intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 5

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:49

Thêm vào BST
Báo xấu
42
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hegel tin rằng lịch sử loài người có đặc trưng bởi sự di chuyển từ sự tan rã tới tổng thể và thực tế (cũng là sự di chuyển theo hướng ngày càng hợp lý hơn). Sự phát triển tiến hoá này của sự Tuyệt đối (the Absolute) liên quan tới sự tích tụ dần dần mang tính cách mạng lên tới đỉnh điểm là sự nhảy vọt cách mạng—những sự bất ổn theo tính chu kỳ chống lại tình trạng nguyên trạng đang hiện hữu. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 5

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 690 691 p h. ¨ng-ghen bu-da n»m
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 692 693 p h. ¨ng-ghen b rª-si-a ë ch©n mét ngän nói kh«ng cao, bªn bê cña hai con s«ng Mª-la vµ c©y b¸ch bao quanh. Thµnh phè Brª-si-a lµ trung t©m hµnh chÝnh G¬-rxa. L©u ®µi cã hµo luü trªn ®Ønh nói thêi x­a ®­îc gäi lµ cña tØnh vµ trung t©m cña gi¸o khu, ë ®©y còng cã viÖn t­ ph¸p "chim ­ng cña L«m-b¸c-®i". §ã lµ mét thµnh phè ®­îc x©y dùng th­¬ng m¹i vµ c¸c c¬ quan t­ ph¸p kh¸c. ë ®©y cã c¸c lo¹i c¬ chu ®¸o, ®Ñp m¾t vµ n¸o nhiÖt mµ th¾ng c¶nh lµ nh÷ng vßi phun quan tõ thiÖn, chñng viÖn, hai tr­êng trung häc v¨n khoa, mét n­íc: ë c¸c ®­êng phè vµ t¹i qu¶ng tr­êng cã Ýt ra 72 c¸i, kh«ng tr­êng trung häc giµnh cho nam giíi, v­ên b¸ch th¶o, viÖn b¶o kÓ kho¶ng 100 vßi phun n­íc ë c¸c nhµ t­. Nhµ thê cæ vµ c¸c nhµ tµng ®å cæ vµ viÖn b¶o tµng lÞch sö tù nhiªn, héi n«ng nghiÖp, thê kh¸c cã nh÷ng bøc bÝch ho¹ phong phó cña c¸c nghÖ nh©n bËc mÊy tr­êng cao ®¼ng, héi khuyÕn nh¹c - mét trong nh÷ng héi l©u thÇy vÜ ®¹i cña I-ta-li-a. Nhµ thê míi hoÆc Dnomo Nuovo ®Æt ®êi nhÊt ë I-ta-li-a, - sßng b¹c, nhµ h¸t rÊt ®Ñp, cßn ë bªn ngoµi mãng n¨m 1604, nh­ng viÖc x©y dùng nãc trßn m·i ®Õn n¨m 1825 thµnh phè cã mét n¬i réng r·i ®­îc dïng lµm chç biÓu diÔn nghÖ míi xong. §å trang trÝ chñ yÕu cña nhµ thê Xan-ta ¸p-ra lµ thuËt trong thêi gian më héi chî hµng n¨m - thêi kú n¸o nhiÖt vµ "Ng­êi phô n÷ kh«ng gi÷ lßng chung thuû vî chång" cña Ti-txi- vui vÎ nhÊt, tê tuÇn b¸o cña Brª-si-a gäi lµ "Giornale della an1*. TÊt c¶ cã h¬n hai m­¬i nhµ thê mµ tÊt c¶ ®Òu næi tiÕng vÒ provincia Bresciana". ë ngo¹i « Brª-si-a n¨m 1822 ®· khai quËt ®­îc mét ng«i ®Òn cæ La M· ®­îc x©y b»ng ®¸ hoa. Brª-si-a cã kho tµng nghÖ thuËt cña chóng. Trong nh÷ng c«ng thù næi tiÕng ë ®­êng s¾t nèi liÒn víi Vª-r«-na vµ c¸c thµnh phè kh¸c cña I-ta-li- qu¶ng tr­êng VÕch-ki-a cã cung ®en-la Lèt-gi-a, ®­îc dïng lµm a. trô së toµ thÞ chÝnh; mÆt tr­íc ®Ñp ®Ï cña c«ng thù nµy bÞ h­ háng nÆng do cuéc b¾n ph¸ håi th¸ng T­ 1849. Cung T«-®i-« do Cã gi¶ thiÕt cho r»ng thµnh phè Brª-si-a do ng­êi £-t¬-ru-xc¬ b¸ t­íc T«-®i-« tÆng cho thµnh phè vµ ë ®ã, trong sè nhiÒu bøc x©y dùng. Sau khi §Õ chÕ La M· suy tµn, thµnh phè nµy bÞ ng­êi tranh næi tiÕng cã bøc tranh tuyÖt vêi "§Êng cøu thÕ" cña Ra- Gèt c­íp ph¸ vµ cuèi cïng r¬i vµo tay ng­êi Phr¨ng-c¬. èt-t«n pha-en. Phßng tr­ng bÇy tranh ë c¸c cung A-vª-r«n-®i, Phª-na- §¹i ®Õ dµnh cho nã ®Æc quyÒn lµ thµnh phè tù do cña ®Õ chÕ, r«-li, LÕch-ki, M¸c-ti-nen-g« vµ c¸c cung kh¸c còng næi tiÕng vÒ nh­ng cuéc ®Êu tranh gi÷a ph¸i gven-ph¬ vµ ghi-ben-lin273 lµ c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt quý gi¸ cña m×nh, ë phè Coãc-x«-®en nguån gèc cña nhiÒu tai ho¹ cho thµnh phè. §· cã thêi kú nã bÞ Tª-a-t¬-r«, phÝa tr­íc tÇng hai cña tÊt c¶ c¸c ng«i nhµ ®Òu ®­îc c¸c quan cai trÞ Vª-r«-na khuÊt phôc, nh­ng ®Õn n¨m 1339 nã r¬i trang trÝ b»ng nh÷ng bøc ho¹ lÊy ®Ò tµi trong kinh th¸nh, thÇn vµo ¸ch thèng trÞ cña ng­êi Mi-lan-n«. N¨m 1426 nã bÞ C¸c-ma- tho¹i vµ lÞch sö. ë th­ viÖn Quy-ri-ni, do hång y gi¸o chñ Quy-ri- ni-«-la chiÕm, n¨m 1438 nã bÞ Pi-si-ni-n« v©y ®¸nh, n¨m 1509 nã ni s¸ng lËp vµo gi÷a thÕ kû XVIII, cã h¬n 80 000 cuèn s¸ch, ngoµi ®Çu hµng ng­êi Ph¸p, n¨m 1512 bÞ viªn t­íng cña xø V¬-ni-d¬ lµ ra cã bé s­u tËp lín gåm nh÷ng b¶n th¶o quý hiÕm vµ ®å cæ. Di Grit-ti chiÕm, nh­ng rót côc ®­îc Ga-xt«n ®¬ Phoa gi¶i phãng. BÞ tÝch cã mét kh«ng hai cña Brª-si-a lµ nghÜa ®Þa (Campo Santo) v©y ®¸nh ba lÇn n÷a vµo thÕ kû XVI, nã bÞ V¬-ni-d¬ thèng trÞ cho ®Ñp nhÊt ë I-ta-li-a; nã ®­îc x©y dùng n¨m 1810, mÆt tr­íc lµ ®Õn khi n­íc céng hoµ nµy sôp ®æ274. Trong thêi kú Na-p«-lª-«ng, kho¶ng ®Êt trèng h×nh b¸n nguyÖt, cã nh÷ng ng«i mé vµ nh÷ng Brª-si-a lµ thñ phñ cña tØnh Mª-la. N¨m 1849, vµo thêi kú c¸ch m¹ng, c­ d©n Brª-si-a næi dËy khëi nghÜa vò trang chèng _____________________________________________________________ l¹i chÝnh quyÒn cña ¸o mµ hä khuÊt phôc tõ n¨m 1814. 1* Tªn gäi th­êng ®­îc dïng nhiÒu h¬n: "Cri-xtèt vµ ng­êi ®µn bµ ph¹m téi".
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 694 695 p h. ¨ng-ghen bu-da Ngµy 30 th¸ng Ba 1849, t­íng Hay-nau b¾n ph¸ thµnh phè nµy;
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 696 697 p h. ¨ng-ghen chÞu ®ùng ®­îc ®Õn tr­a ngµy 2 th¸ng T­, thµnh phè buéc ph¶i ®Çu hµng vµ nép 1 200 000 ®«-la tiÒn chuéc ®Ó tr¸nh khái bÞ huû diÖt hoµn toµn. Do Ph.¡ng-ghen viÕt vµo kho¶ng ngµy 24 In theo b¶n in trong B¸ch ph.¨ng-ghen th¸ng Hai 1858 khoa toµn th­ §· in trong "New American Cyclopaedia", Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh t. III, 1858 In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu MiÕn ®iÖn MiÕn §iÖn, hoÆc V­¬ng quèc A-va - mét quèc gia réng lín ë §«ng-Nam ¸, ë bªn kia s«ng H»ng; tr­íc kia nã chiÕm mét l·nh thæ réng h¬n hiÖn nay rÊt nhiÒu. Biªn giíi tr­íc kia cña MiÕn §iÖn n»m gi÷a 9 vµ 27 ® é vÜ B¾c, cã chiÒu dµi trªn 1 000 dÆm vµ chiÒu réng trªn 600 dÆm. L·nh thæ hiÖn nay cña MiÕn §iÖn n»m gi÷a 1925’ vµ 2815’ ® é vÜ B¾c vµ gi÷a 932’ vµ 10040’ ®é kinh §«ng, chiÕm mét kh«ng gian dµi tõ b¾c ®Õn nam lµ 540 dÆm vµ réng 420 dÆm, tæng diÖn tÝch kho¶ng 200 000 dÆm vu«ng. PhÝa t©y MiÕn §iÖn gi¸p tØnh A-ra-can lµ tØnh ®­îc c¾t cho ng­êi Anh n¨m 1826 theo hiÖp ­íc ký gi÷a ng­êi Anh víi ng­êi MiÕn §iÖn, còng nh­ gi¸p c¸c quèc gia nhá Ti-pª-ra, Ma-ni-pua vµ A-xam, cã nh÷ng d·y nói cao ng¨n c¸ch MiÕn §iÖn víi nh÷ng quèc gia nµy. ë phÝa nam lµ tØnh Pª-gu275 bÞ Anh th«n tÝnh c¸ch ®©y kh«ng l©u, ë phÝa b¾c lµ th­îng A-xam vµ T©y T¹ng, cßn ë phÝa ®«ng lµ Trung Quèc. Theo sè liÖu cña ®¹i uý H¨ng-ri I-u-l¬ d©n sè MiÕn §iÖn kh«ng qu¸ 36 000 000 ng­êi. Tõ khi tØnh Pª-gu r¬i vµo tay ng­êi Anh, MiÕn §iÖn kh«ng cã ®ång b»ng do phï sa båi lªn, còng nh­ kh«ng cã lèi ra biÓn, v× biªn giíi phÝa nam cña MiÕn §iÖn c¸ch cöa s«ng I-ra-va-®i Ýt nhÊt lµ 200 dÆm, vµ tõ phÝa b¾c biªn giíi Êy ®Þa h×nh cao lªn dÇn. D¶i ®Êt cao dÇn kÐo dµi kho¶ng 300 dÆm, råi thay vµo ®ã lµ vïng
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 698 699 p h. ¨ng-ghen bu-da nói
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 700 701 p h. ¨ng-ghen miÕn ®iÖn kª. Võng ®­îc trång ë kh¾p mäi n¬i lµm thøc ¨n cho gia sóc. Trªn hiÓm trë. L·nh thæ Êy cã ba con s«ng lín ch¶y qua: I-ra-va-®i, c¸c c¸c s­ên nói ë miÒn B¾c ng­êi ta trång rÊt nhiÒu c©y chÌ chÝnh cèng nh¸nh cña nã lµ Ki-en-§ven vµ Xa-lu-en. Nh÷ng con s«ng Êy b¾t cña Trung Quèc, nh­ng ®iÒu kú quÆc lµ c­ d©n ®Þa ph­¬ng kh«ng nguån tõ d·y nói phÝa b¾c, ch¶y vÒ phÝa nam vµ ®æ vµo Ên §é D­¬ng. pha trµ nh­ ng­êi ta th­êng dïng chÌ tµu, mµ l¹i ¨n l¸ chÌ kÌm víi Tuy MiÕn §iÖn bÞ c­íp ®o¹t mÊt ®i phÇn l·nh thæ ph× nhiªu dÇu thùc vËt vµ tái. B«ng ®­îc trång chñ yÕu ë c¸c vïng ®Êt kh« nhÊt, phÇn ®Êt cßn l¹i cña n­íc nµy dï sao còng kh«ng thÓ bÞ coi lµ thuéc c¸c tØnh th­îng du. kh«ng mµu mì. Rõng th× d­ dËt nh÷ng lo¹i c©y quý, trong ®ã Rõng rËm cña MiÕn §iÖn cã rÊt nhiÒu thó rõng, trong ®ã chñ chiÕm vÞ trÝ næi bËt lµ c©y tÕch dïng ®Ó ®ãng tµu. HÇu nh­ tÊt c¶ yÕu lµ voi, tª gi¸c mét sõng, hæ vµ b¸o, lîn lßi vµ mét sè loµi h­¬u. c¸c lo¹i c©y sinh tr­ëng ë Ên §é ®Òu cã ë MiÕn §iÖn. ë ® ©y s¶n Trong c¸c lo¹i chim th­êng thÊy gµ rõng, còng cã mét sè lo¹i gµ xuÊt s¬n dÝnh chÊt l­îng rÊt tèt còng nh­ s¬n dïng ®Ó lµm c¸c ®å s¬n. Thñ ®« MiÕn §iÖn, A-va, ®­îc cung cÊp gç tÕch h¶o h¹ng tõ l«i, gµ g«, chim cun cót. Gia sóc th× cã bß, ngùa vµ tr©u. Voi còng nh÷ng c¸nh rõng c¸ch ®ã 15 ngµy ®­êng. N«ng nghiÖp vµ nghÒ ®­îc dïng lµm sóc vËt kÐo. L¹c ®µ th× kh«ng ®­îc biÕt ®Õn. Cã trång v­ên ë chç nµo còng cùc kú l¹c hËu, nÕu kh«ng cã ®Êt ®ai mét sè l­îng nhá dª rõng vµ cõu, nh­ng ng­êi ta Ýt quan t©m ®Õn mµu mì vµ khÝ hËu thuËn lîi th× ®Êt n­íc nµy rÊt nghÌo nµn. C©y viÖc ch¨n nu«i chóng. Lõa còng Ýt ®­îc sö dông. ë MiÕn §iÖn ¨n qu¶ kh«ng ®­îc tr«ng nom g× c¶, cßn kü thuËt gieo trång th× ë hoµn toµn kh«ng dïng chã ®Ó gi÷ nhµ mµ mÌo th× rÊt nhiÒu. Ngùa tr×nh ®é thÊp. Trong c¸c lo¹i rau trång nhiÒu h¬n c¶ lµ hµnh vµ ít; chØ hoµn toµn ®­îc dïng ®Ó c­ìi, chiÒu cao cña nã Ýt khi v­ît qua ngoµi ra còng cã khoai, khoai t©y, còng nh­ mét sè l­îng nhá d­a 132 x¨ng-ti-mÐt. Sóc vËt thå ë miÒn B¾c lµ bß ®ùc, cßn ë miÒn bë, d­a chuét vµ cµ. C­ d©n dïng m¨ng tre, m¨ng t©y d¹i, rÔ cñ cã Nam th× ng­êi ta dïng tr©u. nhiÒu n­íc cña c¸c lo¹i thùc vËt sèng trong n­íc thay thÕ cho hoa Trong sè c¸c kho¸ng s¶n h÷u Ých cã vµng, ®­îc ph¸t hiÖn d­íi ®¸y qu¶ trång ra. Trong c¸c lo¹i qu¶ ë ®©y ng­êi ta s¶n xuÊt xoµi, døa, c¸c con s«ng, nã bÞ cuèn cïng víi c¸t ë trªn nói xuèng ®¸y s«ng. ë cam, qu¶ v¶i, mÝt (mét lo¹i mÝt), ®u ®ñ, v¶, chuèi t©y (kÎ thï ®éc ¸c Bèt-vin, trªn biªn giíi Trung Quèc, cã khai th¸c má b¹c. TrÞ gi¸ vµng nhÊt cña nÒn v¨n minh). TÊt c¶ nh÷ng thø qu¶ Êy sinh tr­ëng hÇu vµ b¹c ®­îc khai th¸c hµng n¨m lªn tíi kho¶ng 1 000 000 ®«-la. §«ng nh­, hoÆc, hoµn toµn kh«ng ®­îc tr«ng nom. Nh÷ng lo¹i c©y trång bé Lµo dåi dµo quÆng s¾t, nh­ng viÖc chÕ biÕn quÆng ®­îc tiÕn hµnh chÝnh trªn ®ång ruéng lµ lóa (ë mét sè n¬i còng ®­îc dïng lµm b»ng ph­¬ng ph¸p th« s¬ hÕt søc, nªn mÊt ®i 30-40% kim lo¹i. C¸c ph­¬ng tiÖn trao ®æi), ng«, kª, tiÓu m¹ch, c¸c lo¹i ®Ëu, c¸c lo¹i c©y giÕng dÇu trªn bê s«ng I-ra-va-®i hµng n¨m cung cÊp tíi 8 000 000 pao thuéc loµi l¸ cä, mÝa, thuèc l¸, b«ng sîi ng¾n vµ chµm. MÝa trång dÇu ho¶. Ng­êi ta biÕt ë vïng Lµo cã ®ång, thiÕc, ch× vµ µm-ti-mon, kh«ng réng kh¾p vµ c­ d©n hÇu nh­ kh«ng biÕt nghÖ thuËt Ðp mÝa nh­ng bÊt cø thø kim lo¹i nµo trong sè ®ã vÞ tÊt ®¹t ®­îc sè l­îng lín, ra ®­êng, mÆc dï ®· biÕt c©y nµy tõ l©u. Tõ n­íc cña c©y thèt nèt cã v× c­ d©n ch­a biÕt ph­¬ng ph¸p khai quÆng. Vïng nói xung quanh thÓ lÊy ra mét thø ®­êng th« gi¸ rÎ. Cã tõng c¸nh rõng nhá c©y thèt thµnh phè A-va cung cÊp lo¹i ®¸ v«i h¶o h¹ng; trªn bê s«ng I-ra-va- nèt nµy, ®Æc biÖt lµ ë phÝa nam thñ ®«. ViÖc tr«ng nom c©y chµm tåi ®i, c¸ch thñ ®« 40 dÆm, cã ®¸ hoa rÊt ®Ñp thÝch hîp víi ngµnh ®iªu tÖ ®Õn møc nã hoµn toµn kh«ng thÝch hîp cho viÖc xuÊt khÈu. kh¾c; trong n­íc cã nhiÒu hæ ph¸ch, nªn ë A-va nã ®­îc b¸n víi gi¸ C©y trång ®iÓn h×nh ë miÒn Nam lµ lóa vµ ë miÒn B¾c lµ ng« vµ rÎ, mçi pao gi¸ mét ®«-la; kh¾p n­íc cã quÆng diªm tiªu, xót,
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 702 703 p h. ¨ng-ghen miÕn ®iÖn xanh rØ ®ång, qu¶ kh«, giÊy, qu¹t, dï, giÇy dÐp vµ quÇn ¸o. ë nhiÒu muèi, than, tuy than rÊt Ýt ®­îc dïng. DÇu ho¶ ®­îc khai th¸c víi n¬i trong n­íc ng­êi ta chÕ t¹o c¸c ®å trang søc rÊt ®¬n s¬ b»ng sè l­îng lín ë MiÕn §iÖn vµ ®­îc mäi tÇng líp d©n c­ sö dông vµng vµ b¹c. ë A-va ng­êi ta s¶n xuÊt vò khÝ, kÐo vµ c¸c c«ng cô ®å lµm chÊt ®èt ®Ó th¾p ®Ìn, còng nh­ lµm thuèc trõ s©u. Ng­êi ta méc; c¸ch A-va 40 dÆm, n¬i cã ngän ®åi b»ng ®¸ hoa tr¾ng tinh, móc nã b»ng thïng tõ nh÷ng giÕng dÇu cã ®é s©u tõ 210 ®Õn 300 ng­êi ta ®· chÕ t¹o rÊt nhiÒu t­îng thÇn. L­u th«ng tiÒn tÖ ë trong phót. §ång thêi, ë ®¸y giÕng, dÇu phun lªn nh­ suèi phun. ë t×nh tr¹ng th¶m h¹i. Ph­¬ng tiÖn l­u th«ng trao ®æi lµ ch×, b¹c vµ nhiÒu n¬i trong n­íc, ng­êi ta khai th¸c dÇu th«ng, xuÊt khÈu víi vµng ®Òu ë d¹ng ch­a ®óc. §¹i bé phËn viÖc giao dÞch ®­îc thùc hiÖn sè l­îng lín sang Trung Quèc. ë ®¸y mét sè s«ng thuéc hai vïng b»ng sù trao ®æi hµng ho¸ trùc tiÕp do nh÷ng khã kh¨n vÒ thanh trong n­íc cã c¸c lo¹i ®¸ quý: xa-phia, ru-bin, t«-pa vµ ame-tÝt to¸n nh÷ng kho¶n tiÒn nhá. Kim lo¹i quý, mçi khi ®­îc chuyÓn ph­¬ng §«ng, còng nh­ nhiÒu lo¹i cri-®«-be-rin vµ spi-nen. TÊt nh­îng, ®Òu ph¶i ®em c©n vµ kiÓm nghiÖm, nªn bän chñ ng©n hµng c¶ c¸c lo¹i ®¸ quý cã gi¸ trÞ trªn 50 ®«-la th× ®Òu ®­îc tuyªn bè lµ thu kho¶ng 3½%. L·i suÊt hµng n¨m biÕn ®éng gi÷a 25 vµ 60 phÇn tµi s¶n cña quèc v­¬ng vµ nép vµo ng©n khè nhµ n­íc. Kh«ng mét tr¨m. Hµng th­êng dïng phæ biÕn nhÊt lµ dÇu löa; cã thÓ ®em nã ®æi ng­êi n­íc ngoµi nµo ®­îc phÐp lµm viÖc khai th¸c ®¸ quý. lÊy diªm tiªu, v«i, giÊy, ®å s¬n mµi, v¶i b«ng vµ lôa, ®å s¾t vµ ®å Tõ nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ thÊy r»ng c­ d©n MiÕn §iÖn ®· ®ång, ®­êng, me v.v.. Gui-vª-ni (chuÈn môc quy ®Þnh cho ®ång tiÒn ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé kh«ng lín trong sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh b»ng b¹c ë trong n­íc) th«ng th­êng lµ mét hîp kim gåm cã b¹c vµ khai th¸c h÷u Ých. Toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v¶i b«ng ®Òu do 10% - 15% ®ång. Hîp kim trong ®ã b¹c chiÕm d­íi 85% th× kh«ng phô n÷ ®¶m nhiÖm. Hä dïng nh÷ng khung cöi th« s¬, biÓu hiÖn ®­îc ®­a vµo l­u th«ng, v× ®èi víi lo¹i tiÒn ®­îc dïng ®Ó nép thuÕ th× tr×nh ®é nghÒ nghiÖp hoÆc kü n¨ng t­¬ng ®èi thÊp. §å sø nhËp tõ ng­êi ta ®ßi hái chÝnh ®é thuÇn khiÕt ®ã cña kim lo¹i. Trung Quèc; v¶i b«ng cña Anh còng lµ ®èi t­îng nhËp khÈu, h¬n Nguån thu nhËp cña ®Õ chÕ lµ thuÕ nhµ ®¸nh vµo c¸c lµng, n÷a ngay trªn thÞ tr­êng trong n­íc hµng v¶i b«ng cña Anh b¸n nhµ cÇm quyÒn ë c¸c lµng x· quy ®Þnh phÇn mçi ng­êi ph¶i nép rÎ h¬n s¶n phÈm b¶n xø. Tuy ng­êi MiÕn §iÖn biÕt luyÖn s¾t, phï hîp víi n¨ng lùc thanh to¸n cña hä. Møc thuÕ rÊt kh¸c nhau: nh­ng thÐp vÉn nhËp tõ Ben-gan vµo MiÕn §iÖn; hµng t¬ lôa tõ møc 6 ti-can ®¸nh vµo mçi chñ nhµ ë Pr«-mª ®Õn 27 ti-can ë ®­îc s¶n xuÊt ë mét sè vïng trong n­íc, nh­ng b»ng nguyªn liÖu T«ng-h«. Nh÷ng ng­êi lµm nghÜa vô qu©n sù, n«ng d©n ë c¸c t¬ nhËp tõ Trung Quèc. Trong khi MiÕn §iÖn nhËp khÈu mét sè l·nh ®Þa cña nhµ vua vµ thî thñ c«ng lµm c¸c lo¹i c«ng viÖc x· l­îng lín c¸c lo¹i hµng ho¸, th× xuÊt khÈu l¹i t­¬ng ®èi Ýt. MiÕn héi ®­îc miÔn thuÕ nµy. Møc thuÕ ruéng ®Êt tuú thuéc vµo møc §iÖn cã quan hÖ mËu dÞch réng r·i nhÊt víi Trung Quèc, hä xuÊt thu ho¹ch. ThuÕ thuèc l¸ nép b»ng tiÒn, ®èi víi c¸c c©y trång khÈu sang n­íc nµy b«ng th«, l«ng dïng ®Ó trang søc, chñ yÕu lµ kh¸c th× thu thuÕ hiÖn vËt 5%. N«ng d©n canh t¸c trªn ruéng l«ng cña s¸o sËu xanh, tæ yÕn dïng lµm thùc phÈm, ngµ voi, nhung ®Êt cña nhµ vua th× ph¶i nép qu¸ nöa sè thu ho¹ch. §Ó cã ®­îc h­¬u, sõng tª gi¸c vµ mét sè ®¸ quý t­¬ng ®èi hiÕm. B»ng sù trao giÊy phÐp ®¸nh c¸ ë s«ng vµ hå th× ph¶i nép hoÆc mét kho¶n lÖ phÝ ®æi ®ã, MiÕn §iÖn nhËp khÈu ®ång ®· gia c«ng, a-se-nit vµng, thuû nhÊt ®Þnh, hoÆc mét phÇn t­¬ng øng c¸ kh« trong sè c¸ ®¸nh ®­îc. ng©n, b¸t ®Üa b»ng kim lo¹i, d©y ®ång, thiÕc, ch×, phÌn chua, b¹c, vµng, trong ®ã cã vµng l¸, ®å gèm, thuèc nhuém, th¶m, ®¹i hoµng, TÊt c¶ nh÷ng kho¶n thu thËp Êy do c¸c viªn chøc cña nhµ vua thu chÌ, mËt ong, t¬ nguyªn liÖu, nhung, r­îu Trung Quèc, x¹ h­¬ng, nhËn, hä sèng nhê nh÷ng kho¶n thu nhËp Êy; mçi ng­êi trong
