VIỆN CHĂN NUÔI - Tạp chí Khoa học Công nghệ Chăn nuôi - Số 23-Tháng 4-2010
72
ĐÁNH GIÁ LỢI THẾ SO SÁNH CỦA CHĂN NUÔI LỢN Ở NƯỚC TA
Đinh Xuân Tùng*, Nguyễn Đăng Thanh, Đỗ Văn Đức, Trần Phùng Thanh Th
ủy,
Nguyễn Thị Loan, Đỗ Thu Nguyệt và Hàn Anh Tuấn
Bộ môn Kinh tế, Môi trường và HTCN – Viện Chăn Nuôi
Tác giả liên hệ: Đinh Xuân Tùng – Bộ môn Kinh tế, Môi trường và HTCN
Viện Chăn Nuôi – Từ Liêm – Hà Nội – Việt Nam
Tel: (04)38.387.237 / 0912.145.703; Fax: (04) 38.389.775; Email: xuantung168@yahoo.com
ABSTRACT
Comparative advantage of pig production in Vietnam
Economic analysis and Policy Analysis Matrix were applied to assess the comparative advantage in pig production by
production systems, regions and breeds in Vietnam based on a sample of 825 representative farms selected randomly from
38 communes belong to 18 districts of 8 provinces in the North, Central and Southern regions of the country. Results show
that production cost unit of live weight of fattening pigs ranged from 28.72 thousands Vietnamese Dong per kg for
smallholder pig farms and 26.30 thousands for commercial pig farms. Under the existing production and market
situation in Vietnam, results indicate that pork production is generally competitive (DRC<1). The commercial
farms have higher comparative advantages than that of smallhold farms.
Key words: pig, comperative advantage, policy analysis matrix
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong xu thế toàn cầu hoá, khi các nền kinh tế có sự phụ thuộc lẫn nhau thì chính sách của một quốc
gia có thể có tác động đến các quốc gia khác, đặc biệt không chỉ chính sách thương mại, mà còn các
chính sách liên quan đến sản xuất và tiêu dùng. Trong điều kiện như vậy, đánh giá hiệu quả kinh tế và
lợi thế so sánh của một ngành hàng là một điều rất quan trọng. Đặc biệt trong điều kiện nông thôn của
nước ta, khi các hoạt động tạo thu nhập thay thế còn rất hạn chế, thì việc cân nhắc sản xuất cái gì, và
sản xuất bao nhiêu và sản xuất như thế nào vẫn luôn là một câu hỏi luôn mang tính thời sự cao.
Trong môi trường tự do hoá thương mại ngày càng tăng của Việt Nam, câu hỏi đặt ra là, liệu
chăn nuôi nói chung và chăn nuôi lợn nói riêng sẽ có khả năng cạnh tranh với thị trường thế
giới để vẫn tiếp tục duy trì vai trò quan trọng trong đa dạng hoá nguồn thu nhập trong nông
nghiệp hay không? Liệu chăn nuôi quy mô hộ gia đình có khả năng cạnh tranh với các loại hình
chăn nuôi khác với các sản phẩm nhập nội để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với các sản
phầm chăn nuôi hay không? Giải pháp chính sách cụ thể nào cần phải ban hành nhằm tạo điều
kiện cho quá trình đa dạng hoá nguồn thu nhập thông qua chăn nuôi?. Xuất phát từ quan điểm
đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu lợi thế cạnh tranh của chăn nuôi lợn ở nước ta.
Mục tiêu của nghiên cứu này là: Đánh giá lợi thế so sánh của chăn nuôi lợn trong xu thế hội
nhập và đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả và lợi thế so sánh của chăn nuôi lợn.
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu : Đề tài tập trung nghiên cứu lợi thế so sánh của chăn nuôi lợn thịt ở các
cơ sở chăn nuôi lợn ở 3 miền Bắc-Trung-Nam.
Phạm vi nghiên cứu : Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu tại 38 xã thuộc 16 huyện của
8 tỉnh đại diện cho 3 miền Bắc-Trung-Nam, tại 823 cơ sở chăn nuôi lợn.
Phạm vi về thời gian: Đề tài nghiên cứu thực trạng sản xuất – kinh doanh của các cơ sở chăn
nuôi lợn trong giai đoạn 2007-2009.
Phạm vi về nội dung: Đánh giá lợi thế so sánh của chăn nuôi lợn.
ĐINH XUÂN TÙNG– Đánh giá lợi thế so sánh ...
