Bài giảng về Tâm lý học lứa tuổi - Ths. Châu Liễu Trinh

3/26/2014<br /> <br /> 1- Nêu được các yếu tố ảnh hưởng đến sự lớn<br /> lên & phát triển của cuộc sống con người<br /> <br /> 1- Thuyết phân tâm của Freud<br /> <br /> 2- Mô tả được các giai đoạn của cuộc đời<br /> <br /> 2- Thuyết phát triển tâm lý XH của E. Erikson<br /> <br /> 3- Trình bày được các thời kỳ phát triển & các rối<br /> nhiễu về tâm lý của từng giai đoạn<br /> <br /> 4- Thuyết phát sinh nhận thức của J. Piaget<br /> <br /> 3- Lý thuyết học tập trong Tâm lý học hành vi<br /> 5- Thuyết văn hóa lịch sử của L.X. Vư gốt xki<br /> 6- Tâm lý học hoạt động<br /> <br /> Ths. Châu Liễu Trinh<br /> Bộ môn Tổ chức – Quản lý Y tế<br /> Trường Đại học Y Dược Cần Thơ<br /> <br /> 7- Mô hình hệ thống của Bronfenbrenner<br /> <br />  Giai đoạn tế bào trứng: 2 tuần<br /> <br /> Erik Erikson (1902- 1994)<br /> nhà tâm lý học phân tâm<br />  Các tác phẩm chính;<br /> <br /> Tuổi già >60<br /> <br /> -Trẻ em & xã hội (1950)<br /> - Bản sắc, Tuổi trẻ & khủng hoảng (1968)<br /> <br /> Tuổi trung niên<br /> Tuổi thanh niên<br /> Tuổi thiếu niên<br /> <br />  Ông phân chia cuộc sống con người theo 8 giai đoạn<br /> Tâm lý căn bản và nhấn mạnh rằng người ta chỉ có thể<br /> phát triển đầy đủ ở một giai đoạn nào đó về phương<br /> diện tình cảm, tâm lý, xã hội, nếu giai đoạn trước đó<br /> không bị gián đoạn.<br /> <br />  Giai đoạn phôi thai: tuần 2 đến tuần 8<br /> <br /> Tuổi thiếu nhi<br /> > 60<br /> <br /> Tuổi mẫu giáo<br /> <br /> 30- 60<br /> 16 - 30<br /> <br /> Tuổi nhà trẻ<br /> 1-3<br /> <br /> 3- 6<br /> <br />  Cảm nhận bào thai chuyển động<br /> <br />  Mỗi tuần, thai nhi đều có những thay đổi nhất định<br />  Xu hướng phát triển:<br /> - Hướng phát triển từ đầu đến chân<br /> - Phát triển từ trong cơ thể ra tới các<br /> đầu mút<br /> <br />  Tuần thứ 12, thai nhi bước vào giai đoạn an toàn,<br /> bé bắt đầu tự chơi trong bụng mẹ & có phản xạ đầu<br /> tiên (có cảm giác)<br /> <br />  Khi thai nhi được 8 tuần, tất cả các bộ phận cần<br /> thiết để phát triển thành một cơ thể sống đã hình<br /> thành đầy đủ ở trong phôi thai<br /> <br />  Thai nhi 5 – 6 tháng tuổi<br /> có thể cảm nhận biết<br /> được hoạt động của thế<br /> giới bên ngoài<br />   nghe nhạc,<br /> vuốt ve bào thai<br /> <br />  Giai đoạn bào thai: tuần 9 đến tuần 38<br /> <br /> Quá trình thụ tinh  hợp tử  nang phôi (1 tuần)<br /> <br /> 6-12<br /> <br /> Tuổi bế bồng<br /> 0-1<br /> <br /> 12-16<br /> <br />  Tuần thứ 17 thai có thể cảm nhận được âm thanh<br /> <br />  Gene & sự di truyền<br /> <br /> <br /> Khuyết tật bẩm sinh  dị tật<br />  1 số dị tật về phát triển nảy sinh từ<br /> <br /> sự rối loạn cấu trúc gene<br /> <br />  Tuổi người mẹ<br />  Tuổi vị thành niên , > 35 – 40 tuổi<br />  Rủi ro: sẩy thai, đẻ non, đẻ con có khuyết tật bẩm sinh<br /> <br />  Sức khỏe, dinh dưỡng của người mẹ<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3/26/2014<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> <br />  Ảnh hưởng của các nhân tố môi trường<br />  Sự phát triển tính cách thai nhi có mối liên quan nhất<br /> định đối với việc dưỡng thai:<br /> <br /> - Đứa trẻ khi mới chào đời hầu như bất lực không tự<br /> phát