Ạ Ọ
Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I Ạ Ọ Ộ Ọ ƯỜ NG Đ I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN TR
Ị Ạ Ị Ạ Ị Ị TR NH TH H NH TR NH TH H NH
Ế Ổ Ế Ổ Ế Ủ Ế Ủ ƯỜ ƯỜ ƯỜ ƯỜ BI N Đ I SINH K C A NG BI N Đ I SINH K C A NG I M NG VÙNG I M NG VÙNG
Ồ Ủ Ồ Ủ Ệ Ệ Ở Ơ Ở Ơ Ị Ị LÒNG H TH Y ĐI N HÒA BÌNH LÒNG H TH Y ĐI N HÒA BÌNH N I TÁI Đ NH N I TÁI Đ NH
CƯCƯ
ộ ọ ộ ọ Chuyên ngành: Dân t c h c Chuyên ngành: Dân t c h c
ố ốMã s : 62 22 70 01 Mã s : 62 22 70 01
Ậ Ậ Ắ Ắ Ế Ế Ị Ị Ử Ử TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ L CH S TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ L CH S
ộ Hà N i 2016
ượ ạ Công trình đ c hoàn thành t ọ i: Khoa Nhân h c
ườ ạ ọ ố Tr ộ ng ĐH KHXH&NV Đ i h c Qu c gia Hà N i
ọ ẫ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c:
Ễ PGS.TS NGUY N VĂN CHÍNH
Ầ PGS.TS TR N VĂN BÌNH
ớ Gi
ớ Gi ệ i thi u 1: ệ i thi u 2:
ẽ ượ ậ ệ ướ ả ộ ồ ấ Lu n án s đ c b o v tr c H i đ ng c p C s ơ ở
ọ ạ ế ấ ậ ườ ch m lu n án ti n sĩ h p t i tr ng ĐH KHXH&NV,
ọ ố ạ Đ i ộ h c Qu c gia Hà N i ồ vào h i gi ờ
ngày….tháng….năm 20...
ể ể ậ ạ Có th tìm hi u lu n án t i:
ư ệ ố ệ Th vi n Qu c gia Vi t Nam
ạ ọ ư ệ ố Trung tâm Thông tin Th vi n, Đ i h c Qu c gia Hà
N i ộ
M Đ UỞ Ầ
ọ ề 1. Lý do ch n đ tài
ị ư ắ ặ ộ ị ệ ư ắ
Tái đ nh c b t bu c, đ c bi ở ự ể ặ ề ấ
ỉ ở ế ệ ả gây ra b i các d án phát tri n đã và đang đ t ra nhi u v n đ ầ c n gi
i quy t không ch ệ ả ả Vi ộ ố ộ t là tái đ nh c b t bu c ề ế ớ i, t Nam mà trên toàn th gi ị ườ ủ
ề ế i dân sau tái đ nh ọ ơ
trong đó có vi c đ m b o cu c s ng c a ng ấ ỉ ư c . Đây không ch là v n đ kinh t ấ ứ ề ủ ồ
chúng ta còn là v n đ thích ng văn hóa c a m t c ng đ ng c ơ ở ớ ể ế ả ề m i có nhi u khác bi
ủ ứ dân khi ph i chuy n đ n n i ở ể ự ế ổ , mà quan tr ng h n, qua đó, ư ộ ộ ệ ớ ơ t v i n i ườ i
ư ắ ệ ả ộ ố ớ ộ ị cũ. Tìm hi u s bi n đ i và thích ng văn hóa c a con ng ộ khi tái đ nh c b t bu c, bu c ph i đ i di n v i m t môi
ể ộ ớ ọ ự ườ nhiên và xã h i m i là lý do khoa h c đ chúng tôi tr
ọ ng t ề ch n đ tài này.
ở ủ ề ề ấ ọ ề Đây là v n đ trăn tr c a nhi u nhà khoa h c, nhi u
ị ộ ườ ư ắ ố ớ ng
ề ể ạ i làm chính sách. Đ i v i lo i hình tái đ nh c b t bu c do ự ứ ậ
ề ế ủ ườ ư ỉ ị i dân sau tái đ nh c đã ch ra đ
ờ ố ủ ế ệ ạ
các d án phát tri n, nhi u công trình nghiên c u t p trung vào ượ ấ c v n đ sinh k c a ng ế hi n tr ng đ i s ng khó khăn, nguyên nhân ch y u khi n ụ ạ ượ ế ủ ườ ư ọ i dân không khôi ph c l
i đ ừ ả ng ượ ờ c l i gi đ
i cho bài toán trên t ố ắ c sinh k c a h . Ch a có ộ ố ọ ế , m t s h c ả ế ớ ả ộ góc đ kinh t ữ i đã c g ng tìm nh ng căn nguyên và gi i pháp
gi ừ trên th gi ộ t
ứ ề ằ ộ ỉ góc đ văn hóa. Theodore E.Downing và Carment Garcia – ủ ữ Downing (2009) ch ra r ng nh ng nghiên c u v tác đ ng c a
ị ộ ắ ệ ế ớ ế i hi n nay ít chú ý đ n các khía
ế ạ ộ
tái đ nh b t bu c trên th gi ạ c nh phi kinh t ữ ặ ấ ệ ạ ể ể ề ả
ộ ố ứ ằ ị
ồ ạ ế ấ ữ ộ ộ , khía c nh văn hóa tâm lý, xã h i, trong khi ấ t h i này có th ngăn ch n r t nhi u v n gi m thi u nh ng thi ư ắ ề đ khác. M t s nghiên c u khác cũng cho r ng, tái đ nh c b t ộ bu c đã làm phân tán k t c u xã h i đang t n t i mà nh ng h
1
ồ ự ượ ữ ể c nh ng ngu n l c đ ể
ự gia đình nghèo d a vào đó đ có đ ố s ng sót (Melissa QuetulioNavarra, 2012; Tulsi C.Bisht, 2014).
ệ ướ ể ề ấ Vi t Nam là n
ượ ể ề ơ c đang phát tri n, n i mà r t nhi u các ồ c tri n khai, đi u này đ ng
ể ự d án phát tri n đã và đang đ ả ớ ố ượ ườ ị ộ
ng ng ề ự ư ắ i ph i tái đ nh c b t bu c ngày càng ượ ự ệ ệ t là vi c xây d ng các ặ ng, đ c bi
nghĩa v i s l ớ l n. Các d án v năng l ủ ồ ả ệ ở ơ ầ công trình th y đi n
ể ư ủ ế ộ ố ượ ồ chuy n m t s l
ườ ể ố ặ ớ ử ư ắ ị
ệ ả ệ ả ấ ả
ố ượ ườ ể ả ố ị cho đ i t
ỹ ấ ả ấ ở ươ ề ộ ị các đ a ph
n i đ u ngu n các con sông, đã ph i di ộ ớ ng l n dân c , ch y u là đ ng bào các t c ạ ờ i thi u s đã có l ch s c trú lâu đ i, g n ch t v i ho t ng ờ ố ủ ế ộ đ ng s n xu t nông nghi p là ch y u. Vi c đ m b o đ i s ng ư ắ ộ i dân t c thi u s ph i tái đ nh c b t ạ ng h n ặ ả ổ ng là ng ệ bu c trong đi u ki n qu đ t s n xu t ệ ề ể ẹ h p, kh năng chuy n đ i ngh nghi p khó khăn đang đ t ra
ứ ả ớ ỉ ớ ề
ộ ố ế ể ạ ị thách th c không ch v i chính quy n, mà c v i các nhà nghiên ủ ứ c u và ho ch đ nh chính sách. Làm th nào đ cu c s ng c a
ườ ặ ơ ư ằ ơ ở ị ỉ ở ng i dân tái đ nh c ‘b ng ho c h n n i cũ’ không ch
ề ộ ỏ ở ữ ự ế con ư là m t câu h i đã nhi u năm nay, ch a
ch mà tr thành th c t ượ ả ộ ấ c gi đ i đáp m t cách th u đáo.
ấ ừ ơ ở ự ư ễ ọ Xu t phát t c s khoa h c và th c ti n nh trên,
ổ ọ ế ề ườ ườ ế ủ
ị ậ ệ ở ơ ồ ủ chúng tôi ch n đ tài “Bi n đ i sinh k c a ng ư lòng h th y đi n Hòa Bình
ị ọ ư ủ ệ
ủ ể ầ ả ộ ờ ra cách đây g n 40 năm m t kho ng th i gian đ dài đ có th
ứ ế ổ làm công tác nghiên c u mang tính t ng k t tìm ra đ
ư ế ườ ườ ứ ủ ễ i M ng di n ra nh th nào
thích ng văn hóa c a ng ở ớ ượ ậ ọ ỉ ữ c nh ng
i M ng vùng ế n i tái đ nh c ” làm lu n án ti n ễ sĩ nhân h c. Tái đ nh c công trình th y đi n Hòa Bình đã di n ể ượ ự c s ở ơ n i tác đ ngộ ứ ạ ộ ể ế m i và qua đó lu n án hi v ng ch ra đ ỗ ợ ủ c a các ho t đ ng h tr phát tri n đ n quá trình thích ng văn
ủ ọ ở ơ ị hóa c a h n i tái đ nh c ư.
2
ụ 2. M c đích nghiên c u ứ ứ ự ế ế ủ ổ ườ (1) Nghiên c u s bi n đ i sinh k c a ng ườ i M ng
ự ủ ệ ị ư trong quá trình tái đ nh c xây d ng th y đi n Hòa
ư ậ ị Bình, t p trung vào hai mô hình tái đ nh c là “di vén”
ậ ớ và “l p làng m i”;
ủ ứ ể ộ (2) Tìm hi u quá trình thích ng văn hóa c a các c ng
ở ư ị ư ồ đ ng c dân hai mô hình tái đ nh c khác nhau, qua đó
ộ ố ớ ủ ố ệ ụ ồ khám phá vai trò c a v n xã h i đ i v i vi c ph c h i
ư ế ị sinh k sau tái đ nh c ;
ữ ụ ứ ế ằ (3) Nghiên c u cũng nh m tìm ki m nh ng ng ý cho
ố ớ ự ễ ể công tác th c ti n có th có ý nghĩa đ i v i các vùng tái
ư ở ề ự ể ạ ệ ị đ nh c nhi u d án phát tri n t i Vi t Nam.