73
Chọn điểm và cơ sở nghiên cứu
Các cơ sở chăn nuôi lợn được chọn theo phương pháp phân tầng - hệ thống-ngẫu nhiên. Các cơ
sở chăn nuôi này sẽ được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên dựa trên danh sách các hộ chăn nuôi
lợn trong xã lựa chọn. Những số liệu mới về sản xuất lợn sẽ được thu thập thông qua tổ chức điều
tra các cơ sở chăn nuôi lợn bằng phương pháp phỏng vấn trực tiếp cơ sở 2 lần thông qua bảng câu
hỏi thiết kế trước:
Đối tượng điều tra chăn nuôi lợn ở 3 miền trong cả nước gồm: Các cơ sở chăn nuôi lợn đại diện
cho các loại hình chăn nuôi: Chăn nuôi lợn nông hộ quy mô nhỏ và chăn nuôi lợn trang trại.
(i) Chăn nuôi lợn nông hộ quy mô nhỏ: Là hộ chăn nuôi lợn thịt, lợn nái hay cả lợn thịt và
lợn nái, có quy mô chăn nuôi thường xuyên từ <99 con lợn thịt hay từ <20 lợn nái. Các hộ này
được chọn một cách ngẫu nhiên dựa trên danh sách các hộ chăn nuôi lợn trong xã. Danh sách
này được Ban Chăn nuôi-Thú y xã xác lập trước khi cuộc điều tra chính thức bắt đầu. Trưởng
các đoàn điều tra căn cứ vào danh sách các hộ chăn nuôi, lựa chọn các hộ theo phương pháp hệ
thống ngẫu nhiên. Mỗi tỉnh chọn 90 hộ chăn nuôi quy mô nhỏ.
(ii) Chăn nuôi lợn trang trại: Các trang trại được lựa chọn theo tiêu chí trong thông tư liên tịch
số 69/2000/TTLT/BNN-TCTK giữa Bộ Nông nghiệp và PTNT và Tổng cục Thống kê: Chăn nuôi
lợn nái từ 20 con trở lên hoặc chăn nuôi lợn thịt có thường xuyên 100 con trở lên. Căn cứ vào danh
sách các trang trại được công nhận của xã, huyện và các trang trại cũng được lựa chọn một cách
ngẫu nhiên. Mỗi tỉnh lựa chọn ít nhất 10 trang trại nuôi lợn.
Để triển khai công tác điều tra khảo sát, việc chọn mẫu được triển khai theo các bước sau đây:
Bước 1: Tổng số tỉnh lựa chọn là 8 tỉnh. Dựa trên sự phân bổ đàn lợn và ý kiến chuyên gia, các
tỉnh tham gia nghiên cứu dự kiến là: Thái Bình, Bắc Ninh, Phú Thọ, Hà Tĩnh, Bình Định, Bình
Dương, Trà Vinh và Hậu Giang.
Bước 2: Chọn 2 huyện đại diện cho mỗi tỉnh lựa chọn dựa trên số liệu phân bổ đàn lợn giữa các
huyện trong tỉnh kết hợp với ý kiến chuyên gia các sở nông nghiệp và PTNT sau khi chủ nhiệm
đề tài trình bày mục tiêu và nội dung nghiên cứu: 16 huyện đã được lựa chọn.
Bước 3: Chọn xã đại diện cho mỗi huyện lựa chọn theo phương pháp chuyên gia: 38 xã. Các xã
này được chọn dưới sự tư vấn của các cơ quan phòng nông nghiệp/trạm thu y huyện.
Bước 4: Chọn cơ sở chăn nuôi tham gia điều tra: Số mẫu điều tra cơ sở chăn nuôi chăn nuôi lợn là
825 cơ sở, bao gồm 92 trang trại (chiếm 11% tổng số mẫu nghiên cứu).
Các cơ sở chăn nuôi này sẽ được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên dựa trên danh sách các hộ
chăn nuôi lợn trong xã lựa chọn.
Phương pháp thu thập tài liệu và số liệu
Số liệu được thu thập từ các nguồn số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được lấy từ cuộc
điều tra 825 cơ sở chăn nuôi lợn đại diện cho 3 miền Bắc - Trung - Nam.
Thông tin cần thu thập từ các cơ sở chăn nuôi dựa trên bảng câu hỏi thiết kế sẵn. Bảng câu hỏi
bao gồm các biểu mẫu và nội dung phù hợp với mục tiêu cần đạt được. Thông tin thu thập từ mỗi
cơ sở sẽ được ghi chép vào 2 bộ câu hỏi:
Bộ câu hỏi thứ nhất: Thông tin cơ bản của cơ sở điều tra (điều tra lần 1). Gồm các chỉ tiêu
chính sau đây: Thông tin về chủ cơ sở sản xuất, diện tích đất, số lượng lao động, tình hình trồng
trọt (đầu vào-đầu ra), tình hình chăn nuôi, trâu, lợn, gia cầm (đầu vào-đầu ra), nguồn thu nhập.