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 704 705 p h. ¨ng-ghen miÕn ®iÖn sè hä tuú theo ®Þa vÞ cña m×nh, ®­îc nhËn mét vïng lín hoÆc nhá MiÕn §iÖn lµ ë chç nã kh«ng cã ®éi vËn t¶i, binh sÜ treo ch¨n mµn ®Ó cai qu¶n vµ sèng b»ng c¸c nguån thu nhËp thu ®­îc ë vïng (vâng) cña m×nh lªn mét ®Çu sóng, cßn ®Çu kia treo nåi niªu d· m×nh cai qu¶n. Thu nhËp cña nhµ vua dùa vµo viÖc b¸n c¸c thø chiÕn vµ nh÷ng thø kh¸c, cßn l­¬ng thùc cña anh ta (g¹o) th× ®éc quyÒn, trong ®ã chñ yÕu lµ ®éc quyÒn vÒ b«ng. Víi chÕ ®é ®éc ®ùng trong tói buéc quanh th¾t l­ng. quyÒn ®ã, c­ d©n ph¶i cung cÊp cho c¸c quan chøc cña nhµ vua XÐt vÒ c¸c sè liÖu thÓ chÊt, ng­êi MiÕn §iÖn xem ra thuéc vÒ mét sè hµng ho¸ nhÊt ®Þnh theo gi¸ thÊp ®­îc quy ®Þnh, c¸c quan chñng téc c­ tró ë c¸c n­íc n»m gi÷a Hin-®u-xtan vµ Trung chøc nµy b¸n nh÷ng hµng ho¸ Êy, thu mét kho¶n tiÒn l·i lín. Quèc, gÇn víi ng­êi M«ng Cæ h¬n lµ ng­êi Ên §é. Hä cã vãc ng­êi Ch¼ng h¹n, ng­êi s¶n xuÊt cung cÊp chØ theo gi¸ 5 ti-can mét vi- thÊp, th©n h×nh v÷ng ch¾c vµ c©n ®èi, mËp m¹p, nh­ng nhanh x¬ hoÆc 3,6 pao, cßn quan trªn b¸n ra theo gi¸ 20 ti-can. Theo nhÑn. Hä cã gß m¸ réng, m¾t xÕch, da mÆt ng¨m ®en nh­ng nh÷ng sè liÖu hiÖn cã, kho¶n thu nhËp cña nhµ vua hµng n¨m lªn kh«ng thÉm l¾m, tãc cøng, m­ît vµ ®en, r©u rÊt rËm vµ dµi h¬n tíi gÇn 1 820 000 ti-can hay lµ 227 500 pao xtÐc-linh, nh­ng cÇn r©u cña d©n téc n­íc l¸ng giÒng - c­ d©n Xiªm. Trong b¸o c¸o cña thªm vµo ®ã mét sè tiÒn n÷a b»ng 44 250 pao xtÐc-linh lµ kho¶n m×nh göi chÝnh phñ §«ng Ên, thiÕu t¸ An-len ®· ®¸nh gi¸ ®óng thu nhËp nhê c¸c thø thuÕ thu ë c¸c vïng riªng lÎ. Sè tiÒn Êy møc tÝnh thµnh thùc, ®Çu ãc hµi h­íc cao, sù s¸ng trÝ kh¸ lín, dïng ®Ó cung cÊp cho cung ®×nh. ChÕ ®é thuÕ kho¸ cña MiÕn tinh thÇn yªu n­íc «n hoµ, nh­ng thiÕt tha víi quª h­¬ng vµ gia §iÖn, tuy mang tÝnh chÊt chuyªn chÕ, l¹i ®Æc biÖt gi¶n ®¬n trong ®×nh, t­¬ng ®èi Ýt cã thµnh kiÕn víi ng­êi n­íc ngoµi vµ s½n sµng chi tiÕt; mét vÝ dô kh¸c vÒ tÝnh chÊt gi¶n ®¬n cña viÖc tæ chøc häc nghÒ thñ c«ng míi, miÔn lµ nã kh«ng ®ßi hái sù qu¸ c¨ng qu¶n lý nhµ n­íc lµ ph­¬ng ph¸p tù cung cÊp cña qu©n ®éi, hoÆc th¼ng vÒ trÝ ãc. Hä lµ nh÷ng nhµ bu«n cã kinh nghiÖm vµ, trªn Ýt ra nã ®­îc cung cÊp dùa vµo c­ d©n. Ph­¬ng ph¸p tuyÓn mé vµo møc ®é rÊt lín, mang ®Çu ãc n¨ng ®éng; biÕt tù kiÒm chÕ ®­îc, qu©n ®éi rÊt kh¸c nhau: ë mét sè n¬i duy tr× chÕ ®é mé lÝnh t×nh nh­ng kh«ng xuÊt s¾c vÒ tÝnh nhÉn n¹i; hä cã trÝ h¬n lµ dòng nguyÖn, ë nh÷ng n¬i kh¸c th× cø 16 gia ®×nh ph¶i nép hai ng­êi c¶m. Tuy hä, xÐt vÒ b¶n chÊt, kh«ng kh¸t m¸u, nh­ng hä l¹nh lÝnh cã ®Çy ®ñ vò khÝ vµ trang bÞ. Ngoµi ra hµng th¸ng hä ph¶i lïng chÞu ®ùng nh÷ng sù tµn b¹o cña nhiÒu vÞ vua cña hä; tuy cung cÊp cho nh÷ng t©n binh Êy 56 pao g¹o vµ cÊp cho hä 5 ru-pi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kÎ dèi tr¸ vµ bÞp bîm, nh­ng hä vÉn cã ®Æc tiÒn. ë tØnh Pa-®un-g¬, hai gia ®×nh cung cÊp cho mét ng­êi lÝnh, nh÷ng gia ®×nh nµy lÜnh 5 a-c¬-ri ®Êt kh«ng ph¶i nép thuÕ vµ ®iÓm lµ rÊt kho¸c l¸c vµ hay thay lßng ®æi d¹. ph¶i trao cho ng­êi lÝnh Êy mét nöa sè thu ho¹ch vµ 25 ru-pi mçi VÒ mÆt tÝn ng­ìng, ng­êi MiÕn §iÖn theo PhËt gi¸o, ®ång n¨m, ngoµi ra ph¶i cung cÊp cho anh ta cñi vµ nh÷ng hµng tiªu thêi hä duy tr× c¸c nghi lÔ t«n gi¸o cña m×nh mµ Ýt chÞu ¶nh dïng thø yÕu kh¸c. Mçi ng­êi chØ huy cã 50 binh sÜ d­íi quyÒn h­ëng cña c¸c t«n gi¸o kh¸c so víi bÊt cø n¬i nµo ë Ên §é vµ m×nh th× nhËn ®­îc 10 ti-can (mét ti-can b»ng 1¼ ®«la hoÆc 2½ ru- Trung Quèc. TÝn ®å PhËt gi¸o ë MiÕn §iÖn, trªn møc ®é nhÊt ®Þnh, pi) cña 6 gia ®×nh vµ mét nöa sè thu ho¹ch cña gia ®×nh thø 7. B«, ®· tr¸nh sïng b¸i c¸c thÇn t­îng h¬n lµ ë Trung Quèc, vµ c¸c nhµ hay viªn chØ huy ®¬n vÞ cã 100 binh sÜ, sèng dùa vµo lao ®éng cña s­ MiÕn §iÖn, gi÷ lßng trung thµnh nghiªm tóc h¬n møc b×nh 52 hé. Cßn b«-gin hay lµ ®¹i t¸ th× nhËn l­¬ng do c¸c sÜ quan vµ th­êng, ®èi víi lêi nguyÒn sèng trong c¶nh bÇn hµn vµ kh«ng cã binh sÜ cña m×nh cung cÊp. Trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi, binh sÜ h«n nh©n. Cuèi thÕ kû tr­íc, quèc gi¸o MiÕn §iÖn chia lµm hai MiÕn §iÖn chiÕn ®Êu tèt; nh­ng sù ­u viÖt chñ yÕu cña qu©n ®éi ph¸i, hoÆc hai chi cña t«n gi¸o cæ. Ph¸i thø nhÊt theo gi¸o lý mµ
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 706 707 p h. ¨ng-ghen miÕn ®iÖn vÒ mét sè mÆt gièng víi phiÕm thÇn luËn, tin r»ng yÕu tè thÇn ngoµi c¸c t­íc hiÖu kh¸c, cßn mang t­íc hiÖu lµ chóa tÓ cña sù sèng vµ c¸i chÕt. Nh÷ng vÊn ®Ò cai qu¶n cô thÓ th× ®­îc ®Æt d­íi th¸nh ®­îc ph©n t¸n trªn toµn thÕ giíi vµ sèng trong c¸c t¹o vËt quyÒn ®iÒu khiÓn cña Khlu-èt-®©y, tøc lµ héi ®ång quèc gia mµ cña m×nh, nh­ng tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nhÊt cña nã thÓ hiÖn ë ®øng ®Çu lµ ng­êi nèi ng«i hîp ph¸p ®­îc chØ ®Þnh tr­íc, cßn b¶n th©n c¸c tÝn ®å PhËt gi¸o. C¸c ®¹i biÓu cña ph¸i thø hai l¹i trong tr­êng hîp kh«ng cã ng­êi nh­ vËy, th× ng­êi ®øng ®Çu Êy hoµn toµn b¸c bá thuyÕt lu©n håi1*, còng nh­ sù sïng b¸i thÇn sÏ lµ mét hoµng th©n nµo ®ã thuéc v­¬ng téc. Th«ng th­êng tham t­îng vµ chÕ ®é chïa chiÒn mµ c¸c tÝn ®å PhËt gi¸o ®· chÊp nhËn; gia héi ®ång quèc gia cã bèn vÞ th­îng th­, nh­ng hä kh«ng n¾m hä coi c¸i chÕt lµ cöa ngâ dÉn tíi v­¬ng quèc cña sù cùc l¹c vÜnh cè ®Þnh mét ngµnh nhÊt ®Þnh vµ ho¹t ®éng cña hä do nh÷ng yÕu h»ng, hoÆc sù ®au ®ín vÜnh h»ng, tuú theo hµnh vi cña ng­êi tè ngÉu nhiªn quy ®Þnh. Hä còng t¹o thµnh toµ ¸n th­îng thÈm, chÕt, vµ hä t«n sïng vÞ thÇn duy nhÊt tèi cao vµ toµn n¨ng (N¸t). n¬i nhËn nh÷ng ®¬n thØnh cÇu ®Ó ®­a ra sù ph¸n quyÕt cuèi cïng. Quèc v­¬ng hiÖn nay2*, ng­êi sèt s¾ng b¶o vÖ t«n gi¸o cña m×nh, §ång thêi mçi ng­êi trong sè hä ®Òu cã thÈm quyÒn ph¸n quyÕt ®· cho thiªu sèng trªn giµn löa tr­íc mÆt c«ng chóng m­êi bèn ®èi víi nh÷ng vô ¸n kh«ng ®­a ra xÐt xö tËp thÓ ë héi ®ång quèc tÝn ®å dÞ gi¸o, hai gi¸o ph¸i cña hä bÞ ®Æt ra ngoµi vßng ph¸p luËt. gia. V× hä gi÷ l¹i 10% sè tµi s¶n bÞ ®­a ra kiÖn c¸o, ®Ó trang tr¶i Tuy nhiªn, theo lêi ®¹i uý I-u-l¬, nh÷ng gi¸o ph¸i Êy cã rÊt ®«ng ¸n phÝ, nªn tõ nguån nµy hä kiÕm ®­îc kho¶n thu nhËp rÊt quan tÝn ®å, nh­ng hä tiÕn hµnh bÝ mËt c¸c lÔ cÇu nguyÖn cña hä. träng. Cø nh×n vµo mÆt nµy vµ c¸c mÆt kh¸c cña viÖc qu¶n lý nhµ LÞch sö ban ®Çu cña MiÕn §iÖn Ýt ®­îc nghiªn cøu. §Õ quèc n­íc cña MiÕn §iÖn, ng­êi ta kh«ng khã kh¨n g× mµ kh«ng tin nµy ®· ®¹t tíi ®Ønh cao cña sù c­êng thÞnh cña nã vµo thÕ kû XI, r»ng ngµnh t­ ph¸p hiÕm khi b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n. Mçi khi thñ ®« cña nã lµ Pª-gu. §Õn ®Çu thÕ kû XVI, quèc gia nµy viªn quan ®ång thêi lµ mét tªn kÎ c­íp; quan toµ tham «, c¶nh s¸t ph©n chia thµnh mét lo¹t c«ng quèc nhá vµ ®éc lËp ®¸nh lén lÉn bÊt lùc, trong n­íc cã nhiÒu trém c­íp, sinh mÖnh kh«ng an toµn, nhau. N¨m 1554 khi vua Tren-bai-x¬ Mai-ai-en chiÕm A-va, «ng viÖc b¶o vÖ tµi s¶n kh«ng ®­îc b¶o ®¶m, kh«ng cã nh©n tè kÝch chinh phôc toµn bé thung lòng s«ng I-ra-va-®i vµ thËm chÝ ®· thÝch nµo cho tiÕn bé. ë gÇn thñ ®«, quyÒn lùc cña quèc v­¬ng g©y chinh phôc c¶ Xiªm. Sau mét lo¹t nh÷ng biÕn ®éng, ng­êi s¸ng ra sù sî h·i vµ ý thøc khuÊt phôc. Nh­ng cµng xa trung t©m th× quyÒn lùc ®ã cµng yÕu ®i ®Õn møc, ë nh÷ng tØnh xa nhÊt thÇn d©n lËp ra v­¬ng triÒu hiÖn nay lµ A-l«m-pra (chÕt n¨m 1760) l¹i ®­a Ýt coi träng c¸c chiÕu dô cña nhµ thèng trÞ mang biÓu t­îng voi ®Õ quèc nµy ph¸t triÓn hÇu nh­ tíi quy m« tr­íc kia vµ sù c­êng tr¾ng; ë ®©y ng­êi ta cö ra ng­êi cÇm quyÒn cña m×nh - viÖc bÇu thÞnh x­a kia cña nã. KÕ ®ã ng­êi Anh chiÕm cña MiÕn §iÖn cö nµy ®­îc quèc v­¬ng phª chuÈn - vµ chØ nép cho chÝnh phñ nh÷ng vïng ph× nhiªu nhÊt vµ giµu cã nhÊt. mét sè thuÕ nhá. C¸c tØnh gi¸p giíi víi Trung Quèc nh×n chung VÒ h×nh thøc cai trÞ, MiÕn §iÖn lµ mét quèc gia chuyªn chÕ lµ mét c¶nh t­îng thó vÞ: nh©n d©n ë ®©y yªn trÝ sèng d­íi quyÒn thuÇn tuý, tÊt c¶ mäi viÖc bá tï, ph¹t tiÒn, tra kh¶o hoÆc xö tö lùc cña hai chÝnh phñ - Trung Quèc vµ MiÕn §iÖn - cã quyÒn ®Òu hoµn toµn tuú thuéc vµo ý chÝ tèi cao cña quèc v­¬ng lµ ng­êi, b×nh ®¼ng tham gia phª chuÈn ng­êi cÇm quyÒn ë nh÷ng ®Þa _____________________________________________________________ ph­¬ng Êy, nh­ng th«ng th­êng th× hä s¸ng suèt thùc hiÖn sù lùa chän cña m×nh h­íng vµo cïng mét øng cö viªn. MÆc dï nhiÒu 1* - linh hån cña ng­êi chÕt nhËp vµo thÓ x¸c cña ng­êi hoÆc ®éng vËt kh¸c sø ®oµn Anh ®· ®Õn th¨m MiÕn §iÖn, cßn ho¹t ®éng cña c¸c nhµ 2* - Men-®«n