triển được,  cần một thời gian để thích ứng<br /> - Trẻ chỉ có một số phản xạ tự nhiên của cơ thể:<br /> <br />  Tâm trạng, tình cảm của người mẹ, người thân<br /> trước & trong lúc mang thai<br /> <br /> - Phản xạ bú, mút<br /> - Phản xạ tự vệ<br /> (co lại khi người lớn đụng vào,<br /> <br />  Cách thức đón nhận & ứng xử với thai nhi<br /> <br /> nheo mắt khi có ánh sáng,…)<br /> <br /> - Hòa khí của gia đình<br /> <br /> - Phản xạ định hướng (thính giác, thị giác PT nhanh)<br /> - Một vài phản xạ chân tay<br /> <br />  Hành vi thói quen của cha mẹ<br /> <br /> + Phản xạ định hướng được phân hóa dần dần<br />  Tính tích cực của tâm lý được nảy sinh<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> - Mọi nhu cầu của trẻ cần được người lớn thỏa mãn, vi<br /> dụ như ăn no, mặc ấm,…<br /> - Nhu cầu giao tiếp với người lớn nếu thiếu trẻ không<br /> tồn tại & phát triển được (giao tiếp ban đầu bế bồng,<br /> ôm hôn, âu yếm..)<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> Đây là “giai đoạn miệng": bé học được về bản thân<br /> mình và thế giới xung quanh qua cách đút mọi thứ<br /> bé có được vào miệng<br /> <br />  Vận động<br />  Sự phát triển tâm lý của trẻ ở giai đoạn này thể hiện<br /> tính tích cực vận động: bắt chước hành động người<br /> lớn  hành vi mang tính chủ định xuất hiện<br /> <br />  Ngôn ngữ<br /> - 2 tháng biết hóng chuyện, 5 tháng biết phát ra 1 số<br /> âm đơn điệu, 12 tháng nói được 1 số từ đơn giản<br /> <br />  Quan hệ gắn bó Mẹ - Con<br /> Quan hệ phi ngôn ngữ,<br /> tác động tới mọi phát triển của trẻ<br /> <br />  Cảm xúc tình cảm<br /> - Giao tiếp bằng mắt, mĩm cười thân thiện<br /> <br /> Những rối nhiễu về tâm lý<br />  Xã hội & nhân cách<br /> - phân biệt được người quen, người lạ<br /> - bước tiến quan trọng về mặt XH<br /> <br />  Xã hội & nhân cách<br />  Ngược lại, nếu không được giải quyết thỏa đáng nhu<br /> cầu ( đối xử không nhất quán, thiếu sự gần gũi, ôm<br /> ấp) nhất là người mẹ hay thường xuyên vắng mặt<br /> <br /> - Trẻ có QHXH chủ yếu với cha mẹ (mẹ & người thân)<br /> <br /> - Sự quan tâm chăm sóc của cha mẹ tạo cho trẻ có lòng<br /> tin, cảm giác được thỏa mãn<br /> - Tình yêu, sự âu yếm, ôm ấp của cha mẹ rất cần thiết <br /> có được tình yêu, sự tin tưởng với con người sau này.<br />  Nếu được giải quyết thỏa đáng nhu cầu này, bé sẽ có ý<br /> thức cơ bản về sự an toàn.<br /> <br />  Rối nhiễu?<br /> - Là sự rối loạn hoạt động các chức năng tâm<br /> sinh lý của cá nhân được thể hiện trong hành vi, ứng<br /> xử bất thường của họ<br /> <br />  Các yếu tố chính gây ra rối nhiễu<br />  Bé nảy sinh một cảm giác mất lòng<br /> tin, mất an toàn, lo lắng & sợ hãi<br /> (ảnh hưởng đến nhân cách)<br /> <br />  Yếu tố di truyền<br />  Các rối loạn chức năng sinh học<br />  Lo hãi của trẻ: tác động của môi trường<br /> <br />  Là một vấn đề tâm lý nghiêm trọng, kéo dài<br />  nhiều khó khăn cho cá nhân / cuộc sống hàng ngày<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3/26/2014<br /> <br />  Mẹ (hay người thân) có những bất ổn về mặt tâm lý<br />  Khi trẻ mất đi sự gần gũi chăm sóc của mẹ<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br />  Trẻ ở “giai đoạn trí khôn giác - động"<br /> <br />  trẻ có cảm giác sợ hãi  khó hình thành niềm tin....