Bộ câu hỏi thứ hai: Thông tin về chi phí đầu vào, đầu ra và các thông tin liên quan đến hoạt
động chăn nuôi lợn (điều tra lần 2 có hẹn trước). Gồm các chỉ tiêu chính sau đây: Số lượng lợn,
cơ cấu đàn, chu chuyển đàn lợn trong năm, một số chỉ tiêu kỹ thuật trong chăn nuôi lợn, chi phí
VIỆN CHĂN NUÔI - Tạp chí Khoa học Công nghệ Chăn nuôi - Số 23-Tháng 4-2010
74
đầu vào trong năm, thu nhập đầu ra trong năm, tình hình tiêu thụ sản phẩm, tình hình tiếp cận
với các loại hình dịch vụ. Bộ câu hỏi được thử nghiệm để kiểm tra tính hợp lý trong các chỉ tiêu
cần thu thập trước khi triển khai điều tra chính thức.
Phương pháp phân tích số liệu
Áp dụng các phương pháp phân tích kinh tế để xác định và so sánh hiệu quả kinh tế giữa các
quy mô chăn nuôi ở các vùng sinh thái, so sánh hiệu quả sản xuất giữa các hoạt động nông
nghiệp khác và chăn nuôi lợn.
Đồng thời các phương pháp ma trận phân tích chính sách (PAM) theo Monke, E. và Pearson,
S.R (1989), Yao (1997), Hai và cs. (2004) và Nhợ và cs. (2005) cũng được áp dụng. Chúng
tôi đánh giá lợi thế so sánh của việc chăn nuôi lợn và tác động chính sách theo 4 bước. Bước
(1). Xác định và phân bổ các chi phí đầu vào thành các thành phần vật tư hàng hoá và chi phí
tài nguyên trong nước, mức thuế và mức hỗ trợ đối với từng loại chi phí. Bước (2), xác định
giá xã hội đối với từng loại chi phí và sản phẩm đầu ra. Bước (3). Xác định được bảng ngân
sách, và bước (4). Thiết lập bảng PAM.
Phương pháp phân tích ma trận chính sách (PAM) nhằm đánh giá lợi thế so sánh của việc
sản xuất lợn thịt và tác động chính sách theo 4 bước.
Bước (1). Xác định và phân bổ các chi phí đầu vào thành các thành phần vật tư hàng hoá và
chi phí tài nguyên trong nước, mức thuế và mức hỗ trợ đối với từng loại chi phí.
Bước (2), xác định giá xã hội đối với từng loại chi phí và sản phẩm đầu ra.
Bước (3). Xác định được bảng ngân sách;
Bước (4). Thiết lập bảng PAM và tính toán các chỉ tiêu sau đây:
Hệ số bảo hộ danh nghĩa (Nominal Protection Coeficient-NPC); Hệ số bảo hộ hữu hiệu (Effective
Protection Coeficient - EPC); Hệ số chi phí tài nguyên trong nước (Domestic Resource Coeficient-
DRC). Các chỉ tiêu này được tính toán theo các công thức dưới đây:
Ma trận phân tích chính sách (PAM)
Hệ số bảo hộ danh nghĩa
(NPC) Hệ số bảo hộ hiệu quả
(EPC) Hệ số chi phí tài nguyên
trong nước (DRC)
NPC= A/E EPC=(A-B)/E-F) DRC=G/(E-F)
A: Giá trị sản phẩm theo giá
thị trường.
E: Giá trị cơ hội của số sản
phẩm.
B: Giá trị của lượng vật tư hàng
hoá theo giá thị trường.
F: Giá trị của lượng vật tư
hàng hoá theo giá xã hội.
G: Giá trị cơ hội của lượng tài
nguyên trong nước đã sử
dụng.
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
Quy mô đàn lợn
Quy mô chăn nuôi lợn rất khác nhau giữa các phương thức chăn nuôi. Quy mô đàn lợn thịt
trung bình của các hộ chăn nuôi tại thời điểm điều tra là 18,0 con/hộ, tổng đàn lợn thịt nuôi
được trong năm là 54,28 con/hộ/năm, như vậy trung bình mỗi năm các hộ nuôi được xấp xỉ 3
lứa. Một điều đáng lưu ý là không có sự khác nhau giữa các miền về quy mô trung bình đàn lợn
thịt của các hộ gia đình, nhưng lại có sự khác biệt lớn giữa các hộ hay giữa các trang trại trong
cùng một vùng, biểu hiện lớn nhất đó là khoảng cách giữa quy mô đàn lớn nhất (Max) và quy
mô đàn nhỏ nhất (Min) là rất lớn ở cả 3 miền và hai phương thức chăn nuôi.