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 708 709 p h. ¨ng-ghen truyÒn gi¸o ®­îc tiÕn hµnh ë ®©y thµnh c«ng h¬n bÊt cø n¬i nµo kh¸c ë ch©u ¸, song néi ®Þa MiÕn §iÖn cho tíi nay vÉn cßn lµ terra incognita1* thùc sù mµ c¸c nhµ ®Þa lý vµ c¸c nhµ lµm b¶n ®å hiÖn ®¹i tù cho phÐp m×nh ®­a ra mÊy gi¶ ®Þnh phi lý trong chØ cã ph.¨ng-ghen mét mí tri thøc rÊt Ýt ái vÒ nã. Xem "Ghi chÐp cña ph¸i ®oµn do toµn quyÒn Ên §é cö ®Õn triÒu ®×nh V­¬ng quèc A-va n¨m 1855", do ®¹i uý H¨ng-ri I-u-l¬ B«-m¸c-xun-®¬ viÕt. Lu©n §«n, 1858276. B«-m¸c-xun-®¬ - eo biÓn hÑp gi÷a quÇn ®¶o A-l¨ng vµ ®¶o V¸c-®i-« ë lèi vµo vÞnh Bèt-ni-a. C«ng sù cña Nga trong c¶ng B«- Do Ph.¡ng-ghen viÕt kho¶ng gi÷a ®Çu In theo b¶n in trong B¸ch th¸ng Hai vµ ngµy 8 th¸ng Ba 1858 khoa toµn th­ m¸c-xun-®¬ ®· bÞ h¹m ®éi cña Anh vµ Ph¸p ph¸ ho¹i trong thêi §· in trong "New American Cyclopaedia", Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh kú cã c¸c ho¹t ®éng qu©n sù n¨m 1854. Cuèi th¸ng B¶y, c¸c eo t. IV, 1859 In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu biÓn ®i vµo B«-m¸c-xun-®¬ ®· bÞ bèn tµu chiÕn Anh vµ mÊy tµu ch¹y b»ng h¬i n­íc lo¹i nhá phong to¶. Ch¼ng bao l©u sau h¹m ®éi liªn hîp cña liªn qu©n, do c¸c ®« ®èc N©y-pia vµ P¸c-xª-van - §ª-sen chØ huy, ®· tíi vµ tiÕp theo ®ã ngµy 7 th¸ng T¸m c¸c tµu chiÕn chñ lùc chë t­íng Ba-ra-ghe ®’In-li-ª vµ 12 000 binh sÜ chñ yÕu lµ ng­êi Ph¸p còng ®· tíi. Ngµy 16 th¸ng T¸m, t­íng B«-®i- xc«, t­ lÖnh qu©n Nga ®· buéc ph¶i ®Çu hµng. Liªn qu©n chiÕm ®ãng ®¶o cho ®Õn cuèi th¸ng, khi tÊt c¶ c¸c c«ng sù bÞ næ tung. ChiÕn lîi phÈm cña phÝa chiÕn th¾ng gåm cã: 112 khÈu ph¸o cã gi¸, 79 khÈu ph¸o kh«ng cã gi¸, 3 khÈu cèi, 7 khÈu ph¸o d· chiÕn vµ 2 235 tï binh. XÐt theo gãc ®é qu©n sù, cuéc v©y ®¸nh ®ã cã ý nghÜa chñ yÕu ë chç nã lo¹i h¼n khái ch­¬ng tr×nh nghÞ sù vÊn ®Ò sö dông bé phËn x©y b»ng ®¸ trong c¸c c«ng sù cã c¸c phÝa chÝnh diÖn nèi víi ®Êt liÒn. Do Ph.¡ng-ghen viÕt vµo kho¶ng ngµy 18 In theo b¶n in trong B¸ch th¸ng Ba 1858 khoa toµn th­ _____________________________________________________________ §· in trong "New American Cyclopaedia", Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh t. III, 1858 In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu 1* - miÒn ®Êt ch­a ®­îc kh¶o s¸t
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 710 711 bª-re-xphít lui vÒ C«-ru-ni-a vµ trËn héi chiÕn tíi thµnh phè nµy, yÓm hé cho viÖc chuyÓn qu©n lÝnh cña ngµi Gioãc-gi¬ Mu-r¬ lªn tÇu279. Th¸ng Ba 1809, Bª-re-xphít nhËn danh hiÖu nguyªn so¸i vµ ®­îc cö lµm tæng t­ lÖnh qu©n ®éi Bå §µo Nha, qu©n ®éi nµy d­íi sù l·nh ®¹o cña «ng ch¼ng bao l©u ®· biÕn thµnh mét lùc l­îng chiÕn ®Êu xuÊt s¾c trong tÊn c«ng còng nh­ trong phßng ngù. ¤ng ®· tham c.m¸c vµ ph.¨ng-ghen gia cuéc chiÕn ®Êu trªn b¸n ®¶o I-be-ri-c¬ ngay tõ khi nã næ ra cho ®Õn khi nã kÕt thóc vµo n¨m 1814 vµ ®· gióp ®ì rÊt nhiÒu cho Bª-re-xphít277 Oen-lin-t¬n. Nh­ng trong mét sù kiÖn quan träng duy nhÊt, khi «ng lµm tæng t­ lÖnh - trong trËn héi chiÕn An-bu-ª-ra - «ng l¹i Bª-re-xphít, Uy-li-am C¸c-r¬, tö t­íc - viªn t­íng Anh; sinh ë tá ra lµ mét vÞ thèng so¸i rÊt b×nh th­êng vµ trËn héi chiÕn lÏ ra Ai-r¬-len ngµy 2 th¸ng M­êi 1768, qua ®êi ë Ken ngµy 8 th¸ng ®· thÊt b¹i, nÕu mét trong nh÷ng sÜ quan d­íi quyÒn «ng ®· Giªng 1854. Lµ con trai ngoµi gi¸ thó cña Gioãc-gi¬ Bª-re-xphít, kh«ng hµnh ®éng tr¸i víi mÖnh lÖnh cña «ng1*. ¤ng tham gia ®Ö nhÊt hÇu t­íc Oa-t¬-phoãc, «ng tham gia qu©n ®éi n¨m 16 tuæi nh÷ng trËn ®¸nh th¾ng lîi ë Xa-la-man-ca, Vi-t«-ri-a, Bai-«n, vµ phôc vô ë T©n Xcèt-len m·i ®Õn n¨m 1790. Trong thêi kú nµy, Oãc-tª-d¬ vµ Tu-lu-d¬280. Nhê nh÷ng chiÕn c«ng Êy, «ng ®­îc «ng mï mét m¾t do mét sÜ quan céng sù víi «ng ®Ó sóng c­íp cß. phong danh hiÖu nguyªn so¸i Bå §µo Nha vµ ®­îc phong t­íc ¤ng phôc vô ë Tu-l«ng, ë Coãc-x¬, ë T©y Ên (d­íi quyÒn A-bíc- hiÖu c«ng t­íc En-va-si vµ hÇu t­íc Xan-t«-C¨m-p«. N¨m 1810 cr«m-bi), ë Ên §é vµ Ai CËp d­íi quyÒn Bª-r®¬. Trë vÒ n­íc n¨m «ng ®­îc quËn Oa-t¬-phoãc bÇu lµm nghÞ sÜ («ng ch­a tõng dù c¸c 1800 «ng ®­îc th¨ng ®¹i t¸ danh dù1*. KÕ ®ã phôc vô ë Ai-r¬-len, phiªn häp cña h¹ nghÞ viÖn), n¨m 1814 ®­îc phong t­íc hiÖu nam «ng tham gia chinh phôc mòi H¶o väng vµ (víi t­ c¸ch chuÈn t­íc Bª-re-xphít An-bu-ª-ra vµ §an-gan-n«n, vµ n¨m 1823 ®­îc t­íng) n¨m 1806 ®· tham gia tÊn c«ng Bu-ª-nèt-Ai-rÐt, n¬i ®©y phong t­íc hiÖu tö t­íc. «ng buéc ph¶i h¹ vò khÝ, nh­ng rót côc ®· trèn tho¸t. N¨m 1807 N¨m 1814, Bª-re-xphít nhËn sø mÖnh ngo¹i giao sang Bra- «ng chØ huy c¸c ®¬n vÞ qu©n chiÕm Ma-®©y-ra vµ ®­îc cö lµm xin, ë ®©y, n¨m 1817 «ng tæ chøc ®µn ¸p mét cuéc ©m m­u281. VÒ thèng ®èc ®¶o nµy278. N¨m 1808 «ng nhËn qu©n hµm thiÕu t­íng n­íc, «ng gi÷ chøc phã tæng côc tr­ëng ph¸o binh, råi nhËn danh vµ khi ®em qu©n Anh ®Õn Bå §µo Nha, «ng ®¶m nhËn toµn bé hiÖu ®¹i t­íng vµ cuèi cïng trë thµnh tæng côc tr­ëng ph¸o binh c«ng t¸c tæ chøc qu©n ®éi Bå §µo Nha, kÓ c¶ ®éi d©n c¶nh. ¤ng (tõ n¨m 1828 ®Õn n¨m 1830). Do sù gióp ®ì cña «ng n¨m 1823 lµ mét trong nh÷ng ®¹i biÓu toµn quyÒn th¶o ra nh÷ng ®iÒu ®èi víi §«n Mi-ghen282, «ng bÞ t­íc mÊt chiÕc gËy biÓu t­îng kho¶n cña hiÖp ®Þnh næi tiÕng ë Xin-t¬-ra; tham gia cuéc rót nguyªn so¸i Bå §µo Nha. VÒ mÆt chÝnh trÞ, «ng lµ ng­êi b¶o vÖ _____________________________________________________________ tÝch cùc vµ kiªn quyÕt ®¶ng To-ri, tuy kh«ng c«ng khai tuyªn bè _____________________________________________________________ 1* - Tøc lµ sÜ quan cã danh hiÖu ®¹i t¸, nh­ng vÉn lÜnh l­¬ng theo qu©n hµm tr­íc ®©y. 1* Xem tËp nµy, tr. 72-73.
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 712 713 c. M¸c vµ ph. ¨ng-ghen ®iÒu ®ã. Tµi n¨ng qu©n sù cña «ng biÓu hiÖn chñ yÕu khi «ng c¶i tæ thµnh c«ng qu©n ®éi Bå §µo Nha, nhê ho¹t ®éng hÕt søc khÐo lÐo vµ kh«ng mÖt mái cña «ng, qu©n ®éi nµy rót côc ®· trë thµnh mét qu©n ®éi ®­îc t«i luyÖn vµ cã kû luËt ®Õn møc cã thÓ ®ua tµi ngay c¶ víi qu©n ®éi Ph¸p. N¨m 1832 «ng kÕt h«n víi c« em hä ph.¨ng-ghen cña m×nh Lu-i-d¬, con g¸i cña ®¹i gi¸o chñ Tu-am vµ vî go¸ cña T«-m¸t Hoi-p¬, chñ ng©n hµng - triÖu phó vµ t¸c gi¶ cuèn "A-na- Kþ binh xta-xi-ót"283. V× Bª-re-xphít kh«ng cã con, nªn sau khi «ng qua ®êi, t­íc hiÖu cña «ng kh«ng ®­îc truyÒn cho ai c¶. Kþ binh (tiÕng Ph¸p lµ cavalerie, tõ ch÷ cavalier - ng­êi c­ìi vµ ch÷ cheval - ngùa mµ ra) - tªn gäi chung cña binh sÜ c­ìi ngùa. Do C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen viÕt kho¶ng gi÷a In theo b¶n in trong B¸ch ViÖc dïng ngùa ®Ó c­ìi, viÖc ®­a vµo biªn chÕ qu©n ®éi nh÷ng ®Çu th¸ng Ba vµ ngµy 9 th¸ng T­ 1858 khoa toµn th­ §· in trong "New American Cyclopaedia", t. Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh ®¬n vÞ binh sÜ c­ìi ngùa, ®­¬ng nhiªn, b¾t nguån ë nh÷ng n­íc tõ III, 1858 In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu x­a ®· cã ngùa vµ ë ®ã khÝ hËu vµ cá xanh thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn mäi phÈm chÊt thÓ lùc cña ngùa. Trong khi ngùa ë ch©u ¢u vµ vïng nhiÖt ®íi ch©u ¸ tho¸i ho¸ nhanh chãng thµnh nh÷ng con vËt vông vÒ hoÆc thµnh gièng ngùa thÊp bÐ, th× c¸c gièng ngùa ë A-ra-vi-a Ba T­, TiÓu ¸, Ai CËp vµ c¸c n­íc ë vïng duyªn h¶i B¾c Phi l¹i ph¸t triÓn rÊt ®Ñp, ch¹y giái, dÔ d¹y b¶o vµ dÎo dai. Nh­ng ngay tõ ®Çu, xem ra, ngùa chØ ®­îc sö dông ®Ó kÐo xe; nh­ng Ýt ra trong lÞch sö qu©n sù, xe trËn ®· xuÊt hiÖn rÊt l©u tr­íc khi nh÷ng kþ sÜ vò trang xuÊt hiÖn. Trªn nh÷ng di tÝch Ai CËp cã vÏ nhiÒu xe trËn nh­ng hoµn toµn kh«ng cã kþ sÜ, trõ mét ngo¹i lÖ duy nhÊt, mµ ngo¹i lÖ nµy râ rµng thuéc vµo thêi kú La M·. Tuy nhiªn, kh«ng nghi ngê g× c¶, ng­êi Ai CËp ®· cã nhiÒu kþ binh, Ýt ra lµ tõ hai thÕ kû tr­íc khi ng­êi Ba T­ chinh phôc ®Êt n­íc hä vµ trong sè nh÷ng viªn quan quan träng nhÊt cña cung ®×nh ng­êi ta ®· nhiÒu lÇn nh¾c ®Õn c¸c vÞ t­ lÖnh cña binh chñng nµy. Hoµn toµn cã thÓ lµ ng­êi Ai CËp ®· tõng biÕt ®Õn kþ binh vµo thêi kú chiÕn tranh víi ¸t-xi-ri, v× trªn c¸c di tÝch cña ¸t-xi-ri cã kh¾c h×nh nh÷ng kþ sÜ vµ ng­êi ta ®· x¸c ®Þnh
