Báo cáo kết quả Nghiên cứu, ứng dụng sáng kiến: Phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường trung học phổ thông Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay

Chia sẻ: Trần Thị Ta | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2; đề xuất hệ thống giải pháp phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo kết quả Nghiên cứu, ứng dụng sáng kiến: Phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường trung học phổ thông Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu Văn hóa ứng xử là sự thể hiện sinh động, phong phú, sâu sắc tính cách của một cá nhân trong quan hệ xã hội. Theo đó, văn hóa ứng xử có vai trò hết sức quan trọng trong quan hệ giữa người với người trong xã hội. Vì vậy, phát triển văn hóa ứng xử là tất yếu của mỗi con người trong cộng đồng xã hội. Đối với học sinh trung học phổ thông (THPT) nói chung, học sinh trường trung học phổ thông Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng, vấn đề phát triển văn hóa ứng xử của họ càng có vị trí, vai trò quan trọng. Bởi ở độ tuổi này học sinh đang trong giai đoạn chuyển dần từ sự dìu dắt trực tiếp của gia đình, nhà trường đến giai đoạn độc lập, tự chủ trong nhiều hoạt động với tính cách là một cá nhân tự chịu trách nhiệm về hành vi, lối sống của mình trước gia đình, nhà trường; chịu trách nhiệm về hành vi trước pháp luật, trước dư luận cộng đồng, xã hội. Thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8, khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, đáp ứng yêu cầu CNH HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” chất lượng giáo dục và đào tạo, văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông hiện nay đã có những bước chuyển biến tích cực, tiến bộ rõ rệt. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực đó vẫn còn những hạn chế, bất cập. Tại trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc vẫn có một số học sinh có dấu hiệu sa sút nghiêm trọng về đạo đức, nhu cầu cá nhân phát triển lệch lạc, kém ý thức trong quan hệ cộng đồng, thiếu niềm tin trong cuộc sống, ý chí kém phát triển, không có tính tự chủ dễ bị lôi cuốn vào những việc xấu, ứng xử thiếu văn hóa, thô lỗ, mất lịch sự, v.v. Mặt khác, hiện nay do sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường, của văn hóa nước ngoài xâm nhập trong xu thế mở cửa, giao lưu hội nhập, mạng internet đã thành thông dụng ở mọi ngõ ngách, làm cho nhiều học sinh trong trường bị lôi cuốn với cái tiêu cực, cái phản văn hóa, phản giá trị nhanh hơn là những chuẩn mực trong ứng xử có văn hóa. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản nhất làm cho phát triển văn hóa ứng xử của học sinh THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc chưa toàn diện. 3
Từ những nội dung trên đặt ra vấn đề có tính cấp bách đối với nghiên cứu phát triển văn hóa ứng xử của học sinh THPT Tam Đảo 2 hiện nay. 2. Tên sáng kiến: “Phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường trung học phổ thông Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay”. 3. Tác giả sáng kiến: Họ và tên: Đào Thị Thúy Hà Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Tam Đảo 2 Số điện thoại: 0965769868 Email: daothithuyha.httamdao2@vinhphuc.edu.vn 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Đào Thị Thúy Hà 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Áp dụng trong lĩnh vực quản lý giáo dục. 6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Ngày 30/8/2016 7. Mô tả bản chất của sáng kiến: 7.1. Về nội dung của sáng kiến: I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Trong những năm gần đây, văn hóa ứng xử là vấn đề đã thu hút nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu với nhiều góc độ tiếp cận khác nhau, ở các phạm vi khác nhau, nổi bật là các công trình khoa học, các bài viết, bài báo sau: Tác giả Trần Ngọc Thêm, trong công trình “Cơ sở văn hóa Việt Nam” được tái bản lần thứ hai đã dành hai chương để bàn về văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Văn hóa ứng xử được tác giả quan niệm gồm hai hàm nghĩa: tận dụng và ứng phó thông qua giao lưu và tiếp biến văn hóa. 4
TS Đoàn Trọng Thiều trong “Giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường: giáo dục cái tâm, cái đẹp” cho rằng: Giáo dục văn hóa giao tiếp có nhiều giải pháp, nhưng giải pháp quan trọng nhất là về cái tâm, làm cho mọi người có cái tâm trong sáng, lương thiện, giáo dục về cái đẹp và xây dựng các nguyên tắc giao tiếp. Nguyễn Tú, Minh Thu trong “Thanh niên nói lời hay, nếp sống đẹp” chỉ ra tầm quan trọng của việc bồi dưỡng, xây dựng văn hóa ứng xử cho thanh niên phù hợp với môi trường sư phạm giúp họ phát triển toàn diện, đẹp cả về thể chất lẫn tinh thần. Trước những biến động trong nước, quốc tế hiện nay và yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nướ c, xây dựng nguồn nhân lực tương lai theo tinh th ần Ngh ị quy ết s ố 33NQ/TW h ội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, đòi hỏi mỗi học sinh trung học phổ thông phải phát triển toàn diện, trong đó có trình độ văn hóa ứng xử đáp ứng yêu cầu tình hình phát triển mới. Vì vậy, tác giả sáng kiến hướng tới đề tài: “Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay” . 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài * Mục đích nghiên cứu Làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2; đề xuất hệ thống giải pháp phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc. * Nhiệm vụ nghiên cứu Luận giải những vấn đề bản chất, quy luật của phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. Làm rõ thực trạng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. Đề xuất các giải pháp cơ bản phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài * Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu văn hóa ứng xử và phát triển văn hóa ứng xử cho học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc. 5
