Báo cáo " Quá trình tranh giành quyền “bảo hộ” Campuchia giữa Pháp và Xiêm (1855-1867)"

Chia sẻ: Bút Màu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quá trình tranh giành quyền “bảo hộ” Campuchia giữa Pháp và Xiêm (1855-1867)Chịu những tác động lớn từ cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, nền kinh tế lớn của thế giới đã phải chứng kiến tình trạng suy sụp lớn nhất trong ít nhất 20 năm qua. Các nhà phân tích dự đoán, có thể mất vài năm để Đức khôi phục đất nước do suy thoái để lại. Sự phụ thuộc quá lớn vào xuất khẩu chính là nguyên nhân chính cho sự suy giảm kinh tế Đức....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " Quá trình tranh giành quyền “bảo hộ” Campuchia giữa Pháp và Xiêm (1855-1867)"

LICH sCr - VAN HOA - XA HQI CHAU AU OUri TRINH TRRNH G I A N H Q U V € N " B A O H d " CRMPUCHIfl GICTR PHIIP VJ!| XI^M (1855-1867) PGS.TS. Dang Van Chirgng Ths. Tran Dinh Hung Ths. Nguyen Thanh Tuan Vuong qudc Campuchia sau mdy Ihl trdn dat Campuchia. Ddn cudi ndm 1845, ky hung mgnh, ddn cudi thi ky XIV, dd roi d£iu ndm 1846, Campuchia dat dugc mot vdo thdi ky khiing hodng, suy ydu nghiem hipp udc "trung hda" vdi trieu dinh Chakri trpng vdi nhidu cupc ehinh bidn dam mdu (Xiem) va trilu Nguyen (Vidt Nam), mang trong cung dinh, npi bg chia re, mdu thuan lgi hda binh cho dat nudc vdi didu kidn la phe phdi sdu sdc, tao dieu kidn thudn lgi cho vua Ang Duong (Campuchia) phdi thdn cdc Ihl lye phong kidn Idng gidng can thiep, phyc cd hai nudc Idng gidng, nghla la xdm luge. Campuchia phdi ehju sy "bdo hd kep" ciia Xidm vd Vipt Nam'. Day khdng chi Id su thd Trong qud trinh dd, vuong qudc Idng hidn quyen lyc cda Xiem d Campuchia ma gidng phia ldy bdc cda Campuchia la cdn la "van de phdp ly" dd sau ndy Xidm Ayuthaya vda mdi ra ddi (1350) da ed nhieu ddu tranh gidnh quyen "bdo hd" Campuchia tham vpng banh trudng ldnh thd. Cde cudc vdi thyc dan Phap. tdn edng xdm lugc cua Ayuthaya ddi vdi Campuchia tu nda sau the ky XIV trd di 1. Qua trinh gianh giat quyen "bao edng 1dm cho dat nudc nay thdm suy yeu, hp" Campuchia giii'a Phdp va Xidm bat thu hep dan vd Idnh thd, vd phdi di ddi kinh nguon td dur djnh ky hifp urdc giira Phap dd xudng phia nam. va Campuchia nam 1855 Trudc su o ep lidn tue td phia Dd xdc Igp vi thd vd cgnh tranh quyen Ayuthaya, tridu dinh Campuchia phdi tim lyc vdi edc nudc phuang Tdy khdc d khu kilm mdt the lyc ddi trpng de bdo tdn nin vyc Ddng Nam A, Phdp dd cd mdl phai bo ddc lap cua minh. Hp gui mdl phai dodn den truyin gido din khu vyc ndy vdo nda sau the Philippines vao dau thd ky XVII dd tim cdch ky XVII. lidn minh vdi Tdy Ban Nha dang cai trj d Giao sT Louis Chevreuil cda Hdi Paris day nhung khdng thdnh cdng, vi vdy din dugc cu din Campuchia nam 1665 dd giup nam 1623 Campuchia da thilt lap quan he Paulo d'Acosta gidm myc Gido phan vdi chinh quyen chda Nguyen d Ddng Trong cua Dgi Viet, lu dd dnh hudng vd quydn lyc cua Ayuthaya vd chua Nguyen giao thoa Bang van Chuong, Quan h? Thai -Vi$t Nam c thi ky XVIII-giaa thi ky XIX, Nxb Dai hgc Su Ph9ni, mN6i, 2010, trang 168.