ố ượ ứ ạ 3. Đ i t
ng và ph m vi nghiên c u ố ượ ề ộ ứ ườ ng nghiên c u: 1/ Có nhi u t c ng Đ i t ả i ph i tái
ủ ư ệ ự ượ ị đ nh c khi th y đi n Hòa Bình đ
ư ứ ỉ ậ ộ Kinh…), nh ng nghiên c u này ch t p trung vào t c ng
ườ ộ ườ ố ượ ư ớ ả M ng, là t c ng
ậ i có s l ứ ộ c xây d ng (Thái, Tày, ườ i ấ ị ng dân ph i tái đ nh c l n nh t. ườ ườ ư ả ị 2/T p trung nghiên c u t c ng
ư ụ ể ị ữ hai mô hình tái đ nh c c th ; 3/Nh ng i M ng ph i tái đ nh c trong ế c aủ ổ thay đ i sinh k
ườ ị ườ ư ế ng
i M ng sau tái đ nh c đ n nay. ề ặ ứ ạ ờ ừ
Ph m vi nghiên c u: v m t th i gian: t ư ế ụ ể ở ươ ừ ề ị ắ ầ khi b t đ u ừ xã Hi n L là t
năm 1982 ị ng t ư ề ị
ề ộ ươ ệ ắ tái đ nh c đ n nay, c th ế đ n nay; v không gian: 2 mô hình tái đ nh c trên đ a bàn xã ậ ỉ ng, huy n Đà B c, t nh Hòa Bình; v n i dung: t p ề Hi n L
ế ủ ứ ổ ườ ở ơ ườ i M ng n i tái
ể trung nghiên c u bi n đ i sinh k c a ng ư ị đ nh c .
ự ễ ủ ề ọ 4 . Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a đ tài
3
ề ặ ọ V m t khoa h c
ư ừ ứ ề ề ị Đã có nhi u nghiên c u v di dân tái đ nh c t
ề nhi u ậ ộ ư ộ ọ ố ọ ị ọ góc đ nh xã h i h c, chính tr h c, dân s h c, pháp lu t, môi
ộ ề ứ ườ tr
ủ ổ ứ ố ế ủ ch c phi chính ph qu c t cũng nh
ướ ụ tính ng d ng c a các t ướ ộ ủ ọ trong n ư c. Nh ng d
ườ ữ ệ ặ t là nh ng nhóm dân s d b
i làm trung tâm, đ c bi ề ươ ế ấ ỉ ng, thì v n đ sinh k không ch mang tính kinh t
con ng ổ t n th ầ ề ế ứ ấ ng và xung đ t tài nguyên…và có nhi u nghiên c u mang ư ứ ọ ấ i góc đ c a nhân h c, khoa h c l y ố ễ ị ế ơ đ n ủ ộ ổ thu n, mà nó là v n đ bi n đ i và thích ng văn hóa c a t c
ườ ễ ổ ắ ộ ở ị ươ ng i tái đ nh b t bu c và tr nên d t n th
ng. ề ậ ầ ậ ứ
ộ ế ữ ữ ư ế ề Góp ph n vào nh n th c và lý lu n v sinh k , v ế ố
ộ ự ượ ế ề ữ đ xây d ng đ nh ng y u t ế ố ể y u t
ế ứ ế ề ữ tác đ ng đ n sinh k b n v ng cũng nh nh ng ề c m t sinh k b n v ng. Trong nhi u ề ề ế ả ậ ộ
ế ườ ư ấ nghiên c u đã ti n hành v sinh k và cu c th o lu n v vai trò ồ ự ủ c a các ngu n l c sinh k , d
ơ ở ạ ầ ượ ư ẫ ố c u tiên đ
ấ ể ả ữ ư ề ệ nguyên thiên nhiên, c s h t ng, v n) v n đ ầ ư đ u t
ạ ượ ữ i, đ t đ
sinh k hi n t ệ ủ ứ ằ ộ ỉ ồ ự ậ ng nh ngu n l c v t ch t (tài ể ệ , coi nh đó là nh ng đi u ki n duy nh t đ c i thi n ữ ế ề ế ệ ạ c sinh k b n v ng. Tuy nhiên, nh ng ủ ế ố phát hi n c a nghiên c u này ch ra r ng, v n xã h i (ch y u
ọ ầ ệ ữ
ọ ụ ế ồ đóng vai trò quan tr ng trong vi c ph c h i sinh k cho ng
ế ố ọ ị ư dân sau tái đ nh c và cũng là y u t quan tr ng đ đ t đ
ả ượ ế ề ữ ố ộ sinh k b n v ng. V n xã h i ph i đ
quan h gia đình, dòng h , làng xóm, thân h u, th n linh) cũng ườ ệ i ể ạ ượ c ớ c xem xét cùng v i ế ả ế ị ẽ ậ ậ ấ ồ ố
ư ế ử ụ ườ ấ ố ngu n v n v t ch t, vì nó s quy t đ nh kh năng ti p c n và ể ậ i ta s d ng v n v t ch t nh th nào đ
ế ề ữ ứ cách th c mà ng ạ ượ đ t đ c sinh k b n v ng.
ề ặ ự ễ V m t th c ti n
4
ơ ở ế ủ ổ
ự ế Trên c s phân tích s bi n đ i sinh k c a ng ở ư ậ ọ ị 2 mô hình tái đ nh c khác nhau, lu n án hi v ng s ườ i ẽ
ượ ộ ố ữ ề ườ M ng ư đ a ra đ ụ c m t s ng ý h u ích, ề ậ đóng góp v lu t, v chính
ị ướ ư ủ ơ ở sách tái đ nh c c a Nhà n
ữ ỗ ợ ủ ủ ể ộ
ạ ộ nh ng tác đ ng c a các ho t đ ng h tr phát tri n c a n ủ ộ ố ẽ ư ứ ậ ổ và các t
c. Và cũng trên c s xem xét ướ c ụ ch c phi chính ph , lu n án s đ a ra m t s ng ý ệ ạ ộ ự ễ ặ ự
cho các ho t đ ng th c ti n, đ c bi ổ ướ ủ c và các t
chính sách c a nhà n ộ ư ắ ị ệ ậ ế ạ ổ
ạ t trên khía c nh th c hành ủ ố ớ ứ ch c phi chính ph đ i v i ứ ch c ự ả ọ ể ệ ự ạ ộ tái đ nh c b t bu c. Đó là trong vi c l p k ho ch, t ỗ ợ
ủ ế ộ ườ ở ị i
th c hi n các ho t đ ng h tr phát tri n ph i tôn tr ng s đa ỗ ợ ạ đ a bàn ti n hành h tr , d ng văn hóa c a các t c ng ể ị ứ ả ệ ả ọ ợ
ở ứ ấ ủ ườ ự ộ
ph i tôn tr ng tri th c b n đ a và có bi n pháp phù h p đ huy ư ộ đ ng s tham gia ạ ộ m c đ cao nh t c a ng ụ ỗ ợ ớ ạ ượ i dân. Có nh ủ ữ ế c m c đích c a mình
th nh ng ho t đ ng h tr m i đ t đ ớ ạ ượ ế ề ữ ườ i dân m i đ t đ và ng c sinh k b n v ng.
ƯƠ Ổ CH ƯƠ Ứ NG 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U, Ớ Ơ Ở I C S LÝ THUY T, PH Ệ Ế Ị NG PHÁP VÀ GI Ứ THI U Đ A BÀN NGHIÊN C U
ổ ứ
ị ộ ạ ệ ư
ở ư ắ ộ ị ươ ể
ị đ nh c b t bu c b gây ra b i các ch ả ứ ng trình phát tri n, đ ở ọ ơ ề quan tâm nghiên c u nhi u do nó x y ra m i n i trên th gi
ườ ị ả ưở ứ ấ ớ ố và s ng
i b nh h ư ắ ượ ữ ộ ị ở ộ c m r ng t
ườ ị ạ ượ ệ ầ ầ ổ i t n n và d n d n đ
1.1 T ng quan tình hình nghiên c u ủ Tái đ nh c các công trình th y đi n là m t lo i hình tái ượ c ế ớ i ề ạ ng l n nh t. Các nghiên c u v lo i ứ ừ nh ng nghiên c u ở c b sung hoàn thi n b i ượ hình tái đ nh c b t bu c đ ề v ng ữ ế ớ ứ ở ắ ơ
nh ng nghiên c u ế kh p n i trên th gi ộ ậ i và đ ế c khái quát ế
ư ắ ượ ự ầ ộ hóa thành lý thuy t riêng, đ c l p. Lý thuy t liên quan đ n tái ở ị c xây d ng năm 1982 b i đ nh c b t bu c đ u tiên đ
5
ỉ ổ ử ề ầ
ỉ ồ ể ế ượ này đ
ộ ể ậ
ẳ ư ủ ị Scudder và Colson. Qua nhi u l n ch nh s a, b sung, mô hình ổ ạ c hoàn ch nh, g m 4 giai đo n: tìm ki m – chuy n đ i – ậ (1982). Mô hình này t p trung vào nh ng ữ phát tri n – h i nh p ả ứ ữ ườ i tái đ nh c và nh ng hành vi ph n ng
ừ ạ ọ
ể ả ơ ủ ư
ự ệ ấ ấ ị căng th ng c a ng ụ ể ủ c th c a h trong t ng giai đo n. Năm 1997, Cernea xây ự d ng mô hình IRR (Impoverishment risks and reconstruction ở model) (Cernea;1997) đã đ a 8 nguy c r i ro có th x y ra b i ệ nguy n, đó là: không có đ t, th t nghi p, ư tái đ nh c không t
ủ ứ ạ ưỡ ư ị ề ế hóa, th c ăn h n ch hay không đ dinh d ng,
ấ ậ ử vô gia c , b l ệ ỷ ệ ắ m c b nh và t t
ị ị ộ ồ ụ ừ ữ
ế ượ ự ự ệ ế ượ t đ ề vong cao, m t quy n truy c p vào các tài ơ ắ ự c th c hi n d a trên s
ề c tái thi ơ ữ ế ạ
ế
l ả s n và d ch v chung, c ng đ ng b chia c t. T nh ng nguy c ị ủ b r i ro này, chi n l ả đ o chi u nh ng nguy c trên. Bên c nh hai lý thuy t trên, mô ủ hình lý thuy t RDR’ (routine – dissonant – routine’) c a iả
Theodore E.Downing và Carment Garcia – Downing (2009) gi ị ủ ộ ổ ề ế ồ ị
ượ ấ ộ thích quá trình bi n đ i v tâm lý c a c ng đ ng khi b tái đ nh ư ắ c b t bu c cũng r t đáng đ c chú ý.