* Phạm vi nghiên cứu Là những vấn đề liên quan đến quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc (từ năm học 2016 2017 đến nay). 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu * Cơ sở lý luận Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; điều lệ, quy chế, quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới. * Cơ sở thực tiễn Là hiện trạng và những báo cáo tổng kết, đánh giá của các cơ quan chức năng có liên quan, của Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc, của trường THPT Tam Đảo 2 và kết quả của điều tra khảo sát xã hội học hiện nay. * Phương pháp nghiên cứu Đề tài vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và phương pháp văn hóa học, đạo đức học. Ngoài ra còn vận dụng các phương pháp cụ thể như: phân tích và tổng hợp; so sánh và đánh giá; nghiên cứu tài liệu, quan sát, điều tra xã hội học. 5. Ý nghĩa của đề tài Là tài liệu phục vụ cho các trường trung học phổ thông vận dụng nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông hiện nay. Đồng thời, kết quả của sáng kiến là một trong những tài liệu tham khảo trong nghiên cứu khoa học, giảng dạy, học tập và bồi dưỡng, rèn luyện, phát triển văn hóa ứng xử của học sinh ở các trường trung học phổ thông hiện nay. 6. Kết cấu của đề tài Sáng kiến gồm phần mở đầu, 3 chương , kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục. 6
II. PHẦN NỘI DUNG Chương 1 THỰC CHẤT VÀ NHỮNG NHÂN TỐ CƠ BẢN QUY ĐỊNH PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ỨNG XỬ CỦA HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TAM ĐẢO 2, TỈNH VĨNH PHÚC 1.1. Thực chất phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc 1.1.1. Đặc điểm văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc Quan niệm về văn hóa ứng xử: Văn hóa ứng xử là sự thể hiện triết lí cuộc sống, lối sống, lối suy nghĩ, lối hành động trong ứng xử và giải quyết mối quan hệ giữa con người với con người và con người với tự nhiên được xã hội thừa nhận. Ở góc độ cá nhân, văn hóa ứng xử là thái độ, lời nói, hành vi của con người trước sự tác động của con người hay các yếu tố khác thể hiện trình độ văn hóa, sự hiểu biết, bản chất nhân cách của mỗi cá nhân trong các tình huống giao tiếp nhất định. Theo đó, văn hóa ứng xử của con người được thể hiện qua hành vi ứng xử, kỹ năng ứng xử, cách nói, cách viết, thái độ ứng xử. Đó chính là hệ thống giá trị, chuẩn mực quy định phương thức ứng xử của mỗi cá nhân trong cộng đồng. Đặc điểm văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc: Cũng giống như học sinh ở các trường trung học phổ thông khác, học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc giống nhau về lứa tuổi, chương trình giáo dục, đào tạo, mục tiêu về mô hình nhân cách, trình độ tri thức các môn khoa học có tính cơ bản, phổ thông.v.v. Tuy nhiên, học sinh trường THPT Tam Đảo 2 có những nét đặc thù. Đó là do môi trường địa lý, kinh tế, xã hội, lịch sử, truyền thống, tín ngưỡng... quy định. Tam Đảo là một huyện nằm ở phía tây tỉnh Vĩnh Phúc, là nơi sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số mà phần lớn là đồng bào dân tộc Sán Dìu nên mang đậm dấu ấn của sự đan xen văn hóa phức tạp: giữa trung du và miền núi, giữa văn hóa của đồng bào dân tộc kinh và văn hóa của đồng bào các dân tộc ít người. Đây chính là những nét văn hóa riêng so với học sinh trung học phổ thông ở các địa phương khác trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. 7
Đặc điểm văn hóa học sinh trường THPT Tam Đảo 2 mang sắc thái của một thế hệ người đang trong quá trình tiếp nhận và định hình văn hóa nhân cách ở giai đoạn cận kề với giai đoạn vượt qua văn hóa lứa tuổi lệ thuộc vào gia đình. Trong thời gian ba năm học, từ học sinh lớp 10 đến học sinh lớp 12, học sinh từng bước thoát ly sự quản lý của gia đình và dần bước vào tự lập. Tốt nghiệp lớp 12, họ bị phân tán theo các hướng phát triển khác nhau, không chỉ về tính chất nghề nghiệp, mà còn phân hóa nhanh về tính tự lập trong ứng xử văn hóa. Một bộ phận tiếp tục bước vào học ở bậc học cao hơn; một bộ phận làm nghĩa vụ quân sự; một bộ phận đi làm theo các hướng nghề nghiệp khác nhau, thậm chí có một số nhanh chóng hình thành gia đình mà mình là chủ thể chính, v.v.. Đặc điểm văn hóa học sinh trường THPT Tam Đảo 2 còn mang sắc thái của những chủ thể văn hóa đang tiếp tục cận kề đến sự phân tán. Phân tán cả về thiên hướ ng nghề nghiệp, cả v ề tính chất hoạt động do tâm lý lứa tuổi bắt đầu trưởng thành, từng bước thoát ly khỏi sự kèm cặp sâu sát của gia đình, tự chọn nghề, tự chọn hướng đi cho tương lai, luôn tồn tại những khuynh hướng trái ngược nhau tích cực và tiêu cực, văn hóa và phản văn hóa. Đây là dấu hiệu khá khác biệt so với học sinh c ấp d ưới. Từ các góc độ tiếp cận trên, có thể quan niệm: Văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc là sự thể hiện tri thức, lối sống, lối suy nghĩ, lối hành động trong ứng xử và giải quyết mối quan hệ với bạn bè, thầy cô, gia đình, với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội phù hợp với lứa tuổi được xã hội thừa nhận. Văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay mang sắc thái truyền thống văn hóa ứng xử vùng, miền. Sắc thái ấy là sản phẩm của văn hóa địa phương, kinh tế, chính trị, xã hội, lịch sử văn hóa của huyện Tam Đảo. 1.1.2. Quan niệm về phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc là quá trình tiếp nhận chuẩn mực ứng xử và quá trình tự tu dưỡng, rèn luyện, nâng văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông lên một tầm cao mới đáp ứng với chuẩn mực văn hóa ứng xử học đường. 8
Nội dung quan trọng c ủa phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 là truyền thụ cho học sinh nh ững tri th ức khoa h ọc tự nhiên, xã hội, lịch sử truyền thống của địa phươ ng. Từ đó, mỗi học sinh nhận thức đượ c vai trò, tác dụng to lớn, tự hào về truyền thống văn hóa của quê hương và tự hình thành thái độ, động cơ ý chí, trách nhiệm của mình đối với phát triển văn hóa ứng xử. Phát triển văn hóa ứng xử thể hiện rõ nhất ở thái độ, động cơ, ý chí v.v. và việc học sinh tuân thủ những chuẩn mực ứng xử của nhà trường, của xã hội. Những chứng kiến trong nhận thức, đánh giá giá trị các đối tượng liên quan đến mình thể hiện tính chủ thể, tức là thoát ra khỏi sự chỉ bảo của các chủ thể khác. Sự thoát ra càng lớn, sự khẳng định tính cách càng cao và phù hợp với chuẩn văn hóa của môi trường thì văn hóa ứng xử càng phát triển. 1.2. Những nhân tố cơ bản quy định phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc 1.2.1. Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông phụ thuộc vào nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục, rèn luyện của các nhà trường Xuất phát từ nhận thức sâu sắc những giá trị lớn lao và ý nghĩa quyết định của yếu tố con người, chủ thể của tất cả những sáng tạo, những nguồn của cải vật chất và tinh thần; xây dựng và phát triển con người có trí tuệ cao, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức, văn hóa trong ứng xử là động lực, mục tiêu của ngành giáo dục nói chung và trường THPT Tam Đảo 2 nói riêng. Để đạt được điều đó cần nhiều yếu tố, trong đó nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục, rèn luyện của ngành giáo dục nói chung và của các nhà trường nói riêng có vai trò quyết định. Nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục, rèn luyện thường xuyên được đổi mới, phương pháp có sức hấp dẫn cũng là điều kiện, tiền đề cho phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. Một trong những nội dung quan trọng của tiền đề cho phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay là tri thức về lịch sử nói chung và tri thức về lịch sử truyền thống văn hóa bản địa nói riêng. Văn hóa ứng xử không chỉ là tri thức khoa học tự nhiên, mà còn là tri thức về lịch sử văn hóa dân tộc, truyền thống địa phương. Tri thức về khoa học tự nhiên thường có nhiều giá trị, ý nghĩa về văn minh hơn là văn hóa, xã hội. Còn tri thức về lịch sử xã hội và nhân văn, 9
đặc biệt là tri thức về truyền thống, truyền thống địa phương có vai trò to lớn đối với phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. 1.2.2. Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông phụ thuộc vào môi trường giáo dục, rèn luyện của các nhà trường Môi trường văn hóa với những tác động đồng thuận, cùng chiều tích cực là cơ sở, động lực cho nuôi dưỡng, phát triển nhân cách nói chung và văn hóa ứng xử của học sinh nói riêng. Văn hóa ứng xử của học sinh là tấm gương phản chiếu trình độ phát triển của môi trường văn hóa. Cho nên, phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 phụ thuộc vào trình độ phát triển, đặc điểm của môi trường văn hóa xã hội ở địa bàn huyện. Trong môi trường văn hóa học đường, những tấm gương sáng của các thầy, cô giáo có ý nghĩa quan trọng và trực tiếp đối với sự phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. Mặc dù học mỗi học sinh có những bước trưởng thành về nhân cách, tính độc lập, tự chủ, nhưng vẫn chịu tính quy định trực tiếp từ mô hình nhân cách của các thầy, cô giáo. Đội ngũ giáo viên là những chủ thể đi giáo dục thì trước hết phải được giáo dục với nghĩa là gương mẫu về mọi mặt để học sinh noi theo. Sự nêu gương của các thầy, cô giáo ở đây phải bằng chính sự mẫu mực về phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, phải thực sự là người tiêu biểu, tác phong sư phạm mẫu mực, là một tấm gương sáng về văn hoá ứng xử. Đồng thời, thầy cô giáo trong nhà trường cũng thẳng thắn phê phán và có biện pháp xử lý những học sinh chưa tôn trọng mình và đồng nghiệp. Cách phê phán, xử lý phải thật sự nghiêm túc nhưng không quá gay gắt và nặng nề mà phải thật khéo léo, nhân văn để học sinh nhận ra được cái sai, cái chưa đẹp, cái chưa chuẩn mực trong thái độ, lời nói hành vi của mình đối với thầy cô giáo, từ đó có sự tự điều chỉnh và có hướng khắc phục thì học sinh sẽ tôn trọng giáo viên hơn. 1.2.3. Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông phụ thuộc vào sự nỗ lực phấn đấu, rèn luyện của mỗi học sinh Sự nỗ lực phấn đấu, rèn luyện của học sinh trung học phổ thông là nhân tố bên trong có vai trò quyết định đến phát triển văn hóa ứng xử của chính học sinh. Nó là tiền đề, điều kiện và sức mạnh tinh thần bên trong cho giải quyết mâu thuẫn và phát triển văn hóa ứng xử của mình. Nỗ lực phấn đấu, rèn luyện của học sinh thể hiện vai trò giải quyết các mâu thuẫn cụ thể 10