<br /> <br />  Lứa tuổi hiếu động, tăng khả năng vận<br /> động & phát triển ngôn ngữ<br /> <br />  Phản ứng của trẻ:<br /> <br />  hình thành “Cái tôi” của trẻ<br /> <br /> - Biếng ăn, bỏ ăn<br /> <br />  Ngôn ngữ<br /> - Xuất hiện tư duy  ngôn ngữ phát triển<br /> - Giai đoạn: “từ - câu”<br />  Cảm xúc tình cảm<br /> - 2 chiều “yêu – ghét”<br />  Xã hội & nhân cách Giai đoạn hình thành<br /> <br /> - Mất ngủ<br /> - Thiếu năng động<br /> <br /> - Tính tự chủ, ý thức độc lập, mong muốn có quyền<br /> riêng của trẻ (bướng bỉnh)<br /> <br /> - Buồn bã, kêu khóc<br /> <br /> - Liều lĩnh, mặc cảm tự ti<br /> <br />  Ảnh hưởng nhiều từ môi trường giáo dục<br />  Ví dụ:<br /> - Hành vi luôn ngăn cấm, phê phán quá mức<br /> - Làm theo mệnh lệnh (đòi hỏi vượt quá năng lực trẻ)<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> - Trẻ tự chủ đi lại  tăng khả năng thâm nhập tìm<br /> hiểu thế giới<br /> <br />  Phản ứng của trẻ:<br /> - Nảy sinh cảm giác nghi ngờ, xấu hổ  nhút nhát<br /> - Lệ thuộc vào người khác<br /> - Nản lòng, mất tự chủ  nhân cách bị thu hẹp<br /> - Tạo ra những đối đầu căng thẳng  phá vỡ mối quan<br /> hệ nâng đỡ giữa cha mẹ & con cái<br /> <br /> Xã hội & nhân cách<br /> <br /> <br /> Quan hệ XH chủ yếu là gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> Tự khẳng định mình:<br /> - muốn độc lập, tự chăm sóc bản thân, tự làm tất cả…<br /> <br /> Quan sát, học hỏi, bắt chước<br />  hành động theo cách riêng<br /> <br /> <br /> Giai đoạn của sự sáng tạo “ óc sáng kiến”<br /> <br /> - Trẻ bắt đầu nhận thức về giới tính & muốn tự khẳng<br /> định mình<br /> <br />  Ngôn ngữ<br />  Vốn từ tăng  nói thành câu,<br />  Biết nghe & kể lại chuyện<br />  Học ăn nói, Đặt câu hỏi “tại sao? ”<br /> <br /> Cảm xúc tình cảm<br /> <br /> <br /> Biết vị trí của mình giữa mọi người, thoát khỏi<br /> những đòi hỏi tuyệt đối về mình<br /> <br />  Vận động<br /> - Vận động của tay chân gắn liền với những thao tác<br /> nhất định, Say sưa trong các trò chơi…<br /> <br />  Môi trường giáo dục tốt:<br /> - Được hoạt động,<br /> - Được hướng dẫn<br /> <br />  Phát huy tính tò mò, tính sáng tạo<br />  Môi trường hoạt động không tốt:<br /> - Hoạt động luôn bị kiềm chế, cấm đoán, chê bai<br />  Có cảm giác thiếu tự trọng,<br /> <br />  Đây là giai đoạn phát triển nhân cách & nhận thức<br /> - Động viên, khuyến khích trí tưởng tượng, tò mò<br /> của trẻ dưới sự kiểm soát của người lớn<br /> - Để trẻ có cơ hội thắc mắc, được hướng dẫn hơn là<br /> khiển trách, coi thường<br /> - Lối giáo dục ép buộc, hoặc không cho phép trẻ<br /> khởi xướng & thực hiện các hoạt động này<br />  hạn chế sự phát triển nhân cách trẻ<br /> <br />  Trẻ sẽ không biết làm  rụt rè, cảm giác tội lỗi,<br />  Trở nên khép kín  bi quan  mất tự tin<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3/26/2014<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> <br />  Ngôn ngữ<br /> <br /> - Các hoạt động trí nhớ, tư duy, chú ý... đã phát triển<br /> chín mùi để trẻ bước vào trường học<br /> - Do hệ TK phát triển & môi trường hoạt động phong<br /> phú nên tri giác của trẻ phát triển: từ tri giác chi tiết<br />  khả năng tri giác tổng hợp<br /> - Hoạt động chủ yếu của giai đoạn này là học tập<br /> <br />  Bất thường về tâm lý có thể là do các nguyên nhân:<br /> - Di truyền<br /> - Thể chất (tổn thương não)<br /> - Vấn đề về tình cảm (trong gia đình có mâu thuẫn,<br /> bố mẹ ép con cái học quá sức...