ế ề ệ ậ ế ớ V cách ti p c n: hi n nay trên th gi
ế ậ ừ ế ậ ổ ế i đang ph bi n 3 cách ả ế ậ ự ộ ti p c n chính là: ti p c n t
góc đ qu n lý, ti p c n d a trên ậ Ủ ế ế ề ậ quy n và ti p c n dung hòa hai cách ti p c n trên do y ban
ế ớ ề ậ ư th gi
ứ ề ị t Nam, các công trình nghiên c u v tái đ nh c
i v đ p đ a ra. Ở ệ Vi ặ ộ ệ ủ ư ị
ế ụ ể ề ướ ở ộ ị đ
ư ệ ớ ắ b t bu c, đ c bi t là tái đ nh c các công trình th y đi n l n đang ngày càng tăng lên. Tuy nhiên, các công trình này ch aư ư ắ ượ ng b i m t lý thuy t c th v tái đ nh c b t ậ ị c đ nh h ế ủ ế ự ế ả ậ ộ ộ bu c và ti p c n ch y u d a trên ti p c n qu n lý. N i dung
ủ ề ủ ế ứ
ư ắ ườ ủ ủ ệ ế ộ các công trình nghiên c u này ch y u xoay quanh ch đ tác ị ộ đ ng c a th y đi n, tái đ nh c b t bu c đ n môi tr ng, xã
6
ồ ủ ư ị ả ưở ủ ng. Ch nhân
ứ ộ ỉ
ứ ữ ứ ệ tâm nghiên c u... Nh ng nghiên c u li
ề ủ ứ ậ ắ ộ ộ h i, văn hóa c a các c ng đ ng dân c b nh h ủ c a các nghiên c u này không ch là các B , Ngành, các Trung ổ t kê trên đã thay đ i ủ ữ ệ nh n th c sâu s c v th y đi n trong nh ng năm 70 – 80 c a
ồ ả ệ ủ ế ỷ ượ th k XX. Th y đi n không ph i là ‘ngu n năng l
ẻ ự ự ố ớ ể ộ ọ
ệ ừ ườ ự ủ ề ỗ
ạ ng s ch’ ộ và r mà th c s là m t ‘hi m h a’ đ i v i sinh thái và cu c ố s ng c a ng ỗ ợ ủ i dân. Th y đi n t ộ ch là ‘ni m t ư ơ ủ
hào’ đã ủ ự ồ thành ‘n i s hãi’ c a c ng đ ng dân c n i xây d ng th y đi n. ệ
ế ế ề ữ ề ở
ổ ế ướ ứ ế ậ ộ Sinh k và sinh k b n b n v ng đã và đang tr thành ả ng ti p c n ph bi n trong các nghiên c u gi m m t xu h
ể ở ế ớ ở ệ nghèo và phát tri n nông thôn trên th gi i và t Nam.
ử ộ ị ọ ở Vi ệ ể ủ trong l ch s phát tri n c a ngành Dân t c h c Vi
ư ạ ộ ạ ộ ế ế
ho t đ ng m u sinh, ho t đ ng kinh t ữ ể ườ ố ự t Nam, thì ủ hay k sinh nhai c a ồ ự ự i thi u s d a trên nh ng ngu n l c t
ộ các t c ng ồ ự ồ ự ườ ộ
ngu n l c xã h i và ngu n l c con ng ượ ứ ề nhiên, ố ở i thì đã tr thành đ i ư ủ ị ng nghiên chính. Trong các nghiên c u v tái đ nh c th y t
ế ủ ệ ề ấ ườ ượ ặ đi n, v n đ sinh k c a ng c đ t ra. Tuy mô
ư ủ i dân luôn đ ầ ủ hình IRR c a Cernea đã đ a ra 8 r i ro b n cùng hóa, trong đó
ộ ắ ơ ề ườ ư ư ng nh , các nghiên
ỉ ế ậ ấ ồ
ứ ế ự ư ố
ộ ủ ư ộ ố ồ ị có nguy c v chia c t xã h i, nh ng d ố ứ c u ch chú ý đ n các ngu n v n mang tính v t ch t, trong đó ồ có v n tài chính, mà ch a có s quan tâm nghiên c u đ n ngu n ộ ố v n xã h i. V n xã h i c a c ng đ ng tái đ nh c có vai trò
ụ ạ ộ ệ ồ ọ quan tr ng trong vi c khôi ph c l i c ng đ ng sau tái đinh,
ế ị ử ụ ế ậ ả ố ồ
ể ạ ượ ế ề ườ ữ ủ ẫ quy t đ nh kh năng ti p c n và s d ng các ngu n v n sinh ế k khác c a ng c sinh k b n v ng, v n còn i dân đ đ t đ
ộ ố ả là m t kho ng tr ng.
7
ơ ở ế ươ ứ 1.2. C s lý thuy t và ph ng pháp nghiên c u
ậ ươ ử ụ ế ậ ủ Lu n án s d ng ph
ủ ữ ườ
ơ ở ể ế ạ ộ
ng pháp ti p c n c a khung sinh ế ề ồ ạ ằ i có 5 lo i ngu n k b n v ng c a DFID, cho r ng, con ng ố ế ố v n, trên c s đó đ ti n hành các ho t đ ng sinh k là: v n ậ ự ườ ấ ố ố ố t i, v n v t ch t, v n tài chính và v n xã
ế ấ ậ ạ ộ ồ ố ộ
ượ ứ ư ọ
ố nhiên, v n con ng ố ộ h i. Lu n án nh n m nh đ n v n xã h i, m t ngu n v n quan ộ c quan tâm đúng m c trong các c ng ạ ử ụ ư ậ
ể ả ế ư tr ng nh ng ch a đ ị ồ đ ng tái đ nh c . Bên c nh đó, lu n án s d ng mô hình lý ậ ụ ồ i thích quá trình ph c h i nhanh hay ch m
ị thuy t RDR’ đ gi ư ồ ộ ủ c a các c ng đ ng tái đ nh c .
ộ ố ệ
M t s khái ni m chính: ư ắ ộ ị ắ ộ
Tái đ nh c b t bu c: Di dân TĐC b t bu c/di dân TĐC ự ệ
không t ừ ị ể ể ự ủ ờ t
ượ ư ể nguy n (force resettlement/involuntary resettlement), ố đ nh nghĩa c a WB, có th hi u là: S di d i ngoài ý mu n ặ ở ổ ế ị ả x y ra khi quy t đ nh di chuy n đ
ứ ọ
ườ ị ữ ư ch c bên ngoài, và khi h hoàn toàn không th ỗ ợ ị đ nh c là quá trình h tr nh ng ng
ử ế ậ ế ấ ả c đ a ra và áp đ t b i t ể ở ạ l i…. và Tái ế ạ ờ i b di d i tái thi i t l ụ ị
ệ ế ề ộ nhà c a, tài s n, sinh k , đ t đai, ti p c n tài nguyên và d ch v ủ ọ. ế ậ ạ t l p l và thi
i các đi u ki n kinh t ế ộ xã h i và văn hóa c a h ả ồ ế ả Sinh k : M t sinh k bao g m các kh năng, tài s n
ồ ả ậ ộ
ế ể ế ạ ộ ế ề ầ ộ ho t đ ng c n thi
ụ ừ ự ể ứ ấ (bao g m c tài nguyên v t ch t và tài nguyên xã h i), và các ữ ố t đ ki m s ng. M t sinh k là b n v ng ữ ẳ s căng th ng và nh ng khi nó có th ng phó và khôi ph c t
ặ ố ườ ả ủ ự cú s c và duy trì ho c tăng c ng năng l c và tài s n c a mình
ệ ạ ươ trong hi n t i và t ng lai, trong khi không gây xói mòn tài
ơ ả nguyên thiên nhiên c b n (Chambers & Conway, 1991, tr.7)
ể ượ Mô hình đi m dân c m i ư ớ : đã đ ạ c quy ho ch, có s ự
ấ ị ơ ở ậ ố ầ ư đ u t ề ơ ở ạ ầ nh t đ nh v c s h t ng, b trí n i t p trung,
8
ầ ể ơ ở ấ ươ ả ố ằ ẳ và s n xu t t ng đ i b ng ph ng, tên
chuy n 1 l n, n i làng là tên m i.ớ
ể ặ ể ề ầ Mô hình chuy n vén
ượ ứ ướ
c đ u t ố c, không có quy ho ch, ít đ ị ậ ở : chuy n 1 ho c nhi u l n lên trên ầ ư ơ ở ạ ầ ạ c s h t ng ữ không t p trung, đ a hình d c, phân tán, gi
m c n ầ ban đ u, dân ượ đ
c tên làng. ươ ứ ộ Ph ứ ậ ng pháp nghiên c u: Lu n án là m t nghiên c u
ọ ị ượ ử liên ngành nhân h c, l ch s và sinh thái nhân văn, đ c phát
ị ị ồ ể ượ ơ ở
ươ tri n trên c s các ngu n thông tin đ nh tính và đ nh l ụ ậ v n d ng ph
ự ị ề ậ ấ ỹ
ự ệ ấ ộ ỏ
ố ượ ượ ữ ng đ
ng. Dù ứ ư ng pháp liên ngành nh ng quá trình nghiên c u ộ ạ trên th c đ a, chúng tôi nh n m nh vào k thu t đi n dã dân t c ọ h c (quan sát tham gia), th c hi n các cu c ph ng v n sâu ệ ứ c nghiên c u, trong đó có các câu chuy n ủ ọ nh ng đ i t ộ ờ ệ ặ ố cu c đ i (life history) c a h , và đ c bi t là khai thác t
ồ ự ị ượ ậ i đa các ồ ệ ơ ấ ngu n tài li u s c p thu th p đ
ữ ủ ế ề ổ ố
cu n s ghi chép c a cá nhân và gia đình v nh ng bi n c ầ ờ ọ ươ ớ ộ c trên th c đ a bao g m các ố ộ ố ổ ng đ u v i thay đ i trong cu c s ng
ư ệ ấ trong cu c đ i h khi đ ị ở ơ ư n i tái đ nh c . Ngoài ra, các tài li u nguyên c p nh báo cáo
ố ươ ủ ề ơ ị
và th ng kê c a các c quan và chính quy n đ a ph ượ ng cũng ể ể ể ậ ậ c thu th p và phân tích đ phát tri n các lu n đi m khoa
đ h c.ọ
ớ ứ ệ ị
ị ứ i thi u Đ a bàn nghiên c u ủ ươ ề 1.3 Gi Đ a bàn nghiên c u c a chúng tôi là xã Hi n L
ắ ệ ệ ệ ắ ỉ
ng, ị ả huy n Đà B c, t nh Hòa Bình. Huy n Đà B c là huy n b nh ưở ư ủ ệ ấ ớ ị h
ị ả ươ ưở ữ ớ ộ ề Hi n L
ng là m t trong nh ng xã b nh h ắ Ở ư ủ ệ ị ng l n nh t trong quá trình tái đ nh c th y đi n Hòa Bình. ấ ng l n nh t ấ t trong quá trình tái đ nh c c a huy n Đà B c. ễ đây, di n ra t
9
ư ủ ứ ủ ệ ị ả c các hình th c tái đ nh c c a th y đi n Hòa Bình mà chúng
ộ ạ ứ ậ ớ tôi g p l i thành hai hình th c chính là: di vén và l p làng m i.