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 714 715 p h. ¨ng-ghen kþ binh binh kiÓu chÝnh quy h¬n; nh­ng kh«ng nghi ngê g× c¶, nÕu nh÷ng ®Ých x¸c viÖc qu©n ®éi ¸t-xi-ri sö dông hä vµo chiÕn tranh ë thêi kú trËn ®ã xÈy ra th× kÕt qu¶ còng sÏ gièng nh­ kÕt qu¶ ®¹t ®­îc sím nhÊt. Xem ra yªn ngùa xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë ng­êi ¸t-xi-ri. trong cuéc giao chiÕn trªn chiÕn tr­êng gi÷a bé binh cña hai d©n Trªn nh÷ng di tÝch ch¹m træ thuéc thêi kú sím h¬n, chiÕn sÜ ®­îc m« téc Êy. Ban ®Çu, kþ binh chØ ®­îc tæ chøc t¹i nh÷ng vïng nu«i t¶ c­ìi ngùa kh«ng cã yªn: vÒ sau nh­ chóng ta ®· ph¸t hiÖn thÊy - ngùa ë Hy L¹p, nh­ ë PhÐt-xa-li vµ Bª-«-ti; nh­ng ch¼ng bao l©u ®· sö dông mét thø g× nh­ ®Öm hoÆc gèi, vµ cuèi cïng lµ chiÕc yªn sau ®ã, ng­êi A-ten ®· thµnh lËp ®¬n vÞ kþ binh nÆng, ngoµi cao, gièng nh­ hiÖn ®ang ®­îc sö dông kh¾p n¬i ë ph­¬ng §«ng. nh÷ng tay cung c­ìi ngùa, ®­îc dïng vµo nhiÖm vô c¶nh giíi vµ Ng­êi Ba T­ vµ ng­êi Mi-®i-an, tõ khi hä xuÊt hiÖn trong lÞch sö, ®· t¸c chiÕn trong ®éi h×nh t¶n khai. Ng­êi Xp¸c-t¬ còng tæ chøc lµ nh÷ng d©n téc cña nh÷ng kþ sÜ. Tuy r»ng hä vÉn gi÷ xe ngùa Ðlite1* trong thanh niªn cña hä thµnh nh÷ng ®¬n vÞ vÖ binh c­ìi chiÕn vµ thËm chÝ, vÉn nh­ tr­íc ®©y, coi träng xe ngùa chiÕn h¬n lµ ngùa; nh­ng hä kh«ng tin vµo kþ binh vµ buéc kþ binh ph¶i binh chñng míi lµ kþ binh, nh­ng sè l­îng ®«ng ®¶o cña chiÕn sÜ xuèng ngùa trong chiÕn ®Êu vµ t¸c chiÕn nh­ bé binh. Ng­êi Ba c­ìi ngùa ®· ®em l¹i cho binh chñng nµy t¸c dông mµ nã ch­a tõng T­ ®· häc ®­îc c¸ch tæ chøc kþ binh chÝnh quy cña ng­êi Hy L¹p cã trong bÊt cø qu©n ®éi nµo tr­íc kia. Kþ binh cña ng­êi ¸t-xi-ri, ë TiÓu ¸ còng nh­ cña lÝnh ®¸nh thuª Hy L¹p phôc vô trong Ai CËp vµ Ba T­ lµ lo¹i kþ binh ®ang thÞnh hµnh ë ph­¬ng §«ng vµ qu©n ®éi hä, vµ kh«ng nghi ngê g× c¶, ®¹i bé phËn kþ binh Ba T­ cho tËn gÇn ®©y cßn lµ kþ binh duy nhÊt ë B¾c Phi, ch©u ¸ vµ §«ng chiÕn ®Êu chèng A-lÕch-xan-®r¬ §¹i ®Õ ®· ®­îc huÊn luyÖn Ýt ¢u; ®ã lµ kþ binh kh«ng chÝnh quy. Nh­ng khi ng­êi Hy L¹p võa c¶i nhiÒu vÒ t¸c chiÕn chÝnh quy trong ®éi h×nh khÐp kÝn. Nh­ng hä thiÖn ®­îc ë møc ®é nhÊt ®Þnh gièng ngùa cña m×nh - b»ng c¸ch lai kh«ng thÓ so s¸nh ®­îc víi ng­êi Ma-xª-®oan. ë d©n téc nµy, viÖc nã víi ngùa ph­¬ng §«ng - ®Ó ngùa trë nªn thÝch hîp víi kþ huÊn luyÖn nghÖ thuËt c­ìi ngùa lµ khoa môc b¾t buéc trong viÖc binh, th× hä lËp tøc b¾t tay tæ chøc binh chñng nµy theo nguyªn gi¸o dôc thanh niªn quý téc, vµ kþ binh chiÕm ®Þa vÞ danh dù t¾c míi. Ng­êi Hy L¹p lµ ng­êi s¸ng lËp ra bé binh chÝnh quy, trong qu©n ®éi hä. Kþ binh cña Phi-lÝp vµ A-lÕch-xan-®r¬ ®­îc còng nh­ kþ binh chÝnh quy. Hä biªn chÕ mét sè l­îng ®«ng ®¶o tuyÓn trong giíi quý téc Ma-xª-®oan vµ PhÐt-xa-li; chØ cã mÊy ®¹i ®éi ®­îc tuyÓn mé ë ngay Hy L¹p. Nã gåm cã nh÷ng kþ sÜ trang bÞ chiÕn sÜ thµnh c¸c ®¬n vÞ chiÕn ®Êu ®éc lËp, trang bÞ vµ cung cÊp nÆng - cataphractae - cã mò trô, gi¸p ngùc, gi¸p che ®ïi vµ gi¸o cho nh÷ng ®¬n vÞ Êy mét c¸ch t­¬ng øng víi môc ®Ých mµ hä nh»m dµi. Nã th­êng tÊn c«ng trong ®éi h×nh dµy ®Æc, ®éi h×nh däc ch÷ sö dông chóng, huÊn luyÖn chóng c¸ch t¸c chiÕn hiÖp ®ång, hµnh nhËt hoÆc h×nh gäng k×m, còng cã khi trong ®éi h×nh ngang. Kþ tiÕn theo ®éi h×nh ngang vµ ®éi h×nh däc, duy tr× ®éi h×nh chiÕn binh nhÑ gåm c¸c ®éi kþ binh bæ trî, Ýt nhiÒu vÉn lµ lo¹i kþ binh thuËt nhÊt ®Þnh, ®Ó cã thÓ tung toµn bé søc nÆng cña c¸i khèi tËp kh«ng chÝnh quy vµ phôc vô gièng nh­ qu©n C«-d¾c hiÖn nay, víi trung vµ ®ang tiÕn lªn ®ã vµo mét ®iÓm nhÊt ®Þnh ë phÝa chÝnh tÝnh c¸ch lµ ®éi vÖ binh hoÆc ®Ó t¸c chiÕn trong ®éi h×nh t¶n khai. diÖn qu©n ®Þch. §­îc tæ chøc nh­ vËy, c¸c qu©n ®éi Êy ë ®©u còng TrËn Gra-nÝch (n¨m 334 tr­íc c«ng nguyªn) lµ mét vÝ dô ®Çu tá râ tÝnh h¬n h¼n so víi ®¸m qu©n « hîp kh«ng ®­îc huÊn luyÖn tiªn vÒ ho¹t ®éng qu©n sù trong ®ã kþ binh ®ãng vai trß quyÕt vµ vông vÒ mµ ng­êi ch©u ¸ ®­a ra chèng l¹i chóng. Chóng ta _____________________________________________________________ kh«ng cã vÝ dô vÒ c¸c trËn ®¸nh gi÷a kþ binh Hy L¹p víi kþ sÜ Ba T­ tr­íc khi b¶n th©n ng­êi Ba T­ thµnh lËp ®­îc nh÷ng ®¬n vÞ kþ 1* - tinh hoa
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 716 717 p h. ¨ng-ghen kþ binh ®Þnh. Kþ binh Ba T­ ®­îc bè trÝ c¸ch n¬i léi qua s«ng mét cù ly ®ñ vµ tõ ®ã A-lÕch-xan-®r¬ ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng nhµ chØ huy ®Ó xung phong. Khi c¸c ®éi qu©n ®i ®Çu cña ®éi bé binh Ma-xª- kþ binh ­u tó nhÊt cña c¸c thêi ®¹i. TrËn ®¸nh kÕt thóc, kþ binh ®oan võa v­ît qua s«ng vµ tr­íc khi hä kÞp triÓn khai, th× kþ binh cña «ng truy kÝch kÎ ®Þch bá ch¹y, víi sù h¨ng h¸i ®Õn møc lµ Ba T­ ®· lao vµo hä b»ng cuéc tÊn c«ng m·nh liÖt nh­ vò b·o h«m sau ®éi tiÒn vÖ cña nã ®· c¸ch chiÕn tr­êng 75 dÆm. §iÒu rÊt buéc hä l¹i ph¶i lui xuèng s«ng. Sù c¬ ®éng ®ã, ®­îc lÆp l¹i nhiÒu ®¸ng chØ ra lµ vµo thêi ®¹i ®ã ng­êi ta ®· hiÓu râ nguyªn t¾c c¬ lÇn cã kÕt qu¶, ®· trùc tiÕp chøng minh r»ng ng­êi Ba T­ cã ®éi b¶n cña chiÕn thuËt kþ binh nh­ hiÖn nay. TÊn c«ng bé binh ®Þch kþ binh chÝnh quy ®· ®­îc ®­a ra ®­¬ng ®Çu víi qu©n Ma-xª- khi nã cßn ®ang ë trong ®éi h×nh hµnh qu©n hoÆc khi nã thay ®æi ®oan. ChØ khi nµo xuÊt hiÖn ®éi kþ binh cã kû luËt vµ ®­îc chØ ®éi h×nh; tÊn c«ng kþ binh chñ yÕu tõ bªn s­ên, lîi dông mòi ®ét huy tµi t×nh míi cã thÓ bÊt thÇn tÊn c«ng ®­îc bé binh ®óng vµo ph¸ khÈu trong tuyÕn hµng ngang cña ®Þch ®Ó xen vµo, råi triÓn lóc nã yÕu nhÊt, tøc lµ lóc nã chuyÓn tõ mét ®éi h×nh chiÕn thuËt khai sang ph¶i vµ sang tr¸i, vu håi tõ bªn s­ên vµ tõ sau l­ng c¸c nµy sang mét ®éi h×nh chiÕn thuËt kh¸c. Kþ binh phi chÝnh quy ®¬n vÞ ®­îc bè trÝ gÇn ®ét ph¸ khÈu ®ã; cñng cè th¾ng lîi b»ng kh«ng thÓ lµm nh­ vËy. Pt«-lª-m©y chØ huy ®éi tiÒn qu©n cña cuéc truy kÝch thËt nhanh chãng vµ th¼ng tay kÎ ®Þch ®· tan r· - qu©n ®éi A-lÕch-xan-®r¬, ®· kh«ng thÓ tiÕn lªn chõng nµo kþ ®Êy lµ nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu vµ quan träng nhÊt mµ mçi sÜ binh trang bÞ nÆng cña Ma-xª-®oan cßn ch­a v­ît s«ng vµ ch­a quan kþ binh hiÖn ®¹i ph¶i hiÓu râ. Sau khi A-lÕch-xan-®r¬ chÕt, tÊn c«ng tõ bªn s­ên vµo qu©n Ba T­. TiÕp theo ®ã lµ cuéc chiÕn chóng ta kh«ng cßn nghe thÊy nãi vÒ kþ binh xuÊt s¾c ®ã cña Hy ®Êu kÐo dµi, nh­ng v× kþ binh Ba T­ ®­îc bè trÝ thµnh mét tuyÕn, L¹p vµ Ma-xª-®oan n÷a. ë Hy L¹p bé binh l¹i chiÕm ­u thÕ, cßn kh«ng cã ®éi dù bÞ, cßn nh÷ng ng­êi Hy L¹p ch©u ¸ phôc vô trong ë ch©u ¸ vµ Ai CËp, kþ binh ®· suy tµn nhanh chãng. qu©n ®éi cña ng­êi Ba T­ cuèi cïng l¹i rêi bá nã, nªn kþ binh Ba Ng­êi La M· ch­a tõng lµ nh÷ng tay c­ìi ngùa giái. Sè kþ T­ rót côc ®· bÞ ®¸nh b¹i. TrËn ¸c-bª-l¬ (n¨m 331 tr­íc c«ng binh Ýt ái ®­îc biªn chÕ trong c¸c lª-gi-«ng cña hä thÝch chiÕn ®Êu nguyªn) lµ trËn næi tiÕng nhÊt cña kþ binh Ma-xª-®oan. A-lÕch- trong ®éi h×nh ®i bé. Ngùa cña hä thuéc gièng ngùa xÊu, cßn chiÕn xan-®r¬ ®Ých th©n xuÊt lÜnh ®éi kþ binh Ma-xª-®oan, t¹o thµnh sÜ th× kh«ng th¹o c­ìi ngùa. Nh­ng bê Nam §Þa Trung H¶i ng­êi c¸nh ph¶i ngoµi cïng cña ®éi h×nh chiÕn ®Êu cña «ng, trong khi ta ®· thµnh lËp kþ binh kh«ng nh÷ng cã thÓ ®ä søc mµ thËm chÝ ®ã kþ binh PhÐt-xa-li t¹o thµnh c¸nh tr¸i. Qu©n Ba T­ ®Þnh vu cßn tréi h¬n c¶ kþ binh cña A-lÕch-xan-®r¬. C¸c thèng so¸i cña xø håi «ng tõ bªn s­ên, nh­ vµo giê phót quyÕt ®Þnh, A-lÕch-xan-®r¬ C¸c-ta-gi¬ lµ Ha-min-c¸c vµ Han-ni-ban, ngoµi sè kþ binh kh«ng ®­a lùc l­îng míi tõ phÝa sau lªn ®Ó ®Õn l­ît m×nh, ®¸nh vu håi chÝnh quy Nu-mi-®i-a cña m×nh, cßn thµnh lËp ®­îc ®éi kþ binh qu©n Ba T­. Lóc ®ã qu©n Ba T­ ®· ®Ó l¹i kÏ hë gi÷a c¸nh tr¸i vµ chÝnh quy h¹ng nhÊt vµ nh­ vËy ®· x©y dùng ®­îc mét binh c¸nh gi÷a cña m×nh; A-lÕch-xan-®r¬ lËp tøc chÌn vµo kÏ hë ®ã, chñng hÇu nh­ bao giê còng b¶o ®¶m th¾ng lîi cho hä. Ng­êi BÐc- chia c¾t c¸nh tr¸i cña qu©n Ba T­ víi phÇn cßn l¹i cña qu©n ®éi be ë B¾c Phi, Ýt ra lµ c­ d©n b×nh nguyªn, hiÖn nay vÉn lµ mét cña hä, hoµn toµn ®¸nh b¹i c¸nh nµy vµ truy kÝch mét qu·ng xa. d©n téc cña nh÷ng kþ sÜ, cßn nh÷ng con tuÊn m· BÐc-be, mµ c¸c Buéc ph¶i cøu viÖn cho s­ên tr¸i cña m×nh ®ang bÞ uy hiÕp, «ng chiÕn sÜ cña Han-ni-ban c­ìi gi÷a ®¸m bé binh La M· víi tèc ®é ®· tËp hîp rÊt nhanh chãng ®éi kþ binh cña m×nh, tõ phÝa sau vïn vôt vµ sù h¨ng h¸i tr­íc ®©y ch­a tõng thÊy, th× cho tíi nay vÉn thäc qua c¸nh gi÷a cña qu©n ®Þch ®Ó tõ sau l­ng ®¸nh vµo c¸nh ph¶i cña nã. TrËn ®¸nh ®· thu ®­îc th¾ng lîi b»ng c¸ch nh­ vËy, cßn ®­îc dïng ®Ó bæ sung cho nh÷ng trung ®oµn kþ binh Ph¸p -
