HSG Quèc gia, ta th-êng gÆp c¸c BT cã néi dung kiÕn thøc ®-îc n©ng cao më réng vµ ®µo s©u kh¸ nhiÒu so víi néi dung kiÕn thøc ch-¬ng tr×nh vµ SGK phæ th«ng. Thùc tiÔn trong båi d-ìng HSG, BT HH v« c¬ cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: + Néi dung kiÕn thøc trong BT HH v« c¬ g¾n liÒn víi néi dung kiÕn thøc c¬ së HH chung. + KiÕn thøc ®-îc n©ng cao më réng vµ ®µo s©u. + Cã tÝnh chÊt tæng hîp kiÕn thøc (c¶ bÒ réng vµ chiÒu s©u). + Th-êng cã ®Æc ®iÓm “®Æc biÖt““, néi dung míi, thËm chÝ “l¹“ so víi nh÷ng BT tr-íc ®ã. §Ó gi¶i ®-îc nh÷ng BT cã néi dung nªu trªn, ®ßi hái HS ph¶i n¾m v÷ng, ch¾c kiÕn thøc trong ch-¬ng tr×nh HH phæ th«ng n©ng cao, ph¶i ®-îc n©ng cao më réng vµ ®µo s©u kiÕn thøc theo tõng néi dung cña ch-¬ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ vÒ phÇn c¬ së HH chung (nguyªn tö, liªn kÕt HH, tinh thÓ, sù ®iÖn li, c©n b»ng HH, tèc ®é P¦… ). Cïng víi viÖc n©ng cao më réng vµ ®µo s©u kiÕn thøc HH, HS ph¶i ®-îc rÌn luyÖn c¸c n¨ng lùc nh- ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; n¨ng lùc suy luËn; 17
n¨ng lùc tæng hîp kiÕn thøc; n¨ng lùc tù häc, tù ®äc, tù t×m tßi; ®éc lËp suy nghÜ vµ linh ho¹t s¸ng t¹o trong häc tËp … I.4. PP DH HH ë tr-êng THPT I.4.1. Thùc tr¹ng sö dông PP DH HH ë tr-êng THPT + Thùc tiÔn DH HH ë tr-êng THPT cho thÊy, trong c¸c giê häc nghiªn cøu tµi liÖu míi, ho¹t ®éng cña HS chñ yÕu lµ nghe gi¶ng, ghi bµi, xem SGK vµ tr¶ lêi c©u hái cña GV, quan s¸t ®å dïng DH (tranh ¶nh … ), lµm BT vµ lµm bµi kiÓm tra, thØnh tho¶ng ®-îc quan s¸t GV lµm thÝ nghiÖm. + PP DH mµ GV th-êng dïng lµ thuyÕt tr×nh, ®µm tho¹i, cho HS d ïng SGK, minh ho¹ b»ng ®å dïng DH, ra BT vµ bµi kiÓm tra. ThØnh tho¶ng GV biÓu diÔn thÝ nghiÖm chøng minh vµ lµm mét sè thÝ nghiÖm thùc hµnh. Trong c¸c giê häc, GV chñ yÕu lµ nªu vÊn ®Ò ®Ó chuyÓn tiÕp vÊn ®Ò, HS ch-a ®-îc rÌn luyÖn nhiÒu vÒ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. + PP DH mµ GV sö dông ch-a h-íng vµo viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña HS. Do vËy, HS chØ chó ý tiÕp thu kiÕn thøc råi t¸i hiÖn l¹i nh÷ng ®iÒu GV ®· gi¶ng hoÆc nh÷ng ®iÒu ®· cã s½n trong SGK. Trong DH, GV ch-a chó ý nhiÒu ®Õn viÖc rÌn luyÖn cho HS n¨ng lùc tù häc, tù t×m tßi vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. Nh- vËy, ch-a ph¸t huy ®-îc tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña HS . + Trong c¸c giê häc, HS Ýt ®-îc ho¹t ®éng, Ýt ®éng n·o, kh«ng chñ ®éng vµ tÝch cùc lÜnh héi kiÕn thøc. HS cßn lóng tóng khi ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng c©u hái vµ BT tæng hîp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn. I.4.2. §æi míi PP DH HH ë tr-êng THPT I.4.2.1. §Þnh h-íng ®æi míi PP DH ë tr-êng THPT LuËt gi¸o dôc, n¨m 2005 ®· chØ râ “Ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c , chñ ®éng , s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh“. HiÖn nay, chóng ta ®ang thùc hiÖn ®æi míi ch-¬ng tr×nh vµ SGK phæ th«ng mµ träng t©m lµ ®æi míi PP DH. ChØ cã ®æi míi c¨n b¶n PP d¹y vµ häc th× míi cã thÓ t¹o ®-îc sù ®æi míi thùc sù trong gi¸o dôc, míi cã thÓ ®µo t¹o líp ng-êi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o. Cã thÓ nãi, cèt lâi cña ®æi míi PP DH lµ h-íng tíi ho¹t ®éng häc tËp chñ ®éng, chèng l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng. 18
