Bài giảng Nguyên lý thống kê - Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê

Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê<br /> <br /> 0<br /> <br /> BÀI 2: QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ<br /> <br /> Nội dung<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Điều tra thống kê.<br /> Tổng hợp thống kê.<br /> Phân tích và dự đoán thống kê.<br /> <br /> Mục tiêu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thời lượng học<br /> <br /> <br /> 10 tiết<br /> <br /> Hướng dẫn học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Giúp học viên nắm được những vấn đề<br /> chung nhất về điều tra thống kê.<br /> Giới thiệu một số vấn đề chung về giai<br /> đoạn tổng hợp thống kê và tập trung đi<br /> sâu vào phương pháp tổng hợp số liệu<br /> thống kê đã có.<br /> Giới thiệu một số vấn đề chung về giai<br /> đoạn phân tích và dự đoán thống kê.<br /> <br /> Đọc tài liệu và trao đổi lại với giáo viên<br /> và các học viên khác về những nội dung<br /> còn chưa nắm rõ.<br /> Tìm đọc phương án điều tra của một số<br /> cuộc điều tra lớn để hiểu rõ hơn bài học.<br /> Có thể tự xây dựng một phương án điều<br /> tra thống kê nhằm thu thập thông tin về<br /> một vấn đề mà mình quan tâm.<br /> Làm bài tập phần phân tổ thống kê.<br /> <br /> 15<br /> <br /> Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê<br /> <br /> TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP<br /> <br /> Tình huống: Hàm lượng canxi trong sữa<br /> Thời gian qua, trên thị trường sữa Việt Nam xôn xao thông<br /> tin dư luận về sự kiện hàm lượng canxi của hãng sữa Mead<br /> Johnson cao hơn mức công bố. Điều này ít nhiều đã ảnh<br /> hưởng đến hình ảnh và doanh số bán hàng của hãng. Bạn,<br /> với vai trò là một nhân viên làm công tác thống kê của hãng<br /> được yêu cầu phải đánh giá tình hình thị trường sữa ở Việt<br /> Nam trước và sau sự việc này.<br /> <br /> Câu hỏi<br /> 1. Bạn quyết định thực hiện một nghiên cứu thống kê để trên cơ sở đó viết báo cáo đánh giá.<br /> Vậy bạn sẽ thực hiện nghiên cứu đó như thế nào?<br /> 2. Bài học này sẽ giúp bạn tìm hiểu một quá trình nghiên cứu thống kê bao gồm những giai<br /> đoạn nào và nội dung cụ thể của từng giai đoạn đó.<br /> <br /> 16<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê<br /> <br /> Bài học sẽ tập trung đi sâu vào nội dung cơ bản của 3 giai đoạn chủ yếu trong quá trình nghiên<br /> cứu thống kê: điều tra thống kê, tổng hợp thống kê và phân tích thống kê.<br /> 2.1.<br /> <br /> Điều tra thống kê<br /> <br /> 2.1.1.<br /> <br /> Khái niệm chung về điều tra thống kê<br /> <br /> 2.1.1.1. Khái niệm<br /> <br /> Điều tra thống kê là việc tổ chức thu thập tài liệu về<br /> các hiện tượng và quá trình kinh tế – xã hội một cách<br /> khoa học, theo một kế hoạch thống nhất nhằm phục vụ<br /> cho quá trình nghiên cứu thống kê.<br /> Ví dụ: Để nghiên cứu về tình hình thị trường sữa ở<br /> Việt Nam trước và sau sự kiện hàm lượng canxi của<br /> hãng Mead Johnson, bước đầu, bạn sẽ phải tổ chức<br /> điều tra thống kê nhằm thu thập thông tin về các chủng<br /> loại sữa đang được bán trên thị trường, giá cả, doanh<br /> số, thị phần...<br /> Từ khái niệm về điều tra thống kê ở trên ta thấy, điều tra không phải tuỳ tiện mà phải<br /> được thực hiện một cách khoa học và có tổ chức, nghĩa là phải xác định cụ thể trình tự<br /> các công việc cần tiến hành theo mốc thời gian qui định và phải bố trí công việc hợp<br /> lý. Ngoài ra, việc thực hiện theo một kế hoạch thống nhất tức là phải thực hiện theo<br /> yêu cầu chung quy định trước cuộc điều tra như thống nhất về đối tượng, phạm vi,<br /> thời gian, nội dung thu thập...