ĐINH XUÂN TÙNG– Đánh giá lợi thế so sánh ...
75
Bảng 1. Quy mô đàn lợn phân theo vùng và phương thức chăn nuôi (con/cơ sở)
Chăn nuôi Hộ gia đình
(n=733) Chăn nuôi Trang trại
(n=92)
Chỉ tiêu ĐVT
Mean Max Min Mean Max Min
Qui mô nuôi lợn nái Con/hộ 2,36 15 1 44,59 135 8
Qui mô nuôi lợn thịt Con/hộ/lứa 18,00 78 1 198,83 900 29
Miền Bắc
Tổng lợn thịt trong năm Con/hộ/năm
56,63 578 1 664,65 2900
70
Qui mô nuôi lợn nái Con/hộ 2,84 10 1 12,46 30 2
Qui mô nuôi lợn thịt Con/hộ/lứa 18,78 85 2 77,00 320 10
Miền
Trung
Tổng lợn thịt trong năm Con/hộ/năm
52,57 286 2 456,13 3290
40
Qui mô nuôi lợn nái Con/hộ 3,29 12 1 72,24 636 5
Qui mô nuôi lợn thịt Con/hộ/lứa 17,51 338 1 317,76 1650
35
Miền Nam
Tổng lợn thịt trong năm Con/hộ/năm
52,93 403 2 1181,78 6700
20
Qui mô nuôi lợn nái Con/hộ 2,81 15 1 53,26 636 2
Qui mô nuôi lợn thịt Con/hộ/lứa 18,03 338 1 242,76 1650
10
Trung
bình
Tổng lợn thịt trong năm Con/hộ/năm
54,28 578 1 911,44 6700
20
Các cơ sở chăn nuôi theo phương thức trang trại có quy mô đàn lợn thịt cao gấp 16,8 lần so với
quy mô chăn nuôi của hộ. Trung bình các trang trại chăn nuôi lợn ở miền Nam có quy mô đàn lớn
nhất (242 con), tiếp theo là miền Bắc (198 con) và thấp nhất là ở miền Trung (77 con). Một trong
những nguyên nhân dẫn đến quy mô của các trang trại ở vùng miền Trung không đáp ứng được
quy mô chăn nuôi trang trại tại thời điểm điều tra là do, hầu hết các trang trại ở đây đều nuôi theo
hệ thống kết hợp (lợn nái-lợn con-lợn thịt). Quy mô đàn lợn nái nuôi ở trang trại vùng miền trung
thấp nhất là 2 con, nhưng ở trang trại này lại nuôi 300 lợn thịt. Cũng ở vùng này, quy mô đàn lợn
thịt thấp nhất nuôi ở trang trại là 10 con, nhưng ở trang trại này lại nuôi 24 con lợn nái sinh sản.
Tình hình biến động giá lợn hơi và giá cám
Biểu đồ có thể dễ dàng nhận thấy là giá lợn lai siêu nạc luôn cao hơn giá lợn hơi lai khoảng từ 2
đến 3 nghìn đồng/kg lợn hơi. Giá lợn hơi từ tháng 10 năm 2007 đến tháng 1 năm 2008, có xu
hướng tăng dần đối với lợn siêu nạc vào thời điểm cuối năm, còn giá lợn hơi lai tương đối ổn
định trong khoảng thời gian này. Giá lợn hơi có xu hương giảm dần sau tết âm lịch đến khoảng
tháng 5-6 năm 2008, và sau đó tiếp tục tăng, đến đỉnh điểm là vào tháng 1 năm 2009. Và từ sau
tết năm 2009, giá lợn hơi lại có xu hướng giảm dần và trở về mức giá của quý 4 năm 2007.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
10-
07 11-
07 12-
07 1-
08 2-
08 3-
08 4-
08 5-
08 6-
08 7-
08 8-
08 9-
08 10-
08 11-
08 12-
08 1-
09 2-
09 3-
09 4-
09 5-
09 6-
09 7-
09 8-
09
Sieu nac TB Gia ngo Gia camTB Lon F2 TB
Hình 1: Sự biến động giá lợn hơi và giá cám trong giai đoạn 10/2007 đến 8/2009
(Nguồn: Tính toán dựa trên cơ sở dữ liệu của Bộ Môn Kinh tế, Môi trường và HTCN, Viện Chăn Nuôi)
Tuy nhiên giá cám trên thị trường trong cùng giai đoạn trên có xu hướng tăng dần từ tháng 10
