Bài giảng kiểm toán nội bộ

Chia sẻ: Tojimomi | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

2.048
lượt xem 1.007
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp đươc hiểu là hệ thống các thủ tục, chính sách được thiết kế và thực hiện trong doanh nghiệp để thực hiện các mục tiêu quản lí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng kiểm toán nội bộ

Bài giảng kiểm toán nội bộ 1
MỤC LỤC CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN NỘI BỘ 1.1 Bản chất của kiểm toán nội bộ 1.2 Các chuẩn mực nghề nghiệp của kiểm toán nội bộ 1.3 Mục đích, chức năng, nhiệm vụ và nội dung công việc của kiểm toán nội bộ 1.3.1 Mục đích của kiểm toán nội bộ: 1.3.2 Chức năng của kiểm toán nội bộ: 1.3.3 Nhiệm vụ của kiểm toán nội bộ 1.4. Các lỗi kiểm soát nội bộ 1.4.1 Tính chất cơ bản của kiểm soát: 1.4.2 Các loại kiểm soát 1.4.3. Các lợi thế kiem soát 1.5 Kiểm toán viên nội bộ 1.5.1 Đạo đức nghề nghiệp của KTVNB 1.5.2 Tiêu chuẩn của KTVNB 1.5.3 Trách nhiệm của KTVNB 1.5.4 Quyền hạn của kiểm toán viên nội bộ Chương 2: Tổ chức kiểm toán trong nội bộ doanh nghiệp GIAI ĐOẠN I: CHUẨN BỊ KIỂM TOÁN GIAI ĐOẠN 2: THỰC HIỆN KIỂM TOÁN GIAI ĐOẠN 3: BÁO CÁO KIỂM TOÁN GIAI ĐOẠN 4: THEO DÕI SAU KIỂM TOÁN 2
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN NỘI BỘ 1.4 Bản chất của kiểm toán nội bộ - Kiểm toán nội bộ ra đời xuất phát từ yêu cầu của quá trình quản lí - Một quy trình quản lí bao gồm 3 trách nhiệm cơ bản: + Lập kế hoạch: Thiết lập các mục tiêu; phác thảo các phương pháp sử dụng các nguồn lực (vốn, máy móc thiết bị, con người…) để dạt được mục tiêu đã định. + Tổ chức: Quá trình tập hợp con người, máy móc thiết bị, tiền vốn…phân bổ vào các bọ phận trong tổ chức, thiết kế các chính sách, định mức…. cho quá trình tổ chức hoạt động. + Chỉ đạo: Bao gồm việc xét duyệt, hướng dẫn, giám sát quá trình hoạt động của tổ chức, định kì so sánh giữa thực tế với kế hoạch… - Để thực hiện các trách nhiệm đó, nhà quản lí phải đưa ra các chính sách, thủ tục qui định trong tổ chức. Qui mô của doanh nghiệp ngày càng tăng thì chính sách, thủ tục ngày càng phức tạp hình thành hệ thống mạng kiểm soát. Đó chính là hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp. - Hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp đươc hiểu là hệ thống các thủ tục, chính sách được thiết kế và thực hiện trong doanh nghiệp để thực hiện các mục tiêu quản lí. - HTKSNB được thiết kế và điều hành bởi các nhà quản lí doanh nghiệp, baogồm các bước: 1. Thiết kế thủ tục kiểm soát 2. Thực hiện các thủ tục kiểm soát 3. Kiểm tra sự tuân thủ các thủ tục kiểm soát 4. Đánh gía các thủ tục kiểm soát Công việc thiết kế và thực hiện các thủ tục kiểm soát thường do các nhà quản lí cấp cao, nhà quản lí các cấp và những nhân viên tác nghiệp thực hiện. Công việc kiểm tra sự tuân thủ và đánh giá các thủ tục kiểm soát cũng có thể do các nhà quản lí thực hiện. Tuy nhiên khi qui mô của doanh nghiệp lớn đến một mức độ nào đó, một bộ phận trong doanh nghiệp sẽ được tách ra, chuyên môn hóa công việc kiểm tra và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp. Đó chính là kiểm toán nội bộ. Như vậy bản chất của kiểm toán nội bộ là một bộ phận độc lập trong doanh nghiệp tiến hành công việc kiểm tra và đánh giá đối với hệ thống Kiểm toán nội bộ là một chức năng thẩm định độc lập được thiết lập trong một tổ chức nhằm kiểm tra và đánh giá các hoạt động của tổ chức như là một hoạt động phục vụ cho tổ chức. - KiÓm to¸n: KiÓm tra sù chÝnh x¸c số học cña sù tån t¹i cña tµi s¶n, ngoµi ra nã cßn cã chøc n¨ng x¸c minh víi tr×nh ®é cao h¬n. - Néi bé: C«ng viÖc kiÓm to¸n do tæ chøc hoÆc nh©n viªn trong tæ chøc tiÕn hµnh (kh¸c víi kiÓm to¸n ®éc lËp) - §éc lËp: C«ng viÖc kiÓm to¸n kh«ng bÞ rµng buéc bëi thÕ lùc nµo kÓ c¶ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o cao cÊp nhÊt trong ®¬n vÞ vÒ ph¹m vi, hiÖu qu¶ thÈm tra, viÖc lµm chËm trÔ trong B¸o c¸o, nh÷ng ph¸t hiÖn vµ kÕt luËn - Thẩm định: Đ¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn néi bé khi triÓn khai nh÷ng kÕt luËn - §îc thiÕt lËp: X¸c nhËn lµ tæ chøc ®· ®Þnh râ vai trß cña kiÓm to¸n néi bé - Kiểm tra vµ ®¸nh gi¸: Vai trß của kiÓm to¸n viªn néi bé lµ ph¸t hiÖn sù viÖc và nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ 3
- Ho¹t ®éng cña tæ chøc: Ph¹m vi quyÒn h¹n cña c«ng viÖc kiÓm to¸n néi bé khi t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña tæ chøc - Phục vụ: KÕt qu¶ cuèi cïng cña kiÓm to¸n néi bé lµ hç trî nhµ qu¶n lý - §èi víi tæ chøc: Kh¼ng ®Þnh ph¹m vi trî gióp cho tæ chøc ®ã, bao gåm c¶ nh©n viªn, Héi ®ång qu¶n trÞ, c¸c cæ ®«ng… Ngoài ra, nói về bản chất của kiểm toán nội bộ - Theo hiÖp héi kiÓm to¸n viªn néi bé (Institute of Internal Auditors- IIA): KTNB lµ ho¹t ®éng ®¶m b¶o vµ t vÊn mang tÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan ®îc thiÕt lËp nh»m t¨ng thªm gi¸ trÞ vµ c¶i thiÖn cho c¸c ho¹t ®éng cña tæ chøc. KTNB gióp cho tæ chøc hoµn thµnh môc tiªu th«ng qua viÖc ®a ra mét c¸ch tiÕp cËn cã hÖ thèng vµ kû c¬ng nh»m ®¸nh gi¸ vµ c¶i thiÖn tÝnh h÷u hiÖu trong qu¶n trÞ rñi ro, kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t. - Theo VSA 610 – Sö dông t liÖu cña KTNB: Là một bộ phận trong hệ thống kiểm soát nội bộ của một đơn vị, có chức năng kiểm tra, đánh giá tính phù hợp, hiệu quả, sự tuân thủ pháp luật và các qui định của hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị đó. 1.5 Các chuẩn mực nghề nghiệp của kiểm toán nội bộ Các chuẩn mực nghề nghiệp của KTVNB được Viện kiểm toán viên nội bộ thông qua 6/1978 được điều chỉnh tính đến 3/1993 - Chuẩn mực 100: Tính độc lập – Kiểm toán viên nội bộ phải độc lâp với những hoạt động mà họ kiểm toán 110. VÞ trÝ trong tæ chøc: VÞ trÝ trong tæ chøc cña KTNB ph¶i ®ñ ®Ó hoµn thµnh c¸c tr¸ch nhiÖm kiÓm to¸n cña m×nh 120. Kh¸ch quan: KTV ph¶i kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n - Chuẩn mực 200: Tinh thông nghề nghiệp – Kiểm toán viên nội bộ phải được đào tạo thành thạo và được bồi dưỡng nghề nghiệp 210. Nh©n viªn: bé phËn KTNB ph¶i ®¶m