ƯƠ Ặ Ể Ị Ư Ở Ủ CH NG 2: Đ C ĐI M TÁI Đ NH C
Ị HÒA BÌNH VÀ QUÁ TRÌNH TÁI Đ NH C Ệ TH Y ĐI N Ư Ở Ề HI N
L NGƯƠ
ư ủ ệ ị 2. 1 Tái đ nh c th y đi n Hòa Bình
ể ệ ễ ộ
ủ Công cu c chuy n dân th y đi n Hòa Bình di n ra ờ ể ặ có đ c đi m chính sau trong th i gian 15 năm (1976 – 1991), và
đây:
ệ ể ả ế ồ i phóng lòng h sông Đà ti n hành khá
Vi c chuy n dân gi ệ ộ ủ ở ỉ
ấ ủ ề ả mu n. Sau khi th y đi n kh i công, Ban Công tác sông Đà t nh, ệ các c p y Đ ng, chính quy n, Ban công tác sông Đà các huy n
ớ ề ể ế ậ ộ
ử ả ả m i tuyên truy n v n đ ng nhân dân và ti n hành ki m kê, ấ ồ ả kh o sát nhà c a, hoa màu, m m và các công trình s n xu t.
ị ặ ế ướ ể ổ ườ i dân b đ t vào th ‘n c đu i’, ‘không th không
Ng chuy n’. ể
ơ ở ớ ự ể ạ Quy ho ch chuy n dân và xây d ng n i m i ch a l
ầ ữ ế ượ ề ư ườ ng ư ố ộ tính h t đ
ả ự ế ớ ề ề ớ ơ
l n h n nhi u so v i đi u tra, nên ả ế ể ừ ả ổ
ệ ề ể ạ ạ ấ c nhu c u và nh ng v n đ liên quan nh s h ể ph i di chuy n trên th c t ừ v a ph i làm công tác chuy n dân, v a ph i ti n hành b sung, ơ ị quy ho ch. Vi c quy ho ch đ a bàn chuy n dân nhi u n i
ệ ề ả ấ ả ả ạ ả không đ m b o đi u ki n sinh ho t và s n xu t và c không
ợ ề ặ ụ ậ
phù h p v m t phong t c, t p quán. ị ể ươ ướ ư Ph
ng châm di chuy n tái đ nh c là nhà n ầ ủ ươ ươ ị c và đ a ể ng ban đ u là chuy n ừ ng cùng làm. T đó có ch tr ph
ể ấ ị ư ọ ờ
ể ừ ề ợ nhanh chuy n g n trong th i gian nh t đ nh. Nh ng do phát sinh ể quá nhi u khó khăn nên chuy n sang di chuy n t ng đ t theo
10
ế ừ ộ ủ ứ ướ ế ẫ ậ ả
ể ề ầ ti n đ c a công trình và t ng m c n ế ể ờ ơ chuy n nhi u l n, có n i chuy n đ n 3 – 4 l n
ở ấ ể ề ế ả
ấ ủ ờ ố ả c ng p d n đ n ph i di ổ ầ . T ng th i gian ệ ổ chuy n dân lên đ n 15 năm, gây c n tr r t nhi u cho vi c n ị đ nh đ i s ng và s n xu t c a nhân dân.
ườ ấ ạ ả ề ề ề i tr thành nhi u
ấ i dân r t th p, l ồ ạ ộ ố Ti n đ n bù cho ng ườ ủ ụ i dân ph c h i l i cu c s ng sau tái
ầ l n, không đ giúp ng ư ị đ nh c . ữ ạ ộ ỗ ợ ư ị Nh ng ho t đ ng h tr sau tái đ nh c : Do công tác tái
ị ơ ủ ư ệ ả ấ ị đ nh c trong th y đi n Hòa Bình b đ n gi n hóa, các c p
ỉ ề ể ả ể ộ ộ chính quy n ch coi đó là m t cu c chuy n dân đ gi
ụ ể ồ ỏ
i phóng ồ ứ lòng h nên m c đích chính là chuy n dân ra kh i lòng h ch ụ ồ ạ ộ ố ườ ư ệ ế ch a quan tâm đ n vi c ph c h i l
i cu c s ng cho ng ủ ườ i dân ị ị ộ ố ư ế
i dân sau tái đ nh ế ướ sau tái đ nh c . Th nên cu c s ng c a ng ư ấ ấ ả ỷ ệ c r t v t v , t c đã
l ổ nghèo đói cao. Chính vì th Nhà n ị ề ư ể ế
ồ ủ ộ xã h i vùng ạ ườ ể ệ ị ộ i cu c
ban hành Đ án n đ nh dân c , phát tri n kinh t ổ i dân n đ nh l ị ư ề ộ ự ể ậ
ự ạ lòng h th y đi n Hòa Bình đ giúp ng ố s ng. Đây có th coi là m t d án h u tái đ nh c . Đ án này ự c ượ chia làm ba giai đo n : d án 747 (1995 – 2001); d án đ
ề 472 (2002 – 2006) và Đ án 1588 (2009 – 2015)
ậ ự ư ầ ượ ị Đây là d án h u tái đ nh c đ u tiên ở ướ n
c ta đ ồ ầ ư ự ướ ế c đ u t n
tr c ti p cho nhân dân vùng lòng h sông Đà ố ế ị ệ ọ c Nhà . Dự ậ án 747 là tên g i theo Quy t đ nh s 747/TTg phê duy t “Lu n
ứ ế ỹ ậ ổ ư ế ể ị
k thu t n đ nh dân c , phát tri n kinh t ộ ể xã ự ủ ế ủ ch ng kinh t ộ h i vùng chuy n dân sông Đà”. N i dung ch y u c a d án
ầ ư ướ ậ ế ồ này là: t p trung đ u t tr
ề ổ ọ ể ể c h t cho các xã ven h , các vùng ứ ch c
ượ ậ ờ ố ự ấ
tr ng đi m chuy n dân có quá nhi u khó khăn trong t ả s n xu t và đ i s ng. Quy mô d án đ ộ ề ặ ệ ụ ể ủ ừ xem xét đi n ki n c th c a t ng h dân, đ c bi c l p theo làng, xã, có ố ệ t là các đ i
11
ượ ủ ụ ể ự ầ ư ệ t ng chính sách; Hoàn thành th t c đ th c hi n đ u t
ế ườ ụ ả ự d ng các tuy n d
xây ớ ố ng tr c giao thông n i các làng, b n, xã v i ế ệ ướ ế ư các trung tâm kinh t trong vùng; Đ a đi n l
ạ ẽ i đ n các khu ả ợ dân có quy mô h p lý. Các vùng còn l
ỏ ự ệ ồ ệ ừ ấ c ác ngu n th y đi n nh , c c nh i s xem xét kh năng ỏ ủ
ả ơ ở ệ ố ườ khai thác cung c p đi n t ổ ứ ợ ớ v i gi i pháp t ch c h p lý; Trên c s h th ng đ
ệ ướ ươ ọ thông, đi n, n ạ c, tr m y t ế ườ , tr
ấ ẽ ụ ể ng h c và ch ầ ư xu t s hình thành các t
ơ ở ể ậ ế ộ ng giao ả ng trình s n ư ố đi m dân c làm đ u m i giao l u ế kinh t , văn hóa, xã h i; và t p trung phát tri n các c s ch
ủ ậ ả ậ biên nông, lâm, th y, s n, nâng cao thu nh p cho nh p cho nhân
ổ ả ứ ự ự ệ
dân trong vùng. Công tác t ỉ ạ ượ ch c, qu n lý, th c hi n d án ủ ủ ệ ừ t t đ
ự c quán tri ệ ự ủ ả ả , Ban qu n lý d án
Ch đ o c a Chính ph thông qua mô hình ầ ư ỉ th c hi n: UBND t nh là ch qu n đ u t ủ ỉ ủ ầ ư ủ ự ồ ộ
vùng h sông Đà c a t nh là ch đ u t ự ở ể ậ ệ ề
các n i dung c a d án; ố ộ các huy n, xã có ban đi u hành d án đ v n đ ng, đôn đ c, ệ ở ừ ươ ự ể ị giám sát và tri n khai th c hi n ng.
ị ươ t ng đ a ph ư ở ề ng
ư ở Hi n L ươ ễ
2. 2 Quá trình tái đ nh c ề ị Hi n L Quá trình tái đ nh c ề ộ ề ấ ộ ờ
ổ ậ ự ấ ộ
ế ủ ườ ệ ọ ố ng là quá trình di n ra ư ề trong m t th i gian r t dài và có nhi u xáo tr n v dân c , v ả ờ ố đ i s ng xã h i. N i b t trong quá trình y, là s suy gi m ả i dân. Và h qu
ồ nghiêm tr ng các ngu n v n sinh k c a ng ủ ề ặ ị ố ườ ả i dân b s c v m t tâm lý và kh ng ho ng trong các là ng
ạ ộ ho t đ ng kinh t ế .