năm 2007 đến tháng 7 năm 2008, và sau đó có xu hướng giảm dần đến cuối tháng 12 năm 2008,
trong năm 2009, giá cám hỗn hợp tương đối ổn định. Nhìn chung, giá ngô trong nước có ít biến
động hơn giá cám hỗn hợp. Sở dĩ có sự thay biến đổi giá cám như vậy là do giá ngô hạt trên thị
trường thế giới tăng cao 294 USD/tấn vào tháng 6 năm 2008, cũng trong thời điểm này, giá dầu
đậu tương, bột đậu tương cũng tăng mức kỷ lục, tương ứng là 1.537 USD/tấn, và 512 USD/tấn
(European Commission, 2009)
VIỆN CHĂN NUÔI - Tạp chí Khoa học Công nghệ Chăn nuôi - Số 23-Tháng 4-2010
76
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10-
07 11-
07 12-
07 1-
08 2-
08 3-
08 4-
08 5-
08 6-
08 7-
08 8-
08 9-
08 10-
08 11-
08 12-
08 1-
09 2-
09 3-
09 4-
09 5-
09 6-
09 7-
09 8-
09
Hệ số lợn/ngô
Hình 2: Biến động chỉ số giá lợn hơi/giá cám giai đoạn 10/2007-8/2009
(Nguồn: Tính toán dựa trên cơ sở dữ liệu của Bộ Môn Kinh tế, Môi trường và HTCN, Viện Chăn Nuôi)
Ở một số nước trên thế giới, người chăn nuôi lợn có thể dựa vào hệ số giữa giá lợn và giá ngô
trong quá khứ để dự đoán giá lợn trong tương lai, tuy nhiên ở các nước đang phát triển, trong
đó có nước ta khi giá thức ăn cao, lợi nhuận chăn nuôi không cao nên có xu hướng bán giảm số
lượng đầu con và giá lợn hơi giảm. Nhưng do vẫn có nhu cầu thường xuyên về thực phẩm động
vật của xã hội nên thời gian sau đó thì giá thức ăn có xu thế giảm và giá thịt hơi lại tăng.
Bảng 2. Hiệu quả kinh tế chăn nuôi lợn thịt theo quy mô
Chỉ tiêu ĐVT nhỏ (<10 con)
vừa (10-50) lớn (>50) Trung bình
n 187 401 72 660
TN hỗn hợp(TNHH) Nghìn 1.167,03 11.589,17 331.511,58 43.536,86
Lãi (PR) Nghìn (4.513,78) 3.616,56 293.212,85 32.905,29
GO/IC Lần 1,08 1,14 1,25 1,22
TNHH/IC Lần 0,04 0,12 0,23 0,19
Lãi/IC Lần (0,17)
0,04 0,20 0,15
GO/tổng chi Lần 0,87 1,03 1,19 1,14
TNHH/Tổng chi Lần 0,03 0,11 0,22 0,18
GO/công LĐ Nghìn 330,41 711,56 2.299,17 776,76
TNHH/công LĐ Nghìn 15,36 70,55 446,06 95,88
Như vậy, ở một số thời điểm nhất định có sự tương quan nghịch giữa giá thức ăn tinh và giá lợn
hơi. Hệ số này có xu hướng giảm dần trong giai đoạn từ tháng 11/2007 (5,74) đến tháng 5 năm
2008 (4,64). Đây là thời điểm mà hệ số giá lợn hơi/giá ngô thấp nhất trong 24 tháng. Tuy nhiên
hệ số này lại tiếp tục tăng và có xu hướng tăng mạnh và đạt đỉnh điểm vào tháng 1 năm 2009.
Bảng 3. Hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi lợn thịt theo hệ thống chăn nuôi
Chỉ tiêu ĐVT Chuyên nuôi
Lợn thịt Nuôi kết hợp
(Nái-Thịt) Trung bình
Cơ sở 169
491
660
TN hỗn hợp (TNHH) Nghìn 16.636,95
52.795,68
43.536,86
Lãi (PR) Nghìn 6.960,78
41.835,27
32.905,29
GO/IC Lần 1,12
1,23
1,22
TNHH/IC Lần 0,11
0,21
0,19
Lãi/IC Lần 0,05
0,17
0,15
GO/tổng chi Lần 1,04
1,16
1,14
TNHH/Tổng chi Lần 0,10
0,20
0,18
GO/công LĐ Nghìn 546,01
856,18
776,76
TNHH/công LĐ Nghìn 30,01
118,55
95,88