b¶o r»ng tr×nh ®é c¬ b¶n vµ sù thµnh th¹o nghÒ nghiÖp cña KTVNB thÝch hîp víi c«ng viÖc kiÓm to¸n mµ hä thùc hiÖn 220. KiÕn thøc, kü n¨ng vµ chuyªn m«n bæ trî: Bé phËn KTNB ph¶i cã ®îc hay cè g¾ng ®¹t ®îc nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ chuyªn m«n bæ trî cÇn thiÕt ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm kiÓm to¸n cña m×nh 230. Gi¸m s¸t: Bé phËn KTNB ph¶i cung cÊp mét sù ®¶m b¶o r»ngc¸c cuéc KTNB ®îc gi¸m s¸t mét c¸ch ®óng ®¾n KTV néi bé 240. Tu©n thñ c¸c chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp: KTVNB ph¶i tu©n thñ c¸c chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp 250. KiÕn thøc, kü n¨ng vµ kiÕn thøc bæ trî: KTVNB ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ chuyªn m«n bæ trî cÇn thiÕt ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc kiÓm to¸n néi bé 260. TruyÒn ®¹t vµ quan hÖ ®èi nh©n: KTVNB ph¶i khÐo lÐo trong quan hÖ ®èi nh©n vµ cã kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t hiÖu qu¶ 270. §µo t¹o liªn tôc: KTV ph¶i duy tr× n¨ng lùc th«ng qua ®µo t¹o liªn tôc 4
280. ThËn träng nghÒ nghiÖp ®óng møc: KTVNB ph¶i thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng møc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn KTNB - Chuẩn mực 300: Phạm vi công việc – Phạm vi kiểm toán nội bộ phải bao gồm các việc xem xét và đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ của tổ chức và chất lượng thành tích thực hiện nhiệm vụ được giao 310. TÝnh trung thùc vµ ®¸ng tin cËy cña th«ng tin: KTVNB ph¶i kiÓm tra tÝnh trung thùc vµ ®¸ng tin cËy cña th«ng tin tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng còng nh ph¬ng ph¸p ghi nhËn, ®o lêng, ph©n lo¹i vµ b¸o c¸o c¸c th«ng tin nµy 320. ViÖc tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, thñ tôc, luËt ph¸p vµ quy ®Þnh: KTVNB ph¶i xem xÐt hÖ thèng ®îc thiÕt lËp ®Ó ®¶m b¶o sù tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, thñ tôc, luËt ph¸p vµ quy ®Þnh cã thÓ ¶nh hëng quan träng ®Õn c¸c ho¹t ®éngvµ b¸o c¸o; ®ång thêi, ph¶i x¸c ®Þnh xem tæ chøc cã tu©n thñ trong thùc tÕ kh«ng 330. B¶o vÖ tµi s¶n: KTVNB ph¶i xem xÐt c¸c ph¬ng thøc b¶o vÖ tµi s¶n vµ nÕu thÊy cÇn thiÕt ph¶i kiÓm tra sù tån t¹i cña nh÷ng tµi s¶n nµy trong thùc tÕ 340. Sö dông tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc: KTVNB ph¶i ®¸nh gi¸ viÖc sö dông tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc 350. Hoµn thµnh c¸c môc ®Ých vµ môc tiªu ®îc thiÕt lËp cho c¸c ho¹t ®éng hoÆc ch¬ng tr×nh: KTVNB ph¶i xem xÐt c¸c ho¹t ®éng vµ ch¬ng tr×nh ®Ó ®¶m b¶o r»ng kÕt qu¶ cña chóng ®óng víi c¸c môc ®Ých vµ môc tiªu ®a ®Þnh hay kh«ng. ®ång thêi c¸c ho¹y ®éng hay ch¬ng tr×ng ®ã cã ®îc thùc hiÖn nh kÕ ho¹ch kh«ng - Chuẩn mực 400: Quá trình công việc kiểm toán – Công việc kiểm toán phải bao gồm vạch kế hoạch kiểm toán, xem xét và đánh giá thông tin, thông báo những kết qủa và điều tra nghiên cứu kĩ 410. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n: KTVNB ph¶i lËp kÕ ho¹ch cho tõng cuéc KT 420. KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ th«ng tin: KTVNB ph¶i thu thËp, ph©n tÝch, gi¶ thÝch, ghi chÐp c¸c th«ng tin lµm c¬ së cho c¸c kÕt qu¶ kiÓm to¸n 430. TruyÒn ®¹t kÕt qu¶: KTVNB ph¶i b¸o caã kÕt qu¶ c«ng viÖc kiÓm to¸n cña m×nh 440. Theo dâi sau kiÓm to¸n: KTVNB ph¶i theo dâi sau kiÓm to¸n ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c hµnh ®éng thÝch hîp ®· ®îc tiÕn hµnh cho nh÷ng ph¸t hiÖn kiÓm to¸n ®· b¸o c¸o - Chuẩn mực 500: Quản lí bộ phận kiểm toán nội bộ - Người phụ trách kiểm toán nội bộ phải quản lí đúng đắn bộ phận kiểm toán nội bộ 510. Môc tiªu, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm: Trëng KTNB ph¶i cã ®îc mét quy ®Þnh b»ng v¨n b¶n vÒ môc tiªu, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña bé phËn KTNB 520. LËp kÕ ho¹ch: Trëng KTNB ph¶i thiÕt lËp c¸c kÕ ho¹ch ®Ó hoµn thµnh c¸c tr¸ch nhiÖm cña bé phËn KTNB 5
530. ChÝnh s¸ch vµ thñ tôc: Trëng KTNB ph¶i ®a ra c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc b»ng v¨n b¶n ®Ó híng dÉn cho KTV 540. Qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nh©n sù: Trëng KTNB ph¶i thiÕt lËp mét ch¬ng tr×nh tuyÓn dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho bé phËn KTNB 550. KiÓm to¸n viªn ®éc lËp: Trëng KTNB ph¶i phèi hîp nç lùc víi KTV ®éc lËp 560. B¶o ®¶m chÊt lîng: Trëng KTNB ph¶i thiÕt lËp vµ duy tr× mét ch¬ng tr×nh b¶o ®¶m chÊt lîng ®Ó ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña bé phËn KTNB 1.6 Mục đích, chức năng, nhiệm vụ và nội dung công việc của kiểm toán nội bộ 1.3.1 Mục đích của kiểm toán nội bộ: - Xem xÐt sù trung thùc vµ ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng, ph¬ng ph¸p ghi chÐp vµ b¸o c¸o c¸c th«ng tin nµy. ViÖc kiÓm tra cã thÓ bao gåm viÖc xem xÐt c¸c ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh, ®o lêng, ph©n lo¹i, lËp b¸o c¸o vµ kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô, c¸c kho¶n môc, sè d tµi kho¶n vµ thñ tôc kiÓm so¸t c¸c th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh. - Xem xÐt hÖ thèng cã ®îc thiÕt lËp phï hîp víi c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch vµ quy ®Þnh cña ®¬n vÞ còng nh cña Nhµ níc. X¸c ®Þnh trong thùc tÕ các chính sách đặt ra ®îc tu©n thñ như thế nào. KTNB cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra, ®¸nh gi¸ thêng xuyªn ®Ó ®a ra kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng kÕ to¸n vµ HTKSNB. - Xem xÐt ph¬ng thøc b¶o vÖ tµi s¶n vµ kiÓm tra sù tån taÞ cña c¸c tµi s¶n. - Xem xÐt c¸c ho¹t ®éng vµ ch¬ng tr×nh cã ®¸p øng được c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra kh«ng. Lợi ích của kiểm toán nội bộ Kiểm toán nội bộ có thể đem lại cho doanh nghiệp rất nhiều lợi ích. Đây là công cụ giúp phát hiện và cải tiến những điểm yếu trong hệ thống quản lý của doanh nghiệp. Thông qua công cụ này, ban giám đốc và hội đồng quản trị có thể kiểm soát hoạt động tốt hơn, quản lý rủi ro tốt hơn, tăng khả năng đạt được các mục tiêu kinh doanh. Một doanh nghiệp có kiểm toán nội bộ sẽ làm gia tăng niềm tin của các cổ đông, các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán về hệ thống quản trị ở đây. Các thống kê trên thế giới cho thấy các công ty có phòng kiểm toán nội bộ thường có báo cáo đúng hạn, báo cáo tài chính có mức độ minh bạch và chính xác cao, khả năng gian lận thấp và cuối cùng là hiệu quả sản xuất kinh doanh cao hơn so với các công ty không có phòng kiểm toán nội bộ. Tuy nhiên, có một thực tế là không phải doanh nghiệp nào cũng thấy hết các lợi ích trên và có biện pháp để hiện thực hóa các lợi ích đó. Nhiều doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu tăng trưởng nóng và đã không cân bằng được ba mục tiêu bắt buộc của phát triển bền vững. Đó là tăng trưởng, hiệu quả và kiểm soát. Kết quả là tam giác ba mục tiêu này không thực sự mở rộng ở cả ba góc trong quá trình tăng trưởng một cách đồng bộ. Thay vào đó là bị co méo ở hai góc kia, tăng trưởng tuy có đạt, nhưng hiệu quả và kiểm soát lại giảm sút hoặc không ngang tầm với sự tăng trưởng. 1.3.2 Chức năng của kiểm toán nội bộ: - Kiểm tra - Xác nhận - Đánh giá 6
1.3.3 Nhiệm vụ của kiểm toán nội bộ - Kiểm tra tính phù hợp, hiệu lực và hiệu quả của HTKSNB - Kiểm tra và xác nhận chất lượng, độ tin cậy của thông tin kinh tế, tài chính của báo cáo tài chính, báo cáo quản trị trước khi trình kí duyệt - Kiểm tra sự tuân thủ các nguyên tắc hoạt động, quản lí kinh doanh, sự tuân thủ luật pháp, chính sách, chế độ tài chính, kế toán; các chính sách, nghị quyết, quyết định của Hội đồng quản trị, của Ban giám đốc doanh nghiệp - Phát hiện những sơ hở, yếu kém, gian lận trong quản lí, trong bảo vệ tài sản của doanh nghiệp; đề xuất các giải pháp nhằm cải tiến hệ thống quản lí, đieuf hành kinh doanh của doanh nghiệp 1.4. C¸c lo¹i kiÓm so¸t néi bé 1.4.1 Tính chất cơ bản của kiểm soát: Quá trình kiểm soát là cần thiết trong tất cả các lĩnh vực hoạt động của con người, bên trong tổ chức cũng như toàn bộ xã hội. Trong hầu hết các khía cạnh thì các nội dung và nguyên tắc đã sử dụng là như anh em nhưng vì nhiệm vụ đầu tiên của kiểm toán viên nội bộ là phục vụ tổ chức nên cách tiếp cận của chúng tôi sẽ tập trung vào kiểm soát khi nó áp dụng vào những hoạt động của tổ chức. Việc áp dụng theo trọng tâm như vậy thường được coi là “kiểm soát nội bộ” (internal control). Đó là lĩnh vực cần quan tâm chúng tôi dự định thường dùng chữ “kiểm soát” cho nó rộng rãi hơn. Vì kiểm soát là một hoạt động của tổ chức hay là một bộ phận của bất kỳ hoạt động có tổ chức nên nó tồn tại ở hầu hết cấp độ tổ chức và nó được sự quan tâm của nhiều người trong tổ chức. Bản chất cơ bản của kiểm soát còn được hiểu rõ hơn trong các giai đoạn (khâu) chủ yếu của toàn bộ quá trình quản lý. Quá trình quản lý bắt đầu từ việc lập kế hoạch xây dựng các mục tiêu có liên quan. Việc lập kế hoạch được trợ giúp bởi việc tổ chức và cung cấp những nguồn lực cần thiết - kể cả con người. Sau đó các nhà quản lý có những hoạt động rõ ràng nhằm đạt được những mục tiêu đã xây dựng. Nhưng thông thường những hành động nghiệp vụ đó tự nó chưa được coi là đầy đủ. Mọi việc hiếm khi được thực hiện đúng như theo dự định. Những kiến thức và dự đoán cơ bản của chúng tôi không bao giờ tự coi là tốt. Hơn nữa, quần chúng là con người, sai lầm có xảy ra và những điều kiện môi trường cũng thay đổi. Do đó, chúng tôi cần: những biện pháp và hành động phụ thêm để có được những ý kiến thích hợp (appropriate readings) về tiến bộ của chúng tôi và làm căn cứ cho những hành động trong tương lai đảm bảo đạt các mục tiêu tốt hơn. Chúng tôi cũng cần đến những thủ tục bảo đảm những loại hành động mong muốn và ngăn ngừa những loại hành động không mong muốn. Chức năng kiểm soát chính là đem lại những biện pháp, hành động và thủ tục cần thiết đó. Rõ ràng là chức năng kiểm soát không thể tồn tại nếu chúng tôi không có các mục tiêu. Nếu như chúng ta không biết chúng ta muốn tới đâu thì chúng ta khó mà biết những biện pháp nào và hành động gì cần thiết để đưa chúng ta đến đó. Điều đó cũng cho thấy rõ rằng việc thực hiện những hoạt động phụ trợ đưa chúng ta một lần nữa trở lại quá trình quản lý thực tế khi các hoạt động quản lý mới được thực hiện những hành động phụ thêm đó thì chúng ta xem lại quá trình cụ thể hiện tại khi có những hành động quản lý mới. Như vậy, kiểm soát tồn tại như một “khâu” độc lập của quá trình quản lý nhưng đồng thời lại là một bộ phận chủ yếu của quá trình đó. Chức năng kiểm soát được minh họa rất đơn giản như một chiếc thuyên buồm định đi đến một bến cảng định trước với ngày đã dự kiến. Với những thông tin nội bộ thì cuộc hành trình được xác định, có xác định những nơi ghé qua, vì bị gió ngược hay có vấn đề kỹ thuật nên chiếc thuyền không đi được nữa. Vậy là cần đổi hướng, và có thể tốc độ cũng 7
phải thay đổi. Và nếu cần thiết phải xem lại ngày đến nơi theo chương trình. Chức năng kiểm soát ở đây là xem xét và đánh giá ảnh hưởng của tình hình mới trong tiến trình và tìm căn cứ cho hành động hỗ trợ cần thiết nào đó. Như vậy là nó góp phần giúp chúng ta liệu thời gian để đến nơi một cách tiện lợi nhất. 1.4.2 Các loại kiểm soát Trong lúc kiểm soát luôn luôn liên hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với các mục tiêu - và trong khi tính chất và phạm vi của các mục tiêu có thể thay đổi linh hoạt thì cách thức thực hành kiểm soát cũng có thể thay đổi. Nhìn chung có ba loại kiểm soát: a. Kiểm soát hướng dẫn Một loại kiểm soát tiêu biểu là thông qua định dạng những sự kiện giúp chúng ta có hành động trung gian góp phần đạt những mục tiêu lớn hơn. Những việc trung gian đó rất rõ ràng hoặc rất rộng nhưng đặc điểm chung là nó cảnh báo chúng ta cần có một hoạt động quản lý kịp thời. Trong trường hợp người lái thuyền nói trên, hai chiếc thuyền trôi về một phía có nghĩa là đòi hỏi một hành động hướng đến rõ ràng. Có nhiều tiêu chuẩn đánh giá trong quá trình chế tạo sản phẩm cho thấy rằng những điều kiện thực tế khác nhau đòi hỏi có công việc chế biến riêng. Một việc hạ giá của người bán buôn cũng thành vấn đề cho nhà chế tạo ô tô chấp