ươ ỗ ợ ể ị ng trình h tr phát tri n sau tái đ nh
2.3 Các ch cư
ề ị ươ ậ ượ ng là xã nh n đ
ư Sau tái đ nh c , xã Hi n L ỗ ợ ể ủ ướ ư ủ ự d án h tr phát tri n c a nhà n ề c nhi u ổ ứ ch c
c cũng nh c a các t ề ằ ụ ủ ế ầ ự phi chính ph . H u h t các d án đ u nh m m c tiêu xóa đói
12
ự ự ệ ề ề ả gi m nghèo và th c hi n trên nhi u xã khác. V các d án h ỗ
ể ủ ợ ướ ươ tr phát tri n c a nhà n ể ể c, có th k ra các ch ng trình 135,
ươ ỗ ợ ể ủ ướ
134, 611… Các ch ể ể ế ng trình h tr phát tri n c a n ệ ợ ươ ể có th k đ n là: Ch c ngoài, ắ ng trình hõ tr phát tri n huy n Đà B c
ổ ứ ợ ươ ợ ch c Action Aid tài tr , ch ng trình do JICA tài tr …
do t ể
ộ ấ ươ ạ ị ử ủ
ế Ti u k t Ch ươ ả ề ờ ề ả ờ ề Hi n L
ng 2 cho th y m t giai đo n l ch s khá dài c a xã ậ ng – ‘dài’ v c th i gian v t lý, ‘dài’ c v th i gian ộ ữ ườ ế ố ng ngày’ liên
ề ỗ ở ề ễ ộ ế ạ ộ , v ho t đ ng kinh t
ộ tâm lý. Nh ng bi n đ ng trong cu c s ng ‘th ế ụ t c di n ra: bi n đ ng v ch ộ ệ ọ ế ộ , văn hóa, ề
ủ ế ệ ể ồ ở ọ xã h i; bi n đ ng trong quan h h hàng, láng gi ng v.v… ỗ ở , ộ Kh i ngu n c a m i bi n đ ng này là vi c di chuy n ch
ườ ấ ồ ủ ệ ệ ộ nh
ườ ầ ưở ữ ng đ t cho lòng h th y đi n sông Đà – m t công vi c mà ừ ng ch ng
ắ trong con m t nh ng ng ườ ả ơ ề i c m quy n lúc đó t ể ư ấ ơ
ớ ượ ệ ạ ‘đ n gi n’ nh ng ng ứ ộ ố ọ ẫ m i thích ng đ
ừ ỗ c, và hi n t ư ữ ướ ộ
ướ ữ ạ i quan h đã đ c thi
ườ ườ ủ ố
bênh’. T ch là nh ng c dân làm ru ng n ố s ng ‘bình yên’ trong nh ng m ng l ậ l p và c ng c qua hàng ngàn năm, ng ư ấ ả ươ ườ ả i dân di chuy n ph i m t h n 30 năm ấ ủ i cu c s ng c a h v n ‘b p ệ c chuyên nghi p, ế ượ ệ t ề i M ng xã Hi n ồ ể i dân chuy n dân lòng h ng cũng nh t L
ớ ộ ự ế ả ố ả ơ ữ t c nh ng ng ệ
ướ ọ ư ừ khác đã ph i đ i di n v i m t th c t ớ ả
c đó h ch a t ng nghĩ t ể ữ ở ờ ế ừ t t
45’ mà tr ắ g n bó thân thi ư bao đ i, chuy n lên ể ừ ở ừ ừ
ủ ọ ố ầ ừ ổ ị ‘khó khăn h n c năm ấ ờ ỏ ả i: ph i d i b m nh đ t ừ ơ nh ng n i ‘l ng ộ ch ng núi’, ‘l ng ch ng đèo’ cheo leo, hi m tr . T đây, cu c ố s ng c a h đã b thay đ i hoàn toàn. Và t
ữ ứ ế ế ố ư ạ ế ọ
ộ ố ườ ướ ờ ư nh ng cú s c ti p theo c liên ti p đ a l ộ đ ng trong cu c s ng đ i th
ệ ầ cú s c đ u tiên này, ạ i, khi n m i ho t ủ ọ ầ c đây c a h g n nh ‘tê ồ ườ ng tr ể li t’. Trong 10 năm đ u sau chuy n dân lòng h , ng i dân
13
ươ ắ ạ ế ả ị
ề Hi n L ạ ừ ể ả ng b cái đói ám nh, và đ n nay khi nh c l ữ ọ đo n đó, h không còn t
gì khác đ mô t ạ ạ ộ , ngoài nh ng t ế ủ ổ i giai ừ ủ
ồ ọ ự ự ủ ế
ồ ‘kh ’, ‘đói’. Trong giai đo n này, ho t đ ng sinh k c a ch ủ c a h là khai thác t ố ự ừ ộ ố
nhiên và tr ng màu d a trên ch y u là ạ nhiên và v n xã h i. T năm 1995, giai đo n ướ ngu n v n t ứ ầ ư ắ ầ ệ ẩ ằ ạ c đ y m nh đ u t
ệ thích ng b t đ u, b ng vi c nhà n ự ồ ự d án cho dân lòng h . Tuy nhiên s ‘tê li
ụ ộ ườ ệ ạ ấ bám l y ng
các ẫ t’ trong suy nghĩ v n ế i dân, t o thành thói th đ ng trong vi c ti p ướ ầ ư ủ ủ ậ ổ ọ ự nh n m i d án đ u t c a nhà n
ướ ủ c, c a các t ạ c. Trong giai đo n này, c s h
ữ ứ ố ượ ệ ầ ứ ch c phi ơ ở ạ ủ ể i thi u c a c c i thi n d n, đáp ng nh ng yêu t
chính ph trong và ngoài n ả ầ t ng đ ườ ề ướ ữ ệ ạ ạ ọ c sinh ho t, đi l
i dân v n ổ ệ ố i, h c hành, ch a b nh, giao ế ồ
ư ượ ề ữ ệ ế ả ng ư l u, trao đ i. Tuy nhiên, vi c khai thác các ngu n v n sinh k ế c hi u qu , nên sinh k còn thi u b n v ng. ch a đ
Ố Ộ ƯƠ Ổ Ự CH
NG 3: V N XÃ H I VÀ S THAY Đ I SINH K Ị Ư Ể
Ớ
Ế TRONG HAI MÔ HÌNH TÁI Đ NH C ĐI N HÌNH: ‘DI Ậ VÉN” VÀ “L P LÀNG M I” ở
ấ 3. 1 Mô hình “di vén” ạ 3.1.1 Quá trình tái c u trúc l
ề ể ng
Năm 1982, xã Hi n L ố ở xóm Ké i xóm Ké ươ b t đ u ộ
ấ ả ọ ả ắ ầ ph i chuy n dân ẫ ồ ơ cu i xã và có đ cao h n, nên xóm Ké v n t n ế ặ ờ ố . Đ n năm ỉ ạ i HTX đ ch đ o s n xu t và m i m t đ i s ng ồ lòng h . Do ể ạ t
ể ả ớ 1991, c xóm m i hoàn thành quá trình chuy n dân này.
ộ ở
ố 3.1.2 V n xã h i ươ xóm Ké ứ ư ượ ể ng th c chuy n dân nh đã đ c trình bày ở
ớ V i ph ả ể ệ ồ trên là c xóm cùng chuy n vén lên trên đ i, nên quan h làng
ư ướ ọ ở ượ ẫ xóm, dòng h ầ c duy trì g n nh tr
ể ể ệ ầ c khi xóm Ké v n đ ằ ề chuy n dân. Tuy nhiên, trong đi u ki n ‘3 l n chuy n nhà b ng
14
ế ủ ầ ộ ộ ầ ồ ự ế c a h u h t các h gia
m t l n cháy nhà’, ngu n l c kinh t ệ ề ộ ớ ị ề đình đ u b suy ki
ệ ọ ề ể nên quan h láng gi ng, h hàng có nhi u cái đi m khác tr
ự ắ ế ặ ẽ ơ ủ ườ ồ ữ
Đó là là s g n k t ch t ch h n c a nh ng ‘ng ướ ạ ả ộ ị ế ớ ắ ng ’, cùng ph i ch y n
ệ ọ ẽ ơ t, c ng thêm v i cái đói kéo dài nhi u năm, ướ ề c. ả i đ ng c nh ặ c, cùng b đói g n k t v i nhau ch t ệ
ch và thân tình h n. Quan h h hàng đan cài trong quan h ả ườ ữ ủ ề i dân xóm Ké
ế ổ ồ
láng gi ng càng làm cho tình c m c a nh ng ng khăng khít h n.ơ ự 3.1.3 S thay đ i các ngu n sinh k khác ướ ấ ả ấ ấ Đ t s n xu ồ ất: đ t tr ng lúa n
ừ ở ư ị c không còn; đ t làm ơ ở ạ ầ B a Chùng. R ng b tàn phá. C s h t ng
ệ ỉ màu ch có 30ha ầ ượ ả ầ d n d n đ c c i thi n.
ạ ộ ế 3.1.4 Các ho t đ ng sinh k sau “di vén”
ị ư ạ ộ ế ủ ườ
Sau tái đ nh c , các ho t đ ng sinh k c a ng ạ ộ ề ơ ả ề ẫ ấ
ủ ạ ư ậ ậ ồ ổ i dân thay đ i ế ệ ả nhi u. V c b n, ho t đ ng s n xu t nông nghi p v n chi m ề vai trò ch đ o. Nh ng t p đoàn cây tr ng, v t nuôi có nhi u
ồ ổ ệ ườ ủ thay đ i. Cây tr ng chính hi n nay c a ng
ậ ủ ế ợ
ạ ộ ệ ể ạ
i dân xóm Ké là ủ ồ cây ngô. V t nuôi ch y u là bò, l n, gà, dê và nuôi tr ng th y ẽ ả s n. Các ho t đ ng phi nông nghi p cũng phát tri n m nh m , ặ ườ ề ậ ằ ồ ộ là ngu n thu nh p b ng ti n m t th
ộ ướ ng xuyên cho các h gia ế ủ c ngoài. Tuy nhiên, sinh k c a đình: làm thuê, đi lao đ ng n
ườ ng ẫ ấ ấ i dân v n r t b p bênh.
ươ ớ
ậ 3.2 Mô hình “l p làng m i” L ị ng Phong ươ ử ậ 3.2.1 L ch s thành l p xóm L
ng Phong ươ ư ươ ớ ệ Nh ch ng I đã gi i thi u, xóm L
ậ ớ ượ ể c thành l p trong quá trình chuy n dân lòng h
m i đ ắ ả ướ
ấ ủ Đà B c. Đ t c a xóm này tr ườ ở xóm Mái và xóm Ngù. Ng ng Phong là xóm ệ ồ ở huy n ủ c đây là bãi chăn th gia súc c a ế ươ ườ ng Phong đ n i M ng xóm L
15
ừ ơ ề ề ằ ắ t
ệ nhi u n i khác nhau trong huy n Đà B c và b ng nhi u con ườ ộ ế ừ ệ ng khác nhau. Hi n nay xóm có 14 h đ n t 3 xã khác nhau đ
ắ ệ trong huy n Đà B c.