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 718 719 p h. ¨ng-ghen kþ binh chasseurs d’Afrique1* - ­u tó nhÊt vµ ®­îc hä thõa nhËn lµ nh÷ng tæ chøc cña lo¹i kþ binh nµy cña ng­êi C¸c-ta-gi¬. Cuéc ch¹m tr¸n ®Çu con ngùa chiÕn tèt nhÊt hiÖn cã. Bé binh C¸c-ta-gi¬, ngay c¶ sau tiªn ë I-ta-li-a ®· gi¶i ®¸p vÊn ®Ò tÝnh h¬n h¼n cña kþ binh C¸c- khi ®­îc huÊn luyÖn l©u dµi d­íi sù l·nh ®¹o cña hai thñ lÜnh vÜ ta-gi¬. ë TÝt-si-n« (n¨m 218 tr­íc c«ng nguyªn) chÊp chÝnh quan ®¹i cña hä, vÉn kÐm xa bé binh La M·; nã kh«ng cã m¶y may hy La M· lµ Pu-bli-ót Xi-pi-«n, khi chØ huy lùc l­îng kþ binh vµ bé väng th¾ng lîi trong cuéc chiÕn ®Êu chèng c¸c ®éi lª-gi-«ng La M· binh nhÑ cña m×nh tiÕn hµnh trinh s¸t, ®· gÆp kþ binh C¸c-ta-gi¬ nÕu kh«ng cã sù yÓm hé cña ®éi kþ binh mµ chØ mét m×nh nã ®· do Han-ni-ban chØ huy còng lµm nhiÖm vô Êy. Han-ni-ban lËp b¶o ®¶m cho Han-ni-ban cã thÓ ®øng v÷ng ë I-ta-li-a suèt 16 tøc tÊn c«ng qu©n La M·. Bé binh nhÑ La M· ë tuyÕn thø nhÊt, n¨m284; vµ khi ®éi kþ binh Êy bÞ yÕu ®i v× thiÕu thèn, v× nh÷ng thö kþ binh t¹o thµnh tuyÕn thø hai. Kþ binh trang bÞ nÆng cña C¸c- th¸ch trong qu¸ nhiÒu chiÕn dÞch - nh­ng tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i ta-gi¬ tÊn c«ng bé binh, ®¸nh tan nã råi lËp tøc tÊn c«ng tõ chÝnh v× vò khÝ cña ®Þch - th× Han-ni-ban buéc ph¶i rót khái I-ta-li-a. diÖn vµo kþ binh La M·, trong khi ®ã kþ binh Nu-mi-®i-a kh«ng C¸c trËn chiÕn ®Êu cña Han-ni-ban cã chç gièng nhau víi c¸c trËn chÝnh quy ®¸nh vµo s­ên vµ sau l­ng kþ binh La M·. TrËn ®¸nh chiÕn ®Êu cña Phri-®rÝch §¹i ®Õ ë chç lµ trong phÇn lín c¸c trËn Êy ng¾n ngñi. Qu©n La M· chiÕn ®Êu dòng c¶m, nh­ng hä kh«ng cã kþ binh ®· ®¸nh th¾ng bé binh h¹ng nhÊt; vµ qu¶ thùc ch­a bao m¶y may hy väng th¾ng lîi. Hä kh«ng th¹o c­ìi ngùa; chÝnh ngùa giê kþ binh ®· hoµn thµnh ®­îc nhiÒu chiÕn c«ng vÎ vang nh­ d­íi cña hä trë thµnh nguyªn nh©n thÊt b¹i cña hä; bÞ ho¶ng sî v× bé sù chØ huy cña hai vÞ thèng so¸i vÜ ®¹i Êy. Chóng ta kh«ng biÕt binh nhÑ La M· bá ch¹y lao th¼ng vµo kþ binh La M· vµ t×m sù che chë trong ®éi ngò kþ binh nµy, nhiÒu con ngùa ®· qu¼ng kþ sÜ chÝnh x¸c Ha-min-c¸c vµ Han-ni-ban thµnh lËp ®éi kþ binh chÝnh xuèng vµ g©y ra sù rèi lo¹n trong ®éi h×nh hä. Nh÷ng chiÕn sÜ quy cña m×nh b»ng nh÷ng ng­êi thuéc d©n téc nµo, còng nh­ dùa kh¸c kh«ng tin vµo tµi c­ìi ngùa cña m×nh, ®· thËn träng xuèng trªn nh÷ng nguyªn t¾c chiÕn thuËt nµo. Nh­ng v× gi÷a kþ binh nhÑ ngùa vµ t×m c¸ch chiÕn ®Êu nh­ bé binh. Nh­ng kþ binh trang bÞ Nu-mi-®i-a vµ kþ binh nÆng, hay lµ kþ binh chÝnh quy, bao giê nÆng cña C¸c-ta-gi¬ ®· ë ngay trong lßng hä, trong khi qu©n Nu- còng cã sù kh¸c nhau râ rÖt, nªn chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng kþ mi-®i-a cã mÆt kh¾p n¬i ®ang phi ngùa xung quanh qu©n La M· binh chÝnh quy kh«ng gåm nh÷ng ng­êi thuéc c¸c bé l¹c BÐc-be. dån l¹i thµnh khèi, s¸t th­¬ng mçi ng­êi ch¹y tho¸t ra khái c¸i RÊt cã thÓ lµ trong ®ã cã nhiÒu lÝnh ®¸nh thuª n­íc ngoµi vµ mét sè khèi ®ã. ThiÖt h¹i cña qu©n La M· rÊt nÆng, b¶n th©n Pu-bli-ót ng­êi C¸c-ta-gi¬, nh­ng phÇn chñ yÕu hoµn toµn cã thÓ lµ gåm c­ Xi-pi-«n bÞ th­¬ng. Trong trËn Trª-bi-a, Han-ni-ban ®· dïng d©n T©y Ban Nha, v× kþ binh ®­îc thµnh lËp ë ®Êt n­íc hä vµ v× m­u nhö qu©n La M· v­ît s«ng nµy ®Ó buéc hä ph¶i chiÕn ®Êu ngay vµo thêi Xª-da phÇn lín qu©n ®éi La M· lµ c¸c kþ sÜ T©y Ban víi ch­íng ng¹i vËt ®ã ë sau l­ng. Võa ®¹t ®­îc môc ®Ých Êy lµ Nha. V× Han-ni-ban biÕt râ nÒn v¨n minh Hy L¹p vµ v× ngay tr­íc «ng chuyÓn sang tÊn c«ng b»ng toµn bé lùc l­îng cña m×nh vµ thêi «ng lÝnh ®¸nh thuª Hy L¹p vµ nh÷ng kÎ phiªu l­u ®· phôc vô buéc qu©n La M· ph¶i chÊp nhËn trËn ®¸nh. Bªn phÝa qu©n La trong qu©n ®éi C¸c-ta-gi¬, nªn vÞ tÊt cã thÓ hoµi nghi vÒ mét ®iÒu lµ M·, còng nh­ ë phÝa qu©n C¸c-ta-gi¬, bé binh ®­îc bè trÝ ë gi÷a, tæ chøc cña kþ binh nÆng cña Hy L¹p vµ cña Han-ni-ban lµ dùa trªn nh­ng ®Ó ®èi phã víi hai bªn s­ên cña qu©n La M· gåm cã kþ binh, Han-ni-ban ®· bè trÝ nh÷ng con voi cña m×nh, dïng kþ binh _____________________________________________________________ ®Ó vu håi vµ bao v©y hai s­ên ®Þch. Ngay tõ ®Çu trËn ®¸nh, kþ 1* - c¸c x¹ thñ ch©u Phi
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 720 721 p h. ¨ng-ghen kþ binh binh La M· ®· hoµn toµn thÊt b¹i v× bÞ ®Þch cã ­u thÕ vÒ sè qu©n Ken-t¬ vµ T©y Ban Nha, råi t¹o thµnh ®éi h×nh gäng k×m l­îng ®¸nh vu håi nh­ vËy, nh­ng bé binh La M· ®Èy lïi ®­îc ®Ó tÊn c«ng bé binh ch©u Phi. Nh­ng bé binh ch©u Phi co hai c¸nh gi÷a cña qu©n C¸c-ta-gi¬ vµ tiÕn lªn phÝa tr­íc. BÊy giê kþ s­ên vÒ vµ tÊn c«ng trong ®éi h×nh ngang - vµo c¸i khèi kh«ng binh C¸c-ta-gi¬ b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng míi tÊn c«ng nã tõ phÝa linh ho¹t ®ã, ®¸nh tan cuéc tÊn c«ng cña nã, sau ®ã cuéc chiÕn chÝnh diÖn vµ tõ bªn s­ên; kþ binh C¸c-ta-gi¬ buéc bé binh La ®Êu mang tÝnh chÊt kÐo dµi. Trong khi ®ã kþ binh trang bÞ nÆng M· ph¶i ngõng tÊn c«ng, nh­ng kh«ng thÓ ®¸nh b¹i nã. Song cña Ha-x®¬-ru-ban ®· chuÈn bÞ xong viÖc ®¸nh b¹i qu©n La M·. Han-ni-ban biÕt râ sù ngoan c­êng cña c¸c ®éi lª-gi-«ng La M·, Sau khi tÊn c«ng ¸c liÖt vµo s­ên ph¶i cña kþ binh La M·, kþ nªn «ng ®· ph¸i 1 000 kþ binh vµ 1 000 bé binh tinh nhuÖ do em binh cña Ha-x®¬-ru-ban chia c¾t nã sau cuéc chèng cù ngoan trai m×nh lµ Ma-g«n chØ huy, ®¸nh vu håi vµo sau l­ng qu©n La c­êng, råi gièng nh­ A-lÕch-xan-®r¬ ë ¸c-bª-l¬, ®Õn ®­îc ®»ng M·. Lóc Êy nh÷ng ®¬n vÞ cßn nguyªn vÑn nµy tÊn c«ng qu©n La sau c¸nh gi÷a qu©n La M·, tõ sau l­ng tÊn c«ng vµo kþ binh I-ta- M· vµ chäc thñng ®­îc tuyÕn thø hai; nh­ng tuyÕn thø nhÊt cã li-a, ®¸nh b¹i nã vµ ®Ó nã l¹i lµm miÕng måi dÔ dµng cho kþ binh 10 000 ng­êi ®· côm l¹i vµ dïng ®éi h×nh dµy ®Æc chäc thñng ®éi Nu-mi-®i-a chÊn chØnh ®éi h×nh cho cuéc tæng c«ng kÝch vµo s­ên h×nh ®Þch, råi tiÕn xu«i xuèng phÝa d­íi dßng s«ng, ®Õn Pla-xen- vµ sau l­ng bé binh La M·. §iÒu ®ã quyÕt ®Þnh kÕt côc cña trËn xi-a, n¬i ®©y hä v­ît s«ng kh«ng gÆp trë ng¹i g×. Trong trËn Can- ®¸nh. Khèi ng­êi khã di ®éng, bÞ tÊn c«ng tõ bèn phÝa, ®· kh«ng n¬ (n¨m 216 tr­íc c«ng nguyªn), qu©n La M· cã 80 000 bé binh chÞu ®ùng næi, r¬i vµo sù rèi lo¹n, bÞ ®¸nh b¹i vµ bÞ ®Ëp tan. Ch­a vµ 6 000 kþ binh, qu©n C¸c-ta-gi¬ cã 40 000 bé binh vµ 10 000 kþ hÒ xÈy ra mét cuéc tiªu diÖt hoµn toµn nh­ vËy cña c¶ mét qu©n binh. Kþ binh cña La-xi-um t¹o thµnh c¸nh ph¶i cña qu©n La M· ®éi. Ng­êi La M· mÊt 70 000 ng­êi: kþ binh cña hä chØ sèng sãt dùa vµo s«ng Au-phÝt; kþ binh cña qu©n ®ång minh I-ta-li-a ®­îc cã 70 ng­êi. Qu©n C¸c-ta-gi¬ bÞ thiÖt h¹i ch­a ®Çy 6 000 ng­êi bè trÝ ë s­ên tr¸i, trong khi bé binh ®­îc bè trÝ ë gi÷a. Han-ni- trong ®ã hai phÇn ba thuéc c¸c ®éi qu©n Ken-t¬ ®· g¸nh chÞu søc ban còng bè trÝ bé binh cña m×nh ë gi÷a; c¸c ®¬n vÞ qu©n Ken-t¬ nÆng chÝnh trong cuéc tÊn c«ng ban ®Çu cña c¸c ®éi lª-gi-«ng La vµ T©y Ban Nha l¹i t¹o thµnh hai c¸nh, trong khi ë gi÷a hä, h¬i M·. Trong 6 000 kþ binh chÝnh quy cña Ha-x®¬-ru-ban giµnh lui vÒ phÝa sau lµ bé binh ch©u Phi cña «ng hiÖn ®· ®­îc trang bÞ th¾ng lîi cña toµn trËn ®¸nh th× chØ cã kh«ng qu¸ 200 ng­êi bÞ vµ tæ chøc theo hÖ thèng cña La M·. Cßn vÒ kþ binh th× «ng bè trÝ th­¬ng vong. kþ binh Nu-mi-®i-a ë c¸nh ph¶i, n¬i ®©y ®Þa h×nh trèng tr¶i cho Vµo thêi kú muén h¬n, kþ binh La M· kh«ng kh¸ h¬n bao nhiªu so víi thêi kú chiÕn tranh Pu-ni285. Nã ®­îc biªn chÕ thµnh phÐp nã dùa vµo tÝnh c¬ ®éng vµ sù nhanh chãng cña nã sÏ tr¸nh ®­îc cuéc tÊn c«ng cña kþ binh trang bÞ nÆng cña I-ta-li-a ®­¬ng nh÷ng ®¬n vÞ nhá phèi thuéc vµo c¸c lª-gi-«ng, ch­a bao giê nã ®Çu víi nã, cßn toµn bé kþ binh nÆng, do Ha-x®¬-ru-ban chØ huy ®­îc tæ chøc thµnh mét binh chñng ®éc lËp. Bªn c¹nh lo¹i kþ binh th× «ng bè trÝ ë c¸nh tr¸i trªn bê s«ng. ë s­ên tr¸i qu©n La M·, thuéc lª-gi-«ng Êy, vµo thêi Xª-da cßn cã c¸c ®éi kþ binh ®¸nh thuª qu©n Nu-mi-®i-a lµm cho kþ binh I-ta-li-a thÊm mÖt, nh­ng do ng­êi T©y Ban Nha, Ken-t¬ vµ §øc; tÊt c¶ nh÷ng ®éi kþ binh nµy b¶n chÊt nã lµ kþ binh kh«ng chÝnh quy, nªn nã kh«ng thÓ ®¸nh ®Òu mang tÝnh chÊt Ýt nhiÒu phi chÝnh quy. Kþ binh La M· ch­a tan ®éi h×nh dµy ®Æc cña ®Þch b»ng mét cuéc tÊn c«ng chÝnh quy. bao giê lµm ®­îc chuyÖn g× ®Ó ®¸ng ®­îc nh¾c tíi; binh chñng nµy ë bÞ ng­êi La M· coi th­êng vµ kÐm søc chiÕn ®Êu ®Õn nçi kþ binh c¸nh gi÷a, bé binh La M· nhanh chãng ®¸nh tan c¸c ®¬n vÞ phi chÝnh quy ng­êi P¸c-phi-an cña H«-ra-xan vÉn lµ lùc l­îng uy
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 722 723 p h. ¨ng-ghen kþ binh hiÕp nghiªm träng ®èi víi qu©n ®éi La M·. Nh­ng ë miÒn §«ng ®Õ chóng. Nh­ng trong thêi kú c¸c cuéc viÔn chinh thËp tù, khi c¸c quèc nµy, ng­êi ta vÉn gi÷ g×n sù yªu thÝch cæ truyÒn ®èi víi kþ sÜ "trang bÞ nÆng" cña ph­¬ng T©y chuyÓn chiÕn tr­êng sang ®Êt ngùa vµ viÖc c­ìi ngùa; vµ tr­íc khi bÞ ng­êi Thæ NhÜ Kú chinh n­íc cña ®Þch thñ ph­¬ng §«ng cña m×nh, th× ®Õn l­ît hä, hä b¾t phôc, xø Bi-d¨ng-x¬ vÉn lµ thÞ tr­êng ngùa lín vµ tr­êng häc ®Çu thua trËn vµ trong phÇn lín tr­êng hîp, sù diÖt vong chê ®îi c­ìi ngùa ®èi víi ch©u ¢u. Do ®ã chóng ta thÊy r»ng vµo thêi kú hä ë ®©y; b¶n th©n hä còng nh­ ngùa cña hä kh«ng chÞu ®ùng næi phôc h­ng ng¾n ngñi cña ®Õ quèc Bi-d¨ng-x¬ khi I-u-xti-ni-¨ng khÝ hËu, nh÷ng cuéc hµnh qu©n v« cïng dµi vµ sù thiÕu thèn thøc trÞ v×, kþ binh cña nã ®· ë vµo tr×nh ®é t­¬ng ®èi cao vµ nh­ sö ¨n thÝch hîp cho ng­êi vµ ngùa. TiÕp theo sau c¸c cuéc viÔn chinh liÖu ®· chøng minh - trong trËn Ca-poa n¨m 554 sau c«ng thËp tù lµ nh÷ng cuéc x©m nhËp míi vµo ch©u ¢u cña nh÷ng kþ nguyªn, ho¹n quan N¸c-xª-x¬ ®· ®¸nh b¹i qu©n T¬-t«ng ®i chinh sÜ giái c­ìi ngùa cña ph­¬ng §«ng, tøc lµ cuéc x©m nhËp cña phôc I-ta-li-a, chñ yÕu lµ nhê binh chñng nµy286. ng­êi M«ng Cæ. Trµn ngËp ®­îc n­íc Nga vµ c¸c vïng ë Ba Lan, Sù x¸c lËp ë tÊt c¶ c¸c n­íc T©y ¢u giíi quý téc cña bän chinh n¨m 1241 hä gÆp ph¶i liªn qu©n Ba Lan - §øc ë Van-st¸t thuéc phôc thuéc nguån gèc T¬-t«ng, ®· më ®Çu kû nguyªn míi trong Xi-lª-di288. Sau mét trËn chiÕn ®Êu dµi, ng­êi ch©u ¸ ® · ®¸nh b¹i lÞch sö kþ binh. Quý téc kh¾p n¬i ®Òu xung vµo kþ binh, lµm c¸c kþ sÜ mÆc gi¸p s¾t bÞ mÖt mái, nh­ng th¾ng lîi ®· mua b»ng nhiÖm vô víi tÝnh chÊt kþ sÜ trang bÞ nÆng (gens d’armes) vµ t¹o gi¸ ®¾t, ®Õn møc nã lµm suy sót søc lùc cña kÎ chinh phôc. Ng­êi thµnh lo¹i kþ binh nÆng nhÊt, trong ®ã kh«ng nh÷ng kþ sÜ mµ c¶ M«ng Cæ kh«ng tiÕn thªm n÷a vµ ch¼ng bao l©u, do sù chia rÏ ngùa ®Òu ®­îc che ®ì b»ng gi¸p hé th©n b»ng kim lo¹i. TrËn trong hµng ngò m×nh, kh«ng cßn lµ lùc l­îng ®e do¹ n÷a vµ bÞ chiÕn ®Êu ®Çu tiªn, trong ®ã lo¹i kþ binh Êy xuÊt hiÖn, lµ trËn Pu- ®¸nh lui. Trong suèt thêi Trung cæ, kþ binh lµ binh chñng chñ yÕu rchi-ª n¨m 732, n¬i ®©y C¸c-l¬ M¸c-tanh ®· ®Èy lïi ®­îc dßng trong tÊt c¶ c¸c qu©n ®éi; ë c¸c n­íc ph­¬ng §«ng, kþ binh phi th¸c x©m nhËp cña ng­êi A RËp. C¸c kþ sÜ Ph¸p d­íi sù chØ huy chÝnh quy trang bÞ nhÑ lu«n lu«n gi÷ vai trß Êy; ë c¸c n­íc T©y ¢u cña £-®¬ lµ quËn c«ng A-quy-tanh ®· chäc thñng ®éi ngò cña binh chñng quyÕt ®Þnh kÕt côc cña mçi trËn ®¸nh trong thêi kú Êy ng­êi M«-r¬ vµ chiÕm lÜnh tr¹i cña hä. Nh­ng lo¹i qu©n nµy lµ kþ binh chÝnh quy trang bÞ nÆng gåm c¸c hiÖp sÜ. ¦u thÕ ®ã cña kh«ng thÝch hîp víi truy kÝch; do ®ã ng­êi A RËp, ®­îc kþ binh kþ binh b¾t nguån kh«ng ph¶i chñ yÕu tõ nh÷ng ­u ®iÓm cña phi chÝnh quy kh«ng biÕt mÖt mái cña hä yÓm hé, ®· rót vÒ T©y b¶n th©n nã - v× kþ binh phi chÝnh quy cña ph­¬ng §«ng kh«ng Ban Nha mµ kh«ng bÞ trë ng¹i g×. TrËn nµy më ®Çu cho mét lo¹t thÓ t¸c chiÕn chÝnh quy, cßn kþ binh chÝnh quy cña ph­¬ng T©y cuéc chiÕn tranh, trong ®ã kþ binh chÝnh quy ®å sé nh­ng kh«ng linh ho¹t cña ph­¬ng T©y chiÕn ®Êu khi th¾ng khi b¹i víi kþ binh th× hÕt søc kh«ng linh ho¹t trong sù vËn ®éng cña nã - mµ b¾t kh«ng chÝnh quy nh­ng linh ho¹t cña ph­¬ng §«ng. HÇu nh­ nguån tõ chÊt l­îng kÐm cña bé binh. Ng­êi ch©u ¸, còng nh­ trong suèt thÕ kû X, c¸c kþ sÜ §øc ®ä søc víi kþ binh d· man ng­êi ch©u ¢u, ®Òu coi th­êng binh chñng nµy; bé binh gåm Hung-ga-ri vµ hoµn toµn ®¸nh b¹i nã nhê ®éi h×nh dµy ®Æc cña nh÷ng ng­êi kh«ng cã tiÒn mua ngùa, - chñ yÕu gåm c¸c n« lÖ m×nh trong trËn MÐc-dª-buèc-g¬ n¨m 933 vµ trªn s«ng Lª-kh¬ hoÆc n«ng n«. Nã kh«ng ®­îc tæ chøc mét c¸ch thÝch ®¸ng; thiÕu n¨m 955287. Trong mÊy thÕ kû, kþ sÜ T©y Ban Nha ®· chiÕn ®Êu gi¸p che th©n, vò khÝ duy nhÊt lµ gi¸o vµ kiÕm, nhê ®éi h×nh s©u víi ng­êi M«-r¬ x©m nhËp n­íc hä vµ cuèi cïng ®· chiÕn th¾ng cña m×nh, ®«i khi nã cã thÓ chèng chäi cuéc tÊn c«ng m·nh liÖt
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 724 725 p h. ¨ng-ghen kþ binh chiÕn tr­êng th× binh chñng kþ binh dòng c¶m nh­ng kh«ng linh nh­ng lén xén cña c¸c kþ sÜ ph­¬ng §«ng, nh­ng nã kh«ng ho¹t nµy kh«ng cßn ®­îc sö dông n÷a. Do ®ã, sau cuéc khëi nghÜa tr¸nh khái bÞ dÉm n¸t bëi c¸c kþ sÜ ph­¬ng T©y trang bÞ cña Hµ Lan chèng l¹i T©y Ban Nha chóng ta thÊy mét thø kþ nÆng vµ khã bÞ ®¸nh b¹i. Ngo¹i lÖ duy nhÊt lµ bé binh Anh cã binh míi - tiÕng §øc lµ Reiters1* (tiÕng Ph¸p lµ reitres) ®­îc ®­îc søc m¹nh cña m×nh nhê mét thø vò khÝ ghª gím - chiÕc tuyÓn mé gièng nh­ bé binh, b»ng c¸ch ®¨ng ký tù nguyÖn vµ cung lín. Tû träng cña kþ binh ch©u ¢u thêi kú ®ã trong toµn bé trang bÞ b»ng mò trô vµ gi¸p ngùc, g­¬m vµ sóng ng¾n. Hä còng qu©n ®éi, kh«ng nghi ngê g× c¶, lµ kh«ng lín nh­ mÊy thÕ kû sau trang bÞ nÆng nh­ gi¸p kþ hiÖn nay, nh­ng nhÑ h¬n c¸c kþ sÜ ®ã hoÆc thËm chÝ nh­ hiÖn nay. Sè l­îng c¸c kþ sÜ kh«ng ®«ng nhiÒu. Hä nhanh chãng tá ra ­u viÖt h¬n so víi kþ binh mang l¾m, vµ chóng ta thÊy r»ng trong nhiÒu trËn ®¸nh lín cã kh«ng gi¸p kÝn ng­êi. Lo¹i kþ binh nµy tõ nay sÏ biÕn mÊt vµ cïng víi qu¸ 800 hoÆc 1 000 hiÖp sÜ tham gia. Nh­ng th«ng th­êng sè nã lµ chiÕc gi¸o; g­¬m vµ sóng ng¾n trë thµnh vò khÝ th­êng l­îng hä ®ñ ®Ó ®ä søc víi bÊt cø sè l­îng bé binh nµo, sau khi ®· dïng cña kþ binh. Còng kho¶ng thêi gian Êy (cuèi thÕ kû XVI) ®uæi ®­îc c¸c kþ sÜ trang bÞ nÆng cña ®Þch ra khái chiÕn tr­êng. ban ®Çu lµ ë Ph¸p råi ë c¸c n­íc kh¸c thuéc ch©u ¢u, ng­êi ta ®· Nh÷ng kþ sÜ trang bÞ nÆng Êy th­êng chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh x©y dùng mét thø binh chñng hçn hîp - long kþ binh. §­îc trang ngang dµn thµnh mét tuyÕn; hµng phÝa sau gåm lÝnh tuú tïng bÞ b»ng sóng Mu-xkª, hä ph¶i tuú theo t×nh h×nh mµ chiÕn ®Êu mang vò khÝ, th«ng th­êng nh÷ng lÝnh nµy trang bÞ nhÑ h¬n vµ cã hoÆc nh­ bé binh, hoÆc nh­ kþ binh. Binh chñng nµy ®· ®­îc x©y bé trang bÞ kh«ng ®Çy ®ñ b»ng. Khi nh÷ng ®éi h×nh ngang ®ã gi¸p dùng ngay tõ thêi A-lÕch-xan-®r¬ §¹i ®Õ, víi tªn gäi lµ ®i-man- mÆt víi ®Þch, chóng liÒn t¶n ra thµnh c¸c chiÕn sÜ ®¬n ®éc t¸c s¬, nh­ng tÊm g­¬ng Êy rÊt l©u kh«ng ®­îc ai noi theo. Long kþ chiÕn, vµ trËn ®¸nh kÕt thóc b»ng cuéc ®¸nh gi¸p l¸ cµ thuÇn tuý. binh cña thÕ kû XVI tån t¹i mét thêi gian dµi h¬n, nh­ng ®Õn VÒ sau, khi ng­êi ta ®· sö dông sóng b¾n ®¹n næ th× b¾t ®Çu xuÊt gi÷a thÕ kû XVIII ë kh¾p n¬i nã ®Òu mÊt ®i tÝnh chÊt hçn hîp cña hiÖn c¸c ®éi h×nh chiÒu s©u, th­êng lµ h×nh vu«ng; nh­ng lóc ®ã nã, chØ gi÷ l¹i tªn gäi vµ th«ng th­êng nã ®­îc sö dông nh­ kþ th× nh÷ng ngµy tån t¹i cña tÇng líp kþ sÜ ®· ®iÓm. binh. §Æc tr­ng quan träng nhÊt cña nã lµ: nã lµ thø kþ binh ThÕ kû XV trªn chiÕn tr­êng ®· xuÊt hiÖn ph¸o binh, cßn mét chÝnh quy ®Çu tiªn hoµn toµn kh«ng cã vò khÝ hé th©n. ý ® Þnh phÇn bé binh - c¸c x¹ thñ ®­¬ng thêi - ®­îc trang bÞ sóng Mu- thµnh lËp long kþ binh lµm binh chñng hçn hîp thùc sù, l¹i ®­îc skª; ®Õn lóc nµy th× tÝnh chÊt cña bé binh ®· cã sù biÕn ®æi c¨n hoµng ®Õ Nga Ni-c«-lai tiÕn hµnh trªn quy m« lín; nh­ng kh«ng b¶n. Binh chñng nµy ®­îc thµnh lËp b»ng lÝnh ®¸nh thuª, lÊy bao l©u sau ng­êi ta thÊy r»ng ®øng tr­íc ®Þch, bao giê còng viÖc ®i lÝnh lµm nghÒ nghiÖp cña m×nh. LÝnh ®¸nh thuª §øc vµ buéc ph¶i sö dông nã víi tÝnh c¸ch kþ binh, cho nªn A-lÕch-xan- lÝnh Thuþ SÜ lµ nh÷ng binh sÜ nhµ nghÒ nh­ vËy; hä ®· rÊt nhanh ®r¬ II ®· biÕn nã rÊt nhanh thµnh kþ binh th«ng th­êng, rÊt Ýt ¸p dông ®éi h×nh chÝnh quy h¬n vµ nh÷ng sù c¬ ®éng chiÕn thuËt. lµm chøc n¨ng cña bé binh, gièng nh­ phiªu kþ hoÆc gi¸p kþ. §éi h×nh chiÕn ®Êu kiÓu pha-lan-ga cña §«-ri-en vµ Ma-xª-®oan thêi Cæ ®¹i ®· l¹i ®­îc phôc h­ng trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh; mò Thèng so¸i vÜ ®¹i cña Hµ Lan lµ M«-rÝt-x¬ ¤-r¨ng-gi¬ ®· ¸p trô vµ gi¸p ngùc ®· b¶o vÖ, trªn møc ®é nhÊt ®Þnh, cho binh sÜ _____________________________________________________________ chèng l¹i l­ìi gi¸o vµ kiÕm cña kþ binh; ë N«-va-ra (1513)289 khi bé binh Thuþ SÜ hoµn toµn ®uæi ®­îc c¸c kþ binh Ph¸p ra khái 1* - r©y-t¬