<br /> Một cuộc điều tra thống kê được tổ chức khoa học, thống nhất chắc chắn sẽ thu thập<br /> được nhiều số liệu thống kê có chất lượng cao và có mối liên hệ tốt làm cơ sở cho quá<br /> trình phân tích thống kê.<br /> 2.1.1.2. Ý nghĩa của điều tra thống kê<br /> <br /> Đây là giai đoạn đầu tiên của quá trình nghiên cứu thống kê. Tài liệu về hiện tượng<br /> nghiên cứu thu thập trong giai đoạn này nhằm phục vụ cho giai đoạn phân tích và tổng<br /> hợp thống kê. Không có tài liệu thì không thể có nghiên cứu thống kê. Chất lượng của<br /> tài liệu có ảnh hưởng trực tiếp tới độ tin cậy của kết quả nghiên cứu sau này.<br /> Để đảm bảo chất lượng phục vụ cho quá trình nghiên cứu, điều tra thống kê phải đáp<br /> ứng một số yêu cầu nhất định.<br /> 2.1.1.3. Một số yêu cầu cơ bản của điều tra thống kê<br /> <br /> Tài liệu của điều tra thống kê phải đáp ứng 3 yêu cầu cơ bản sau:<br />  Chính xác: Tài liệu phải được thu thập chính xác, khách quan, phản ánh đúng tình<br /> hình thực tế của hiện tượng.<br /> Đây là yêu cầu hết sức quan trọng, là cơ sở để phân tích, tính toán nhằm rút ra kết luận<br /> đúng đắn về hiện tượng nghiên cứu. Tuy nhiên, độ chính xác trong thống kê không<br /> mang ý nghĩa tuyệt đối như trong kế toán. Do thống kê nghiên cứu hiện tượng số lớn<br /> nên chắc chắn sẽ có sai lệch. Độ sai lệch cho phép trong thống kê là ± 5%.<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 17<br /> <br /> Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê<br /> <br />  Kịp thời: Tài liệu phải được thu thập kịp thời, tức là theo đúng thời hạn qui định.<br /> Bên cạnh đó, tính kịp thời còn thể hiện ở chỗ tài liệu phải được cung cấp đúng lúc<br /> khi người sử dụng cần.<br /> Tại sao phải kịp thời? Như bài 1 đã trình bày, mặt lượng của hiện tượng thường<br /> xuyên thay đổi, nếu không thu thập kịp thời, nó sẽ thay đổi; khi đó không phản ánh<br /> đúng hiện tượng được nữa. Ngoài ra còn có một ý nghĩa thực tiễn khác là kịp thời<br /> để còn có chính sách phù hợp.<br /> Ví dụ: Khi có thiên tai, lũ lụt,... phải kịp thời thống kê được thiệt hại cả về người<br /> và của để có chính sách cứu trợ hợp lý.<br />  Đầy đủ: Tài liệu phải được thu thập đầy đủ trên 2 phương diện:<br /> o Về nội dung: phải theo đúng nội dung như trong kế hoạch và phương án điều tra.<br /> o Về số đơn vị điều tra: đảm bảo số lượng đơn vị theo yêu cầu.<br /> Ví dụ: Trong điều tra toàn bộ thì toàn bộ các đơn vị phải được điều tra. Còn trong<br /> điều tra chọn mẫu thì phải chọn mẫu đủ lớn và đảm bảo tính đại diện.<br /> Hàng năm, người ta tiến hành hàng trăm các cuộc điều tra khác nhau. Có cuộc điều tra<br /> do ngành thống kê tổ chức nhưng cũng có cuộc điều tra do các ngành khác tổ chức.<br /> Vậy có những loại điều tra nào trong thực tế?<br /> 2.1.2.<br /> <br /> Các loại điều tra thống kê<br /> <br /> 2.1.2.1. Điều tra thường xuyên và không thường xuyên<br /> <br /> Nếu căn cứ vào tính liên tục của việc ghi chép tài liệu<br /> ban đầu, điều tra thống kê được chia thành hai loại:<br />  Điều tra thường xuyên: là việc thu thập tài liệu<br /> được tiến hành thường xuyên, liên tục, gắn liền với<br /> quá trình biến động của hiện tượng qua thời gian.<br /> Ví dụ: doanh số ngày bán hàng, ghi chép tình hình<br /> xuất nhập kho, khai sinh khai tử...<br />  Điều tra không thường xuyên: là việc tiến hành<br /> thu thập và ghi chép tài liệu ban đầu của hiện tượng<br /> không gắn với quá trình biến động của hiện tượng<br /> mà khi thấy cần thiết mới tiến hành thu thập tại một<br /> thời điểm hay một thời kỳ nào đó.