Qua trinh tivuth gianh qxigen.' /mo ko ... 51 Malacca, da gia yeu - truydn bd dao Thien quydn vd ldnh thd td phia Xiem khdng Chua tgi Campuchia. 6ng ddn Phnom Penh ngimg tang ldn doi vdi Campuchia nhat la vao 21/11/1665 va hogt ddng d ddy eho din trong giai dogn cudi the ky XVIII ddn gifta nam 1670 . Cdc gido sT hpc tilng Khmer vd thd ky XIX. Cdc giao sT Phap luu tdm ddn truydn gido bdng ngdn ngu bdn xd. Trdn nhung suy tinh chinh tri cua vua Ang Duong thyc td, hp cd mdi lien he mat thidt vdi lye (1845-1859) vd cho rdng ddy Id co hdi thieh lugng qudn sy, gidi thuang nhdn va cdc nha hgp dd Idi keo Ang Duong di theo Phap. chinh tri cua Cdng ty Ddng An Phdp Gidm myc Phdp luc bdy gid d Campuchia Id (Compagnie francaise des Indes). Nhu vdy, Miche (Dai didn Tdng tda) dd kheo \6o van cd the ndi, td nda sau the ky XVII, Phap da ddng vua Campuchia hudng ddn sy quan tidn hdnh truydn gido, thdm dd dd chudn bj tdm cua nudc Phdp. Ndm 1853, nha vua bi xam nhap Campuchia ndi ridng vd khu vyc mat lidn he vdi tridu dinh Phdp, gin mdt bdc Ddng Nam A ndi chung. thu den vua Napoleon III vdi tdm Idng tdn kinh, hiiu nghi. Ngodi ra, nhd Vua edn gdi Mac du chua thdnh cdng trong vide bidu hodng de Phdp mdt sd Id vat dd td tinh truyen dgo d Campuchia, nhung "Hdi truyen than thidn, nhung cdc Id vat dd da bi mdt gido nudc ngodi Paris" (Missions tren dudng di''. Khi nhdn dupe bdc thu ndi d'Etrangeres de Paris-MEP, hay cdn gpi Id trdn cua Ang Duong, Napoleon III xem day Compagnie de Jesus) (1664) eiia Phdp vdn la dip may dl thyc hien muu dd bidn vung tidp tuc gin gido sT Bouilleveaux vd Cordier nay thdnh thi trudng cua Phdp. Nhung vi den truydn gido d Campuchia tu dia phan dang ban tdm vdi nhimg van dd khac ndn Beryte (ra ddi nam 1658, ed nhidm vu phai hai nam sau (1855), hodng de nudc truydn gido d Ddng Trong do Pierre de Phdp mdi ed thd phdi mot phai dodn ngoai Lamothe - Lambert de phu trach)^. Hoat giao ddn Campuchia^ dd ban thdo vd mdt ddng truydn dgo cua cde giao sT khdng chi hidp udc "thuang mgi todn didn" (full-scale nhdm ddn nhung ngudi ngheo khd, tdng Idp commercial) vdi vua Ang Duong. Ngudi binh ddn ma cdn dung cac phuang thuc dugc chinh phu Phdp giao nhidm vu dd la ngoai giao dl lidn he vdi nhdng ngudi trong De Montigny, mdt nha ngogi giao cao cdp, tdng ldp qui l6c, phong kidn thdng tri. chuydn vd cdc van de d Vidn Ddng vd da Trong qua trinh do, ngudi Phap hilu ro timg d Xidm, nhung De Montigny lgi khdng hon vd sy khung hoang nghidm trpng chinh rd mdi quan he phdc tgp gida Xidm vd trj bdn-trong vd sdc ep bdn ngoai, vd chu ^ Donald F. Lach, Edwin J. Van Kley, Asia in the Making of Europe. Volume HI: 4 Century of * David P.Chandler, William R.Roff, John R.W. Advance. Book 3: Southeast Asia, University of Smail... In Search of Southeast Asia, University of Chicago Press, 1993, p.ll55. Hawaii Press, Honolulu, 1985, p.l26. ^' Nguyin Khic Ngu, Lien lgc Viet-Phap thi ky XVII, * John Tully, A short history of Cambodia : from XVIII, Nxb Nghiin cihi sir dia, Montreal, Canada, empire to survival, Allen & Unwin, Australia, 2005, 1990, trang 16. p.78-79.
