Bài giảng Độc học môi trường: Chương 6 - ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Chia sẻ: Banhbeodethuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Độc học môi trường: Chương 6 Phương thức xâm nhập của chất độc vào cơ thể con người, cung cấp cho người học những kiến thức như: quá trình hấp thụ chất độc vào cơ thể; quá trình chuyển hóa độc chất; đào thải độc chất;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Độc học môi trường: Chương 6 - ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

CHÖÔNG 6: PHÖÔNG THÖÙC XAÂM NHAÄP CUÛA CHAÁT ÑOÄC VAØO CÔ THEÅ CON NGÖÔØI ThS. Nguyeãn Thò Thu Hieàn 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 1
Phöông thöùc xaâm nhaäp cuûa chaát ñoäc vaøo cô theå con ngöôøi 6.1. Giôùi thieäu chung 6.2. Quaù trình haáp thuï chaát ñoäc vaøo cô theå 6.2.1. Maøng teá baøo 6.2.2. Haáp thuï ñoäc chaát qua da 6.2.3. Haáp thuï ñoäc chaát qua phoåi 6.2.4. Haáp thuï ñoäc chaát qua heä tieâu hoùa 6.2.5. Toác ñoä haáp thuï 6.3. Phaân boá 6.4. Quaù trình chuyeån hoùa ñoäc chaát 6.5. Ñaøo thaûi ñoäc chaát 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 2
6.1. Giôùi thieäu chung  Cô theå con ngöôøi ñöôïc ngaên caùch vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi bôûi 3 loaïi maøng chính:  Da  Bieåu moâ cuûa heä tieâu hoùa  Bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp Ñoäc chaát haáp thuï vaøo cô theå qua ñöôøng tieâu hoùa ít hôn so vôùi ñöôøng da vaø bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp. Ñoäc tính cuûa caùc chaát seõ bò giaûm bôùt khi qua ñöôøng tieâu hoùa do taùc ñoäng cuûa dòch tieâu hoùa. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 3
6.1. Giôùi thieäu chung  Phoåi ngöôøi coù dieän tích tieáp xuùc vôùi khoâng khí laø 90m2, trong ñoù 70m2 laø dieän tích tieáp xuùc cuûa pheá nang. Maïng löôùi mao maïch cuûa phoåi coù dieän tích tôùi 140m2.  Ñeå xaâm nhaäp vaøo maùu thì ñoäc chaát phaûi vöôït qua ñöôïc caùc maøng (da, bieåu moâ cuûa heä hoâ haáp, bieåu moâ cuûa heä tieâu hoùa) tröôùc khi taán coâng leân moät khu vöïc naøo ñoù cuûa cô theå. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 4
6.1. Giôùi thieäu chung  Söï xaâm nhaäp cuûa moät ñoäc chaát qua baát kyø moät maøng sinh hoïc naøo ñeàu ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc tính chaát hoùa lyù cuûa noù nhö:  Möùc ñoä ion hoùa thaáp  Heä soá phaân boá môõ / nöôùc cuûa daïng khoâng ion hoùa cao  Caùc baùn kính nguyeân töû hoaëc phaân töû cuûa caùc chaát coù khaû naêng tan ít trong nöôùc. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 5
6.1. Giôùi thieäu chung  Khi moät chaát ñoäc ñaõ vöôït qua caùc maøng, noù nhaäp vaøo voøng tuaàn hoaøn maùu vaø mang ñi khaép cô theå vôùi moät soá daïng khaùc nhau:  Caùc phaân töû coù khaû naêng khueách taùn töï do ñöôïc hoøa tan trong nöôùc nhuõ töông.  Caùc phaân töû lieân keát thuaän nghòch vôùi caùc protein hoaëc caùc caáu töû khaùc cuûa huyeát thanh.  Caùc phaân töû töï do hoaëc lieân keát naèm trong hoàng caàu vaø caùc yeáu toá taïo thaønThS. 21-Mar-12 h khaù c. Thị Thu Hiền Nguyễn 6
6.1. Giôùi thieäu chung  Phaûn öùng sinh hoïc ñoái vôùi 1 hoùa chaát nguy haïi phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo lieàu löôïng cuûa hoùa chaát ñoù haáp thuï vaøo cô quan noäi taïng.  Taùc ñoäng cuûa baát kyø moät ñoäc chaát naøo cuõng ñeàu phuï thuoäc chuû yeáu vaøo noàng ñoä cuûa noù taïi khu vöïc taùc ñoäng. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 7
6.1. Giôùi thieäu chung  Tieáp xuùc (söï phôi nhieãm)  Lieàu löôïng  Haáp thuï  Phaân chuyeån  Baøi tieát  Toàn löu 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 8
Söï tieáp xuùc (söï phôi nhieãm - exposure)  Söï tieáp xuùc cuûa 1 chaát ñoäc ñoái vôùi cô theå soáng coù theå ñöôïc hieåu laø söï coù maët cuûa moät chaát laï ñoái vôùi cô theå (xenobiotic) trong cô theå sinh vaät.  Ñôn vò: ppm hoaëc ñôn vò khoái löôïng/m3 khoâng khí, lít nöôùc hay kg thöïc phaåm.  Söï tieáp xuùc qua da thöôøng bieåu dieãn theo noàng ñoä/dieän tích beà maët cô theå. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 9
Lieàu löôïng (dose)  Lieàu löôïng laø löôïng chaát ngoaïi sinh (chaát laï ñoái vôùi cô theå) tieáp caän boä phaän ñích vaø gaây ra phaûn öùng hoùa hoïc giöõa chaát ñoäc vaø caùc hôïp chaát noäi sinh trong boä phaän ñích ñoù.  Ñôn vò: khoái löôïng chaát ñoäc / kg troïng löôïng cô theå hay m2 beà maët cô theå. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 10
Haáp thuï  Haáp thuï laø quaù trình caùc chaát thaám qua maøng teá baøo vaø xaâm nhaäp vaøo maùu. Söï haáp thuï caùc ñoäc chaát coøn coù theå xaûy ra qua ñöôøng tieâu hoùa, hoâ haáp, da…  Söï vaän chuyeån chaát ñoäc töø heä tuaàn hoaøn vaøo caùc moâ cuõng goïi laø söï haáp thuï. Noù töông töï nhö quaù trình haáp thuï hoùa chaát töø beà maët cô theå vaøo heä tuaàn hoaøn  phaûi luoân caân nhaéc 2 khía caïnh cuûa söï haáp thuï:  Chuyeån töø beà maët cô theå vaøo maùu (hay baïch huyeát)  Chuyeån töø maùu vaøo caùc moâ. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 11
Haáp thuï  Löôïng haáp thuï caùc chaát trong cô theå ñoäng vaät phuï thuoäc vaøo:  Löôïng chaát ñöa vaøo  Thôøi gian cô theå bò tieáp xuùc  Kieåu, loaïi xaâm nhaäp … 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 12
Ví duï:  Ñoäc chaát trong khoâng khí (khí, buïi): söï haáp thuï vaø thôøi gian löu tröõ caùc ñoäc chaát trong cô theå ñoäng vaät phuï thuoäc nhieàu vaøo kích thöôùc haït cuûa chuùng. Nhöõng haït naøy coù theå seõ keát laéng ôû beà maët cô quan hoâ haáp theo 1 trong 3 quaù trình sau:  Phaân taùn haït: haït coù kích thöôùc vaøi micron klhi luoàng gioù gaëp beà maët doác  Laéng ñoïng theo löïc haáp daãn: phuï thuoäc vaøo khoái löôïng vaø hình daïng cuûa haït. Haït coù ñoàng maät ñoä thì quaù trình naøy xaûy ra khi haït coù ñöôøng kính töø 0.5 – 5 micron.  Khueách taùn: haït coù kích thöôùc nhoû. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 13
Haáp thuï  Ngoaøi ra söï haáp thuï coøn phuï thuoäc vaøo caùc quaù trình:  Phaân boá  Chuyeån hoùa  Baøi tieát 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 14
Phaân boá  Töø heä thoáng tuaàn hoaøn trong cô theå, ñoäc chaát ñi qua moät, nhieàu hay thaäm chí taát caû caùc cô quan trong cô theå  quaù trình naøy goïi laø quaù trình phaân boá (hay quaù trình phaân chuyeån, söï phaân chuyeån)  Phaân chuyeån laø quaù trình vaän chuyeån ñoäc chaát sau khi ñaõ xaâm nhaäp vaøo maùu ñeán caùc cô quan trong cô theå.  moät soá ñoäc chaát coù theå chuyeån hoùa, moät soá chaát bò tích luõy trong cô theå. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 15
Baøi tieát  Tuøy vaøo tính chaát lyù hoùa maø caùc ñoäc chaát ñaøo thaûi ra ngoaøi cô theå theo ñöôøng thaän, tieâu hoùa, da.  Thaän laø cô quan ñaøo thaûi chính.  Ñoäc chaát cuõng ñöôïc ñaøo thaûi qua caùc noäi cô quan khaùc nhö:  kim loaïi naëng thöôøng ñaøo thaûi ra khoûi cô theå qua ñöôøng ruoät  ÔÛ gan moät soá ñoäc chaát ñöôïc chuyeån hoùa roài lieân hôïp sulfo hoaëc glucuronic  sau ñoù ñöôïc ñaøo thaûi  Moät soá ñoäc chaát coù theå ñaøo thaûi qua hôi thôû döôùi daïng khí hôi.  Caùc ñoäc chaát coøn ñöôïc baøi tieát qua ñöôøng moà hoâi vaø söõa. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 16
Toàn löu  Khaû naêng toàn löu cuûa ñoäc chaát phuï thuoäc vaøo:  Ñaëc ñieåm hoùa hoïc  Caáu truùc phaân töû  Tính chaát vaät lyù Ví duï: - Chlordane, DDT, PCB thöôøng taäp trung ôû caùc toå chöùc môõ. - Protein cuûa plasma coù theå lieân keát vôùi Cu, Zn - Pb tích ñoïng trong xöông. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 17
6.2. Quaù trình haáp thuï chaát ñoäc vaøo cô theå 6.2.1. Maøng teá baøo 6.2.2. Haáp thuï ñoäc chaát qua da 6.2.3. Haáp thuï ñoäc chaát qua phoåi 6.2.4. Haáp thuï ñoäc chaát qua heä tieâu hoùa 6.2.5. Toác ñoä haáp thuï 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 18
6.2.1. Maøng teá baøo  Haàu heát caùc tröôøng hôïp, chaát ñoäc phaûi xuyeân qua maøng teá baøo, ñi ñeán vò trí muïc tieâu ñeå taïo ra phaûn öùng sinh hoïc.  Maøng teá baøo ñöôïc caáu taïo töø caùc protein vaø phospholipid.  Phospholipid thöôøng ñöôïc bieåu dieãn baèng nhöõng hình oval saãm maøu vôùi 2 ñuoâi. Phaàn ñaàu coù tính phaân cöïc neân tan ñöôïc trong nöôùc, phaàn ñuoâi coù tính khoâng phaân cöïc neân tan ñöôïc trong môõ.  Protein ñöôïc bieåu dieãn baèng nhöõng ñöôøng xoaén mang theo 2 ñieän tích aâm vaø ñieän tích döông. 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 19
6.2.1. Maøng teá baøo 21-Mar-12 ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền 20