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 726 727 p h. ¨ng-ghen kþ binh hiÖn hai vÞ chØ huy kþ binh xuÊt s¾c. Hoµng th©n Ru-pÐc-t¬ ë dông phe b¶o hoµng næi bËt nhê tÝnh "liÒu lÜnh" vèn cã ë mçi viªn chØ cho ®éi kþ binh r©y-t¬ cña m×nh mét h×nh thøc tæ chøc mµ trªn huy kþ binh, nh­ng hÇu nh­ bao giê «ng còng qu¸ say mª, bá møc ®é nµo ®ã gièng víi tæ chøc chiÕn thuËt hiÖn nay. ¤ng c¶ viÖc chØ huy ®éi kþ binh cña m×nh, b¶n th©n bÞ l«i cuèn vµo d¹y hä tiÕn hµnh tÊn c«ng vµ vËn ®éng b»ng nh÷ng ®¬n vÞ riªng lÎ, nh÷ng g× trùc tiÕp diÔn ra tr­íc m¾t, nªn ë «ng "anh chµng long h×nh thµnh mÊy tuyÕn, hoµn thµnh ®éng t¸c quay, bøt khái ®Þch, kþ gan d¹" bao giê còng tréi lªn trªn vÞ chØ huy qu©n sù. Cr«m- bè trÝ thµnh ®éi h×nh däc vµ ngang, thay ®æi chÝnh diÖn mµ kh«ng oen thuéc phe bªn kia còng biÓu hiÖn tÝnh liÒu lÜnh nh­ thÕ ë n¬i ph¸ ho¹i ®éi h×nh, còng nh­ t¸c chiÕn b»ng nh÷ng ®¹i ®éi vµ trung nµo cÇn ®Õn, nh­ng «ng lµ nhµ chØ huy qu©n sù tµi nghÖ h¬n; «ng ®éi ®éc lËp. Nh­ vËy lµ kÕt côc cña trËn chiÕn ®Êu b»ng kþ binh n¾m ch¾c binh sÜ cña m×nh, bao giê còng gi÷ ®éi dù bÞ phßng t×nh kh«ng cßn ®­îc quyÕt ®Þnh bëi mét cuéc tÊn c«ng cña toµn khèi kþ huèng bÊt ngê vµ dµnh cho nh÷ng cuéc c¬ ®éng cã tÝnh chÊt quyÕt binh, mµ bëi nh÷ng ®ît tÊn c«ng liªn tôc cña c¸c ®¹i ®éi vµ c¸c ®Þnh, biÕt tuú c¬ øng biÕn, nªn th­êng th¾ng ®Þch thñ khinh suÊt tuyÕn riªng lÎ chi viÖn lÉn nhau. Kþ binh cña M«-rÝt-x¬ O-r¨ng-gi¬ cña m×nh. ChØ dùa vµo kþ binh cña m×nh, «ng ®· th¾ng trËn ë th­êng ®­îc bè trÝ víi chiÒu s©u 5 hµng. Trong c¸c qu©n ®éi kh¸c M¸c-xt«n-mua vµ N©y-d¬-bi290. nã chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh dµi, cßn ë n¬i nµo bè trÝ thµnh ®éi h×nh Trong phÇn lín c¸c qu©n ®éi, chØ trõ qu©n ®éi Thuþ §iÓn vµ ngang th× ®éi h×nh Êy bao giê còng cã chiÒu s©u 5-8 hµng. Anh, viÖc sö dông sóng vÉn lµ ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng c¬ b¶n cña ThÕ kû XVII, do c¸c kþ sÜ trang bÞ nÆng tèn kÐm hoµn toµn kþ binh trong chiÕn ®Êu. ë Ph¸p, Phæ vµ ¸o, kþ binh ®­îc huÊn mÊt ®i, sè l­îng kþ binh t¨ng lªn cùc m¹nh. Ch­a cã thêi kú nµo luyÖn sö dông c¸c-bin gièng nh­ bé binh ®­îc huÊn luyÖn sö binh chñng nµy l¹i chiÕm ®Þa vÞ lín nh­ vËy trong bÊt cø qu©n ®éi dông Mu-skª. §øng thµnh tõng ®¬n vÞ, trung ®éi, hµng v.v., hä nµo. Trong thêi kú chiÕn tranh 30 n¨m, th«ng th­êng kþ binh b¾n ®ång lo¹t trªn m×nh ngùa, mµ trong suèt thêi gian b¾n ®Òu chiÕm tõ 2/5 ®Õn 1/2 qu©n sè cña mçi qu©n ®éi; tr­êng hîp c¸ biÖt ngõng tiÕn lªn; khi tiÕp cËn ®Ó xung phong, ®éi h×nh ngang tiÕn th× cø mét bé binh l¹i cã hai kþ binh. VÞ chØ huy kþ binh xuÊt s¾c theo n­íc kiÖu; c¸ch ®Þch mét cù ly ng¾n hä dõng l¹i, b¾n ®ång nhÊt thêi kú ®ã lµ Gu-xt¸p A-®«n-ph¬. Kþ binh cña «ng gåm cã lo¹t, rót g­¬m råi xung phong. HiÖu qu¶ cña ho¶ lùc cña tuyÕn bé gi¸p kþ vµ long kþ, mµ long kþ hÇu nh­ bao giê còng chiÕn ®Êu binh dµi lµm lung lay mäi sù tin t­ëng xung phong cña kþ binh, - víi tÝnh c¸ch kþ binh. Gi¸p kþ cña «ng còng trang bÞ nhÑ h¬n gi¸p lóc nµy nã ®· kh«ng cßn cã gi¸p che th©n n÷a; do ®ã nghÖ thuËt kþ cña hoµng ®Õ rÊt nhiÒu vµ nhanh chãng chøng tá tÝnh h¬n h¼n c­ìi ngùa bÞ coi nhÑ, kh«ng biÕt vËn ®éng theo b­íc ®i nhanh, mµ kh«ng tranh c·i ®­îc cña nã. Kþ binh Thuþ §iÓn ®­îc bè trÝ ngay víi b­íc ®i chËm còng x¶y ra nhiÒu viÖc kh«ng may ®èi víi thµnh ba hµng; tr¸i víi tËp qu¸n cña gi¸p kþ cña phÇn lín c¸c ng­êi vµ ngùa. ViÖc huÊn luyÖn phÇn lín ®­îc tiÕn hµnh trong qu©n ®éi mµ vò khÝ chñ yÕu lµ sóng ng¾n, thãi quen cña kþ binh ®éi h×nh kh«ng c­ìi ngùa, nªn c¸c sÜ quan kþ binh kh«ng cã kh¸i Thuþ §iÓn lµ kh«ng bá phÝ thêi gian vµo viÖc b¾n nhau, mµ ph¶i niÖm g× vÒ ®iÒu khiÓn kþ binh trong chiÕn ®Êu. Tuy nhiªn, ng­êi xung phong vµo qu©n ®Þch víi thanh g­¬m trong tay. Thêi Trung Ph¸p cã khi tuèt g­¬m xung phong, cßn vua Thuþ §iÓn S¸c-l¬ cæ kþ binh th­êng ®­îc bè trÝ ë gi÷a, nh­ng ë thêi kú nµy nã l¹i XII, trung thµnh víi truyÒn thèng d©n téc, bao giê còng xung ®­îc bè trÝ, gièng nh­ thêi Cæ ®¹i, ë hai bªn s­ên qu©n ®éi, ë ®©y phong hÕt tèc ®é, kh«ng b¾n, xua tan kþ binh vµ bé binh ®Þch, vµ nã h×nh thµnh hai tuyÕn. Trong cuéc néi chiÕn ë Anh ®· xuÊt
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 728 729 p h. ¨ng-ghen kþ binh thËm chÝ cã khi chiÕm c«ng sù d· chiÕn lo¹i nhá. Nh­ng chØ cã Phri- ph¶n ¶nh ®Çy ®ñ sù biÕn chuyÓn toµn diÖn mµ «ng ®· tiÕn hµnh ®rÝch §¹i ®Õ vµ vÞ chØ huy kþ binh vÜ ®¹i cña «ng, D©y-®li-x¬ lµ ®· trong chiÕn thuËt kþ binh. ¤ng cã ng­êi gióp viÖc ®¾c lùc lµ D©y-®li- g¸nh v¸c sø m¹ng c¶i c¸ch c¨n b¶n kþ binh vµ b¶o ®¶m cho nã sù x¬ lu«n lu«n chØ huy c¸c ®éi gi¸p kþ vµ phiªu kþ cña «ng vµ biÕn vinh quang cao nhÊt. Kþ binh Phæ, mµ ng­êi cha cña Phri-®rÝch1* chóng thµnh nh÷ng ®éi kþ binh mµ kh«ng mét ®éi kþ binh nµo ®Ó l¹i cho con trai, gåm nh÷ng kþ binh trang bÞ nÆng c­ìi nh÷ng s¸nh ®­îc víi kþ binh Phæ trong thêi kú chiÕn tranh b¶y n¨m, xÐt con ngùa vông vÒ chØ ®­îc huÊn luyÖn vÒ b¾n sóng, ®· bÞ ®¸nh vÒ ph­¬ng diÖn xung phong thÇn tèc vµ cã tæ chøc, thay ®æi ®éi tan trong kho¶nh kh¾c ë trËn M«n-vi-x¬ (1741). Nh­ng khi cuéc h×nh nhanh chãng, kh¶ n¨ng xung phong vµo bªn s­ên, tèc ®é tËp ChiÕn tranh Xi-lª-di lÇn thø nhÊt291 võa kÕt thóc, Phri-®rÝch ®· hîp vµ bè trÝ l¹i sau cuéc xung phong. KÕt qu¶ ®· nhanh chãng lËp tøc c¶i tæ hoµn toµn kþ binh cña m×nh. ViÖc huÊn luyÖn b¾n trë thµnh hiÓn nhiªn. Trong trËn H«-en-phri-®ª-bÐc, trung ®oµn trong ®éi h×nh kh«ng c­ìi ngùa bÞ ®­a xuèng hµng thø yÕu; nghÖ long kþ Bai-roi-t¬ gåm 10 ®¹i ®éi ®· hoµn toµn ®¸nh lui c¸nh tr¸i thuËt c­ìi ngùa ®­îc chó ý thËt sù. cña bé binh ¸o, ®¸nh tan 21 tiÓu ®oµn, chiÕm ®­îc 66 l¸ cê, 5 "TÊt c¶ mäi sù vËn ®éng ®Òu ph¶i ®­îc tiÕn hµnh víi tèc ®é lín nhÊt, tÊt c¶ khÈu ph¸o vµ 4 000 tï binh. Trong trËn Xoãc-n¬-®oãc-ph¬, khi bé nh÷ng ®éng t¸c quay ®Òu ph¶i ®­îc hoµn thµnh b»ng c¸ch phi n­íc ®¹i nhÑ nhµng. binh Phæ buéc ph¶i rót lui, D©y-®li-x¬ víi 36 ®¹i ®éi kþ binh ®· C¸c sÜ quan kþ binh tr­íc hÕt ph¶i lµm cho binh sÜ cña m×nh trë thµnh nh÷ng ng­êi ®uæi ®­îc ®éi kþ binh chiÕn th¾ng cña Nga ra khái chiÕn tr­êng, c­ìi ngùa ­u tó; gi¸p kþ ph¶i cã tµi nghÖ vµ cã kinh nghiÖm c­ìi ngùa nh­ phiªu råi lao vµo bé binh Nga, hoµn toµn ®¸nh b¹i nã vµ g©y cho nã kþ vµ ph¶i ®­îc huÊn luyÖn tèt vÒ sö dông g­¬m. thiÖt h¹i nÆng nÒ. Nh÷ng chiÕn th¾ng ë R«-xb¾c, St¬-ri-g©u, Kª- C¸c kþ binh ph¶i tËp c­ìi ngùa hµng ngµy. Nh­ng m«n huÊn xen-®oãc-ph¬, Lai-then vµ trong m­êi trËn kh¸c Phri-®rÝch ®Òu luyÖn chÝnh lµ c­ìi ngùa qua ®Þa h×nh mÊp m«, v­ît ch­íng ng¹i vËt giµnh ®­îc th¾ng lîi nhê kþ binh xuÊt s¾c cña m×nh293. vµ ®Êu g­¬m trªn ngùa. Khi xung phong chØ ®­îc b¾n khi tuyÕn thø Khi næ ra chiÕn tranh c¸ch m¹ng Ph¸p, ng­êi ¸o ®· tiÕp thu nhÊt vµ tuyÕn thø hai cña ®Þch bÞ hoµn toµn chäc thñng. hÖ thèng cña Phæ, nh­ng ng­êi Ph¸p kh«ng lµm nh­ thÕ. Thùc "Khi tiÕn lªn xung phong, mçi ®¹i ®éi ph¶i cÇm g­¬m ®¸nh ®Þch vµ kh«ng mét ra, kþ binh Ph¸p ®· bÞ rÖu r· m¹nh do c¸ch m¹ng, cßn nh÷ng ®¬n ng­êi chØ huy nµo ®­îc ®Ó cho binh lÝnh cña m×nh b¾n, nÕu lµm tr¸i ®iÒu nµy sÏ bÞ vÞ míi ®­îc thµnh lËp vµo ®Çu chiÕn tranh th× kh«ng sö dông gi¸ng chøc mét c¸ch nhôc nh·; c¸c viªn t­íng l÷ ®oµn tr­ëng ph¶i chÞu tr¸ch ®­îc. Trong nh÷ng n¨m 1792 vµ 1793, khi nh÷ng ®¬n vÞ bé binh nhiÖm ®iÒu ®ã. Khi tÊn c«ng, ban ®Çu ph¶i vËn ®éng b»ng phi n­íc kiÖu nhanh, råi Ph¸p míi ®­îc tuyÓn mé gÆp ph¶i kþ binh ®­îc huÊn luyÖn tèt cuèi cïng chuyÓn sang phi n­íc ®¹i hoµn toµn, nh­ng ph¶i gi÷ ®éi h×nh khÐp kÝn; cña ng­êi Anh, ng­êi Phæ vµ ng­êi ¸o, th× nã hÇu nh­ bao giê nÕu cuéc xung phong ®­îc tiÕn hµnh nh­ vËy th× bÖ h¹ tin r»ng ®Þch bao giê còng còng thÊt b¹i. Kþ binh cña ng­êi Ph¸p hoµn toµn kh«ng cã n¨ng bÞ ®¸nh tan". "Mçi sÜ quan kþ binh ph¶i lu«n lu«n nhí r»ng ®Ó ®¸nh tan ®Þch cÇn lùc ®ä søc víi nh÷ng kÎ ®Þch nh­ thÕ, nªn bao giê còng ®­îc gi÷ thùc hiÖn hai ®iÒu kiÖn: 1) xung phong vµo ®Þch víi tèc ®é tèi ®a vµ 2) vu håi nã tõ lµm ®éi dù bÞ cho ®Õn khi mÊy n¨m chinh chiÕn ®· lµm cho nã bªn s­ên"292. ®­îc c¶i tiÕn tèt lªn h¬n. Tõ n¨m 1796 mçi s­ ®oµn ®Òu cã kþ Nh÷ng ®o¹n trÝch Êy trong b¶n h­íng dÉn cña Phri-®rÝch binh lµm lùc l­îng chi viÖn; tuy nhiªn trong trËn VuyÕc-xbuèc, _____________________________________________________________ toµn bé kþ binh Ph¸p ®· bÞ 59 ®¹i ®éi kþ binh ¸o ®¸nh tan (n¨m 1796)294. Khi Na-p«-lª-«ng n¾m quyÒn lùc ë Ph¸p, «ng ®· dån tÊt 1* - Phri-®rÝch Vin-hem I
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0