52 NGHIEN CCU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 (133}.20l{ Campuchia, nen dd tiet Id nhipm vy ciia "bdo h^ k6p" cda cd trilu dinh Chakri vk minh vdi trilu dinh Xiem* khi gh6 qua ddy. trilu dinh Hul, qua ddi (1860). Sau khi Ang Duong m^t, vua Xiem Mongkut dd iing hp Ngay sau khi bilt y dl eiia thyc ddn Phdp, tridu dinh Xiem Iiln gdi thu khdng cy vipc dua hodng lu Norodom, v6n id ngudi tfr kich lidt va de dpa vua Ang Duong. Thdi dp nhd dugc gido dye trong trilu dinh Xidm, chdng ddi gay gdt eua trieu dinh Bangkok Idn ngai vdng d Campuchia. Tuy dugc Xidm Iam cho dng vua ndy sg hai, khdng ddm giao dua Idn Idm vua Campuchia, nhung Xidm dich vdi phdi bp ctia Phdp, m$c dit Igi chua 1dm Ie tin phong Norodom a Montigny dd ddn Campuchia'. Cuoi cung, Bangkok (theo truyin th6ng) nen chua dupc Hiep udc dd khdng ky kit dugc. coi Id vua chinh lhde^ do vgy, dja vj cua Norodom lam thdi ehi nhu mpt quan nhilp Tuy Hidp udc chua dugc ky kdl nhimg chinh, cd thi hi (Xidm) phi bd bdt cd luc da bdc Id rd y dd xam chidm Campuchia cua ndo! Dd Id y dd chinh trj sau xa cua Xiem thye ddn Phdp va sy ndng long, vdi vdng tim ddi vdi Campuchia trong quan he vdi Phdp! kidm chd dya cua vua Campuchia ma cd IS chua ludng het nhflng hau qud nghidm trpng Vd phia Phdp, khodng ddu ndm 1861, eua nd. thdng qua gidm myc Miche, Norodom dd tilp xuc vdi Briere de ITsle, vidn chi huy 2. Dien bien cupc dau tranh gianh thuy qudn lyc chiln Phdp d Tay Ninh tai giat quyen bao hp Campuchia giira Xiem kinh do Oudong vd mong mudn nudc Phap va Phap (1863 -1867) quan tam den Campuchia (Norodom Hai ndm sau khi Phdp tdn cdng Vipt souhaite une action de la France en faveur Nam, vua Ang Duong, ngudi Idn ngdi vdi sy de son royaume)' vd hai ben da t$ng cho nhau nhung mdn qud quy gid'" . Cdn vl ' David P.Chandler, William R.Roff, John R.W. phuong dipn ngogi giao, vien Ianh sy Phj^ Smail... In Search of Southeast Asia, University of tai Bangkok bay td y dinh dl nghj Xiem Hawaii Press, Honolulu, 1985, p. 128. ' Khi Montigny din cang Campot, vua Ang Duong cdng phdn chia Ianh thd Campuchia vdi da ph^i mpt ph^i doin quan l^i xu6ng Campot
Qua trinh tranh gianh qxiyln. hdo k&- ... 53 rdng cdch ddt vdn dl eda ngudi Phdp nhu Nam Ky eua Vidt Nam, ky Hidp udc Nhdm vdy la khdng ddng chd''. Tudi (1862) vdi trilu dinh Hul, ngudi Phdp Nam 1861, Si Votha - ngudi em ut cua ty cho minh ed quyen thay Ihl nhd Nguydn Norodom ndi logn, budc vua Norodom trong vai trd "bao hp" doi vdi Campuchia; phdi chgy ve ldnh nan tgi Batlambang, vd Vi Campuchia cung Id xu thudc dia eda Viet xin su ho trg vii trang cda tridu dinh Nam trudc ddy vd trieu cdng hdng ndm cho Bangkok nham gidnh lai ngai vdng. Chinh Vipt Nam. Ddy Id cdch lap Iudn eho vipc phu Xidm da dua Norodom vd Campot trdn "bdo hp", l4n chiem Campuchia cda thyc mdt chide Idu, vd din thdng 3/1862 ddn Phdp luc bdy gid. Thyc chat vi Norodom dd trd vd thd do. Nhan co hdi ndi Campuchia khdng chi la phidn ddu cho xd bd tridu dinh Campuchia ed biin, mdt chile Nam Ky thuOc Phdp ma cdn Id noi gidu cd Ihuydn cua Phdp do dd ddc Chamer ehi huy vd tidm ndng kinh td, nhdt Id ngudn Igi thuy dugc ed den Phnom Penh vdi cd bdo vd hdi sdn ddc bidt phong phu d Bidn H6 vd Id nhdng nhd truyen gido cua Phdp tgi ddy. eon dudng thuy cd thd di ngugc Idn Lao va Chamer da quan tam ddn tinh hinh thdm nhdp sdu vdo vung Vdn Nam (Trung Campuchia ngay td thdng 3/1861, khi dng Qudc) rdng ldn, noi dd qudc Anh ciing dang cd mdt sT quan tdi gdp vd ndi vdi Norodom nhdm tdi. rdng, Phdp quydt dinh sd chidm ddng Nam Cimg vdi cdc thu doan trdn, thdng Ky vTnh vidn vd tha thidt giup Campuchia 6/1863, Phdp da tien them mdt budc trong duy tri ndn ty do cua minh. Trudc tinh hinh dm muu xdm lugc bdng each didu dpng mpt dd, Norodom da gdi thu cho vua Mongkut phdo thuydn va cd sT quan cao cdp Doudart ndu rd nguy co "An Nam vd Campuchia se de Lagree tu Nam Ky sang Campuchia vdi vinh viin bi Phdp dd hd" vd bay td rdng danh nghia xay dyng cdn cu thuy quan cda "chung tdi se sdn sdng trd lai nguai Phdp Phdp d day. Didu ndy cho phep Phdp ndm rdng, ngay tir thai ky cdm quyin cua cha tdi chdc hon tinh hinh Campuchia, trdn an tinh (Ang Duong) Campuchia vdn chi cdng nhgn thdn Norodom va tidn ddn Ioai bd anh Xiim Id tdn chii cua minh."* hudng cua Xidm ra khdi Campuchia dd "bdo hO" dat nudc nay. Ngudi Phdp cd gdng tim mdt "cdi ed cd tinh phdp ly" dl can thiep vdo Campuchia, Ve phia Campuchia, "Norodom muon do la; Sau khi chidm ba tinh miln Ddng difa vdo sue mgnh cua Phdp di chdng lgi su chen ep eua Xiem ddi v&i Campuchia, " Dao Minh Hdng, Chinh sdeh ddi ngogi cua Thai nhung Norodom rdt lo lang cho dia vi Idm Lan (Xiem) cudi thi ki XDC ddu thi ki XX, LuSn dn vua chua chinh thuc cua minh vd dang Tiin sTLjch sii, Thdnh phi H6 Chl Minh, 2001, trang 62. (Din theo Nguyin Thdnh TuSn, Quan hi Xiem - Phap vi vSn de Campuchia vh Lho lie nua sau thi ky XIX din ddu thi ky XX, Lugn van thae si Sic hpc. Hue, 2009). '^ Dao Minh Hdng, sdd, trang 62.
54 NGHIEN CCrU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 (133).20lf mong dgi dugc trieu dinh Xiim cdng Trudc tinh hinh dd, Xidm tim each nhdn"^^ chdng Igi Phdp mpt cdch gay gdt de bdo ve quyln "bdo h$", quyln Igi cua mmh 6 Bill dugc thdi d^ do dy tren cda Campuchia. Xidm gui ngay sd bp cua minh Norodom, ngdy 3/8/1863, vdi tu cdch Id loan quyen mdi ciia Phdp d Nam Ky, dd doc den Oudong de phdn doi vd gay dp luc, nhdt La Grandiere dd dich thdn tdi kinh do ciia Id d6i vdi Norodom, vi Norodom chua dupc Campucliia vdi muc dich bilu duong sdc Xiem phong vuong chinh thuc. Trudc dp lire manh ciia nudc Phdp vd thuyet phyc vua dd, Norodom lai phdi k^ Hipp udc Bi mat Norodom hdy lin tudng va ydn tam dya vdo vdi Xidm vdo thdng 12/1863. Npi dung co Phdp. Trudc dp lyc qudn sy tryc tilp ciia La bdn Clia Hi^p udc nay Id Campuchia chip Grandiere vdi sy Irung gian eiia gidm myc nhdn Ip thudc vdo Xiem vd cdt nhugng cho Miche, ngdy 11/8/1863, Norodom dd bu0c Xidm edc tinh Pursat vd Campongsoai, cdn phdi ky "hidp udc ddy hda hpn" (un accord vua Xidm hda sd Idm le phong vuong chinh prometteur) vdi La Grandiere. Ddy khdng thdc cho Norodom trong mpt ngdy gdn nhat phdi Id hidp udc bdo hp cua Phdp ddi vdi d Bangkok. Campuchia nhung cd y nghia tuang ly nhu Nhu vgy, Xidm da thdnh edng troi^ thd'"*- Ndi dung co bdn cua Hidp udc Id: viec loi keo, gay sdc dp bupc Norodom phai Phdp nhdn bdo hg Campuchia, giao tiip ky ky hidp udc cdng nhdn sy "bdo hp" ciia ket cdc vdn ban ngogi giao cua Campuchia Xidm tuc la chdng lai am muu "bdo hp" v&i nu&c khdc phdi dugc Phdp ddng -y, Campuchia cua Phdp. Td dd, Campuchia da Campuchia thica nhdn quyin ldnh sir tdi trd thdnh noi tranh chip, gidnh giat giua phdp eda Phdp, hdng hod Phdp nhdp vdo Xidm va Phdp cho ddn cudi thi ky XIX dau Campuchia dugc mien thui vd Phdp dugc tu thd ky XX. do truyin gido*^. Tuy Hidp udc Campuchia - Xidm dupc Vdi npi dung cda Hidp ude ndy, chu ky bi mgt, nhung tin tdc ndy ciing dd truydn quydn qudc gia Campuchia bj Id thupc vdo ddn Phdp 1dm cho chinh quyln ciia vua Phap vd Phdp tin rdng hp trd thdnh kd "bdo Napoleon III phdn dng dd ddi. Thang hd" Campuchia. 3/1864, ldnh su Phap Gabriel Aubaret da duge phdi tdi Xiem. Aubaret ydu elu Xiem " Pham Viet Tmng, Nguyin XuSn K^, Do Van phdi nit hit quan dpi ra khdi Campuchia va Nhung, Lich su Campuchia (tie nguon gdc din nay), NXB Dgi hpc va Trung hpc chuyin nghi?p. Ha N0i, td bd quyen "bdo hg" cda hp d ddy. 1982, trang, 170. '* Philippe Hdduy, Histoire de I'lndochine la perle de Ddp lgi, vdo thdng 3/1864, Xiem thiSc I'Empire (1624-1954), Editions Albin Michel, Paris, giyc Norodom din Bangkok dl nh|ta ll p.181. '* Vu Duong Ninh, Nguyen Van Hing (1998), Lich phong vuong. Khi phdi doan nhd vua vvra su thi gicri cgn dgi, NXB Giao dye, Ha N^i, ddn Campot, trdn bd vjnh Xiem dl din kinh trang,431. dd Bangkok, thi tgi kinh do Oudong