Tuy nhiªn, ®æi míi PP DH kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá c¸c PP DH truyÒn thèng mµ ph¶i vËn dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c PP DH hiÖn cã theo quan ®iÓm DH tÝch cùc kÕt hîp víi PP DH hiÖn ®¹i. I.4.2.2. PP DH HH hiÖn ®¹i ë tr-êng THPT + PP DH lµ mét nh©n tè cÊu tróc h÷u c¬ cña qu¸ tr×nh DH. Do ®ã nã cã c¸c mèi quan hÖ biÖn chøng víi c¸c nh©n tè kh¸c cña qu¸ tr×nh DH: PP DH - Môc ®Ých, nhiÖm vô DH; PP DH - Néi dung DH; PP DH - Ph-¬ng tiÖn DH; PP DH - Ho¹t ®éng DH cña GV; PP DH - Ho¹t ®éng cña HS; PP DH - KÕt qu¶ DH ë ®©y, cÇn nhÊn m¹nh ®Õn c¸c mèi liªn hÖ cã tÝnh quy luËt gi÷a PP DH víi môc ®Ých, nhiÖm vô vµ néi dung DH. PP DH thÓ hiÖn sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a c¸ch thøc ho¹t ®éng cña GV vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng t-¬ng øng cña HS. Nã ®-îc coi nh- lµ mét m« h×nh c¸c thao t¸c hµnh ®éng ®-îc s¾p xÕp vµ thùc hiÖn mét c¸ch hîp lÝ, ®¶m b¶o ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu d¹y häc nhÊt ®Þnh. + PP DH ph¶i thùc hiÖn ®-îc c¸c chøc n¨ng nhËn thøc, ph¸t triÓn vµ gi¸o dôc - §¶m b¶o cho HS n¾m v÷ng hÖ thèng nh÷ng tri thøc khoa häc vµ hÖ thèng nh÷ng kü n¨ng, kü x¶o t-¬ng øng ngµy cµng hiÖn ®¹i do ch-¬ng tr×nh DH quy ®Þnh phï hîp víi yªu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi ®èi víi gi¸o dôc nãi chung vµ DH ë bËc häc, cÊp häc, lo¹i h×nh tr-êng nãi riªng. - §¶m b¶o HS ph¸t triÓn ngµy cµng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng nhËn thøc nãi chung, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc t×m tßi s¸ng t¹o, n¨ng lùc t- duy nghÒ nghiÖp, t- duy kinh tÕ, t- duy qu¶n lÝ...trong c¸c t×nh huèng mu«n mµu,mu«n vÎ cña ho¹t ®éng häc tËp, ho¹t ®éng thùc tiÔn. - H×nh thµnh thÕ giíi quan khoa häc, lÝ t-ëng c¸ch m¹ng, 1Ý t- ëng nghÒ nghiÖp vµ nh÷ng phÇm chÊt ®¹o ®øc cÇn thiÕt phï hîp víi yªu cÇu cña x· h éi ngµy cµng ph¸t triÓn. + PP DH ph¶i thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ tèi -u toµn bé c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh DH: kÝch thÝch th¸i ®é tÝch cùc cña HS trong häc tËp; tæ chøc, ®iÒu khiÓn HS n¾m tri thøc míi; tæ chøc, ®iÒu khiÓn HS rÌn luyÖn kÜ n¨ng, kÜ x¶o; tæ chøc, ®iÒu khiÓn HS cñng cè tri thøc; kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ n¾m tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña HS. + PP DH chøa ®ùng ngµy cµng nhiÒu yÕu tè cña c¸c PP nghiªn cøu khoa häc vµ thèng nhÊt ngµy cµng cao víi c¸c PP nghiªn cøu nµy, theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña HS, theo tõng cÊp häc, bËc häc, lo¹i h×nh tr-êng. + PP DH lµ mét ph¹m trï cña lÝ luËn DH, lµ con ®-êng, c¸ch thøc ®¹t tíi môc ®Ých DH ®· ®Þnh. + PP DH cã tÝnh ®a cÊp, ph¶i phï hîp víi c¸c bËc häc, cÊp häc, lo¹i h×nh tr-êng, víi tõng m«n häc, tõng bé m«n hoÆc nhãm m«n. 19