VĂN MẪU LỚP 11<br />
BÀI CA NGẮN ĐI TRÊN BÃI CÁT BIỂU LỘ SỰ CHÁN GHÉT CỦA<br />
MỘT NGƯỜI TRÍ THỨC ĐỐI VỚI CON ĐƯỜNG DANH LỢI TẦM<br />
THƯỜNG ĐƯƠNG THỜI VÀ NIỀM KHÁT KHAO THAY ĐỔI CUỘC<br />
SỐNG<br />
I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br />
– Cao Bá Quát là một nhà thơ có tài năng và bản lĩnh, được người đương thời tôn<br />
là Thánh Quát.<br />
– Cao Bá Quát có khoảng 1353 bài thơ và 21 bài văn chữ Hán. Thơ văn ông bộc lộ<br />
thái độ phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến nhà Nguyễn trì trệ bảo thủ, đồng thời chứa<br />
đựng tư tưởng khai sáng tự phát, phản ánh nhu cầu đổi mới của xã hội phong kiến Việt<br />
Nam giữa thế kỉ XIX, khi mà đất nước ta đang có nguy cơ bị các nước phương Tây xâm<br />
chiếm.<br />
– Năm 1831, Cao Bá Quát đỗ cử nhân tại trường thi Hà Nội. Sau đó, nhiều lần ông<br />
vào kinh đô Huế thi Hội nhưng không đỗ. Tác giả đã quan sát được những cồn cát trắng<br />
mênh mông trải dài khi đi qua các tỉnh miền Trung như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình,<br />
Quảng Trị.<br />
– Bài ca ngắn đi trên cát có thể được hình thành trong những lần Cao Bá Quát đi<br />
thi. Nhà thơ đã mượn hình ảnh người đi trên cát khó nhọc, để “biểu lộ sự chán ghét của<br />
một người trí thức- đối với con đường danh lợi tầm thường đương thời và niềm khát khao<br />
thay đổi cuộc sống” của mình.<br />
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br />
1. Bài ca ngắn đi trên cát biểu lộ sự chán ghét đối với con đường danh lợi tầm<br />
thường.<br />
a) Hình ảnh bãi cát trong bài thơ: Hình ảnh bãi cát mang hai nghĩa: nghĩa tả<br />
thực và nghĩa tượng trưng:<br />
– Nghĩa tả thực: Hình ảnh những cồn cát miền Trung đã sớm đi vào thơ ca. Nhà<br />
thơ Nguyễn Du cũng đã viết về những cồn cát: “Bốn bề bát ngát xa trông Cát vàng cồn<br />
nọ, bụi hồng dặm kia”. Và Cao Bá Quát lại cho ta thấy được những cồn cát mênh mông<br />
của mảnh đất miền Trung qua những câu thơ tả cảnh: Bãi cát lại bãi cát dài, Đi một bước<br />
như lùi một bước. Mặt trời đã lặn chưa dừng được, Lữ khách trên dường nước mắt rơi.<br />
Với điệp từ “bãi cát” cộng thêm từ “lại” mang nghĩa khẳng định, câu thơ cho ta thấy<br />
nhiều bãi cát nối liền nhau như chạy tít tắp tận chân trời.<br />
<br />
Rõ ràng, miền Trung, nhất là hai tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị, là dải đất hẹp, có<br />
thể bằng mắt thường nhìn thấy một phía là dãy Trường Sơn, một phía là biển Đông. Như<br />
vậy, hình ảnh bãi cát, sóng biển và núi là những hình ảnh có thực. Nghĩa là tác giả đã tả<br />
cảnh có thực mà mình quan sát được. Đi trên bãi cát đã khó, xét về không gian thì đường<br />
xa, xung quanh lại bị vây bởi núi, sông, biển; xét về mặt thời gian thì mặt trời đã lặn mà<br />
vẫn tất tả đi. Thông thường, mặt trời lặn là con người và vạn vật đều tìm chốn nghỉ ngơi.<br />
Điều đó chứng tỏ rằng người đi trên bài cát rất vất vả, khó nhọc, thậm chí có khi “Lữ<br />
khách trên đường nước mắt rơi”.<br />
– Nghĩa tượng trưng Thơ không bao giờ dừng lại ở việc tả thực. Hình tượng thơ<br />
luôn mang ý nghĩa khái quát cao. Hình ảnh bãi cát có ý nghĩa nghệ thuật độc đáo vì mang<br />
tính sáng tạo Bài thơ tả cảnh bãi cát và việc đi trên bãi cát để từ đó dẫn dắt về con đường<br />
danh lợi và rộng hơn là con đường đời.<br />
Mượn hình ảnh con người như bị sa lầy trong những bãi cát dài, Cao Bá Quát thể<br />
hiện thái độ của mình, ông muốn phê phán sự trì trệ, nặng nề trong kiểu giáo dục hiện<br />
thời. Người đời tất tả như vậy là vì danh lợi mà danh lợi là từ hay được nhà nho xưa dùng<br />
để chỉ việc làm quan thường là do học hành, thi cử đề đạt tới vị trí trong chốn quan<br />
trường.<br />
b) Sự chán ghét của Cao Bá Quát đối với con đường danh lợi tầm thường<br />
Cao Bá Quát nhận thấy con đường danh lợi đầy nhọc nhằn, đầy chông gai như<br />
người lữ khách nhọc nhằn đi trên những bãi cát dài. Ông đã gửi lòng mình vào những câu<br />
thơ: Không học được tiên ông phép ngủ Trèo non lội suối giận khôn vơi! Xưa nay,<br />
phường danh lợi, Tất tả trên đường đời. Đầu gió hơi men thơm quán rượu, Người say vô<br />
số tính bao người?<br />
Qua những câu thơ trên, đặc biệt qua cụm từ “phường danh lợi” ta thấy tác giả đã<br />
nói về cái bả công danh đối với người đời. Cái mồi danh lợi, bả công danh lôi kéo con<br />
người, làm cho con người mê muội. Biết bao trí thức nho sĩ phải đi theo con đường khoa<br />
cử, ra làm quan để vào đời. Con đường theo đuổi công danh của người trí thức cũng vất<br />
vả nhọc nhằn như người đi trên bãi cát vậy. Dẫu cho nhọc nhằn, vất vả nhưng những kẻ<br />
ham danh lợi vẫn cố gắng chạy ngược, chạy xuôi. Điều đó được tác giả minh hoạ bằng<br />
hình ảnh người đời thấy ở đâu có quán rượu ngon là đổ xô đến. Mấy ai tỉnh táo thoát ra<br />
khỏi sự cám dỗ của rượu. Danh lợi cũng là một thứ rượu dễ làm say lòng người. Đó chính<br />
là thái độ chán ghét của tác giả đối với con đường danh lợi tầm thường.<br />
2. Niềm khát khao thay đổi cuộc sống của Cao Bá Quát<br />
a) Niềm khát khao thay đổi cuộc sống thể hiện ở lời than, lời tự trách mình tài<br />
năng, sức lực còn hạn hẹp.<br />
<br />
Tác giả miêu tả người khách bộ hành đi trên bãi cát là để thê’ hiện con đường<br />
theo đuổi công danh của những người trí thức nói chung và của mình nói riêng trên con<br />
đường thi cử. Bãi cát cũng chính là cuộc sống nói chung dài rộng mênh mông luôn thử<br />
thách con người. Điệp từ “bãi cát” nối nhau hai lần và hình ảnh con người bước lên một<br />
bước, lại như bị đẩy lùi một bước trong ánh chiều tà đã thể hiện được những khó khăn<br />
thử thách của cuộc đời đối với mỗi kiếp người. Giữa bãi cát buổi chiều tà ấy, người khách<br />
bộ hành đã gắng gỏi tưởng đến kiệt sức. Mỗi bước đi là dòng nước mắt và mồ hôi tuôn lã<br />
chã. Giữa khó khăn ấy, người khách bộ hành đã giận mình không có được phép tiên để<br />
chiến thắng đường dài, cát bỏng “Không học được tiên ông phép ngủ, Trèo non lội suối<br />
giận khôn vơi”. Câu thơ thể hiện lời than, lời tự trách mình hạn hẹp tài năng sức lực,<br />
nhưng vẫn cháy lên một khát vọng.<br />
b) Niềm khao khát thay đổi cuộc sống thể hiện ở thái độ phê phán sự trì trệ,<br />
nặng nề trong kiểu giáo dục hiện thời.<br />
– Tầm tư tưởng cao rộng của nhà thơ chính là ở chỗ đã nhận ra tính chất vô nghĩa<br />
của lối học khoa cử, của con đường công danh theo lối cũ. Từ chuyện đi trên bãi cát tác<br />
giả đã liên tưởng đến chuyện lợi danh, đến chốn quan trường. Nếu con người thiếu đi sự<br />
tỉnh táo sẽ bị cám dỗ bởi cái bả công danh. Với Cao Bá Quát, tuy chưa tìm ra con đường<br />
đi nào khác, song chỉ qua mấy câu thơ trên ta cũng thấy được ông đã nhận ra không thể<br />
cứ đi trên bãi cát danh lợi ấy mãi được.<br />
c) Niềm khát khao thay đổi cuộc sống thể hiện ở thái độ sống mạnh mẽ của<br />
Cao Bá Quát.<br />
Bốn câu thơ cuối tác giả viết: Hãy nghe ta hát khúc đường cùng Phía Bắc núi Bắc,<br />
núi muôn trùng. Phía nam núi Nam, sóng dào dạt Anh đứng làm chi trên bãi cát ? Rõ<br />
ràng đó là tiếng hát cứng cỏi đầy bản lĩnh của người khách bộ hành, cũng chính là thái độ<br />
sống mạnh mẽ của Cao Bá Quát. Con đường đi phía trước của người khách bộ hành<br />
không chỉ có cát mà thêm cả núi non hiếm trở, “sóng dào dạt”.<br />
Trước vũ trụ dữ dội như thế, tác giả đặt câu hỏi “Anh đứng làm chi trên bãi cát?”<br />
Câu thơ như một lời tự vấn, một lời hứa, lời thề, một khát vọng quyết tâm tiếp bước.<br />
Trước những thử thách của cuộc đời, Cao Bá Quát đã từng băn khoăn, day dứt, muốn<br />
buông xuôi nhưng rồi ông lại vượt lên và bằng một bản lĩnh của nhà nho chân chính yêu<br />
thương con người, căm ghét bất công. Chính vì thế, cuối cùng ông đã tham gia cuộc khởi<br />
nghĩa để chống lại triều đình phong kiến nhà Nguyễn.<br />
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ<br />
– Trong hoàn cảnh nhà Nguyễn trì trệ bảo thủ, Cao Bá Quát tuy vẫn đi thi nhưng<br />
đã tỏ ra chán ghét con đường danh lợi tầm thường. Bài ca ngắn đi trên bãi cát biểu lộ tinh<br />
thần phê phán của ông đối với học thuật và sự bảo thủ trì trệ của chế độ nhà Nguyễn.<br />
<br />
– Bài thơ tả bãi cát và sự việc đi trên bãi cát để từ đó dẫn dắt suy nghĩ về con<br />
đường danh lợi và rộng hơn là con đường đời. – Việc sử dụng điệp từ điệp ngữ cộng với<br />
nhịp điệu bài thơ đã .góp phần diễn tả thành công những cảm xúc suy tư của nhân vật trữ<br />
tình về con đường danh lợi gập ghềnh, trắc trở.<br />
<br />