Qud trifih trunk gidnh gjigen 'l%do- lio ... 55 (Campuchia), thyc dan Phap cho dai bdc bd Phdp vi luc bay gid nudc nay dang phai khai hda vdi nhidu tidng nd Idn vd cdm cd ddi phd vdi cdc mdi de dpa khae den tu eac Phdp d nhieu noi'^. Didu nay dd budc phdi nudc phuong Tdy vd dang cdn sy dn djnh, dodn Norodom phdi quay trd lgi kinh dd, tdc hda binh cho cdng cupc canh tdn dat nude Id Phdp da lam that bgi y dh cua Xidm trong dang didn ra d Xidm vdo nda sau thd ky viec trdi budc Norodom vdi Bangkok. Vd XIX. Hon nda, trong cudc tranh gidnh ndy, khi trd lai, nhd Vua xin Idi ngudi Phap, ra Phdp d vdo the mgnh, cdn Xidm d vdo thd ldnh ha cd Phap xudng nhung Iai phai ky ydu. vao Hidp udc Phdp - Campuchia vdo ngdy 3. Mpt vai nhan xet 17/4/1864 ma Napoleon III da phe duyet ky trudc do (11/8/1863). Ddi vdi Phdp, day la Qud trinh gidnh giat quydn "bdo hd" ddu mdc quan trpng trong qud trinh xam Campuchia glu'a hai thd lyc Phdp vd Xiem chiem Campuchia. dien ra quyet lidt, gay gdt, phdc tgp vdo nda sau thd ky XIX nhung khdng nd ra chidn Dd cung cd vi thd mdi vda dgt dugc d tranh, vi Xiem timg budc lam thda man Campuchia, Phdp tim cdch thuong lugng tham vpng xdm lugc Campuchia cua thyc vdi Xidm vd viec cimg phong vuong cho dan Phap bdng each thye hien chinh sdeh Norodom. Cudi cimg, Xiem thdng nhat vdi "ddi ddt" Campuchia cho thyc ddn Phdp dd Phdp thyc hidn le dang quang cho Norodom "ldy hda binh" cho Xidm. Va hgu qua tdt tgi Oudong vdo ngay 3/6/1864. Day la ldn nhidn cua qua trinh dd Id bien Campuchia ddu tien Xidm thua nhdn Phdp cfing cd thanh thudc dja cua Phdp. quydn "bdo hd" Campuchia. Cudc ddu tranh ndy cdn tiep didn cho mai cho den cudi the Phuong thuc xam luge cua thyc ddn ky XIX ddu thi ky XX, nhung ddn ndm Phdp ludn thay ddi. Ddi vdi Viet Nam, 1867, khi hai nudc ky Hidp udc Phap - chung su dyng sue mgnh quan sy Id chu yeu Xidm vd vdn dd Campuchia tai Paris, thd thi ddi vdi Campuchia chung chi dua vao uy quydn "bdo hd" cua Phdp can bdn da duge thi sue manh qudn su de xdm chidm bdng Xidm thda nhdn. (Didu 1: Nu&c Xiem thica con dudng dau tranh "ngogi giao phdo nhdn quyin bdo hd ciia Phdp & Campuchia). ham", budc Campuchia vd Xiem phdi ky kdt cac hiep udc bdt binh dang ma uu the thudc Hidp udc 1867 danh ddu mdc Xiem vl thyc dan Phdp. chinh thuc thira nhgn quyin "bdo hg" cua Hidp udc nam 1867 la budc ngoat cd y Phdp & Campuchia; bu Igi, Xiem cung duge nghia "bdn ll" cua Phdp trong qua trinh xam Phap nhugng cho hai tinh Batlambang vd chidm Campuchia. Xidm nhudng quyln Angkor cua Campuchia. Xidm phdi nhugng "bao hd" Campuchia cho Phdp Id mdt hanh ddng hdl sdc thdc thdi dQ bao tdn nen ddc '^ David P.Chandler, William R.Roff, John R.W. lap cua minh. Smail..., sdd, p.l27.