ở từng mặt, từng giai đoạn phát triển văn hóa ứng xử và tiến tới giải quyết mâu thuẫn cơ bản. Phấn đấu, rèn luyện là nỗ lực chủ quan của học sinh trung học phổ thông quy định chất lượng, hiệu quả quá trình định hình văn hóa. Định hình văn hóa ứng xử là học sinh trung học phổ thông đã khẳng định mình với tính cách là chủ thể có tính độc lập. Tính độc lập của chủ thể học sinh trung học phổ thông chưa thật sự vững chắc mà chỉ là tương đối so với các chủ thể khác. Nỗ lực chủ quan của học sinh trung học phổ thông là nhân tố quyết định cuối cùng cho phát triển văn hóa ứng xử. Vai trò ấy thể hiện ở từng giai đoạn và trên tổng thể quá trình phát triển văn hóa ứng xử. Đối với một con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong đó có học sinh trường THPT Tam Đảo 2 thì vấn đề phát triển văn hóa ứng xử càng có vai trò quan trọng. Nó là điều kiện, tiền đề trong hành trang bước vào thực hiện nghĩa vụ công dân ở các lĩnh vực khác nhau. Trách nhiệm đó biểu hiện ở trình độ phát triển văn hóa ứng xử rất điển hình, sâu sắc. Chương 2 THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ỨNG XỬ CỦA HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TAM ĐẢO 2, TỈNH VĨNH PHÚC HIỆN NAY 2.1. Thực trạng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay 2.1.1. Ưu điểm và nguyên nhân Thứ nhất , từ các thông số khảo sát cho thấy, các chủ thể có nhận thức khá đầy đủ, toàn diện về những nhân tố cơ bản quy định quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh Trung học phổ thông. Đây là cơ sở giúp cho các chủ thể trong gia đình, nhà trường và xã hội khi tác động đến quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay cần quan tâm thỏa đáng, để có chủ trương, hình thức, biện pháp phù hợp tạo động lực cho mỗi học sinh thực hiện quá trình phát triển văn hóa ứng xử của họ đạt hiệu quả cao. 11
Thứ hai, nhà trường, gia đình, địa phương đã đặc biệt quan tâm đến giáo dục phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. Từ các số liệu điều tra, khảo sát cho thấy, thực trạng sự chuyển hóa nhận thức của các chủ thể về các nội dung có liên quan tới phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay trong hoạt động thực tiễn là khá tốt, có tính toàn diện, sâu sắc. Thứ ba, từ số liệu khảo sát, điều tra và trong thực tiễn cho thấy văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay là tương đối tốt. Học sinh đã thực hiện văn hóa ứng xử của mình với người thân, với thầy, cô giáo và bạn bè hết sức mực thước, nghiêm túc, ở tầm văn hóa thanh lịch. 2.1.2. Hạn chế và nguyên nhân Thứ nhất, một bộ phận không nhỏ chủ thể có nhận thức không đúng, sai lệch về những nhân tố cơ bản quy định quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. Thứ hai, việc xác định và triển khai thực hiện chương trình, nội dung giáo dục và tuyên truyền của nhà trường hướng đến phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay, còn đạt hiệu quả chưa cao. Thứ ba, vẫn còn một bộ phận học sinh trường THPT Tam Đảo 2 đã thể hiện văn hóa ứng xử của mình chưa thật sự theo các chuẩn mực chung của xã hội, thể hiện trong quan hệ ứng xử với mọi người thân trong gia đình, với thầy cô giáo, bạn bè, cũng như trong các mối quan hệ xã hội khác. Một số học sinh chưa thực sự mực thước, nghiêm túc khi ứng xử với người thân, với thầy, cô giáo, với bạn bè; một bộ phận học sinh chưa nhận thức đúng giá trị, sự cần thiết về văn hóa ứng xử của bản thân nên cố tạo khoảng cách để nhanh chóng thoát ra khỏi sự quản lý, kiểm soát của gia đình. Thực trạng hạn chế trên có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nổi lên là một số nguyên nhân cơ bản sau: Một là, do sự chống phá của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị trên lĩnh vực tư tưởng, sự ảnh hưởng “xâm lăng” của chủ nghĩa thực dụng, lối sống tư sản phương Tây và tác động tiêu cực từ mặt trái của nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường ở nước ta hiện nay là nguyên nhân khách 12
quan cản trở đến sự phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay. Hai là, công tác tuyên truyền, giáo dục về giá trị, ý nghĩa và sự cần thiết về phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay còn có mặt bất cập. Ba là, vai trò, trách nhiệm của một số chủ thể chưa cao, ch ưa th ực s ự quan tâm đến phát triển phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. S ự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong phát triển văn hóa ứng xử của học sinh còn chưa chặt chẽ, chưa thường xuyên, thiếu những biện pháp cụ thể. 2.2. Những vấn đề đặt ra trong phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay Một là, vấn đề lãnh đạo, quản lý của các tổ chức và đội ngũ giáo viên đối với học sinh Trong công tác lãnh đạo, quản lý, cần nhận thức sâu sắc về vai trò, giá trị, tầm quan trọng của việc phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông đối với quá trình học tập, rèn luyện của họ để từ đó xác định những chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo cho phù hợp. Trong tổ chức, điều hành công tác giáo dục, dạy học cần triển khai nhiều hoạt động đa dạng, phong phú để hướng học sinh không ngừng phát huy khả năng sáng tạo và năng lực tư duy để vận dụng vào hoạt động thực