<br /> <br />  Vốn từ của trẻ  tăng (10.000 từ)<br /> <br />  Vận động<br /> - Giai đoạn này, cơ thể trẻ chưa phát triển đầy đủ<br />  sự phối hợp chân tay chưa nhịp nhàng và ăn khớp<br />  Trẻ tỏ ra vụng về<br /> <br />  Các rối loạn tâm lý thường gặp:<br /> - Về vận động & ngôn ngữ: vụng đọc, nói lắp…<br /> - Về trí tuệ: không học được, lưu ban…<br /> <br />  Thành công hay thất bại trong học hành  chủ yếu<br /> <br /> -<br /> <br /> Tăng chiều cao<br /> Cơ thể cân đối khỏe mạnh<br /> Cơ bắp phát triển, thể lực<br /> <br />  Thay đổi về nội tiết (dậy thì)<br /> - Phát triển mau lẹ về thể chất<br /> - Trưởng thành về mặt tính dục<br /> <br />  Tư duy<br /> - Tư duy trừu tượng, logic xuất hiện<br /> - Năng lực ghi nhớ có tính chủ động<br /> <br /> <br /> <br /> Cuối tuổi này nhân cách của trẻ được hình thành<br /> <br />  Nếp sống, thói quen, những hành vi có ý thức,<br />  Tự khép mình vào những qui tắc của XH hoặc những<br /> giá trị bản thân đã chấp nhận<br />  Một cá tính rõ rệt, một sở thích,một sở trường riêng<br /> <br />  Giúp trẻ phát triển trí tuệ & nhân cách, cha mẹ cần:<br /> - Sẵn sàng ủng hộ trẻ về tinh thần<br /> + Vai trò “Cố vấn”, Biết chấp nhận sai lầm của trẻ và làm<br /> chỗ dựa để chúng có cơ hội khắc phục sai lầm<br /> <br /> - Tạo cơ hội để trẻ khám phá & tìm hiểu thế giới xung quanh<br /> <br /> - Không ép trẻ quá mức<br /> + Không ép “trẻ tất bật”, căng thẳng<br /> + dành khoảng thời gian hạnh phúc thời thơ ấu<br /> <br />  Thất bại: trẻ dễ cảm thấy thua kém bạn bè<br /> <br />  Sự phát triển thể chất đi vào giai đoạn ổn định<br /> <br /> - Trường học (thầy cô, bạn bè)<br /> <br /> - Thường xuyên trò chuyện với trẻ<br /> <br />  Thành công: trẻ có nhiều nghị lực & kinh nghiệm<br />  đương đầu với khó khăn & khủng hoảng sau này<br /> <br /> - Giai đoạn quá độ từ trẻ em  người lớn<br /> <br />  Quan hệ XH mới:<br /> <br />  Biết đọc, biết viết<br /> <br /> - Tình cảm & quan hệ với người khác: lo âu, tự ti,…<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br /> <br />  Xã hội & nhân cách<br /> <br /> Cảm xúc tình cảm<br /> - Giai đoạn nhạy cảm  thay đổi không ngừng trong các<br /> mối quan hệ:<br /> <br />  Với gia đình<br /> <br />  Với bạn bè cùng trang lứa, quan tâm tới ý thích,<br /> nguyện vọng của bạn khác giới<br />  Tự chủ, độc lập làm việc, có xu hướng được làm<br /> người lớn<br /> <br />  Ngôn ngữ<br />  Vốn từ tăng thêm do tiếp thu trong quá trình học tập<br /> <br />  Tư duy tinh tế về nghĩa từ<br /> - Lý giải được những hành động của người lớn<br /> - Lĩnh hội được nhiều tri thức kinh nghiệm của<br /> nền văn minh nhân loại<br /> <br /> Giai đoạn có nhiều thay đổi trẻ rất cần chỗ dựa tình<br /> cảm, cần người gần gũi để tâm sự, trao đổi...<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3/26/2014<br /> <br /> Xã hội & nhân cách<br />  Dành quyền tự chủ đối với cha mẹ, đưa ra các quyết<br /> định trên các mục tiêu nghề nghiệp<br />  Tạo ra một bản sắc giới tính “bản sắc cái tôi”<br />  Mối ràng buộc với gia đình  dãn ra<br />  Mở rộng trong quan hệ tình bạn (khác giới)<br />  Tách biệt khỏi cha mẹ  gia tăng q/h bạn bè cùng<br /> trang lứa<br />  Học hỏi tốt  lòng tự hào, tự trọng, tôn trọng người khác<br />  Không được học tập tốt  mất ý thức về giá trị, địa vị chính<br /> mình trong mối tương quan với XH<br /> <br />  Cảm xúc tình cảm<br /> - Có khuynh hướng tạo mối tương quan với người<br /> khác một cách riêng tư & thân mật hơn<br /> <br /> Xã hội & nhân cách<br /> <br />  Biến đổi về mặt tâm sinh lý, giới tính phát triển<br /> - Tâm tư xao xuyến, nhân cách bị phá vỡ<br /> - Nếu môi trường sống, môi trường GD không tốt,<br /> hoặc các giai đoạn phát triển trước đây có vấn đề<br />  các rối nhiễu tâm lý<br /> <br />  Cần lưu ý một số rối nhiễu sau:<br /> - Sa sút trong học tập, giảm năng suất công việc.<br /> - Hành vi chống đối, ăn mặc khác thường, bỏ học,<br /> bỏ nhà đi lang thang...<br /> - Trạng thái trầm cảm...<br /> <br />  Nhiệm vụ chính của tuổi thanh niên<br /> <br />  Học tập<br />  Lao động sản xuất tạo ra của cải vật chất<br />  Tìm hiểu bạn đời, xây dựng gia đình<br /> <br />  Nhân cách khá ổn định và tiếp tục được hoàn thiện<br /> <br />  GĐ rực rỡ nhất về nhận thức,cảm xúc tình cảm, đạo đức<br /> XH và hoàn thiện nhân cách ở mỗi cá nhân<br />  Tuổi của<br /> <br /> yêu thương & lao động,<br /> học hành & nghề nghiệp<br /> <br />  Phát triển về thể chất<br />  Tố chất & thể lực: sức mạnh của cơ bắp,<br /> sự bền bĩ dẻo dai của thể lực phát triển<br /> nhờ  tuyến nội tiết ổn định<br />  Ổn định & hoàn thiện về sinh lý, tâm lý<br /> - Chuẩn bị cuộc sống tự lập<br /> - Định hướng nghề nghiệp<br /> - Ý chí đạt đến mức cao nhất<br /> <br />  Lứa tuổi này ít xảy ra các rối nhiễu tâm lý<br /> <br />  Nếu có<br />  Do ảnh hưởng của sự phát triển bất<br /> thường ở các giai đoạn trước,<br />  Do nhân cách không ổn định,<br /> <br />  Các yếu tố<br /> <br />  Khó thiết lập các mối quan hệ xã hội<br /> (cô độc, đơn độc...)<br /> <br /> - Khả năng độc lập , Tự chủ<br /> - Ý chí nghị lực, Tinh thần trách nhiệm của bản thân<br /> <br />  Tiếp tục phát triển về chiều sâu & mang tính<br /> chuẩn mực<br /> <br /> Tình cảm tâm lý<br />  Thể chất<br /> - GĐ chín muồi về mặt tâm sinh lý,<br /> đảm bảo các điều kiện sinh học:<br />  Làm vợ, làm chồng, làm cha mẹ<br /> <br />  Người lao động thực sự của GĐ & XH<br /> <br /> Xã hội & nhân cách<br /> <br />  GĐ đáp ứng với những sự kiện quan trọng /cuộc sống<br /> <br />  Lứa tuổi có sự hoàn thiện về GĐ, nghề nghiệp & QHXH<br /> <br />  Tốt nghiệp & bắt đầu nghề nghiệp<br /> <br />  Hôn nhân<br />  Làm cha mẹ<br />  Thăng tiến nghề nghiệp<br />  GĐ đối mặt với những điều không mong đợi<br />  Vấn đề ly hôn<br />  Các tai nạn tổn thương<br />  Mất người yêu quí<br />  Mất việc trong thời gian dài<br /> <br />  Tích lũy được nhiều kinh nghiệm sống, công việc<br />  Giai đoạn của:<br /> <br /> - Tư duy sáng tạo, sự hoàn thiện với tính độc lập cao<br /> - Khả năng tự chủ<br /> - Cống hiến cho KHKT, GĐ, XH<br />  Bắt đầu quan tâm đến con người/XH & thế giới hơn<br /> chính bản thân mình<br />  Muốn làm hoặc để lại một cái gì cho thế hệ mai sau<br /> <br /> 5<br /> <br />