<br /> Thế nào là cần thiết? Điều này xuất phát từ yêu cầu quản lý kinh tế và xây dựng<br /> các kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của Nhà nước và khi có những hiện tượng<br /> xảy ra bất thường như thiên tai, địch họa... thì phải tổ chức điều tra.<br /> Ví dụ: Khi thấy sự việc hàm lượng canxi ở sữa không như công bố có thể ảnh<br /> hưởng đến hình ảnh và doanh số bán hàng của hãng Mead Johnson, thì hãng quyết<br /> định tổ chức điều tra về thị trường sữa nhằm có những quyết định phù hợp trong<br /> quản lý sản xuất kinh doanh.<br /> 2.1.2.2. Điều tra toàn bộ và không toàn bộ<br /> <br /> Nếu căn cứ vào phạm vi của đối tượng được điều tra thực tế, người ta chia điều tra<br /> thống kê thành:<br /> 18<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 2: Quá trình nghiên cứu thống kê<br /> <br />  Điều tra toàn bộ: tiến hành thu thập tài liệu trên<br /> tất cả các đơn vị của hiện tượng nghiên cứu.<br /> Ví dụ: Tổng điều tra dân số và nhà ở 1/4/2009.<br /> o<br /> <br /> o<br /> <br /> Ưu điểm: Cung cấp tài liệu đầy đủ nhất về từng<br /> đơn vị tổng thể, cho biết được quy mô tổng thể.<br /> Hạn chế: Chi phí lớn, thời gian dài, chất lượng<br /> tài liệu thu được không cao do phạm vi rộng,<br /> chỉ điều tra được những nội dung cơ bản, không<br /> đi sâu vào chi tiết, đặc biệt có nhiều trường hợp<br /> không thể tiến hành điều tra toàn bộ (vì là tổng thể tiềm ẩn hay tổng thể bộc lộ<br /> nhưng việc điều tra gắn liền với việc phá huỷ đơn vị điều tra) hoặc không cần<br /> thiết để điều tra toàn bộ (vì tổng thể là lớn và các đơn vị trong tổng thể không<br /> khác nhau nhiều).<br /> <br /> Ví dụ: Điều tra chất lượng sản phẩm đồ hộp, điều tra tuổi thọ bóng đèn, điều tra<br /> trọng lượng hành khách đi đường hàng không...<br /> Chính vì những nhược điểm trên mà hình thức điều tra này không phổ biến. Trên<br /> thực tế người ta thường sử dụng điều tra không toàn bộ.<br />  Điều tra không toàn bộ: tiến hành thu thập tài liệu trên một bộ phận các đơn vị<br /> của hiện tượng nghiên cứu.<br /> o<br /> <br /> o<br /> <br /> Ưu điểm: Tiết kiệm chi phí, thời gian, chất lượng tài liệu thu được cao với<br /> nhiều nội dung chi tiết, ứng dụng rộng rãi hơn trên các tổng thể, các lĩnh vực.<br /> Nhược điểm: Không cung cấp tài liệu chi tiết, đầy đủ về từng đơn vị tổng thể;<br /> không biết được quy mô tổng thể; không tránh khỏi những sai số khi nhìn nhận<br /> tổng thể chung trên cơ sở kết quả điều tra không toàn bộ.<br /> Tuỳ theo mục đích nghiên cứu mà cách chọn đơn vị điều tra khác nhau, dẫn<br /> đến có các loại điều tra không toàn bộ khác nhau. Thông thường, có 3 loại điều<br /> tra không toàn bộ, gồm:<br />  Điều tra chọn mẫu: chỉ tiến hành thu thập tài liệu ở một số đơn vị nhất định<br /> được chọn ra từ tổng thể chung. Các đơn vị này được chọn theo những qui<br /> tắc nhất định để đảm bảo tính đại biểu và kết quả của điều tra chọn mẫu<br /> được dùng để suy rộng cho tổng thể chung.<br /> Ví dụ: Điều tra mức sống hộ gia đình, điều tra năng suất, diện tích, sản<br /> lượng cây trồng trong nông nghiệp, điều tra thị trường sữa trẻ em...<br /> Đây là hình thức điều tra phổ biến nhất trong thực tế và rất phù hợp với các<br /> tổng thể tiềm ẩn.<br />  Điều tra trọng điểm: người ta tiến hành điều tra trên một bộ phận quan<br /> trọng nhất, chủ yếu nhất của hiện tượng nghiên cứu.<br /> Khác với điều tra chọn mẫu, kết quả của điều tra trọng điểm không dùng để<br /> suy rộng cho tổng thể chung mà chỉ giúp chúng ta biết được tình hình cơ<br /> bản của hiện tượng.<br /> Ví dụ: Nghiên cứu tình hình vận tải hàng không ở Việt Nam, chỉ điều tra<br /> trên 2 sân bay lớn nhất cả nước là Nội Bài và Tân Sơn Nhất.<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 19<br /> <br />