tiễn phát triển văn hóa ứng xử của mình một cách hiệu quả nhất. Đồng thời, phải định hướng về nhận thức và tổ chức hoạt động này nhằm phát huy giá trị của nó trong hình thành chuẩn mực nhân cách của người học sinh trung học phổ thông hiện nay. Các tổ chức công đoàn, đoàn thanh niên phải làm tốt công tác tham mưu đề xuất với cấp uỷ, ban giám hiệu nhà trườ ng về phươ ng thức tổ chức nâng cao chất lượng, hi ệu qu ả th ực hi ện nhi ệm v ụ giáo dục, dạy học và tổ chức các hoạt động thiết thực tại nhà trườ ng, nhất là các hoạt động thúc đẩy phát triển văn hóa ứng xử của học sinh, hướng học sinh tích cực tham gia các hoạt động phong trào bề nổi. Qua đó, giúp học sinh tiếp cận những tri thức, dần hình thành thái độ để có những hành vi phát triển văn hóa ứng xử của mình. Ban giám hiệu chỉ đạo, đoàn thanh niên xây dựng và triển khai kế hoạch hoạt động, giáo viên chủ nhiệm định hướ ng, cán bộ lớp chủ động hướ ng dẫn điều hành các hoạt động của lớp mình dưới sự 13
giám sát của thầy, cô giáo chủ nhiệm nhằm thực hiện kế hoạch chung, tập trung thống nhất trong toàn trường. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ lớp thực sự gương mẫu, nhất là về phương pháp, tác phong quản lý, điều hành lớp trong mọi hoạt động theo yêu cầu chung của nhà trường. Điều đó đòi hỏi mỗi cán bộ lớp phải luôn tự tu dưỡng, rèn luyện bản thân về mọi mặt, tiến bộ trong học tập , tiêu biểu về phẩm chất, năng lực quản lý lớp, mẫu mực trong giải quyết các công việc. Luôn gần gũi, gắn bó, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau, cùng nhau phấn đấu hoàn thành tốt các nhiệm vụ học tập, rèn luyện ý thức tác phong và tự giác ứng xử có văn hóa. Hai là, vấn đề kiểm tra và đánh giá khách quan kết quả, năng lực học tập, rèn luyện theo hướng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh Thực hiện đúng quan điểm của Đảng: “Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận”. Quá trình tiến hành các hoạt động kiểm tra, đánh giá phải được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ dưới sự chỉ đạo của ban giám hiệu nhà trường, giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, bảo đảm chất lượng giáo dục, dạy học. Khi tiến hành kiểm tra, đánh giá cần bám sát vào quy chế đánh giá xếp loại học lực và hạnh kiểm do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định, các văn bản hướng dẫn của Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc, của hội đồng giáo dục nhà trường. Trong đó, tập trung vào kiểm tra việc thực hiện nội quy của lớp, của trường; thông qua hoạt động học tập, rèn luyện đạo đức; ý thức tổ chức, kỷ luật của học sinh qua các tiết học, các buổi sinh hoạt tập thể, hoạt động tham quan ngoại khóa v.v. Việc đánh giá năng lực học tập và hoạt động tập thể của học sinh phải được coi là một khâu quan trọng trong quy trình quản lý giáo dục của người lãnh đạo, phụ trách giáo dục. Ba là, vấn đề nhận dạng xu hướng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh Việc nhận dạng đúng xu hướng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh chính là phải thấy rõ được xu hướng phát triển văn hóa ứng xử của họ diễn ra theo chiều hướng nào, đã phù hợp hay chưa phù hợp với yêu cầu đòi hỏi chuẩn mực văn hóa ứng xử của người học sinh trung học phổ thông được xã hội thừa nhận trong thời kỳ mới. Đây là một vấn đề có ý nghĩa thiết thực cho sự lựa 14
chọn con đường, biện pháp nhằm thúc đẩy có hiệu quả quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay. Chương 3 GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ỨNG XỬ CỦA HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TAM ĐẢO 2, TỈNH VĨNH PHÚC 3.1. Tạo sự thống nhất trong định hướng và tác động của các chủ thể đối với phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay 3.1.1. Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng, vai trò quản lý của chính quyền và các đoàn thể trong phát triển văn hóa ứng xử của học sinh Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng trong quản lý, giữ vững an ninh chính trị và xây dựng môi trường chính trị xã hội ổn đinh Mọi hoạt động của các tổ chức thuộc hệ thống trị nói chung, giáo dục và đào tạo nói riêng đều thông qua sự lãnh đạo của Đảng nhân tố quyết định mọi thắng lợi. Trong giáo dục và đào tạo, đặc biệt phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay càng phải đặt dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng. Để có thể phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông thì tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng trong huyện Tam Đảo là biện pháp tích cực và hữu hiệu nhất. Tăng cường sự lãnh đạo của đảng, trước hết mỗi cấp ủy phải tự chấn chỉnh, tự đổi mới để trở thành tổ chức tiên phong trong sạch, vững mạnh. Mỗi cán bộ, đảng viên, đặc biệt là các chi ủy viên tự điều chỉnh để trở thành những tấm gương sáng về văn hóa ứng xử. Mỗi đảng viên giáo viên trong nhà trường cũng tự chấn chỉnh, tự hoàn thiện nhân cách, mô phạm nhà giáo, tích cực tham gia vào đấu tranh khắc phục những biểu hiện lệch chuẩn văn hóa ứng xử. Trong các nghị quyết lãnh đạo cần chú trọng đến nội dung xây dựng môi trường văn hóa, phát triển văn hóa ứng xử trong toàn dân nói chung và học sinh trung học phổ thông nói riêng. Chi ủy nhà trường luôn quan tâm, cụ thể hóa những quan điểm, chủ trương, nghị quyết của Đảng, Nhà nước, đặc biệt là những chỉ thị, hướng dẫn của 15
Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo về xây dựng môi trường văn hóa học đường, phát triển văn hóa ứng xử trong nhà trường Phát huy vai trò, trách nhiệm của chính quyền và các đoàn thể địa phương trong quản lý, giữ vững an ninh chính trị, xây dựng môi trường chính trị xã hội ổn đinh Trên cơ sở nghị quyết lãnh đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền ban giám hiệu trường trung học phổ thông quán triệt triển khai chương trình hoạt động xây dựng môi trường văn hóa một cách cụ thể vào địa bàn của mình. Các cơ quan chính quyền địa phương phát huy sức mạnh toàn dân, sức mạnh của dư luận xã hội trong quản lý, kiểm soát học sinh trung học phổ thông. Các lực lượng có chức năng, chuyên môn tích cực hoạt động kiểm tra giám sát các hoạt động của các hộ kinh doanh intenert, nhà hàng karaoke; phát hiện và ngăn chặn kịp thời những vi phạm sinh hoạt văn hóa, nghệ thuật, phim ảnh của cơ sở kinh doanh. Thường xuyên trao đổi và thông tin kịp thời những học sinh có dấu hiệu bỏ học đi chơi game hay lêu lổng ở nhà hàng hay picnic xa nhà. Ban giám hiệu quán triệt quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước, chỉ thị, quy định của cấp trên, đồng thời triển khai xây dựng môi trường văn hóa học đường một cách sát hợp. Nhà trường cần cụ thể hóa vào đặc thù của mình và hoàn thiện tiêu chí, chuẩn mực ứng xử văn hóa. Tiêu chí, chuẩn mực này cần cụ thể hóa vào từng đối tượng giáo viên và học sinh một cách sát hợp. Ban giám hiệu cũng mạnh dạn có các hình thức kỷ luật nghiêm khắc với những giáo viên có hành vi tiêu cực trong giảng dạy, quan hệ xã hội. Thực hiện tốt phương châm “nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục”. Trong tổng kết học kỳ hay năm học, phải kịp thời tôn vinh những tấm gương sáng của các thầy, cô giáo thật tiêu biểu về văn hóa ứng xử. Bên cạnh đó, tập thể giáo viên hướng đến xây dựng tập thể sư phạm mẫu mực không chỉ giỏi về trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm mà còn trong sáng về đạo đức, lối sống, văn hóa, văn hóa ứng xử. Tập thể giáo viên cũng thông qua các hoạt động sinh hoạt dân chủ, đấu tranh tự phê bình và phê bình theo tư tưởng Hồ Chí Minh để có thể loại bỏ những biểu hiện lệch chuẩn văn hóa một cách hữu hiệu. 16
3.1.2. Đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức dạy học nhằm phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng chỉ rõ: “Thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức, trách nhiệm xã hội”, nhằm giúp học sinh không ngừng nâng cao năng lực, trình độ về mọi mặt, nhất là trình độ tư duy hiểu biết và văn hóa ứng xử của mình. Thực trạng phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay đặt ra nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục, rèn luyện học sinh phải được nâng cao đồng bộ cả nội dung kiến thức, phương pháp truyền thụ và phải gắn với việc bồi dưỡng tính chủ động, rèn luyện khả năng tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp, ứng xử có văn hóa cho học sinh. Vì vậy, cần chú trọng đến việc bồi dưỡng, nâng cao trình độ kiến thức về mọi mặt. Trong đó, cần tập trung vào giáo dục, rèn luyện phát triển văn hóa ứng xử giúp học sinh sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông sẽ hòa nhập với xã hội nhanh hơn và khoa học hơn, hiệu quả hơn. Do đó, cần nâng cao chất lượng từng đơn vị kiến thức, từng bài giảng và phải được kết cấu theo một lôgic chặt chẽ, phù hợp với nhận thức của học sinh. Chủ động bám sát thực tiễn hoạt động của nhà trường với đời sống thực tiễn của địa phương để gắn chương trình, nội dung giáo dục, rèn luyện phù hợp với học sinh trường THPT Tam Đảo 2 nhằm từng bước nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện đối với học sinh sau khi tốt nghiệp ra trường. Thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp như chào cờ, sinh hoạt tập thể, sinh hoạt lớp, hoạt động thăm quan ngoại khóa để chuyển tải những tri thức cơ bản không chỉ là dạy qua sách vở mà còn qua thực hành, không chỉ hiểu biết mà còn được làm, được tìm hiểu về thực tại và quá khứ của dân tộc. Qua đó tạo nên sự gắn bó, tính chủ động, tích cực trong học tập, hoạt động tập thể, hoạt động xã hội cho học sinh trường THPT Tam Đảo 2 tự giác giúp nhau rèn luyện và giúp nhau trưởng thành. 17
3.2. Xây dựng môi trường văn hóa học đường tích cực, lành mạnh; tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và địa phương trong phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trường THPT Tam Đảo 2, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay 3.2.1. Xây dựng môi trường văn hóa học đường tích cực, lành mạnh Môi trường văn hóa học đường có vai trò quan trọng đối với giáo dục, rèn luyện phát triển nhân cách học sinh nói chung và phát triển văn hóa ứng xử của học sinh nói nói riêng. Môi trường văn hóa lành mạnh là điều kiện để mỗi học sinh học tập, rèn luyện, phát triển nhân cách. Do đó, xây dựng môi trường văn hóa học đường tích cực, lành mạnh là giải pháp có ý nghĩa quan trọng đối với phát triển văn hóa ứng xử của mỗi học sinh. Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban chấp hành Trung ương khóa XI chỉ rõ: “Mỗi địa phương, cộng đồng, cơ quan, đơn vị, tổ chức phải là một môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, lối sống” . Xây dựng môi trường văn hóa học đường nhằm tạo ra những điều kiện đảm bảo cho học sinh tự học tập, rèn luyện phát triển nhân cách và văn hóa ứng xử. Các nội dung, giá trị truyền thống của nhà trường là vấn đề quan trọng nhất tạo nên sắc thái riêng về văn hóa. Sắc thái riêng của môi trường văn hóa ở mỗi trường thường gắn với “thương hiệu” của chất lượng giáo dục và đào tạo, trong đó có văn hóa. Vì thế, trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay cần tăng thêm hàm lượng giá trị, tiêu chí, nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, định hướng học sinh trong cách thức suy nghĩ, tình cảm, thái độ, hành vi là một con đường tốt đẹp trong quá trình xây dựng môi trường văn hóa học đường tích cực, lành mạnh. Xây dựng môi trường văn hóa học đường bắt đầu từ hoàn thiện chuẩn mực giá trị văn hóa ứng xử. Hoàn thiện chuẩn mực giá trị văn hóa ứng xử phải từ nghị quyết của Cấp ủy, cụ thể hóa của ban giám hiệu và ý kiến dân chủ các tổ chức đoàn thể trong nhà trường, của thầy, cô giáo, của địa phương và đại diện hội cha mẹ học sinh. Chuẩn mực văn hóa ứng xử phải cụ thể, chi tiết, dễ hiểu, dễ tiếp nhận. Ứng xử với cảnh quan môi trường thiên nhiên lấy tiêu chí bảo vệ môi trường, giữ vệ sinh công cộng; ứng xử với thầy, cô giáo qua tiêu chí kính trọng đạo làm trò; ứng xử với bạn bè qua tiêu chí đoàn kết, hòa thuận; ứng xử với xã hội qua tiêu chí văn minh lịch sự; ứng xử với cha 18
mẹ qua tiêu chí của đạo hiếu; ứng xử với bà con khu dân cư qua tiêu chí tinh tế, lịch lãm,v.v. Trên cơ sở hoàn thiện chuẩn mực văn hóa ứng xử, tạo dựng sự thống nhất về nhận thức và tiêu chí đánh giá thái độ, hành vi ứng xử của từng học sinh qua hoạt động học tập, rèn luyện trên lớp, hoạt động ngoài giờ lên lớp. Từ đó tạo thống nhất về nhận thức và tiêu chí, chuẩn mực, các chủ thể phải chuyển hóa vào thực tiễn quan hệ ứng xử. Thầy, cô giáo tự điều chỉnh mình để trở thành tấm gương sáng về văn hóa. Cùng với nó là hoàn thiện các thiết chế văn hóa học đường. Ở cương vị của mình với những chức năng, nhiệm vụ khác nhau nhưng đều thể hiện sự tinh tế, lịch sự văn minh, mỗi tổ chức từ cấp ủy, ban giám hiệu, công đoàn, đoàn thanh niên, đội ngũ giáo viên, mỗi tập thể lớp... đều là những chủ thể của môi trường văn hóa. Những tổ chức này vững mạnh toàn diện, đoàn kết thống nhất, phát huy được tinh thần dân chủ, sức sáng tạo đều có giá trị cho phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông. Mỗi tổ chức đều có truyền thống với những danh hiệu được tôn vinh là những giá trị văn hóa có sức mạnh tinh thần cho sự điều chỉnh suy nghĩ, hành vi ứng xử phù hợp chuẩn văn hóa đã xác định. Xây dựng môi trường văn hóa học đường ở các trường trung học phổ thông có sức mạnh ngăn chặn, đầy lùi những phản giá trị từ bên ngoài xâm nhập vào đời sống tinh thần của các chủ thể trong nhà trường. Biện pháp thực hiện mục đích này là mỗi tổ chức, mỗi thầy, cô giáo luôn nhận thức và thực hiện chức trách nhiệm vụ, phát hiện, đấu tranh kiên quyết với những biểu hiện lệch chuẩn văn hóa. Đối với những học sinh có dấu hiện lệch chuẩn, nhà trường và các tổ chức phải kịp thời, kiên quyết, không nhượng bộ, không thỏa hiệp, cùng phối hợp để chấn chỉnh, khắc phục kịp thời. Biện pháp khắc phục không đơn thuần về mặt hành chính, mà còn mang sắc thái văn hóa. Xây dựng môi trường văn hóa học đường ở trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay yêu cầu sự kết hợp giữa truyền thụ tri thức với giáo dục nhân cách, rèn kỹ năng sống, phẩm chất, phong cách, văn hóa ứng xử. Trang bị tri thức là chức năng trội của các thầy, cô giáo nhưng không được tuyệt đối hóa, quá đề cao tri thức mà phải kết hợp hài hòa với giáo dục nhân cách, rèn kỹ năng sống, phẩm chất, phong cách, văn hóa ứng xử của học sinh. Thực hiện mục đích này bằng nhiều biện pháp có tính đồng bộ. Trước hết, mỗi giáo viên tự 19
trau dồi tri thức, thường xuyên nâng cao trình chuyên môn, nghiệp vụ, đồng thời cũng tự điều chỉnh mình để trở thành tấm gương đạo đức, hoàn thiện nhân cách nhà sư phạm, rèn luyện văn hóa ứng xử của mình một cách thiết thực. Trong trang bị tri thức, mỗi giáo viên đã thể hiện tính mô phạm, chuẩn chỉ trong quan hệ ứng xử với học sinh. Trình độ tri thức và tính mô phạm của nhà giáo dục, nhà sư phạm có sức mạnh làm mền hóa tất cả những cá tính ngang bướng và hướng học sinh vào quá trình ứng xử có văn hóa. 3.2.2. Tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và địa phương trong phát triển văn hóa ứng xử Hoạt động phối hợp giữa nhà trường, gia đình và địa phương vừa là nội dung, vừa là biện pháp tích cực phát triển văn hóa ứng xử học sinh trường THPT Tam Đảo 2 hiện nay. Ở đây cần đặt ra nội dung quan trọng là kế hoạch vừa có tính định kỳ, vừa có tính đột xuất khi cần thiết. Qua hoạt động này thì các thông tin về học sinh, về phát triển văn hóa ứng xử của học sinh được các chủ thể trong môi trường văn hóa trao đổi, nắm bắt và thống nhất về nhận thức, thái độ, hành vi tác động có tính đồng bộ. Qua các hoạt động gặp gỡ trao đổi ba chiều giữa nhà trường với gia đình và với chính quyền địa phương cũng góp phần nâng cao nhận thức về văn hóa ứng xử, về phương pháp giáo dục học sinh. Phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ còn bằng biện pháp tổ chức các hoạt động thiết thực, bổ ích để học sinh tích cực, chủ động trong học tập, vui chơi, chăm sóc các di tích lịch sử văn hóa ở địa phương, tham gia các hoạt động xã hội, hoạt động từ thiện chung sức cùng cộng đồng; đồng thời tăng cường giáo dục và thực hành kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử thông qua các các hoạt động này. Trong các hoạt động sinh hoạt văn hóa nghệ thuật, vui chơi giải trí phải có định hướng và tổ chức bảo đảm tính lành mạnh, phù hợp, an toàn cho học sinh và an ninh trường học. Nội dung cơ bản của các hoạt động văn hóa, nghệ thuật cũng hướng đến phê phán, tẩy chay những tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, bạo lực học đường, lối sống hưởng thụ, lai căng văn hóa xưng hô, ứng xử, v.v.. 3.3. Phát huy tính tích cực, chủ động học tập, rèn luyện của học sinh trong phát triển văn hóa ứng xử 3.3.1. Phát huy tính tích cực, tự giác trong tiếp nhận tri thức văn hóa ứng xử. 20