ộ ở ươ ố 3.2.2 V n xã h i ng Phong
ố ệ ươ xóm L ộ ở ươ L
ơ ng Phong hi n nay t ẫ ườ ắ V n xã h i ớ ẻ l o h n so v i xóm Ké. Ng
ư ở ượ ư ố ỏ ng đ i l ng ằ ớ i dân v n g n bó v i nhau b ng ắ c sâu s c nh tình làng nghĩa xóm, nh ng không đ
ệ ọ ệ ạ ữ ầ ờ
ẫ ấ ạ ệ ớ ở ộ ư ẹ quê cũ. ầ ạ Quan h h hàng d n m nh t. Quan h b n h u đang d n ế ớ ượ i c m r ng nh ng v n r t h n h p. Quan h v i th gi đ
ấ ồ siêu nhiên không đ ng nh t.
ự ế ồ ổ 3.2.3 S thay đ i các ngu n sinh k khác
ấ ả ấ ủ ươ ủ ế
Về đ t s n xu t c a xóm L ấ ấ ệ ợ ấ ả ằ ư i cho s n xu t. Nh ng đ t ngày càng tr
ả ươ ộ ư b a b ng, r t ti n l ừ ệ nên nghèo ki
ồ t. R ng thu c xóm L ể ồ ủ ế ắ ấ ng Phong ch y u là đ t ở ấ ng Phong qu n lý r t ướ ồ c nghèo nàn và ch y u đ tr ng s n, tr ng xoan. Ngu n n
ạ ề
ở ươ ế L ng Phong ế sinh ho t thi u v mùa khô. ạ ộ 3.2.4 Các ho t đ ng sinh k
ố ư ế ở ạ ộ
ồ ươ ủ ế Cũng gi ng nh xóm Ké, các ho t đ ng sinh k ộ ố
ệ ồ ọ
ướ ờ là cây ngô. Chăn nuôi ch c kia là cây mía, bây gi
ạ ộ ợ
ạ ộ ể ạ ờ xóm ạ ọ L ng Phong ch y u là tr ng tr t, chăn nuôi và m t s ho t ủ ế ủ ồ ộ đ ng phi nông nghi p. Trong tr ng tr t, cây tr ng ch y u c a ủ ả c xóm tr ủ ả ế y u là gà, l n, bò dê. Không có ho t đ ng chăn nuoi th y s n. ầ Ho t đ ng làm thuê cũng phát ri n m nh trong th i gian g n
đây. ể ế Ti u k t
ư ị Qua hai mô hình tái đ nh c : mô hình di vén (xóm Ké) và
ậ ớ ươ mô hình thành l p làng m i (xóm L
ụ ả ố ể ế ng Phong), chúng ta có ồ ủ ậ Quá trình s c, kh ng ho ng và ph c h i th rút ra k t lu n:
16
ở ễ ồ ễ ể ả ồ ộ di n ra
hai c ng đ ng cùng ph i chuy n dân lòng h di n ra ớ ả ứ ộ ấ ờ trong kho ng th i gian khác nhau, v i tính ch t, và m c đ khác
ớ ướ ẫ ư ậ ộ nhau. V i xóm Ké, do n
ể ả ạ
ấ ổ ẫ ượ ế c v n ch a ng p h t, các h gia đình ầ ồ trong xóm ch y vén lên đ i, dù có ph i chuy n nhà 3 – 4 l n, ồ ọ ẫ h v n đ ượ ở ạ ơ l , v n đ
c ổ i n i quê cha đ t t ượ ố ẫ c chăm sóc m ị ộ ớ ả m ông bà t
ớ ề tiên, v n đ ắ ề ờ nhi u đ i và v n đ
láng gi ng g n bó v i nhau t ộ ị ầ ợ ủ ả tr
ượ ơ c s ng v i anh em ru t th t, bà con ượ ự ả ẫ ừ c s b o ế ấ c a m t v th n hoàng làng. Và c dân làng đoàn k t đ u ơ ở ơ ấ ư ằ h n tranh đã có đ
c h n 30 ha đ t b a b ng, dù có cách n i ủ ổ ờ ố ườ ẫ ị 2km, v n giúp n đ nh đ i s ng c a ng
ườ ả ẫ ư ổ i dân nhanh chóng. ọ
Ng ẫ v n gi c tên làng.
ị i dân xóm Ké v n ph i ch u cái đói, cái kh , nh ng h ữ ượ đ ƯƠ Ỗ Ợ Ạ Ộ Ể NG 4: HO T Đ NG H TR PHÁT TRI N CH
Ị Ư
ỗ ợ Ồ Ậ VÙNG LÒNG H H U TÁI Đ NH C ệ ạ ộ ự ể 4.1 Quá trình tri n khai th c hi n các ho t đ ng h tr phát
tri n ể
ề ươ ị ự ề Xã Hi n L
ướ ng là đ a bàn thu hút nhi u d án đ u t ư ủ ủ ứ ổ c cũng nh c a các t ầ ư ự
ủ c a nhà n ễ ch c phi chính ph . Có d ự ễ ờ ờ
ư ụ ữ ề ắ ớ án di n ra trong th i gian dài, có d án di n ra trong th i gian ụ ể ng n, v i nh ng m c tiêu c th khác nhau. Nh ng v quá
ể ự ề ươ
ệ trình tri n khai th c hi n, chúng có nhi u nét t ự ự ự ệ ố ỉ ượ ồ ng đ ng. ườ i
Trong s các d án đã th c hi n, ch có d án JICA đ ề ệ ể c ng ầ dân đánh giá cao và có nhi u đi m khác bi
ẽ ế ự ệ ạ t. Trong ph n này, ự ể
i quá trình tri n khai th c hi n 2 ể ư ỗ ợ ề ế ổ ị vùng
chúng tôi s ti n hành d ng l ự d án, là đ án n đ nh dân c , h tr phát tri n kinh t ế ụ ừ ượ ự ồ lòng h sông Đà (đ
ệ c th c hi n liên t c t ừ ệ ự ự năm 1995 đ n nay) ể ấ năm 2004) đ th y và d án JICA (th c hi n trong 4 năm, t
17
ổ ế ứ ự ệ ả ượ ự c hai cách th c th c hi n d án ph bi n và đã nh h ưở ng
ả ủ ự ư ế ế
đ ế đ n k t qu c a d án nh th nào? ỗ ợ ể ạ ộ
ỳ ạ ủ ho t đ ng h tr phát tri n ầ ươ ộ 4.2 Tác đ ng c a Theo Hoàng C m – Ph m Qu nh Ph
ả ố ớ ữ ậ ỉ
ạ ộ ở
ổ ế ự ự ề ẩ thay đ i đ n chu n m c, giá tr , ni m tin, th c hành, các thi
ế ủ ộ ọ ố ư ệ ồ ộ ng (2012:63), “Tác đ ng ộ ườ văn hóa” ám ch nh ng h u qu đ i v i con ng i/các c ng ộ ồ đ ng gây ra b i các chính sách và các ho t đ ng, đã có tác đ ng ế ị t ế ch c a c ng đ ng, cũng nh cách h s ng, làm vi c, giao ti p
ổ ứ ủ ế ậ ọ ố ộ
ộ ch c cu c s ng c a h ”. Khung ti p c n đánh giá tác và t ữ ộ đ ng văn hóa (cultural Impact Assessment) là m t trong nh ng
ươ ủ ằ ộ ph ng pháp phân tích nh m đánh giá tác đ ng c a chính sách
ặ ự ộ ố ạ ộ
ớ ầ ứ ữ ư ươ ườ ươ i đ
ng th c con ng ị ệ ố ạ ho c các ho t đ ng lên khía c nh văn hóa d a vào m t s tiêu ộ ng đ u v i cu c ữ ế ủ ọ
ứ chí nh : nh ng ph ố s ng thông qua các giá tr , h th ng sinh k c a h ; nh ng cách ườ ườ ử ụ ể ố ự ể th c con ng i s d ng môi tr ng t
ế ờ
ứ ộ ế ở ươ ắ ồ ch c và g n k t b i các thi ng th c c ng đ ng đ c t ph
ưỡ ươ ế
ng văn hóa; các ph ả ể ệ ư ệ ọ nhiên đ s ng, đ cùng ữ ạ nhau an sinh th cúng, sáng t o, cùng nhau liên k t; nh ng ế ượ ổ ứ t ị ộ ng cách mà cách giá tr c ng ậ ắ ủ c th hi n nh là b n s c c a h ; ngh thu t, âm
ữ ủ ễ ộ ể ễ ch tín ng ượ ồ đ ng đ ạ ả nh c, nh y múa, ngôn ng , th công, l h i, bi u di n và các
ạ ệ ể ủ ệ ố
ươ ứ ệ ể ạ khía c nh bi u hi n khác c a văn hóa; các m i quan h trong và ể ng ti n bi u đ t và các cách th c bi u
ủ ộ ầ ộ ngoài gia đình, các ph ặ ồ ạ đ t khác c a c ng đ ng ho c m t không gian g n gũi”
ạ ộ ỗ ợ ộ ố ể ề 4.3 M t s đánh giá v các ho t đ ng h tr phát tri n
ạ ộ ỗ ợ ự ể Chúng tôi đánh giá các ho t đ ng h tr phát tri n d a trên
ộ ữ ườ ư ạ nh ng tác đ ng mà nó mang l
i cho ng ữ ự ổ ớ ị
ườ ị i dân nh trên. Và khi ộ ề ự ề so sánh v i các tiêu chí v s b n v ng và s n đ nh cu c ủ ố s ng c a ng ư i dân tái đ nh c :
18
ủ ộ ố ườ ượ ề ữ Cu c s ng c a ng i dân đ
ố ủ ứ ế ố sau : 1/Ch ng đ đ
c coi là b n v ng khi đáp ổ ố ỡ ượ c các cú s c thay đ i ề ữ ng đ các y u t ự ừ và áp l c t
bên ngoài; 2/ Thích nghi và duy trì; 3/B n v ng mà ưở ế ủ ườ ế ồ ộ i khác, c ng đ ng khác ng đ n sinh k c a ng ả không nh h
ỗ ợ ừ ụ ộ và 4/không ph thu c vào h tr t bên ngoài (NINAPP; 2010;
tr 12).