nhận thị trường sút kém đối với sản phẩm ô tô và do đó cần điều chỉnh lịch trình sản xuất. Còn trong những trường hợp khác có chỉ số rộng rãi về những xu hướng kinh tế có thể cảnh báo chúng ta thay đổi những điều kiện gây ra những hành động bảo vệ hoặc những hành động tìm cơ hội khác. b. Kiểm soát “Có” “Không” Kiểm soát loại này là kiểm soát nhằm vào chức năng bảo vệ chúng ta một cách máy móc, hay nói cách khác là giúp bảo đảm đạt được những kết quả mong muốn. Với hình thức đơn giản nhất, nó có thể là một tiêu thức kiểm soát chất lượng mà thông qua đó chỉ có một bộ phận của sản phẩm đúng với đặc điểm kỹ thuật mới có thể qua được. Trong ví dụ minh họa khác, kiểm soát có thể là một sự thông qua bắt buộc của một loại hình kinh doanh từ đó đảm bảo rằng một cá nhân cụ thể phải thực hiện việc tóm lượt hoạt động có liên quan. Việc thiết kế những nhiệm vụ của tổ chức cũng có thể tạo ra những cơ hội đảm bảo cần thiết qua sự đánh giá những quyết định kinh doanh chủ yếu và hành động thực hiện. Nhân tố chung là có một kế hoạch kiểm soát lập sẵn hoặc có một cách sắp đặt để trong điều kiện bình thường sẽ mặc nhiên giúp vào một hành động bảo vệ hoặc cải tiến. c. Kiểm soát sau hành động Loại kiểm soát thứ ba này trùng với hai loại kiểm soát đã bàn ở trên, nhưng nó được phân biệt là hoạt động quản lý xảy ra sau, và tiến hành theo hình thức có hiệu quả nhất trong hoàn cảnh hiện thời. Hoạt động đó có thể là sửa chữa một sản phẩm hỏng hoặc là hoạt động thay đổi một chủ trương hay một tiến trình. Hoặc là hành động có thể thải hồi hay tái tuyển một nhân viên. Hoạt động sau sự việc có thể là đã làm ngay hay phải nghiên cứu thêm và triển khai. Công việc phân tích của kiểm toán viên nội bộ thường trực tiếp quyết định tới bản chất và phạm vi của loại hành động sau sự việc có hiệu quả nhất, dù là hành động đó hướng về tương lai. Ở đây, kiểm soát cần được hiểu là xem xét lại quá khứ nhưng bao giờ cũng hướng vào cải tiến những hoạt động tương lai. 1.4.3. C¸c lo¹i thñ tôc kiÓm so¸t. 8
Trong viÖc øng dông c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, mét vÊn ®Ò quan träng lµ hiÓu ®îc c¸c kh¸i niÖm vÒ kiÓm so¸t phßng ngõa, kiÓm so¸t ph¸t hiÖn vµ kiÓm so¸t bï ®¾p. * KiÓm so¸t phßng ngõa: Lµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®îc thiÕt kÕ ®Ó ng¨n chÆn c¸c sai ph¹m hoÆc ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn sai ph¹m. KiÓm so¸t phßng ngõa thêng ®îc tiÕn hµnh tríc khi nghiÖp vô x¶y ra * KiÓm so¸t ph¸t hiÖn: lµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®îc thiÕt kÕ nh»m ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn sai ph¹m. KiÓm so¸t ph¸t hiÖn thêng thùc hiÖn sau khi nghiÖp vô ®· x¶y ra. KiÓm so¸t ph¸t hiÖn vµ kiÓm so¸t phßng ngõa cã quan hÖ bæ sung cho nhau trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kiÓm so¸t. ThÕ m¹nh cña kiÓm so¸t phßng ngõa lµ ng¨n chÆn sai ph¹m tríc khi x¶y ra do ®ã gi¶m ®îc thiÖt h¹i. Nhng kh«ng cã thñ tôc kiÓm so¸t phßng ngõa nµo cã thÓ gi¶m ®îc rñi ro xuèng b»ng kh«ng vµ chi phÝ cho kiÓm so¸t phßng ngõa trong nhiÒu trêng hîp rÊt cao. Khi ®ã, kiÓm so¸t ph¸t hiÖn sÏ gióp ph¸t hiÖn sai ph¹m “lät líi” kiÓm so¸t phßng ngõa. Mét ý nghÜa quan träng cña kiÓm so¸t ph¸t hiÖn lµ sù “r¨n ®e”, lµm t¨ng sù chó ý vµ tr¸ch nhiÖm cña nh©n viªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm so¸t phßng ngõa. * KiÓm so¸t bï ®¾p: Lµ kh¸i niÖm vÒ sù bï ®¾p mét yÕu kÐm vÒ mét thñ tôc kiÓm so¸t nµy b»ng mét thñ tôc kiÓm so¸t kh¸c.C¬ së cña viÖc sö dông kiÓm so¸t bï ®¾p lµ quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých. 1.5 Kiểm toán viên nội bộ 1.5.1 Đạo đức nghề nghiệp của KTVNB Qui định của Hiệp hội kiểm toán viên nội bộ (IIA) ban hành năm 1998 - Trung thực và khách quan, cần mẫn trong việc thực hiện các nghĩa vụ và trách nhiệm của mình - Trung thành trong mọi lĩnh vực đối với đơn vị. Tuy nhiên không được tham gia các hành vi phạm pháp hoặc sai trái. - Không được tham gia những hoạt động mâu thuẫn với quyền lợi của đơn vị hoặc có ảnh hưởng đến khả năng xét đoán khách quan của mình - Không được nhận những vật có giá trị của nhân viên, khách hàng, nhà cung cấp hoặc các doanh nghiệp khác có liên quan đến đơn vị làm tổn hại đến xét đoán nghề nghiệp của mình. - Chỉ thực hiện những công việc xét thấy có khả năng hoàn thành với đầy đủ chuyên môn nghiệp vụ - Phải tuân thủ các chuẩn mực nghề nghiệp - Phải bảo mật thông tin có được trong quá trình kiểm toán. - Phải không ngừng tham gia học tập, đào tạo để nâng cao trình độ nghiệp vụ, để nâng cao hiệu quả và chất lượng công việc của mình. * Theo ChuÈn mùc thùc hµnh nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n néi bé do IIA ban hµnh n¨m 2001: KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kh¸ch quan; cã kh¶ n¨ng chuyªn m«n vµ sù thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng møc. * Theo ChuÈn mùc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp kÕ to¸n, kiÓm to¸n: Ngêi lµm kiÓm to¸n ph¶i chÝnh trùc, kh¸ch quan, cã n¨ng lùc chuyªn m«n vµ tÝnh thËn träng, tÝnh b¶o mËt, cã t c¸ch nghÒ nghiÖp vµ tu©n thñ chuÈn mùc chuyªn m«n. 9
* Th«ng t sè 171 ngµy 22/12/1998 cña BTC Híng dÉn thùc hiÖn kiÓm to¸n néi bé t¹i DNNN cã bæ sung tiªu chuÈn ®èi víi KTV néi bé: Trường hợp Kiểm toán viên nội bộ chưa có bằng đại học chuyên ngành kinh tế, tài chính, kế toán hoặc quản trị kinh doanh thì tối thiểu phải có trình độ trung cấp chuyên ngành kinh tế tài chính hoặc quản trị kinh doanh, đã công tác thực tế trong lĩnh vực quản lý tài chính kế toán ít nhất 5 năm, đã làm việc tại doanh nghiệp 3 năm trở lên nhưng không thấp hơn trình độ chuyên môn nghiệp vụ của kế toán trưởng doanh nghiệp đó. 1.5.2 Tiêu chuẩn của KTVNB - Có phẩm chất trung thực, khách quan - Đã tốt nghiệp đại học chuyên ngành kinh tế, tài chính, kế toán hoặc quản trị kinh doanh - Đã công tác thực tế trong lĩnh vực quản lí tài chính, kế toán từ 5 năm trở lên, trong đó có ít nhất 3 năm làm việc tại doanh nghiệp nơi được giao nhiệm vụ kiểm toán viên - Đã qua huấn luyện nghiệp vụ kiểm toán nội bộ theo nội dung chương trình thống nhất của BTC và được cấp chứng chỉ. 1.5.3 Trách nhiệm của KTVNB - KTVNB thực hiện nhiệm vụ theo kế hoạch kiểm toán đã được Tổng giám đốc hoặc giám đốc phê duyệt. Chịu trách nhiệm trước Tổng giám đốc hoặc giám đốc về chất lượng, tính trung thực, hợp lí của báo cáo kiểm toán và về những thông tin tài chính, kế toán đã được kiểm toán. - Trong quá trình thực hiện kiểm toán, KTVNB phải tuân thủ luật pháp, tuân thủ các nguyên tắc và chuẩn mực nghề nghiệp về kiểm toán, các chính sách và chế độ hiện hành của Nhà nước. - KTV phải khách quan, đề cao tính độc lập trong quá trình kiểm toán. Không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, cập nhật kiếm thức, giữ gìn đạo đức nghề nghiệp. - Tuân thủ nguyên tắc bảo mật các số liệu, tài liệu đã được kiểm toán (ngoại trừ các trường hợp có yêu cầu của tòa án hoặc nghĩa vụ liên quan đến tiêu chuẩn nghiệp vụ) 1.5.4 Quyền hạn của kiểm toán viên nội bộ - Được độc lập về chuyên môn, nghiệp vụ. Không bị chi phối hoặc can thiệp khi thực hiện kiểm toán và trình bày ý kiến trong báo cáo kiểm toán. - Có quyền yêu cầu các bộ phận, cá nhân được kiểm toán và các bộ phận có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu phục vụ cho công tác kiểm toán. - Được kí xác nhận trên báo cáo kiểm toán nội bộ do các nhân tiến hành hoặc chịu trách nhiệm thực hiện theo nhiệm vụ kiểm toán được giao - Nếu các ý kiến đề xuất, các giải pháp kiến nghị, các ý kiến tư vấn cho công việc cải tiến, hoàn thiện công tác quản lí, điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh, ngăn ngừa các sai sót, gian lận, các việc làm sai trái trong doanh nghiệp - Được bảo lưu ý kiến đã trình bày trong báo cáo kiểm toán nội bộ, được quyền đề nghị cơ quan chức năng nhà nước xem xét lại quyết định của Tổng giám đốc, giám đốc về bãi nhiễm kiểm toán viên. 10
Ch¬ng 2: Tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong doanh nghiÖp 2.1- Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé Nguyên tắc chung: Bộ phận kiểm toán nội bộ phải chịu trực thuộc một người đủ quyền lực (trực thuộc lãnh đạo cấp cao nhất trong doanh nghiệp) để ủng hộ cho sự độc lập của kiểm toán nội bộ, đảm bảo phạm vi kiểm toán rộng rãi, bảo đảm xem xét đầy đủ đối với báo cáo kiểm toán và có những biện pháp thích đáng trên cơ sở các kiến nghị của kiểm toán viên. Có 2 mô hình tổ chức kiểm toán nội bộ để đảm bảo tính độc lập * Mô hình lí tưởng Bộ phận kiểm toán nội bộ được tổ chức trực thuộc ủy ban kiểm toán. Ủy ban này bao gồm một số thành viên trong hội đồng quản trị, những người này không tham gia điều hành hoạt động của doanh nghiệp. Ủy ban sẽ giám sát về hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Theo mô hình này ủy ban kiểm toán sẽ quản lí trực tiếp bộ phận kiểm toán nội bộ và do đó đảm bảo tính độc lập của kiểm toán nội bộ đối với toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp Hội đồng quản trị Ủy ban kiểm toán Trách nhiệm quản lí Kiểm toán nội bộ Tổng giám đốc Trách nhiệm báo cáo Cán bộ quản lí trung gian Cán bộ quản lí nghiệp vụ * Mô hình thực tế Trên thực tế, các thành viên của ủy ban kiểm toán thường không chuyên trách, họ thường chỉ họp vài lần trong năm nên việc quản lí bộ phận kiểm toán nội bộ sẽ khó khăn. Do đó trong thực tế, bộ phận kiểm toán nội bộ thường được đặt dưới sự điều hành của Tổng giám đốc. Ủy ban kiểm toán sẽ chịu trách nhiệm việc phê chuẩn quyết định bổ nhiệm hay bãi nhiệm Trưởng bộ phận kiểm toán nội bộ, phê duyệt các kế hoạch làm việc, kế hoạch nhân 11
sự, ngân sách của bộ phận kiểm toán nội bộ. Kết quả công việc kiểm toán nội bộ sẽ được ủy ban kiểm toán xem xét cùng với Tổng giám đốc. Mô hình này vẫn đảm bảo tính độc lập tương đối của kiểm toán viên nội bộ Hội đồng quản trị Ủy ban kiểm toán Tổng giám đốc Kiểm toán nội bộ Cán bộ quản lí cấp trung gian Cán bộ quản lí nghiệp vụ Tại Việt Nam, theo qui chế kiểm toán nội bộ áp dụng cho doanh nghiệp nhà nước, bộ phận kiểm toán nội bộ được tổ chức trực thuộc Tổng giám đốc doanh nghiệp. 2.1.1 C¬ së thiÕt lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé - Quy m« cña doanh nghiÖp - Ph¹m vi ho¹t ®éng - N¨ng lùc, tr×nh ®é cña nh©n viªn - C¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp 2.1.2 H×nh thøc tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé - M« h×nh tËp trung: ChØ tæ chøc KTNB t¹i v¨n phßng trung t©m, kh«ng tæ chøc KTNB t¹i c¸c ®¬n vÞ phô thuéc, c«ng ty con, c¸c chi nh¸nh,... m« h×nh nµyb¶o ®¶m tÝnh kh¸ch quan, ®éc lËp cña KTNB vµ thuËn lîi cho viÖc n©ng cao tÝnh chuyªn nghiÖp cña KTNB. - M« h×nh ph©n t¸n: Ngoµi bé phËn KTNB t¹i trung t©m, t¹i c¸c ®¬n vÞ phô thuéc, c«ng ty con, c¸c chi nh¸nh,... ®Òu cã tæ chøc KTNB trùc thuéc c¸c nhµ qu¶n lý t¹i c¸c ®¬n vÞ ®ã. Trong khi ®ã, bé phËn KTNB trung t©m sÏ kiÓm tra toµn bé ho¹t ®éng cña tæ chøc vµ ®îc giao tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng cuéc kiÓm to¸n phøc t¹p hoÆc cã quy m« toµn tæ 12
chøc. M« h×nh nµy thêng ®îc ¸p dông cho c¸c c«ng ty ®a quèc gia cã ho¹t ®éng tr¶i réng trªn nhiÒu quèc gia vµ vïng l·nh thæ xa c¸ch vÒ mÆt ®Þa lý. - M« h×nh kÕt hîp: Ngoµi bé phËn KTNB t¹i trung t©m, doanh nghiÖp cã thÓ tæ chøc KTNB khu vùc, chÞu tr¸ch nhiÖm trong mét khu vùc ®Þa lý nhÊt ®Þnh. * Khi tæ chøc bé m¸y KTNB, doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän mét trong c¸c cách sau ®Ó ph©n c«ng c«ng viÖc: - Tæ chøc c«ng viÖc theo lo¹i kiÓm to¸n - Tæ chøc c«ng viÖc song song - tæ chøc c«ng viÖc theo khu vùc ®Þa lý Theo Th«ng t sè 171 ngµy 22/12/1998 cña BTC Híng dÉn thùc hiÖn kiÓm to¸n néi bé t¹i DNNN: “Tuỳ thuộc vào quy mô sản xuất kinh doanh, địa bàn hoạt động tập trung hay phân tán, điều kiện cụ thể và trình độ năng lực của đội ngũ kế toán... Doanh nghiệp có thể lựa chọn hình thức tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ cho phù hợp và có hiệu quả thiết thực. Việc tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ không bắt buộc đối với các doanh nghiệp”. Điều 16: Bộ máy kiểm toán nội bộ 1. Các doanh nghiệp phải tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ để thực hiện công tác kiểm toán nội bộ trong doanh nghiệp. Tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ của doanh nghiệp được tổ chức thành phòng, ban, hoặc nhóm, tổ công tác trực thuộc (Tổng) Giám đốc doanh nghiệp. Bộ máy kiểm toán nội bộ, gồm: Trưởng phòng kiểm toán nội bộ, Phó trưởng phòng kiểm toán nội bộ (nếu có), nhóm trưởng kiểm toán nội bộ và kiểm toán viên nội bộ. Số lượng kiểm toán viên nội bộ phụ thuộc vào quy mô kinh doanh, địa bàn hoạt động, số lượng các đơn vị thành viên tính chất phức tạp của công việc, yêu cầu quản lý kinh doanh và trình độ, năng lực nghề nghiệp của kiểm toán viên. Ở các tập đoàn sản xuất (Tổng công ty, Liên hiệp các xí nghiệp,.. .) Phải tổ chức phòng (ban) kiểm toán nội bộ có đủ lực lượng và năng lực để kiểm toán trong đơn vị và các đơn vị thành viên. 2. Bộ phận kiểm toán nội bộ được tổ chức độc lập với các bộ phận quản lý và điều hành kinh doanh trong doanh nghiệp (kể cả phòng kế toán - tài chính); chịu sự chỉ đạo và lãnh đạo trực tiếp của (Tổng) Giám đốc doanh nghiệp. Theo yêu cầu của bộ phận kiểm toán nội bộ, (Tổng) Giám đốc có thể cử chuyên gia thuộc các lĩnh vực chuyên môn khác trong doanh nghiệp, hoặc thuê chuyên gia bên ngoài (nếu cần thiết) tham gia một số nội dung hoặc toàn bộ một cuộc kiểm toán. Điều 17: Trưởng phòng kiểm toán nội bộ Đứng đầu phòng (ban) kiểm toán nội bộ là trưởng phòng (hoặc trưởng ban) kiểm toán nội bộ doanh nghiệp. Trưởng phòng (hoặc trưởng ban) kiểm toán nội bộ do (Tổng) Giám đốc bổ nhiệm sau khi có ý kiến bằng văn bản của Tổng cục, Cục quản lý vốn và tài sản Nhà nước tại doanh nghiệp (Bộ Tài chính). 13
Trưởng phòng kiểm toán nội bộ là người ký, chịu trách nhiệm trước (Tổng) giám đốc và trước pháp luật về báo cáo kiểm toán nội bộ. Trưởng phòng kiểm toán nội bộ có nhiệm vụ và quyền hạn: 1. Chủ động xây dựng kế hoạch và lập chương trình kiểm toán hàng năm. 2. Tổ chức các cuộc kiểm toán trong nội bộ doanh nghiệp theo nhiệm vụ kế hoạch và chương trình kiểm toán đã được (Tổng) Giám đốc phê duyệt. 3. Quản lý, bố trí, phân công công việc cho kiểm toán viên và thực hiện các biện pháp đào tạo và huấn luyện kiểm toán viên, đảm bảo không ngừng nâng cao trình độ và năng lực công tác của kiểm toán viên và bộ máy kiểm toán nội bộ. 4. Đề xuất với (Tổng) Giám đốc về việc đề bạt, bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật đối với kiểm toán viên nội bộ. 5. Đề nghị trưng tập kiểm toán viên ở các đơn vị thành viên hoặc chuyên viên các bộ phận khác liên quan trong doanh nghiệp để thực hiện các cuộc kiểm toán khi cần thiết. 6. Kiến nghị các thay đổi về chính sách, đường lối nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý và điều hành hoạt động kinh doanh. 7. Khi phát hiện có hiện tượng vi phạm pháp luật hoặc những quyết định trái với chủ trương, chính sách, chế độ phải có trách nhiệm báo cáo các cấp có thẩm quyền đưa ra các giải pháp để giải quyết kịp thời. Điều 18: Bộ máy kiểm toán nội bộ ở doanh nghiệp có các đơn vị trực thuộc. - Đối với đơn vị thành viên trong Tổng công ty, Liên hiệp các xí nghiệp có tư cách pháp nhân độc lập: Phải tổ chức bộ phận kiểm toán có chức năng độc lập, hoặc bố trí một số nhân viên kiểm toán nội bộ để thực hiện kiểm toán nội bộ. - Đối với doanh nghiệp thành viên trực thuộc hoặc phụ thuộc không có tư cách pháp nhân: Tuỳ theo quy mô kinh doanh, địa bàn hoạt động mà có thể bổ nhiệm kiểm toán viên hoạt động trực tiếp tại các đơn vị trực thuộc, phụ thuộc. Các kiểm toán viên nội bộ hoạt động ở các doanh nghiệp thành viên có tư cách pháp nhân độc lập, hoặc không có tư cách pháp nhân độc lập đều trực thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp bộ máy kiểm toán nội bộ của đơn vị cấp trên và chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Tổng Giám đốc, hoặc Giám đốc. 2.2- Néi dung cña kiÓm to¸n néi bé 2.2.1 Kiểm toán hoạt động - Kiểm tra việc huy động, phân phối sử dụng một cách tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực (nhân lực, vật tư, hàng hóa, tài sản cố định, tiền, vốn, lợi thế kinh doanh…) của doanh nghiệp. - Kiểm tra tính hiệu quả của hoạt động sản xuất, kinh doanh; phân phối và sử dụng thu nhập; kết quả bảo toán và phát triển vốn. -Kiểm tra và đánh giá tính hiệu quả hoạt động của các bộ phận chức năng trong việc thực hiện các mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp 2.2.2 Kiểm toán tính tuân thủ 14
- Kiểm tra tính tuân thủ luật pháp, chính sách, chế độ tài chính, kế toán, chế độ quản lí của nhà nước và tính hình chấp hành các chính sách, nghị quyết, quyết định của Hội đồng quản trị, của Ban giám đốc doanh nghiệp - Kiểm tra tính tuân thủ các qui định về nguyên tắc, qui trình nghiệp vụ, thủ tục quản lí của toàn bộ cũng như của từng khâu công việc, của từng biện pháp trong hệ thống kiểm soát nội bộ. - Kiểm tra chấp hành các nguyên tắc, chính sách, chuẩn mực kế toán từ khâu lập chứng từ, vận dụng hệ thống tài khoản, ghi sổ kế toán, tổng hợp thông tin và trình bày báo cáo tài chính, báo cáo quản trị, lưu trữ tài liệu kế toán… 2.2.3 Kiểm toán báo cáo tài chính và báo cáo quản trị - Kiểm tra và xác nhận tính kịp thời, đầy đủ, khách quan, độ tin cậy của báo cáo tài chính, báo cáo quản trị trước khi (Tổng) giám đốc kí duyệt và công bố - Kiểm tra và đánh giá các báo cáo tài chính, báo cáo quản tri, đưa ra những kiến nghị và tư vấn cần thiết cho hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm đảm bảo sự hợp lí và hiệu quả 2.3- Tr×nh tù kiÓm to¸n néi bé 2.3.1- ChuÈn bÞ kiÓm to¸n Bao gồm việc xác định đối tượng kiểm toán và lập kế hoạch kiểm toán Bước 1: Xác định đối tượng kiểm toán - Đối tượng kiểm toán có thể là một bộ phận, chi nhánh của doanh nghiệp hay một hoạt động, một chương trình nào đó mà doanh nghiệp đang tiến hành. - Các kiểm toán viên có thể chọn đối tượng kiểm toán theo những phương pháp va lí do khác nhau, cũng có thể do Ban giám đốc hay chính đối tượng kiểm toán yêu cầu - Phương pháp xác định đối tượng kiểm toán: Có 3 phương pháp * Lựa chọn một cách hệ thống: Bộ phận kiểm soạn ra một danh sách các đối tượng kiểm toán sẽ được kiểm toán trong năm nay. Danh sách này lập dựa trên cơ sở đánh giá những rủi ro. Các đối tượng kiểm toán rủi ro cao sẽ được lựa chọn đưa vào chương trình kiểm toán trước. Các đối tượng có rủi ro thấp hơn sẽ đưa vào kiểm toán ở kì sau. * Kiểm toán các vấn đề khúc mắc: Phương pháp này dựa trên nguyên tắc ưu tiên kiểm toán những bộ phận hay vấn đề đang có sự cố. Ban giám đốc và Hội đồng quản trị dựa vào sự xét đoán của họ mà đưa các vấn đề cần được kiểm toán ngay. Do đó theo phương pháp này chính người quản lí lựa chọn đối tượng kiểm toán. * Kiểm toán theo yêu cầu của chính đối tượng kiểm toán: Một số giám đốc của các bộ phận muốn thực hiện kiểm toán để đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ có ảnh hưởng đến hoạt động dưới sự giám sát của họ. Chú ý: Cho dù đối tượng iểm toán được đề xuất là ai thì trước khi điều chỉnh lại chương trình kiểm toán đã lập, KTV cần đánh giá xem đối tượng mới được đề xuất có quan trọng hơn đối tượng đã được xếp lịch không. Sự quan trọng này thường đánh giá trên căn cứ rủi ro. Nếu xét thấy rủi ro liên quan đến đối tượng mới được đề xuất là khá cao thì một cuộc kiểm toán lập tức cho đối tượng này phải được thiết lập. Ngược lại, nếu rủi ro liên quan đối tượng này không lớn so với các đối tượng đã xếp lịch thì phải chờ đợi khi những đối tượng có rủi ro cao hơn đã được kiểm tra xong. Trường hợp các đối tượng được đề xuất không xuất phát từ nhu cầu cần kiểm toán mà xuất phát từ những ý đồ khác (tranh chấp, thổi phồng sự kiện để đánh lạc hướng dư luận…) khi 15
đó, KTVNB nhờ sự độc lập của mình có thể tránh được sự lựa chọn các đối tượng kiểm toán do áp lực của những ý doanh nghiệpồ không lành mạnh. Bước 2: Lập kế hoạch kiểm toán Bao gồm các bước * Xác định mục tiêu kiểm toán: - Mục tiêu chung của kiểm toán nội bộ là trợ giúp các thành viên trong doanh nghiệp thực hiện có hiệu quả công việc mà họ đảm nhận. - Mục tiêu cụ thể của từng cuộc kiểm toán có thể chia thành 3 nhóm + Khảo sát về thiết kế hệ thống kiểm soát nội bộ: Bao gồm mô tả hệ thống được kiểm toán và các thủ tục kiểm soát. Qua đó đánh giá các thủ tục kểm soát có phù hợp với hệ thống không + Kiểm tra việc tuân thủ hệ thống kiểm soát đã thiết lập: Để xác định các thủ tục kiểm soát trong thực tế có phù hợp với hệ thống đã được xây dựng hay không. KTVNB so sánh hoạt động thực tế với các chính sách, chuẩn mực, các thủ tục đã thiết lập trong doanh nghiệp. + Đánh giá sự đầy đủ của hệ thống kiểm soát: Bao gồm phân tích và đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát và rủi ro trong hoạt động của đối tượng kiểm toán - Một cuộc kiểm toán có thể bao gồm cả 3 mục tiêu trên. * Xác định phạm vi kiểm toán - Xác định phạm vi kiểm toán là xác định khía cạnh cụ thể nào của hệ thống của hệ thống cần được kiểm tra và mức độ kiểm tra. Thông qua mục tiêu và phạm vi kiểm toán, KTV có thể ước lượng nguồn lực cần thiết (nhân lực, thời gian, phương tiện đí lại…) nhằm thực hiện kiểm toán. * Nghiên cứu thông tin cơ bản 2.3.2 Thùc hiÖn kiÓm to¸n - Trong quá trình kiểm toán, kiểm toán viên nội bộ phải xem xét, thu thập và đánh giá đủ các bằng chứng cần thiết có liên quan, kể cả các chứng cứ bên ngoài doanh nghiệp...; - Xem xét, đánh giá và việc thực hiện các chính sách, quy định trong thực tế hoạt động của doanh nghiệp. - Đánh giá khả năng sai sót, nhầm lẫn, gian lận đối với từng loại nghiệp vụ, từng hoạt động kinh tế. Đánh giá tính trọng yếu và rủi ro của các nghiệp vụ phát sinh trong nội bộ doanh nghiệp. - Thực hiện phân tích, khảo sát các khoản mục chính, khảo sát bổ sung các chi tiết; xem xét các sự kiện tiếp sau, đánh giá kết quả cuộc kiểm toán. - Các bước tiến hành thực hiện cuộc kiểm toán phải theo đúng quy trình của một cuộc kiểm toán và các bước tiến hành kiểm toán phải được ghi nhận trên tài liệu, hồ sơ kiểm toán. 2.3.3- KÕt thóc kiÓm to¸n Kiểm toán viên nội bộ phải lập báo cáo kiểm toán; Báo cáo kiểm toán phải trình bày đầy đủ các nội dung và kết quả kiểm toán theo mục tiêu, yêu cầu đã đề ra cho từng cuộc kiểm toán; xác nhận tính đầy đủ, hợp lý của báo 16
cáo tài chính, báo cáo kế toán quản trị hàng năm trước khi trình ký duyệt; đề xuất các kiến nghị và biện pháp xử lý các sai sót, gian lận, các vi phạm, nêu các giải pháp cần thiết để nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý kinh doanh của doanh nghiệp; Báo cáo kiểm toán được gửi cho Chủ tịch Hội đồng quản trị, cho (Tổng) Giám đốc doanh nghiệp. Việc lưu hành và công bố báo cáo kiểm toán nội bộ tuỳ theo tính chất kiểm toán và do Chủ tịch Hội đồng quản trị, (Tổng) Giám đốc quyết định. Riêng báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính, báo cáo kế toán quản trị được đính kèm báo cáo tài chính, báo cáo kế toán quản trị trước khi lưu hành. Phúc tra kết quả kiểm toán là công việc tiếp sau cuộc kiểm toán nhằm kiểm tra lại việc triển khai thực hiện những kiến nghị, những đề nghị xử lý và những giải pháp đã nêu trong báo cáo kiểm toán ở các bộ phận quản lý, điều hành kinh doanh trong doanh nghiệp. Nói chung, một quy trình kiểm toán thường bao gồm 9 bước xếp thành 4 giai đoạn. Hình II.1 trình bày tóm tắt về quá trình này. GIAI ĐOẠN I: CHUẨN BỊ KIỂM TOÁN Bao gồm việc xác định đối tượng kiểm toán và lập kế hoạch kiểm toán. Bước 1: Xác định đối tượng kiểm toán Đối tượng kiểm toán có thể là một bộ phận, chi nhánh của đơn vị hay một hoạt động, một chương trình nào đó mà đơn vị đang tiến hành. Một cuộc kiểm toán bắt đầu với công việc lựa chọn đối tượng kiểm toán. Các kiểm toán viên có thể chọn các đơn vị này theo những phương pháp và những lý do khác nhau. Việc lựa chọn cũng có thể không do kiểm toán viên mà do một người khác, thí dụ Ban giám đốc hay chính đối tượng kiểm toán yêu cầu. Phương pháp xác định đối tượng kiểm toán Về cơ bản có ba phương pháp xác định đối tượng kiểm toán như sau: Lựa chọn một cách hệ thống: Bộ phận kiểm toán soạn ra một danh sách các đối tượng kiểm toán sẽ được kiểm tra trong năm nay. Thông thường danh sách này lập chủ yếu trên cơ sở rủi ro. Các đối tượng kiểm toán có rủi ro cao sẽ được chọn đưa vào chương trình kiểm toán trước. Các đối tượng có rủi ro thấp hơn sẽ được đưa vào kỳ sau, sau khi trưởng bộ phận kiểm toán nội bộ xét thấy các đối tượng có rủi ro cao đã được quan tâm đúng mức. Tuy nhiên thực tế có thể xảy ra những tình huống khác với dự kiến do đó việc lựa chọn này có thể còn căn cứ vào những phương pháp khác bên cạnh phương pháp lựa chọn theo hệ thống. Kiểm toán các vấn đề khúc mắc: Phương pháp này dựa trên nguyên tắc ưu tiên kiểm toán những bộ phận hay vấn đề đang có “sự cố”. Ban giám đốc và Hội đồng quản trị dựa vào sự xét đoán của họ mà đưa ra các vấn đề cần phải được kiểm toán ngay. Do đó, theo phương pháp này, chính người quản lý chọn lựa các đối tượng kiểm toán. Thí dụ, một công ty bất ngờ nhận được một hóa đơn buộc phải thanh toán ngay một khoản vay lớn. Mặc dù khoản vay đã nhận và đã sử dụng vào mục đích sản xuất, nhưng do 17
một lý do nào đó nó không được ghi nhận vào hệ thống kế toán của công ty. Khoản thanh toán này quá lớn đến nỗi cả hai trưởng phòng phải tạm thời ngưng công việc thường ngày của họ một tuần để giải quyết khủng hoảng trong hệ thống quản lý công nợ và tài chính của công ty. Trong cuộc họp của Hội đồng quản trị, báo cáo về trường hợp này dẫn đến yêu cầu lập tức phải kiểm tra hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm xác định những sai sót quan trọng có thể phát sinh. Kiểm toán theo yêu cầu của chính đối tượng kiểm toán: Phương pháp thứ ba để chọn đối tượng kiểm toán xuất phát từ đối tượng kiểm toán. Một số giám đốc các bộ phận muốn thực hiện kiểm toán để đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ có ảnh hưởng đến hoạt động dưới sự giám sát của họ. Tuy nhiên, dù đối tượng kiểm toán có thể được đề xuất bởi kiểm toán viên, người quản lý hay chính đối tượng kiểm toán, kiểm toán viên nội bộ cần nhớ rằng trước điều chỉnh lại chương trình kiểm toán đã lập, phải đánh giá xem đối tượng mới được đề xuất có quan trọng hơn đối tượng đã được xếp lịch không. Thường sự quan trọng này có thể đánh giá căn cứ trên rủi ro. Nếu xét thấy rủi ro liên quan đến đối tượng mới đề xuất là khá cao, một cuộc kiểm toán lập tức cho đối tượng này là cần thiết. Ngược lại, nếu rủi ro liên quan đến đối tượng này không lớn hơn so với các đối tượng đã xếp lịch, nó cần phải chờ đợi những đối tượng có rủi ro cao hơn mình được kiểm tra xong. Kiểm toán viên nội bộ cũng cần chú ý đến trường hợp các đối tượng được đề xuất không xuất phát từ nhu cầu cần phải kiểm toán mà xuất phát từ những ý đồ cạnh tranh (tranh chấp giữa các phe phái, thổi phồng một vài sự kiện để lạc hướng dư luận...). Khi đó, kiểm toán viên nội bộ nhờ sự độc lập của mình có thể tránh được sự lựa chọn các đối tượng kiểm toán do áp lực của những ý đồ không lành mạnh. 18
Hình II.1: Khái quát quy trình kiểm toán SƠ ĐỒ CÔNG VIỆC XEM XÉT RỦI RO 1. Xác định đối tượng kiểm toán CHUẨN BỊ Chọn lĩnh vực có rủi ro KIỂM TOÁN cao nhất (Bước 1) 2. Lập kế hoạch kiểm toán 3. Nghiên cứu tổng quát THỰC HIỆN KIỂM TOÁN Đánh giá rủi ro 4. Mô tả và phân tích hệ (Bước 4) thống kiểm soát nội bộ Rủi ro không xác định được 5. Thực hiện các 1. Rủi ro sau khi đánh giá Đánh giá lại thử nghiệm giảm thấp đi rủi ro (Bước 5) kiểm soát mở rộng 2. Rủi ro đã được xác định hợp lý 6. Phát hiện và đề xuất biện pháp BÁO CÁO KIỂM TOÁN 7. Báo cáo 8. Theo dõi sau THEO DÕI SAU kiểm toán KIỂM TOÁN 9. Đánh giá 19
Bước 2: Lập kế hoạch kiểm toán Lập kế hoạch kiểm toán bao gồm: 1. Xác định các mục tiêu và phạm vi kiểm toán. 2. Nghiên cứu thông tin cơ bản. 3. Xác định đội ngũ kiểm toán viên. 4. Liên hệ với đối tượng kiểm toán và các bộ phận khác. 5. Lập chương trình kiểm toán. 6. Xác định những vấn đề liên quan đến báo cáo kết quả kiểm toán. 7. Trình duyệt kế hoạch kiểm toán. Mục tiêu và phạm vi kiểm toán: Để phong trào tốt cho việc lập kế hoạch, trước hết kiểm toán cần có những xác định ban đầu về (1) các mục tiêu của kiểm toán (2) phạm vụ của việc kiểm toán. Xác định các mục tiêu: Mục tiêu chung của kiểm toán nội bộ là “trợ giúp các thành viên trong đơn vị thực hiện công việc mà họ đảm nhiệm một cách có hiệu quả”. Tuy nhiên, mục tiêu của từng cuộc kiểm toán thì phải cụ thể hơn rất nhiều. Nói chung mục tiêu cụ thể của từng cuộc kiểm toán có thể chia thành ba nhóm:  Khảo sát về thiết kế hệ thống kiểm soát nội bộ.  Kiểm tra việc tuân thủ hệ thống kiểm soát đã thiết lập.  Đánh giá sự đầy đủ (bao gồm việc thiết kế hệ thống và hiệu quả mang lại) của hệ thống kiểm soát. Các mục tiêu này có thể được áp dụng cho cả hệ thống thông tin và hệ thống hoạt động. Khảo sát về thiết của hệ thống kiểm soát nội bô bao gồm việc mô tả hệ thống được kiểm toán và các thủ tục kiểm soát của nó; qua đó đưa ra đánh giá các thủ tục kiểm soát có được thiết kế tốt và phù hợp với hệ thống không. Mục đích của việc xem xét này là cung cấp thông tin cơ bản về đối tượng kiểm toán và các thủ tục kiểm soát có liên quan. Kiểm tra việc tuân thủ được tiến hành để xác định các thủ tục kiểm soát trong thực tế có tuân thủ với hệ thống kiểm soát được đề ra không. Kiểm toán viên so sánh hoạt động thực tế với các chính sách, chuẩn mực, các thủ tục được thiết lập trong đơn vị. Đánh giá sự đầy đủ của kiểm soát nội bộ có thể bao gồm phân tích và đánh giá đối tượng kiểm toán trên hai lĩnh vực: (1) tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống kiểm soát và (2) rủi ro trong hoạt động của đối tượng kiểm toán. Một cuộc kiểm toán có thể yêu cầu một hoặc cả ba mục tiêu trên. Tuy nhiên, cần chú ý đến mối quan hệ chặt chẽ giữa ba mục tiêu trên. Thí dụ, khi có yêu cầu đánh giá sâu sắc (mục tiêu đánh giá) thì không thể bỏ qua việc khảo sát thiết kế và kiểm tra tính tuân thủ của hệ thống kiểm soát ở một mức độ nhất định (mục tiêu khảo sát và mục tiêu kiểm tra). Hoặc khi thực hiện mục tiêu kiểm tra tính tuân thủ của hệ thống, trước hết phải khảo sát tổng quát về hệ thống kiểm soát nội bộ (mục tiêu khảo sát hệ thống) và sau khi kiểm tra xong, phải đánh giá tóm tắt về kết quả đạt được (mục tiêu đánh giá). 20