Tiếp nhận tri thức văn hóa ứng xử là giai đoạn đầu tiên của quá trình phát triển văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông nói chung. Giai đoạn này, học sinh phải đối mặt với những khó khăn từ một trình độ thấp của văn hóa ứng xử của học sinh trung học cơ sở đến trình độ cao hơn là văn hóa ứng xử của học sinh trung học phổ thông. Cùng với nó là những tác động từ mặt trái kinh tế thị trường; từ những biến đổi tâm, sinh lý lứa tuổi. Những lực cản ấy quy định, đồng thời cũng cho thấy muốn chiến thắng để có được những bước tiến phát triển văn hóa ứng xử mang sắc thái và trình độ tương ứng thì phải có tính tích cực từ nội lực chủ quan của bản thân học sinh. Phát huy nỗ lực chủ quan của học sinh trong tiếp nhận tri th ức văn hóa ứng xử thì học sinh phải bắt đầu từ tích cực chăm học để có trình độ kiến thức. Chăm học là tiền đề của học giỏi, chăm học đồng nghĩa với tận dụng thời gian chiếm lĩnh tri thức nhân loại ở các môn học khác nhau thuộc chương trình học. Khi thời gian được tận dụng cũng có nghĩa không còn thời gian chơi bời, vui chơi giải trí với những trò vô bổ thuộc thế giới ảo. Quá trình khắc phục khó khăn, vượt qua các lực cản để chăm học không chỉ là vấn đề nâng cao, củng cố tri thức mà đó là biện pháp hữu hiệu nhất cho rèn luyện những đức tính cần có của phát triển văn hóa ứng xử. Văn hóa ứng xử thể hiện tính toàn diện, biểu hiện ở tất cả các mặt hoạt động, trong đó chăm học là biện pháp hữu hiệu nhất. Tiếp nhận tri thức văn hóa ứng xử, người học sinh trung học phổ thông còn phải tự mình nhận thức được tầm quan trọng của khoa học xã hội và nhân văn đối với phát triển nhân cách toàn diện, đối với củng cố những phẩm chất tốt đẹp là phát triển văn hóa ứng xử. Trong xu thế học sinh thường hướng đến tri thức các khoa học tự nhiên thì hiện nay phát triển văn hóa nói chung và văn hóa ứng xử nói riêng phải nhận thấy nội dung, tầm quan trọng của khoa học xã hội và nhân văn. Tự mình điều chỉnh những nhận thức chưa phù hợp và điều tiết thời gian học tập, rèn luyện cho hợp lý, trên cơ sở những định hướng, những đổi mới về nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục và đào tạo, phương pháp dạy học và đặc biệt là cách đánh giá chất lượng học tập, kết quả ra trường thì học sinh tự mình tiếp nhận định hướng ấy một cách khoa học. Qua tiếp nhận tri thức đồng thời cũng tiếp nhận giá trị từ tri thức nhân loại có tính toàn diện thì mới có tri thức cho phát triển văn hóa ứng xử có hiệu quả. 21
3.3.2. Phát huy tính tích cực, tự giác trong chuyển hóa nhận thức thành thái độ, hành vi văn hóa ứng xử. Tính tích cực, tự giác trong định hình văn hóa ứng xử là quá trình học sinh tự chiến thắng những lực cản từ sự lôi kéo bên ngoài và sức ỳ, thói quen xấu bên trong để vượt lên định hình văn hóa ứng xử. Những lối sống lai căng mất thuần phong mỹ tục, lời nói thô tục thiếu văn minh, lịch sự, thiếu sự tinh tế của văn hóa Việt Nam. Những tác động này khá hấp dẫn đối với lứa tuổi học sinh trung học phổ thông. Học sinh phải tự chiến thắng thì mới thực hiện bước định hình mô thức văn hóa ứng xử và phát triển văn hóa ứng xử của mình. Phát huy tính tích cực, tự giác, tinh thần trách nhiệm đối với phát triển văn hóa ứng xử thì người học sinh trung học phổ thông còn chiến thắng những thói quen, sức ỳ từ bên trong của mình. Thói quen, sức ỳ ấy là sức ăn, sức ngủ, ngại học tập, v.v.. Học sinh tự khẳng định thái độ, động cơ, ý chí vươn lên và trách nhiệm đối với gia đình, nhà trường và xã hội một cách đúng đắn. Giai đoạn khẳng định tính chủ thể này cũng không phải tự phát mà qua sự tác động của các chủ thể trong môi trường văn hóa, đồng thời với sự thức tỉnh về nhận thức, tự xác định mục tiêu vươn tới với toàn bộ ý chí quyết tâm, sức mạnh tinh thần, động lực bên trong của học sinh. Định hướng của gia đình, nhà trường, xã hội hiện nay theo “Tiên học lễ, hậu học văn” trở thành phương châm giáo dục và đào tạo cơ bản ở các bậc học phổ thông. Mỗi học sinh trung học phổ thông phải hiểu biết về nội dung, ý nghĩa của phương châm đó và tự chuyển hóa thành thái độ, động cơ, ý chí, trách nhiệm trong lời ăn, tiếng nói, trong hoạt động, quan hệ xã hội với toàn bộ sắc thái riêng, nhưng phù hợp với chuẩn mực văn hóa ứng xử của mỗi nhà trường trung học phổ thông. Tính chủ thể cao và phù hợp với chuẩn văn hóa ứng xử của mỗi môi trường văn hóa học đường không loại trừ nhau, mà thống nhất với nhau. 3.3.3. Thường xuyên tổ chức các hoạt động thực tiễn, giao lưu văn hóa để phát triển văn hóa ứng xử của học sinh. Để phát huy tính tích cực, tự giác, nỗ lực chủ quan của mỗi học sinh trong phát triển văn hóa ứng xử của học sinh hiện nay, cần thường xuyên tổ 22