ể ộ ố ể ả ả
ủ Tiêu chí đ xem xét, đánh giá đ đ m b o cu c s ng c a ề ư ổ ữ ồ ị ị ườ i dân tái đ nh c n đ nh, b n v ng, lâu dài g m: 1/an ninh
ng ươ ự ệ ườ ự ệ l ả ng th c; 2/c i thi n môi tr ng t ả nhiên; 3/ C i thi n môi
ồ ộ ườ ệ ệ ề ấ ậ ả ộ
ấ ợ ế ế ủ ố ộ ng c ng đ ng – xã h i; 4/c i thi n đi u ki n v t ch t; 5/ ộ ố i đ n cu c s ng
tr ạ h n ch r i ro và các cú s c tác đ ng b t l c a hủ ọ
ể
ề ẩ ị ư ướ
ế Ti u k t ADB trong C m năng v tái đ nh c –h ầ ướ ẫ
ự ẫ ng d n th c ậ ụ ng d n khôi ph c thu nh p, ằ ế ớ hành (1995; tr 61) trong ph n h ạ ủ ẫ đã trích d n l
ể ự ữ i báo cáo c a Ngân hàng Th gi ữ ườ ệ ộ i dân m t cách h u hi u có s
ệ ệ ề ấ ằ
ờ ỳ ệ ế ể ậ ộ
i cho r ng: ử “nh ng d án di chuy n ng ụ ụ d ng các bi n pháp đ n bù b ng đ t và vi c làm đã khôi ph c ả ơ ạ i thu nh p sau th i k chuy n ti p m t cách có hi u qu h n l ạ ở ệ ả ề ỉ ừ ữ ớ ự so v i nh ng d án ch d ng l i
vi c chi tr đ n bù mà không ệ ứ ố ớ ộ ổ ự ợ
ậ có s tr ậ giúp m t cách có t ệ
ự ủ ế ch c đ i v i vi c TĐC”. ABD ạ ượ ụ bình lu n thêm: vi c khôi ph c thu nh p thành công đ t đ c ể ườ ữ ị ch y u khi d án cho phép nh ng ng
ữ ẻ ể ế ạ ợ chuy n chia s nh ng l
i ích t ườ ừ ữ ữ ế
ể cách: di chuy n nh ng ng ọ ượ ủ ợ ề ể ồ
c th y l ề ườ ị ử ụ ữ ể ệ i b di chuy n di ằ ự ự r c ti p do d án t o ra b ng ớ i này đ n nh ng vùng v a m i ủ ả i hóa; giúp h phát tri n ngh nuôi tr ng th y s n; ơ i b di chuy n s d ng các c đ ạ t o đi u ki n cho nh ng ng
19
ơ ở ạ ầ ớ ượ ộ h i buôn bán quanh c s h t ng m i đ ặ c xây ho c giúp h ọ
ề ữ ữ có nh ng ngôi nhà b n v ng h n
ơ ”. ệ ượ ủ ể ế c ti n hành trong
ấ ướ ề ặ ệ Công tác chuy n dân th y đi n Hòa Bình đ ố ả b i c nh đ t n c còn nhi u khó khăn và đ c bi
ậ ề ư ườ ị ấ ả ư t là ch a có ệ ề ị lu t v tái đ nh c , nên ng i dân ph i ch u r t nhi u thi t thòi.
Ế Ậ
ư ắ ị K T LU N ộ ớ ả ưở ọ Tái đ nh c b t bu c, v i nh h
ả ượ ế ủ ườ
ầ i dân, c n ph i đ ầ ượ ộ ố nó đ n cu c s ng c a ng ể ố ủ ng nghiêm tr ng c a ứ ế c tránh đ n m c ộ ế ả c thì c n ph i có m t k t
i đa, và khi không th tránh đ ạ ư ị ủ ế ộ ho ch tái đ nh c chu đáo. Đây là khuy n cáo r ng rãi c a Ngân
ế ớ ư ế ể hàng th gi
ư ủ ế ế ệ ị i và Ngân hàng phát tri n châu Á. Th nh ng, khi ư ti n hành tái đ nh c th y đi n Hòa Bình, khuy n cáo này ch a
ờ ư ủ ệ ộ ở ị
ự ự ữ ủ ệ ắ ra đ i, và tái đ nh c th y đi n Hòa Bình đã tr thành m t bài ọ h c đ t giá cho nh ng d án th y đi n nói riêng và các d án
ể ủ ướ ẫ ị ề ng d n v tái đ nh
phát tri n nói chung không tuân th các h c .ư
ọ ệ ư ủ ượ ị ‘Bài h c tái đ nh c th y đi n Hòa Bình’ đã đ
ở ỉ ư ộ ờ ả ắ ế ề c nhi u ư ị i c nh t nh, b i sau 40 năm tái đ nh c ,
ầ l n nh c đ n nh m t l ủ ộ ố ườ ể
cu c s ng c a ng ố ủ ươ ữ ậ ị t ồ ẫ i dân chuy n lòng h v n chìm trong bóng ư ự ng trình, d án h u tái đ nh c
ư ệ ả ồ i c a nghèo đói. Nh ng ch ầ ư đ u t
ố ỏ ể ư ả
ủ ạ ố ồ ề cho vùng lòng h khá nhi u, nh ng hi u qu mà nó ẫ ạ ẫ i v n nh ‘mu i b b ”. Ph i chăng nguyên nhân d n mang l ế ủ ế đ n tình tr ng trên là do vai trò c a các ngu n v n sinh k c a
ườ ư ượ ng i dân ch a đ c đánh giá đúng?
ự ủ ư ể ộ ộ ự “Văn hóa là đ ng l c c a phát tri n”, nh ng đ ng l c
ượ ậ này đã không đ
ư ư ị c xem xét, đánh giá, nhìn nh n nghiêm túc ử ụ ậ ị trong quá trình tái đ nh c và h u tái đ nh c và cách s d ng
20
ể ể ư ế ồ ự ụ ạ ượ ộ c cu c
ị ườ i đ ấ ngu n l c này nh th nào đ có kh khôi ph c l ủ ố s ng c a ng
ố ứ ế ủ ừ ệ
ệ ệ ủ ư ộ i dân sau tái đ nh c m t cách nhanh nh t. ồ 1.T vi c nghiên c u ngu n v n sinh k c a hai xóm ư
ậ ủ ố ả
ắ ệ ươ
ộ ư ứ ị ạ đ i di n cho hai mô hình tái đ nh c trong th y đi n Hòa Bình ớ là di vén, và thành l p làng m i trong b i c nh chung c a xã ẳ ỉ ng, huy n Đà B c, t nh Hòa Bình, chúng tôi kh ng ị ề ặ tái đ nh c là m t quá trình thích ng v m t văn hóa ề Hi n L ị đ nh:
ở ầ ạ ố ồ ế
ủ ứ ế ạ ả ầ
ơ ộ ụ ạ
ườ ủ ơ ị ụ thúc nhanh, c h i khôi ph c và khôi ph c thành công l ố s ng c a ng
ư ẽ i dân sau tái đ nh c s nhanh h n. Và đ v ả ạ ố ủ
ỗ ộ ộ ủ ồ ố ỗ
ồ ự ồ ự ế ợ ớ
ộ ố ườ ườ ủ ị i dân s s m n đ nh. Tr cu c s ng c a ng
. ủ Kh i đ u quá trình này là giai đo n s c văn hóa, r i đ n kh ng ế ho ng, thích ng. N u 2 giai đo n đ u c a quá trình này k t ộ i cu c ể ượ t ư ị qua giai đo n s c văn hóa, kh ng ho ng văn hóa sau tái đ nh c , ỗ ộ ngu n v n xã h i c a m i cá nhân, m i h gia đình, m i c ng ồ đ ng chính là ngu n l c chính, k t h p v i các ngu n l c khác, ườ ẽ ớ ổ ợ ng h p ng i ể ấ ể
dân xóm Ké giúp nhau, cùng nhau chuy n vén, đ u tranh đ có ượ ấ ở ư ấ ả ả ấ B a Chùng, cùng s n xu t, sinh đ
ạ ọ ữ ế ổ ị c 30 ha đ t s n xu t ọ ộ ạ
ướ ườ ữ ho t…. đã t o cho h m t tâm th n đ nh, và h v ng vàng ươ ơ ng h n tr i dân xóm L
c nh ng ‘sóng gió’ khác. Còn ng ộ ượ ồ ố ộ ồ
ờ ề Phong, ngu n v n xã h i đ ủ ừ ọ ị ộ ư ị ị
t ớ ậ ộ ư ữ ế ị
ệ ả ồ ị c hình thành trong c ng đ ng làng ế ị nhi u đ i đã b phá h y khi b tái đ nh c . H b đ ng, y u ọ t và v t l n trong nh ng ‘con sóng’ đ n sau tái đ nh c , m i ưở ạ ng ủ t và giai đo n kh ng ho ng kéo dài t
ư ứ ề ị ố ngu n v n b suy ki ề ừ ậ
ạ ố ượ ứ ủ ế ấ ả c ch m d t càng
ả ồ ứ ch ng vô t n. Nhi u nghiên c u v tái đ nh c đã ch ng minh ằ r ng, giai đo n s c và kh ng ho ng, n u đ ụ ủ ộ ớ s m, thì kh năng khôi ph c c a c ng đ ng càng cao, và hai mô
ư ứ ề ố ộ ị hình tái đ nh c trên đã ch ng minh đi u đó. V n xã h i là chìa
ề ấ khóa cho v n đ này.
21
ươ ừ ơ ế ỉ ng II đã ch ra, n u phân tích t
2. Ch ẽ ượ
chúng ta s khó đánh giá đ ế ữ ề ị ấ đ n v c p xã, ố ồ ủ ừ c rõ vai trò c a t ng ngu n v n ể ố ố trong sinh k . Nh ng con s th ng kê v tình hình phát tri n
ỉ ả ấ ệ ế kinh t
ế ề ủ ệ ự chúng th y s khó khăn c a đi u ki n t
ị ị ắ ậ ế ướ ủ ấ trong các b n báo cáo c a c p xã, c p huy n ch cho ấ ư ấ ự nhiên nh thi u đ t, ỹ ố ế thi u n
ỉ ế ướ ượ c các xu h ế c, đ a hình b chia c t…thi u v n, thi u k thu t, và ạ ể ng bi n chuy n trong ho t
ườ ế ủ ễ ầ i dân đang di n khi âm th m, khi sôi
c a ng ỗ ả ỉ ự ả
ỗ ợ ươ ủ ự ị
ệ ầ ị
ế ủ ườ ư ơ cũng không ch ra đ ộ đ ng kinh t ế ộ đ ng trong m i b n làng. Và n u ch d a trên các b n báo cáo ộ ư ấ ng trình h tr sau tái đ nh c r t này, s tác đ ng c a các ch ấ ữ ễ d ‘sai đích’. Vi c không xác đ nh đúng nh ng nhu c u c p ướ c
ị i dân ngay sau tái đ nh c là ‘c m ăn, n ộ t c a ng ư ỏ ủ ướ ề ả thi ố u ng’, đã đ a m t kho n ti n không nh c a nhà n
ự ể ệ ố ờ ồ dân ‘xu ng bi n’, đ ng th i ‘tiêu di
t’ luôn tính t ậ ườ ị c và nhân ủ ủ ch c a ớ ư i dân. Hai mô hình tái đ nh c di vén và thành l p làng m i ng
ươ ứ ạ
ư ể ồ ệ ng Phong là đ i đi n đã ch ng minh ọ ọ ấ
ồ ự ủ ữ ọ
ấ ả ể ộ mà xóm Ké và xóm L ằ r ng, cùng là dân chuy n lòng h , nh ng h r t khác nhau. H ở ữ s h u nh ng ngu n l c khác nhau và khó khăn c a h cũng ồ khác nhau. M t mô hình chung cho t
t c dân chuy n lòng h ầ ạ ộ ộ ngay trong ph m vi m t xã, là m t ‘sai l m’.
ế ệ ế ủ ườ ể
ồ ủ ổ 3. Vi c bi n đ i sinh k c a ng ệ ệ ổ
ồ ự ệ
ư ế ể ấ ầ ờ ỗ i dân chuy n dân ệ ế lòng h th y đi n Hòa Bình chính là vi c bi n đ i trong vi c ồ ự ế khai thác các ngu n l c sinh k . Vi c khai thác các ngu n l c ượ ỗ c sinh k này m i th i đi m m i khác, nh ng c n th y đ
ố ợ ộ ộ ỉ ỏ ầ ố
ự ủ ể
ủ ư ầ ố ồ
ữ ể ấ ộ ồ ố ố chính v n xã h i là m t “s i ch đ ” xuyên su t, và c n dành ậ cho nó s quan tâm thích đáng. Chúng ta không th ph nh n ế vai trò c a các ngu n v n khác, nh ng chúng ta c n chú ý đ n ự s chuy n hóa gi a các ngu n v n này, và l y v n xã h i làm
22
ộ ố ả ể ả
ồ trung tâm. Trong cùng m t b i c nh ph i chuy n dân lòng h , ồ ừ ủ ẫ ộ
c “c ng đ ng” c a mình, t ượ ữ ượ đ ể ố ự ố ọ đó h đoàn ậ ố nhiên, v n tài chính, v n v t c v n t xóm Ké v n gi ấ ế k t, đ u tranh đ có đ
ộ ớ ấ ễ ồ
ơ ộ ươ ể ế c các c h i phát tri n kinh t . Còn xóm L đ
ấ ự ừ ế ch t. V i tính “c ng đ ng” cao, xóm Ké cũng d dàng giành ế ượ ng Phong, n u ệ t , ta cũng không th y s khác bi ạ ộ các ho t đ ng kinh t
nhìn t ề ớ ậ ư ỷ ệ ộ l
h nghèo, thu nh p bình quân ộ ồ ườ ừ ấ ố ư i….nh ng t
nhi u so v i xóm khác, nh t ộ ầ đ u ng ộ ộ góc đ ngu n v n xã h i, ta th y đây là ẻ ươ ư ồ ng Phong, nh ng không
ỏ m t c ng đ ng ‘l ng l o”, có xóm L ươ ộ ồ ng Phong.
ườ ư ắ ộ ộ ị
có “c ng đ ng” L ố ớ 4. Đ i v i ng ư ị ọ i dân tái đ nh c b t bu c, m t chính ể ọ
ộ ự ẩ sách tái đ nh c ‘đúng’ là m t l c đ y vô cùng quan tr ng đ h ướ ạ ủ ụ ạ ầ ấ ớ ộ khôi ph c l
ố i cu c s ng. Tr ư ộ ố ấ ị c th t b i c a ph n l n các ủ ể ệ chính sách tái đ nh c , mà th hi n rõ nh t là cu c s ng c a
ườ ể ở ạ ượ ư ướ ư ị ng i đ
i dân sau tái đ nh c không th tr l ả c nh tr ư ứ ữ ậ ị c đó, ậ ề nh ng nghiên c u, th o lu n v chính sách tái đ nh c và h u
ị ế ư ứ ồ ế
ị ậ ể ủ ư ỗ ợ
ộ ấ ậ ườ ở ấ i dân tái đ nh ch a có h i k t. Xem xét cách th c ti n hành và tác ố ộ đ ng c a các chính sách h u tái đ nh c , h tr phát tri n… đ i ấ ớ v i ng
ậ ư ị
4.1 Các chính sách h u tái đ nh c , chính sách h tr ể ổ ứ ướ ủ ồ ộ ch c phi chính ph
phát tri n c ng đ ng c a nhà n ọ ư ố ế ầ
ợ ủ ự ố ượ ưở ư ọ qu c t ồ đ ng dân c mà h cho là đ i t i c a d án. Nh ng h ng l
ồ ự ủ ự ự ạ
ồ ự ư ế ậ
ế ậ ượ ọ c p h gia đình, c p xóm, chúng tôi nh n th y: ỗ ợ ủ c, các t ủ ộ ạ ự h u nh không tôn tr ng s đa d ng văn hóa c a c ng ư ể trên đã nói, ‘s đa d ng văn hóa’ là ngu n l c c a s phát tri n, ễ nh ng ngu n l c này không d dàng nh n ra n u không nó ự ươ ng pháp ti p c n đúng. Và s
không đ ạ c chú tr ng và có ph ư ứ ấ ớ ộ đa d ng văn hóa này cũng đ a ra m t thách th c r t l n cho
ườ ộ ờ ể ả ng i làm công tác phát tri n: không có chung m t l i gi i cho
23
ọ ỗ ộ ỗ ộ ồ
ộ ờ ệ ả ự m i bài toán, m i c ng đ ng là m t bài toán và m i bài toán ạ ầ i c n có m t l
i gi ữ i riêng bi ờ ủ t. Cách làm c a d án JICA t ế ủ ụ ầ xóm Ké và nh ng l
ườ ố ộ ượ ề ệ i góp ý đ y tâm huy t c a c Xa Quý ể i có th là
Th ờ ố ng v vi c phát huy v n xã h i, v n con ng ả l i gi
ự ề ạ ỏ i cho bài toán này. ọ 4.2 Không tôn tr ng/b qua s đa d ng v văn hóa trong
ự ự ế ế ườ ữ ể t k và i thi
khi th c hành các d án phát tri n; nh ng ng ứ ỏ ự ự ệ ồ
ươ ứ ọ ị ộ th c hi n d án cũng b qua m t ngu n tri th c vô cùng quan ứ ị ủ ng. Vai trò c a tri th c đ a ồ tr ng, đó là ngu n tri th c đ a ph
ủ ư ươ ươ ấ ầ ng nh trong phân tích c a ch
ạ ứ ủ ph ọ ự
ố ớ ư ắ ườ ả ộ ị
tr ng c a lo i tri th c này trong th c hành phát tri n ồ đ ng. Đ i v i ng ứ ở ứ ả ị ỏ ườ ồ , ngu n tri th c này th
ườ ứ ủ ầ ộ ng 4, đã có th y t m quan ể ở ộ c ng ổ ơ i dân tái đ nh c b t bu c, ph i thay đ i n i ị ư ng b b qua. Nh ng tri th c b n đ a ỉ ộ
là m t ph n c a văn hóa t c ng ượ ớ ườ ứ i, và tri th c này không ch ớ ườ i dân thích ng đ
ơ ả c v i môi tr ữ ồ ộ ộ giúp ng ố ng m i, mà còn làm ể ề ả giàu v n xã h i, giúp c ng đ ng có nh ng n n t ng c b n đ
ị ọ ả ề ể ữ ứ
ị ậ ể ươ ỗ ợ
ạ ệ ng trình h u tái đ nh, các d án h tr phát tri n không ch ấ “phát tri n b n v ng”. Không tôn tr ng tri th c b n đ a, các ỉ ự ố i c a đ i ộ ỷ ạ ủ l
ợ ề ư ch ị b “th t b i”, mà còn làm tăng tính l ậ ượ thu c, ấ ộ ấ ưở ỉ t ng h
ng l ọ ộ ộ ườ ạ 4.3 Tôn tr ng s đa d ng văn hóa t c t c ng
ự i – m t v n đ mà nh n th y nh ng khó ch ra. ữ ỏ ự i, đòi h i nh ng ố ườ ự ự ệ ả
ỹ i th c hi n d án ph i có k năng lôi cu n s tham gia ạ ộ ự ự ủ ồ
ườ ở ứ ộ ả
i dân ớ ươ ế ầ ố ng pháp ti p c n t
ạ ỏ ể ế ế ằ ng ủ ả ộ c a c c ng đ ng vào các ho t đ ng c a d án. S tham gia ủ ủ m c đ càng cao, thì kh năng thành công c a c a ng ả ậ ừ ự trên xu ng, c n ph i d án càng l n. Ph ậ ừ ướ ượ i d đ
c lo i b , đ thay th vào đó b ng cách ti p c n t ự ể ượ ườ lên đ phát huy đ c tính t
ủ ủ ch c a ng ậ ươ ể ế i dân trong phát ế ư ng pháp ti p c n đúng cũng ch a quy t tri n. Tuy nhiên, ph
24
ượ ộ ứ ữ ủ ự ơ ị đ nh đ
ướ ủ ự ế ừ trong t ng b
c m c đ thành công c a d án, mà cao h n n a, là ươ ạ ộ ng c ti n hành các ho t đ ng c a d án, ph ọ ả ượ ủ ộ ệ ố c tuân th m t cách tuy t đ i. Bài h c “dân pháp này ph i đ
ế ể ượ ừ ấ bi c nói t r t lâu,
t, dân bàn, dân làm, dân ki m tra” đã đ ư ị ủ nh ng lúc nào cũng còn nguyên giá tr c a nó.
25
Ọ Ủ Ụ DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C C A
Ậ Ả Ế TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN
