Các biện pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng ở Việt nam

Chia sẻ: Cactaceae Cactaceae | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

290
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'các biện pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng ở việt nam', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Các biện pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng ở Việt nam

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Các biện pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng ở Việt nam
MỤC LỤC Trang LỜI NÓI ĐẦU 2 NỘI DUNG 3 PHẦN I: LÝ LUẬN VỀ NHỮNG RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG 3 I/ TỔNG QUAN VỀ CÁC NGHIỆP VỤ TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG 3 1. Khái niệm 3 2. Những nghiệp vụ chủ yếu trong hoạt động ngân hàng 5 II/ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG 1. Rủi ro 5 2. Rủi ro tồn tại khách quan trong hoạt động ngân hàng 5 III/ NHỮNG RỦI RO ĐẶC THÙ TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG 6 1. Rủi ro tín dụng 6 2. Rủi ro lãi suất 8 3. Rủi ro hối đoái 9 4. Rủi ro thanh toán 10 5. Rủi ro nguồn vốn 11 6. Rủi ro hoạt động ngoại bảng 12 7. Rủi ro công nghệ hoạt động 12 8. Rủi ro quốc gia 13 PHẦN II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG CỦA VIỆT NAM 14 VÀ BIỆN PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG I/ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM 14 TRONG THỜI GIAN QUA 17 II/ MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO KẾT LUẬN 24 TÀI LIỆU THAM KHẢO 25 1
L Ờ I NÓI Đ Ầ U S ự r a đ ờ i ho ạ t đ ộ ng ngân hàng đ ánh d ấ u m ộ t b ướ c ngo ặ t trong l ị ch s ử p hát tri ể n và ti ế n b ộ c ủ a con ng ườ i. Lênin đ ã coi s ự r a đ ờ i ngân hàng nh ư ” S ự p hát minh ra l ử a” hay “S ự p hát minh ra bánh xe”. Vai trò to l ớ n c ủ a ho ạ t đ ộ ng ngân hàng đ ố i v ớ i s ự p hát tri ể n n ề n kinh t ế v à xã h ộ i đ ượ c xu ấ t phát t ừ c hính nh ữ ng đ ặ c tr ư ng c ủ a nó. Ho ạ t đ ộ ng kinh doanh ngân hàng là m ộ t l ĩ nh v ự c kinh doanh đ ặ c bi ệ t b ở i hàng hoá trong quá trình kinh doanh là ti ề n t ệ -lo ạ i hàng hoá có tính nh ạ y c ả m và s ứ c cu ố n hút đ ặ c bi ệ t. Chính tính đ ặ c bi ệ t riêng có này c ủ a ti ề n t ệ m à ho ạ t đ ộ ng kinh doanh ngân hàng v ừ a là m ộ t lo ạ i ho ạ t đ ộ ng đ em l ạ i hi ệ u qu ả r ấ t l ớ n đ ố i v ớ i n ề n kinh t ế , v ừ a là m ộ t l ĩ nh v ự c mà kh ả n ă ng x ả y ra r ủ i ro cao. Nghiên c ứ u v ề r ủ i ro trong ho ạ t đ ộ ng ngân hàng là m ộ t vi ệ c làm h ế t s ứ c c ầ n thi ế t đ ố i v ớ i h ệ t h ố ng ngân hàng th ươ ng m ạ i c ủ a Vi ệ t nam. Vi ệ c nghiên c ứ u này s ẽ c ho ta th ấ y rõ đ ượ c các lo ạ i r ủ i ro, nguyên nhân xu ấ t hi ệ n r ủ i ro và h ậ u qu ả c ủ a nó, và đ ể t ừ đ ó đ ề r a các gi ả i pháp h ữ u hi ệ u, thi ế t th ự c nh ằ m h ạ n ch ế r ủ i ro, gi ả m thi ể u t ổ n th ấ t cho h ệ t h ố ng ngân hàng. Xu ấ t phát t ừ n h ữ ng v ấ n đ ề t rong lý thuy ế t c ũ ng nh ư t h ự c tr ạ ng ho ạ t đ ộ ng c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng th ươ ng m ạ i Vi ệ t nam, em m ạ nh d ạ n l ự a ch ọ n đ ề t ài nghiên c ứ u: "Các biện pháp hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng ở Việt nam" và cho rằng việc tìm hiểu và nghiên cứu ván đề này là hết sức cần thiết đối với một sinh viên khoa Ngân hàng-Tài chính của trường Đại học KTQD. Mặc dù đã có sự giúp đỡ hết sức nhiệt tình về mặt khoa học cũng như tài liệu phục vụ bài viết của cô giáo TS. Nguyễn Thị Bất, nhưng do kiến thức còn hạn chế nên bài viết của em sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót cần bổ sung. Em rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô và các bạn để bài viết được hoàn chỉnh hơn. Em xin chân thành cám ơn. Sinh viên: Phạm Thu Hương 2
PHẦN I LÝ LUẬN VỀ NHỮNG RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG I / T Ổ NG QUAN V Ề C ÁC NGHI Ệ P V Ụ T RONG HO Ạ T Đ Ộ NG NGÂN HÀNG 1/ Khái ni ệ m K hi nghiên c ứ u v ề n gân hàng, do có s ự x âm nh ậ p m ạ nh m ẽ c ủ a các đ ị nh ch ế t ài chính phi ngân hàng và s ự p hát tri ể n đ a d ạ ng c ủ a b ả n thân ngành ngân hàng nên r ấ t khó đ ể đ ư a ra m ộ t đ ị nh ngh ĩ a chính xác, ng ắ n g ọ n v ề n gân hàng. Ở V i ệ t Nam, lu ậ t các t ổ c h ứ c tín d ụ ng đ ã đ ư a ra m ộ t đ ị nh ngh ĩ a v ề n gân hàng nh ư s au: Ngân hàng là lo ạ i hình t ổ c h ứ c tín d ụ ng đ ượ c th ự c hi ệ n toàn b ộ h o ạ t đ ộ ng ngân hàng và các ho ạ t đ ộ ng kinh doanh khác có liên quan. Trong đ ó ho ạ t đ ộ ng ngân hàng là ho ạ t đ ộ ng kinh doanh ti ề n t ệ v à d ị ch v ụ n gân hàng v ớ i n ộ i dung th ườ ng xuyên là nh ậ n ti ề n g ử i, s ử d ụ ng s ố t i ề n này đ ể c ấ p tín d ụ ng và cung ứ ng các d ị ch v ụ t hanh toán. H ệ t h ố ng ngân hàng hi ệ n nay đ ượ c chia thành hai b ộ p h ậ n chính: Ngân hàng Trung Ư ơ ng và các ngân hàng trung gian. Vì s ự l iên đ ố i m ậ t thi ế t v ớ i nhau trên th ị t r ườ ng ti ề n t ệ v à tài chính, nhi ề u t ổ c h ứ c không ph ả i là ngân hàng nh ư ng c ũ ng tham gia vào ho ạ t đ ộ ng cho vay và kinh doanh ti ề n t ệ n h ư c ác t ổ c h ứ c tín d ụ ng, công ty B ả o hi ể m, công ty Tài chính, các qu ỹ t i ề n t ệ ... đ ượ c nhi ề u n ướ c xem nh ư l à b ộ p h ậ n th ứ b a c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng . 2 / Nh ữ ng nghi ệ p v ụ c h ủ y ế u c ủ a ngân hàng N h ư p h ầ n trên đ ã nghiên c ứ u, h ệ t h ố ng ngân hàng hi ệ n nay đ ượ c chia thành hai b ộ p h ậ n chính, và m ỗ i b ộ p h ậ n này s ẽ t h ự c hi ệ n nh ữ ng ch ứ c n ă ng riêng có c ủ a nó. Ở t ấ t c ả c ác n ướ c, Ngân hàng Trung Ư ơ ng là c ơ q uan duy nh ấ t phát hành gi ấ y b ạ c đ ể đ ư a vào l ư u hành trong n ề n kinh t ế . Nó có 3
nhi ệ m v ụ l à t ổ c h ứ c in ti ề n và đ ư a kh ố i l ượ ng ti ề n gi ấ y vào trong l ư u thông thông qua kênh c ầ n thi ế t, đ ồ ng th ờ i l ự a ch ọ n, tiêu hu ỷ c ác đ ồ ng ti ề n không đ ủ t iêu chu ẩ n l ư u hành và đ i ề u ch ỉ nh c ơ c ấ u ti ề n theo m ệ nh giá gi ữ a các vùng c ủ a đ ấ t n ướ c gi ữ a các th ờ i k ỳ k hác nhau. Bên c ạ nh đ ó, Ngân hàng Trung Ư ơ ng còn đ óng vai trò là ngân hàng c ủ a các ngân hàng th ự c hi ệ n. Đ i ề u đ ó có ngh ĩ a là Ngân hàng Trung Ư ơ ng m ở t ài kho ả n và qu ả n lý ti ề n g ử i cho h ệ t h ố ng các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i và các t ổ c h ứ c tín d ụ ng khác, hay Ngân hàng Trung Ư ơ ng có th ể c ho vay đ ố i v ớ i các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i. M ặ t khác, Ngân hàng Trung Ư ơ ng c ũ ng còn là ngân hàng c ủ a Nhà n ướ c; ho ạ t đ ộ ng c ủ a Ngân hàng Trung Ư ơ ng đ ặ t d ướ i s ự k i ể m soát và đ i ề u hành c ủ a c ơ q uan Nhà n ướ c, đ ồ ng th ờ i Ngân hàng Trung Ư ơ ng c ũ ng th ự c hi ệ n ch ứ c n ă ng qu ả n lý Nhà n ướ c đ ố i v ớ i các ho ạ t đ ộ ng c ủ a c ả h ệ t h ố ng ngân hàng. H ơ n n ữ a, Ngân hàng Trung Ư ơ ng còn thay m ặ t cho Nhà n ướ c trong vi ệ c th ự c hi ệ n m ộ t s ố q uan h ệ đ ố i v ớ i n ướ c ngoài nh ư t h ự c hi ệ n vi ệ c ký k ế t các hi ệ p đ ị nh v ề t ín d ụ ng, ti ề n t ệ đ ố i v ớ i Ngân hàng Trung Ư ơ ng các n ướ c ho ặ c các t ổ c h ứ c tài chính ti ề n t ệ q u ố c t ế m à các n ướ c tham gia. Ngân hàng Trung Ư ơ ng c ũ ng có quan h ệ c h ặ t ch ẽ đ ố i v ớ i Kho b ạ c Nhà n ướ c trong vi ệ c th ự c hi ệ n các kho ả n chi tiêu cho Chính ph ủ . Còn v ề c ác ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng trung gian, trong đ ó đ i ể n hình là Ngân hàng Th ươ ng m ạ i thì có th ể c hia thành ba nhóm ho ạ t đ ộ ng chính; đ ó là ho ạ t đ ộ ng t ậ p trung huy đ ộ ng v ố n, ho ạ t đ ộ ng s ử d ụ ng v ố n và các ho ạ t đ ộ ng trung gian khác. V ề h o ạ t đ ộ ng t ậ p trung huy đ ộ ng v ố n, ngân hàng có th ể t ạ o l ậ p ngu ồ n v ố n thông qua ho ạ t đ ộ ng m ở t ài kho ả n ti ề n g ử i cho khách hàng, phát hành k ỳ p hi ế u, trái phi ế u ngân hàng, ho ặ c đ i vay các ngân hàng khác. V ố n ch ủ s ở h ữ u c ủ a ngân hàng Th ươ ng m ạ i có th ể đ ượ c hình thành t ừ n hi ề u ngu ồ n khác nhau nh ư d o Nhà n ướ c c ấ p, do các c ổ đ ông góp v ố n ho ặ c c ủ a các bên liên doanh; ngoài ra, v ố n ch ủ s ơ h ữ u còn có th ể d o ngân hàng m ở r ộ ng các ho ạ t đ ộ ng nh ư l àm d ị ch v ụ , đ ạ i lý... 4
V ề h o ạ t đ ộ ng s ử d ụ ng v ố n, Ngân hàng Th ươ ng m ạ i có th ể c ho vay. Đ ây ho ạ t đ ộ ng ch ủ y ế u c ủ a các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i và nó c ũ ng ph ả n ánh đ úng tính ch ấ t c ủ a các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i là h uy đ ộ ng v ố n đ ể c ho vay . Bên c ạ nh đ ó, Ngân hàng Th ươ ng m ạ i c ũ ng có th ể đ ầ u t ư k inh doanh ch ứ ng khoán, đ ầ u t ư t ài s ả n c ố đ ị nh ... Ngân hàng Th ươ ng m ạ i còn th ự c hi ệ n m ộ t s ố h o ạ t đ ộ ng trung gian khác nh ư l àm trung gian thanh toán cho khách hàng, chuy ể n ti ề n cho khách hàng, t ư v ấ n, môi gi ớ i ch ứ ng khoán... Chính vì nh ữ ng đ ặ c tr ư ng trong ho ạ t đ ộ ng c ủ a các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i nh ư n êu trên mà nh ữ ng r ủ i ro trong ho ạ t đ ộ ng ngân hàng th ườ ng g ắ n li ề n v ớ i các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i . I I/ R Ủ I RO TRONG HO Ạ T Đ Ộ NG NGÂN HÀNG 1/ R ủ i ro R ủ i ro trong kinh doanh đ ượ c hi ể u là nh ữ ng thi ệ t h ạ i trong kinh doanh có th ể n ằ m ngoài kh ả n ă ng ki ể m soát c ủ a đ ơ n v ị k inh doanh. T ừ đ ó ta có nh ậ n xét: - Không đ ượ c coi t ấ t c ả c ác thi ệ t h ạ i trong kinh doanh là r ủ i ro trong kinh doanh - M ứ c đ ộ r ủ i ro ph ụ t hu ộ c nhi ề u vào trình đ ộ q u ả n lý th ự c có của đơn vị. - R ủ i ro đ ượ c gây ra b ở i nhi ề u nguyên nhân: khách quan, ch ủ q uan,có r ủ i ro b ấ t kh ả k háng và r ủ i ro t ự n hiên, nh ư ng dù là lo ạ i r ủ i ro nào c ũ ng đ ề u có kh ả n ă ng phòng ng ừ a v ớ i các bi ệ n pháp có th ể k hác nhau. 2 /R ủ i ro t ồ n t ạ i khách quan trong ho ạ t đ ộ ng ngân hàng T rong n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng, kinh doanh và r ủ i ro là hai ph ạ m trù c ặ p đ ôi. Kinh t ế t h ị t r ườ ng theo đ ị nh h ướ ng XHCN đ ã làm đ a d ạ ng hoá các thành ph ầ n kinh t ế , t ạ o s ự b ình đ ẳ ng trong ho ạ t đ ộ ng c ủ a các 5
thành ph ầ n này và thúc đ ẩ y s ự c ạ nh tranh l ẫ n nhau m ộ t cách lành m ạ nh. R ủ i ro tuy là s ự b ấ t tr ắ c gây thi ệ t h ạ i không mong đ ợ i song l ạ i là hi ệ n t ượ ng d ồ ng hành v ớ i các ho ạ t đ ộ ng kinh doanh trong c ơ c h ế t h ị t r ườ ng, trong quá trình c ạ nh tranh. R ủ i ro xu ấ t hi ệ n ở n h ữ ng đ i ể m y ế u, kém hi ệ u qu ả , m ấ t cân đ ố i trong phát tri ể n kinh t ế . R ủ i ro v ừ a là nguyên nhân, v ừ a là h ậ u qu ả c ủ a nh ữ ng ho ạ t đ ộ ng kinh t ế k hông có hi ệ u qu ả . Nó t ạ o ti ề n đ ề c ho quá trình đ ào th ả i t ự n hiên c ủ a các doanh nghi ệ p y ế u kém, thúc đ ẩ y s ự c h ấ n ch ỉ nh, thích nghi c ủ a các doanh nghi ệ p, t ạ o xu h ướ ng phát tri ể n ổ n đ ị nh và có hi ệ u qu ả c ho n ề n kinh t ế . Trong đ i ề u ki ệ n kinh t ế t h ị t r ườ ng, ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i c ũ ng không n ằ m ngoài s ự t ác đ ộ ng trên. Th ậ m chí, v ớ i ho ạ t đ ộ ng ngân hàng, h ầ u nh ư k hông có lo ạ i nghi ệ p v ụ n ào, không có lo ạ i d ị ch v ụ n ào c ủ a ngân hàng là không có r ủ i ro b ở i m ộ t l ẽ l à ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a Ngân hàng Th ươ ng m ạ i trong n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng là m ộ t ho ạ t đ ộ ng r ấ t nh ậ y c ả m, m ọ i bi ế n đ ộ ng trong n ề n kinh t ế -xã h ộ i đ ề u nhanh chóng tác đ ộ ng đ ế n ho ạ t đ ộ ng ngân hàng, có th ể g ây nên nh ữ ng xaó tr ộ n b ấ t ng ờ v à d ẫ n đ ế n hi ệ u q u ả c ủ a ngân hàng b ị g i ả m sút m ộ t cách nhanh chóng. Do v ậ y, ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a ngân hàng th ươ ng m ạ i luôn ch ứ a đ ự ng nh ữ ng r ủ i ro “ti ề m ẩ n”, nó có th ể x ẩ y ra b ấ t c ứ l úc nào. Ho ạ t đ ộ ng kinh doanh ngân hàng là m ộ t l ĩ nh v ự c đ ặ c bi ệ t do hàng hoá c ủ a nó là ti ề n t ệ -lo ạ i hàng hoá có tính nh ạ y c ả m và s ứ c cu ố n hút r ấ t l ớ n; vì v ậ y mà r ủ i ro trong kinh doanh ngân hàng c ũ ng r ấ t l ớ n và đ a d ạ ng. Do v ậ y, nh ậ n th ứ c rõ t ừ ng lo ạ i r ủ i ro, đ ề r a nh ữ ng bi ệ n pháp ng ă n ch ặ n phòng ch ố ng h ữ u hi ệ u đ ể h ạ n ch ế t h ấ p nh ấ t r ủ i ro luôn là v ấ n đ ề c ấ p bách th ườ ng xuyên liên t ụ c t ồ n t ạ i song song v ớ i ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng. 6
III/ NHỮNG RỦI RO ĐẶC THÙ TRONG KINH DOANH NGÂN HÀNG 1 /R ủ i ro tín d ụ ng N ghi ệ p v ụ t ín d ụ ng là nghi ệ p v ụ c ơ b ả n c ủ a ngân hàng; nó th ườ ng chi ế m ph ầ n l ớ n trong các ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a ngân hàng c ả v ề k h ố i l ượ ng công vi ệ c c ũ ng nh ư m ứ c đ ộ t ạ o thu ậ n l ợ i. T ỷ l ệ t hu ậ n v ớ i nó là m ứ c đ ộ r ủ i ro c ủ a nghi ệ p v ụ n ày c ũ ng chi ế m ph ầ n l ớ n trong t ổ ng m ứ c r ủ i ro c ủ a ho ạ t đ ộ ng ngân hàng. R ủ i ro tín d ụ ng phát sinh trong tr ườ ng h ợ p ngân hàng không thu đ ượ c đ ầ y đ ủ c ả g ố c và lãi c ủ a kho ả n vay. Nói cách khác, “r ủ i ro tín d ụ ng là kh ả n ă ng x ả y ra do khách hàng không th ự c hi ệ n tr ả n ợ t heo các đ i ề u kho ả n đ ã th ỏ a thu ậ n trong h ợ p đ ồ ng tín d ụ ng”. R ủ i ro tín d ụ ng là lo ạ i r ủ i ro l ớ n nh ấ t và th ườ ng xuyên x ả y ra trong ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a ngân hàng. R ủ i ro tín d ụ ng x ả y ra khi bên đ i vay, trong m ộ t giao d ị ch nào đ ó, không th ự c hi ệ n đ ượ c vi ệ c thanh toán ti ề n vay theo th ờ i h ạ n và đ i ề u ki ệ n trong h ợ p đ ồ ng làm cho ng ườ i cho vay ph ả i gánh ch ị u t ổ n th ấ t tài chính. R ủ i ro tín d ụ ng có muôn hình muôn v ẻ , v ớ i nhi ề u hình thái, cung b ậ c khác nhau, chúng ti ề m ẩ n trong su ố t quá trình tr ướ c, trong và sau khi cho vay và bi ể u hi ệ n ra bên ngoài là món vay không thu h ồ i đ ượ c, n ợ q uá h ạ n, n ợ k hó đ òi, m ấ t v ố n... Đ ể x em xét th ự c tr ạ ng r ủ i ro tín d ụ ng c ủ a m ộ t ngân hàng, ng ườ i ta th ườ ng ph ả i xét đ ế n t ỷ t r ọ ng n ợ q uá h ạ n cao hay th ấ p. Trong t ỷ t r ọ ng n ợ q uá h ạ n, ng ườ i ta l ạ i chia ra t ỷ t r ọ ng n ợ q uá h ạ n d ướ i sáu tháng, n ợ q uá h ạ n d ướ i m ộ t n ă m, n ợ q uá h ạ n trên m ộ t n ă m, n ợ q uá h ạ n khó đ òi, n ợ k hông có kh ả n ă ng thu h ồ i... Các t ỷ t r ọ ng này càng cao thì kh ả n ă ng b ả o toàn v ố n tín d ụ ng c ủ a ngân hàng càng th ấ p. Khi nghiên c ứ u v ề c ác nguyên nhân gây nên r ủ i ro tín d ụ ng, ng ườ i ta đ ã đ ư a ra m ộ t s ố n guyên nhân ch ủ y ế u sau: nguyên nhân khách quan và nguyên nhân ch ủ q uan. Nguyên nhân khách quan là nguyên nhân b ấ t kh ả k háng, thông tin không cân x ứ ng, s ự đ i ề u khi ể n sai l ệ ch c ủ a c ơ c h ế t h ị t r ườ ng. Nguyên nhân ch ủ q uan là nguyên nhân t ừ p hía ngân hàng (mà ch ủ 7
y ế u là t ừ s ự y ế u kém c ủ a cán b ộ n gân hàng, các nhà qu ả n tr ị đ i ề u hành không có n ă ng l ự c, thi ế u ki ể m tra giám sát), nguyên nhân t ừ p hía khách hàng... Ngày nay, các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i dù đ ã m ở r ộ ng kinh doanh trên nhi ề u l ĩ nh v ự c khác nhau, nh ư ng ho ạ t đ ộ ng cho vay v ẫ n là ngu ồ n c ơ b ả n t ạ o nên thu nh ậ p c ủ a ngân hàng. Đ ặ c bi ệ t, ở n h ữ ng n ướ c đ ang phát tri ể n nh ư ở V i ệ t Nam, ho ạ t đ ộ ng cho vay chi ế m t ớ i 90% ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng, và vì th ế m à r ủ i ro tín d ụ ng là v ấ n đ ề c ầ n đ ượ c quan tâm đ ặ c bi ệ t trong ho ạ t đ ộ ng c ủ a các ngân hàng Th ươ ng m ạ i ở n ướ c ta hi ệ n nay. V ề b ả n ch ấ t, r ủ i ro tín d ụ ng là lo ạ i r ủ i ro đ a d ạ ng và ph ứ c t ạ p, và vi ệ c qu ả n lý và phòng ng ừ a nó r ấ t khó kh ă n. Lo ạ i r ủ i ro này có th ể x ả y ra ở b ấ t c ứ đ âu, b ấ t c ứ l úc nào. B ấ t c ứ m ộ t r ủ i ro nào đ ó c ủ a ho ạ t đ ộ ng cho vay c ũ ng đ ư a đ ế n r ủ i ro cho ngân hàng. Ngân hàng không th ể l o ạ i tr ừ k h ả n ă ng r ủ i ro, song n ế u ngân hàng có nh ữ ng gi ả i pháp đ ồ ng b ộ h ữ u hi ệ u thì có th ể n g ă n ng ừ a r ủ i ro, h ạ n ch ế t ố i đ a nh ữ ng thi ệ t h ạ i có th ể x ả y ra. 2 / R ủ i ro v ề l ãi su ấ t R ủ i ro lãi su ấ t là r ủ i ro phát sinh khi có s ự b i ế n đ ộ ng c ủ a chênh l ệ ch lãi su ấ t gi ữ a lãi su ấ t cho vay c ủ a ngân hàng v ớ i lãi su ấ t ph ả i tr ả c ho vi ệ c đ i vay, d ẫ n đ ế n làm gi ả m thu nh ậ p c ủ a ngân hàng. R ủ i ro này là h ậ u qu ả c ủ a nh ữ ng thay đ ổ i lãi su ấ t. Trong n ề n kinh t ế , lãi su ấ t là y ế u t ố r ấ t nh ạ y c ả m đ ố i v ớ i bi ế n đ ộ ng c ủ a n ề n kinh t ế ; h ơ n n ữ a, nó là công c ụ t rong vi ệ c th ự c hi ệ n chính sách tài chính ti ề n t ệ c ủ a Chính ph ủ . Vì v ậ y, r ủ i ro lãi su ấ t là r ủ i ro xu ấ t hi ệ n th ườ ng xuyên trong ho ạ t đ ộ ng kinh doanh ngân hàng . Nh ư v ậ y, r ủ i ro lãi su ấ t là nh ữ ng tác đ ộ ng do bi ế n đ ộ ng lãi su ấ t đ ố i v ớ i ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng. R ủ i ro lãi su ấ t b ắ t ngu ồ n t ừ m ố i quan h ệ q ua l ạ i c ủ a tài s ả n Có, tài s ả n N ợ v à các h ợ p đ ồ ng ngo ạ i b ả ng. C ơ c ấ u tài s ả n Có, tài s ả n N ợ s ẽ q uy ế t đ ị nh tình tr ạ ng r ủ i ro lãi su ấ t c ủ a m ộ t ngân hàng. Tình tr ạ ng r ủ i ro lãi su ấ t ph ụ t hu ộ c vào m ứ c 8
độ c ân đ ố i gi ữ a tài s ả n Có và tài s ả n N ợ m à đ i ể n hình là khi ngân hàng dùng tài s ả n N ợ n g ắ n h ạ n ho ặ c v ớ i lãi su ấ t thay đ ổ i đ ể đ ầ u t ư v ào tài s ả n Có dài h ạ n h ơ n v ớ i lãi su ấ t c ố đ ị nh. Ngân hàng s ẽ g ặ p r ủ i ro khi lãi su ấ t ng ắ n h ạ n t ă ng, chi phí ngân hàng t ă ng lên trong khi thu nh ậ p ở t ài s ả n Có dài h ạ n h ơ n v ẫ n gi ữ n guyên. N ế u chênh l ệ ch thu nh ậ p ở t ài s ả n Có không bù đ ắ p chi phí nghi ệ p v ụ k inh doanh thì ngân hàng s ẽ b ị ă n mòn vào v ố n. Ng ượ c l ạ i, khi nh ậ n l ạ i v ố n v ớ i m ộ t th ờ i h ạ n và lãi su ấ t ấ n đ ị nh, l ợ i nhu ậ n ngân hàng s ẽ b ị g i ả m khi lãi su ấ t th ị t r ườ ng b ị g i ả m xu ố ng. Ngoài ra, r ủ i ro lãi su ấ t còn có th ể x ả y ra trong nh ữ ng tr ườ ng h ợ p sau đ ây: - L ạ m phát t ă ng, lãi su ấ t bu ộ c ph ả i đ i ề u ch ỉ nh theo xu h ướ ng t ă ng lên, chi phí cho ho ạ t đ ộ ng ngân hàng c ũ ng t ă ng lên, do đ ó làm gi ả m thu nh ậ p c ủ a ngân hàng. Khi l ạ m phát cao thì th ườ ng có l ợ i cho ng ườ i vay v ố n và b ấ t l ợ i cho ng ườ i cho vay. - R ủ i ro lãi su ấ t c ũ ng có th ể x ả y ra do trình đ ộ t h ấ p kém, b ị t hua thi ệ t trong vi ệ c c ạ nh tranh lãi su ấ t ở t h ị t r ườ ng ho ặ c do nhi ề u y ế u t ố c ủ a n ề n kinh t ế t ác đ ộ ng đ ế n lãi su ấ t nh ư c ung, c ầ u, y ế u t ố k hác c ủ a th ị t r ườ ng... Khi ngân hàng có quy ế t đ ị nh đ i ề u ch ỉ nh lãi su ấ t theo h ướ ng gi ả m xu ố ng, trong khi ti ề n g ử i có k ỳ h ạ n ch ư a đ ế n h ạ n tr ả , t ứ c là kho ả n ti ề n g ử i có k ỳ h ạ n l ạ i không gi ả m t ươ ng ứ ng, nên c ũ ng d ẫ n đ ế n r ủ i ro lãi su ấ t. 3 / R ủ i ro h ố i đ oái K inh doanh ngo ạ i h ố i là m ộ t trong nh ữ ng ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng nh ằ m ph ụ c v ụ c ho nhu c ầ u đ a d ạ ng c ủ a n ề n kinh t ế , t ạ o đ i ề u ki ệ n cho các nhà kinh doanh xu ấ t nh ậ p kh ẩ u ho ạ t đ ộ ng thu ậ n l ợ i. R ủ i ro h ố i đ oái là r ủ i ro xu ấ t hi ệ n trong nghi ệ p v ụ k inh doanh ngo ạ i h ố i do s ự b i ế n đ ộ ng v ề t ỷ g iá gi ữ a các đ ồ ng ti ề n. N ế u t ỷ g iá h ố i đ oái bán ra l ớ n h ơ n t ỷ g iá mua vào thì nhà kinh doanh có lãi, ng ượ c l ạ i thì b ị l ỗ . Trong n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng, t ỷ g iá luôn bi ế n đ ộ ng, v ớ i bi ế n đ ổ i c ủ a t ỷ g iá h ố i đ oái, b ấ t k ỳ m ộ t kho ả n n ợ n ào cho dù dài hay 9
ng ắ n, đ ố i v ớ i m ộ t đ ồ ng ti ề n nh ấ t đ ị nh, đ ề u có th ể t ạ o cho ngân hàng ph ả i đ ố i m ặ t v ớ i r ủ i ro t ỷ g iá h ố i đ oái. S ự t hay đ ổ i t ỷ g iá d ẫ n đ ế n s ự t hay đ ổ i giá tr ị n go ạ i h ố i, c ụ t h ể : - N ế u ngân hàng có d ư d ậ t v ề n goai t ệ n ào đ ó, khi ngo ạ i t ệ đ ó lên giá, ngân hàng s ẽ c ó lãi, ng ượ c l ạ i ngân hàng s ẽ l ỗ k hi ngo ạ i t ệ đ ó xu ố ng giá. - N ế u ngân hàng ở v ị đ o ả n v ề l o ạ i ngo ạ i t ệ n ào đ ó, khi ngo ạ i t ệ đ ó lên giá, ngân hàng s ẽ l ỗ v à ng ượ c l ạ i ngân hàng s ẽ c ó lãi n ế u ngo ạ i t ệ đ ó xu ố ng giá. M ộ t tr ạ ng thái ngo ạ i h ố i dù ở t h ế t r ườ ng hay th ế đ o ả n đ ề u có nguy c ơ g ây t ổ n th ấ t cho các nhà giao d ị ch. D ư d ậ t v ề n go ạ i t ệ c àng l ớ n thì r ủ i ro càng cao khi t ỷ g iá gi ả m; ng ượ c l ạ i, đ o ả n v ề n go ạ i t ệ n ào đ ó càng m ạ nh thì r ủ i ro c ũ ng không ít khi t ỷ g iá gi ả m. Khi phân bi ệ t tình hình lãi, l ỗ n go ạ i h ố i theo v ị t h ế n go ạ i h ố i, ng ườ i ta so sánh s ố l ỗ , lãi th ự c t ế x ả y ra so v ớ i m ứ c l ỗ , lãi d ự k i ế n, qua đ ó đ ánh giá ch ấ t l ượ ng qu ả n lý r ủ i ro t ỷ g iá h ố i đ oái c ủ a m ộ t ngân hàng. 4 /R ủ i ro thanh toán R ủ i ro thanh toán phát sinh khi nh ữ ng ng ườ i g ử i ti ề n đ ồ ng th ờ i có nhu c ầ u rút ti ề n g ử i ở n gân hàng ngay l ậ p t ứ c. Trong nh ữ ng tr ườ ng h ợ p nh ư v ậ y, ngân hàng ph ả i đ i vay b ổ s ung ngu ồ n v ố n thanh toán ho ặ c ph ả i bán tài s ả n Có c ủ a mình đ ể đ áp ứ ng nhu c ầ u rút ti ề n c ủ a ng ườ i g ử i ti ề n. M ọ i ngân hàng ho ạ t đ ộ ng bình th ườ ng ph ả i đ ả m b ả o đ ượ c kh ả n ă ng thanh toán. Kh ả n ă ng chi tr ả l à kh ả n ă ng đ áp ứ ng đ ượ c nhu c ầ u chi tr ả h i ệ n t ạ i, đ ộ t xu ấ t, và trong t ươ ng lai. Khi ngân hàng thi ế u kh ả n ă ng chi tr ả , n ế u không đ ượ c gi ả i quy ế t k ị p th ờ i có th ể d ẫ n đ ế n m ấ t kh ả n ă ng chi tr ả . Khi ngân hàng th ừ a kh ả n ă ng chi tr ả s ẽ đ ẫ n đ ế n đ ọ ng v ố n, làm gi ả m kh ả n ă ng sinh l ờ i, thu nh ậ p c ủ a ngân hàng gi ả m. R ủ i ro thanh toán n ả y sinh do nh ữ ng nguyên nhân sau: - D o m ấ t cân b ằ ng gi ữ a ngu ồ n v ố n và s ử d ụ ng v ố n, ngu ồ n v ố n d ư t h ừ a quá l ớ n, trong khi đ ó th ị t r ườ ng đ ầ u ra h ạ n h ẹ p, nên m ộ t s ố n gân hàng đ ã dùng v ố n huy đ ộ ng ng ắ n h ạ n đ ể c ho vay trung h ạ n và 10
dài h ạ n quá m ứ c, d ẫ n đ ế n thi ế u h ụ t kh ả n ă ng chi tr ả t ạ m th ờ i cho ng ườ i g ử i ti ề n. - Khi đ ế n h ạ n, các kho ả n cho vay khó thu h ồ i đ ượ c, uy tín c ủ a ngân hàng gi ả m sút, ng ườ i g ử i ti ề n và ng ườ i đ i vay th ườ ng ph ả n ứ ng tr ướ c nh ữ ng khó kh ă n c ủ a ngân hàng b ằ ng cách s ử d ụ ng h ế t h ạ n m ứ c tín d ụ ng đ ể đ ả m b ả o có ti ề n cho nh ữ ng nhu c ầ u v ề s au ho ặ c rút h ế t s ố d ư t i ề n g ử i vì s ợ c ó th ể k hông rút đ ượ c. T ấ t c ả n h ữ ng khía c ạ nh trên d ẫ n đ ế n nh ữ ng r ủ i ro trong thanh toán c ủ a ngân hàng. Các nhà chuyên môn kh ẳ ng đ ị nh r ằ ng đ ây là lo ạ i r ủ i ro riêng c ủ a ngân hàng và liên quan đ ế n s ự s ố ng còn c ủ a ngân hàng. R ủ i ro này th ườ ng là h ậ u qu ả c ủ a m ộ t hay nhi ề u lo ạ i r ủ i ro mà ngân hàng không l ườ ng tr ướ c đ ượ c. Trong tr ườ ng h ợ p này, v ố n t ự c ó c ủ a ngân hàng không có kh ả n ă ng bù đ ắ p h ế t t ấ t c ả c ác kho ả n m ấ t mát, thi ệ t h ạ i, ngân hàng d ễ r ơ i vào tình tr ạ ng v ỡ n ợ h ay phá s ả n. 5 / R ủ i ro v ề n gu ồ n v ố n R ủ i ro v ề n gu ồ n v ố n th ườ ng x ẩ y ra d ướ i hai hình th ứ c: r ủ i ro thi ế u v ố n và r ủ i ro th ừ a v ố n. Tr ướ c h ế t, chúng ta c ầ n ph ả i hi ể u rõ v ề k hái ni ệ m th ừ a và thi ế u v ố n trong kinh doanh ngân hàng. Th ừ a v ố n là tình tr ạ ng v ố n t ồ n đ ọ ng ở q u ỹ n ghi ệ p v ụ , bao g ồ m c ả q u ỹ t hanh toán ti ề n g ử i ở n gân hàng Nhà N ướ c, qu ỹ t i ề n m ặ t, qu ỹ d ự t r ữ c ủ a ngân hàng. Thi ế u v ố n là tình tr ạ ng xu ấ t hi ệ n trong các b ộ p h ậ n thanh toán c ủ a ngân hàng. R ủ i ro do th ừ a v ố n : Ngân hàng Th ươ ng m ạ i thông qua hình th ứ c “ đ i vay đ ể c ho vay” nh ằ m ki ế m l ợ i nhu ậ n, còn ngu ồ n v ố n t ự c ó ”ch ỉ l à cái đ ệ m ch ố ng đ ỡ s ự s ụ t giá c ủ a các tài s ả n Có”. Khi ngu ồ n v ố n huy đ ộ ng c ủ a ngân hàng b ị ứ đ ọ ng có ngh ĩ a là ngân hàng không cho vay ra đ ượ c ho ặ c không s ử d ụ ng h ế t, trong khi đ ó ngân hàng v ẫ n ph ả i tr ả l ãi cho ng ườ i g ử i ti ề n, chi các chi phí nghi ệ p v ụ , các chi phí qu ả n lý. N ế u không kh ắ c ph ụ c tình tr ạ ng này thì đ ế n m ộ t ch ừ ng m ự c nào đ ó, m ứ c đ ộ t hua l ỗ l ớ n s ẽ d ẫ n đ ế n vi ệ c đ óng c ử a ngân hàng. R ủ i ro do thi ế u v ố n : Th ừ a v ố n đ ã gây khó kh ă n cho ngân hàng thì vi ệ c thi ế u v ố n còn t ệ h ạ i h ơ n nhi ề u. R ủ i ro thi ế u v ố n không th ể 11
l ườ ng h ế t m ứ c đ ộ c ủ a nó gây ra vì v ố n c ủ a ngân hàng ph ầ n l ớ n là v ố n huy đ ộ ng (v ố n đ i vay) c ủ a xã h ộ i đ ể c ho vay ra. N ế u thi ế u v ố n trong thanh toán ngân hàng không th ể t hanh toán cho khách hàng khi h ọ c ó nhu c ầ u rút ti ề n. N ế u v ớ i các ngành kinh t ế k hác thì vi ệ c thanh toán ch ỉ l à m ộ t ph ầ n v ố n c ủ a đ ơ n v ị v à có th ể s ẽ k hông khó kh ă n trong vi ệ c kh ấ t n ợ v ớ i khách hàng (t ấ t nhiên vi ệ c làm này không th ể k éo dài và th ườ ng xuyên), nh ư ng v ớ i ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng, khi m ộ t khách hàng b ị k h ấ t n ợ s ẽ k éo theo hàng lo ạ t khách hàng s ẽ đ ế n ngân hàng đ ể r út ti ề n. Đ i ề u x ả y ra khi đ ó s ẽ l à ho ạ t đ ộ ng c ủ a ngân hàng b ị x áo tr ộ n, mà kh ả n ă ng cao nh ấ t có th ể x ả y ra đ ó là tuyên b ố m ấ t kh ả n ă ng thanh toán và phá s ả n. Nh ư v ậ y, lo ạ i r ủ i ro này r ấ t nguy hi ể m, khó l ườ ng h ế t đ ượ c h ậ u qu ả , th ậ m chí nó còn nguy hi ể m h ơ n c ả l o ạ i r ủ i ro b ấ t kh ả k háng do thiên tai, đ ị ch ho ạ g ây ra b ở i l ẽ v ớ i các lo ạ i r ủ i ro đ ó ngân hàng v ẫ n còn kh ả n ă ng ph ụ c h ồ i v ớ i các lo ạ i r ủ i ro thi ế u v ố n thì kh ả n ă ng x ấ u nh ấ t c ủ a m ộ t doanh nghi ệ p có th ể x ả y ra. 6 / R ủ i ro ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng M ộ t xu h ướ ng đ ang phát tri ể n m ạ nh m ẽ t rong ho ạ t đ ộ ng c ủ a m ộ t ngân hàng hi ệ n đ ạ i là vi ệ c m ở r ộ ng các nghi ệ p v ụ n go ạ i b ả ng. Theo đ ị nh ngh ĩ a, ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng là các ho ạ t đ ộ ng không thu ộ c b ả ng cân đ ố i tài s ả n (n ộ i b ả ng), b ở i vì các ho ạ t đ ộ ng này không liên quan đ ế n vi ệ c n ắ m gi ữ c ác ch ứ ng khoán hay gi ấ y nh ậ n n ợ t h ứ c ấ p. Tuy nhiên, các ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng có th ể ả nh h ưở ng đ ế n tr ạ ng thái t ươ ng lai c ủ a b ả ng cân đ ố i tài s ả n n ộ i b ả ng b ở i vì các ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng có th ể t ạ o ra nh ữ ng tài s ả n Có và tài s ả n N ợ b ổ s ung cho b ả ng cân đ ố i n ộ i b ả ng. Xu ấ t phát t ừ t ính ch ấ t c ủ a các ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng là ngân hàng thu đ ượ c phí trong khi không ph ả i s ử d ụ ng đ ế n v ố n kinh doanh cho nên đ ã khuy ế n khích phát tri ể n các ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng ngày càng phát tri ể n. Tuy nhiên, ho ạ t đ ộ ng này c ũ ng ti ề m ẩ n nhi ề u r ủ i ro. Ch ẳ ng h ạ n, trong tr ườ ng h ợ p công ty phát hành trái phi ế u phá s ả n thì ngân hàng ph ả i đ ứ ng ra thanh toán toàn b ộ g ố c và lãi ch ứ ng khoán do công ty phát hành. Trong th ự c t ế , nh ữ ng tr ườ ng h ợ p thua l ỗ n ghiêm 12
tr ọ ng trong các ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng đ ã tr ở t hành nguyên nhân chính khi ế n cho ngân hàng có th ể p há s ả n. Ngày nay, ho ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng r ấ t phong phú và đ a d ạ ng. Trong khi m ộ t s ố h o ạ t đ ộ ng ngo ạ i b ả ng đ ượ c s ử d ụ ng tích c ự c vào vi ệ c phòng ng ừ a r ủ i ro lãi su ấ t, r ủ i ro ngo ạ i h ố i và r ủ i ro tín d ụ ng... thì n ế u vi ệ c qu ả n tr ị đ i ề u hành không hi ệ u qu ả h o ặ c không đ ánh giá đ úng đ ượ c tác d ụ ng c ủ a các nghi ệ p v ụ n go ạ i b ả ng có th ể d ẫ n đ ế n nh ữ ng t ổ n th ấ t to l ớ n. 7 / R ủ i ro công ngh ệ v à ho ạ t đ ộ ng R ủ i ro công ngh ệ p hát sinh khi nh ữ ng kho ả n đ ầ u t ư c ho phát tri ể n công ngh ệ k hông t ạ o ra đ ượ c kho ả n ti ế t ki ệ m trong chi phí nh ư đ ã d ự t ính. R ủ i ro v ề c ông ngh ệ c ó th ể g ây nên h ậ u qu ả l à kh ả n ă ng c ạ nh tranh c ủ a ngân hàng gi ả m xu ố ng đ áng k ể v à là nguyên nhân ti ề m ẩ n c ủ a s ự p há s ả n ngân hàng trong t ươ ng lai. R ủ i ro ho ạ t đ ộ ng có m ố i liên h ệ c h ặ t ch ẽ v ớ i r ủ i ro công ngh ệ v à có th ể p hát sinh b ấ t c ứ k hi nào n ế u h ệ t h ố ng công ngh ệ b ị t r ụ c tr ặ c ho ặ c là khi h ệ t h ố ng h ỗ t r ợ b ên trong ng ừ ng ho ạ t đ ộ ng. Ví d ụ , trong giao d ị ch trên th ị t r ườ ng liên ngân hàng, ngân hàng có th ể l à ng ườ i cho vay ho ặ c ng ườ i đ i vay. Vi ệ c thanh toán gi ữ a các ngân hàng di ễ n ra hàng ngày. T hông th ườ ng, h ệ t h ố ng máy tính c ủ a ngân hàng ho ạ t đ ộ ng hi ệ u qu ả n h ư ng đ ôi khi c ũ ng x ả y ra tr ụ c tr ặ c và do đ ó r ủ i ro có th ể p hát sinh. R ủ i ro có th ể x ả y ra khi h ệ t h ố ng máy tính đ ã x ử l í sai các kho ả n vay c ủ a ngân hàng ở m ứ c quá cao, ả nh h ưở ng đ ế n kh ả n ă ng thanh toán c ủ a ngân hàng và bu ộ c ngân hàng này ph ả i l ậ p t ứ c vay ti ề n t ừ N gân hàng Trung Ư ơ ng đ ể đ ả m b ả o kh ả n ă ng thanh toán. 8 / R ủ i ro Qu ố c gia N goài các lo ạ i r ủ i ro ngo ạ i h ố i, r ủ i ro lãi su ấ t ngo ạ i t ệ ... nh ư đ ã trình bày ở t rên thì ngay c ả t rong tr ườ ng h ợ p ngân hàng đ ầ u t ư b ằ ng b ả n t ệ c ho các công ty n ướ c ngoài có tr ụ s ở ở n ướ c 13
ngoài c ũ ng có th ể c h ị u r ủ i ro đ ầ u t ư n ướ c ngoài, đ ó là r ủ i ro Qu ố c gia. R ủ i ro Qu ố c gia còn nghiêm tr ọ ng h ơ n c ả t r ườ ng h ợ p tín d ụ ng mà ngân hàng g ặ p ph ả i khi đ ầ u t ư c ho các công ty n ộ i đ ị a. Trong tr ườ ng h ợ p ngân hàng đ ầ u t ư c ho công ty n ướ c ngoài thì ngay c ả t rong tr ườ ng h ợ p công ty có kh ả n ă ng và s ẵ n sàng hoàn tr ả v ố n vay, nh ư ng c ũ ng có th ể k hông th ự c hi ệ n đ ượ c, b ở i vì Chính ph ủ n ướ c này c ấ m ho ặ c h ạ n ch ế v i ệ c thanh toán cho n ướ c ngoài do d ự t r ữ n go ạ i h ố i h ạ n h ẹ p ho ặ c vì lí do chính tr ị . 14
PH Ầ N II THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG VÀ BIỆN PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG CỦA VIỆT NAM I / TH Ự C TR Ạ NG HO Ạ T Đ Ộ NG NGÂN HÀNG Ở V I Ệ T NAM TRONG TH Ờ I GIAN QUA V ớ i chính sách và thành t ự u đ ổ i m ớ i n ề n kinh t ế , ngành ngân hàng Vi ệ t nam đ ã có nh ữ ng thay đ ổ i b ướ c ngo ặ t. Vi ệ t nam đ ã xây d ự ng đ ượ c nh ữ ng c ơ s ở q uan tr ọ ng cho m ộ t n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng và m ộ t h ệ t h ố ng ngân hàng phù h ợ p v ớ i c ơ c h ế t h ị t r ườ ng. H ơ n 10 n ă m qua, nh ờ t ích c ự c đ ổ i m ớ i và h ộ i nh ậ p, Vi ệ t nam đ ã đ ẩ y lùi và ki ề m ch ế đ ượ c l ạ m phát, ổ n đ ị nh v ĩ m ô, t ạ o đ i ề u ki ệ n cho n ề n kinh t ế t ă ng tr ưở ng v ớ i t ố c đ ộ c ao trong nhi ề u n ă m, t ừ ng b ướ c chuy ể n d ị ch c ơ c ấ u kinh t ế t heo h ướ ng công nghi ệ p hoá và hi ệ n đ ạ i hoá, đ ạ t đ ượ c thành t ự u n ổ i b ậ t trong s ự n ghi ệ p xoá đ ói gi ả m nghèo, ổ n đ ị nh và c ả i thi ệ n đ ờ i s ố ng nhân dân. Tuy nhiên, bên c ạ nh nh ữ ng thành t ự u đ ã đ ạ t đ ượ c c ủ a ngành ngân hàng Vi ệ t nam trong th ờ i gian qua, chúng ta th ấ y v ẫ n còn t ồ n t ạ i r ấ t nhi ề u nh ữ ng h ạ n ch ế . Đ i ề u này có th ể t h ấ y rõ qua m ộ t s ố t h ự c tr ạ ng r ủ i ro đ ang t ồ n t ạ i ở V i ệ t nam nh ư s au: - R ủ i ro v ề c ơ c h ế c hính sách: + Thay đ ổ i ch ủ t r ươ ng đ ườ ng l ố i c ủ a chính ph ủ + T hay đ ổ i lãi su ấ t, t ỷ g iá. + Chính sách xu ấ t nh ậ p kh ẩ u. + Chính sách thu ế . Ch ẳ ng h ạ n nh ư : V ề c hính sách ti ề n t ệ : T ừ n ă m 1999, ngân hành nhà n ướ c Vi ệ t nam đ ã s ử d ụ ng chính sách ti ề n t ệ t h ắ t ch ặ t và m ở r ộ ng tín d ụ ng trong n ướ c. N ă m 1999 tín d ụ ng đ ã m ở r ộ ng ra t ớ i 20% và đ ế n n ử a đ ầ u n ă m 2000 đ ã t ă ng lên t ớ i 30%. H ơ n n ữ a, trong vòng 15
12 tháng, t ừ t háng 6 n ă m 1999 t ớ i tháng 6 n ă m 2000, 60% trong t ổ ng s ố t ín d ụ ng t ă ng thêm đ ó là c ủ a khu v ự c phi nhà n ướ c.Tuy nhiên s ự b ùng n ổ v ề t ín d ụ ng này đ ã đ ư a ngân hàng t ớ i hai r ủ i ro. Th ứ n h ấ t, nó s ẽ t ạ o ra áp l ự c đ ố i v ớ i l ạ m phát, m ặ c dù không rõ ràng. Có m ộ t s ố c h ứ ng c ứ c ho th ấ y vi ệ c m ở r ộ ng tín d ụ ng đ ã có ả nh h ưở ng t ớ i tình hình tài chính và xu ấ t kh ẩ u c ủ a g ạ o và cà phê. Th ứ h ai, nó làm cho các ngân hàng th ươ ng m ạ i v ố n đ ã non y ế u gi ờ c àng khó kh ă n thêm, đ ồ ng th ờ i còn gây ra nh ữ ng khó kh ă n h ơ n trong quá trình qu ả n lý r ủ i ro tín d ụ ng V ề c hính sách lãi su ấ t . Tháng 7 v ừ a qua, ngân hàng nhà n ướ c Vi ệ t nam đ ã xoá b ỏ c hính sách lãi su ấ t c ố đ ị nh và đ ư a ra chính sách lãi su ấ t h ợ p lý h ơ n, cho phép các ngân hàng th ươ ng m ạ i đ ư a ra m ứ c lãi su ấ t h ợ p lý mà ng ườ i vay ch ấ p nh ậ n đ ượ c ( 0,75%/tháng ), và cho phép các t ổ c h ứ c tín d ụ ng t ự đ ư a ra m ứ c lãi su ấ t v ớ i đ i ề u ki ệ n ph ầ n chênh l ệ ch không đ ượ c v ượ t quá 0,3% đ ố i v ớ i các kho ả n vay ng ắ n h ạ n và 0,5% đ ố i v ớ i các kho ả n vay trung và dài h ạ n. Tuy nhiên đ i ề u này c ũ ng gây ra nh ữ ng khó kh ă n cho ngân hàng trong vi ệ c cho vay đ ố i v ớ i nh ữ ng khách hàng mang tính r ủ i ro cao. Thêm n ữ a, chúng ta đ ề u th ấ y n ă m v ừ a qua lãi su ấ t trên th ị t r ườ ng Vi ệ t nam gi ả m m ạ nh. Tuy nhiên đ ây không ph ả i do chính sách gi ả m lãi su ấ t c ủ a nhà n ướ c, mà trên th ự c t ế n hà n ướ c hoàn toàn b ị đ ộ ng. Nguyên nhân ở đ ây chính là: do lãi su ấ t th ự c b ằ ng lãi su ấ t danh ngh ĩ a tr ừ t ỷ l ệ l ạ m phát. Mà trong nh ữ ng n ă m v ử a qua, do tình tr ạ ng n ề n kinh t ế y ế u kém, trì tr ệ đ ã kéo t ỷ l ệ l ạ m phát xu ố ng, và vì v ậ y lãi su ấ t c ũ ng b ị g i ả m xu ố ng theo. - R ủ i ro v ề đ ầ u t ư t ín d ụ ng ở c ác Ngân hàng Th ươ ng m ạ i: + Ch ẳ ng h ạ n nh ư m ộ t s ố v ụ á n kinh t ế n h ư v ụ c ủ a công ty Minh Ph ụ ng...Nh ữ ng v ụ á n này đ ã gây nh ữ ng h ậ u qu ả t hi ệ t h ạ i n ặ ng n ề c ho ngân hàng và cho n ề n kinh t ế V i ệ t nam. + R ủ i ro cho vay t ừ c ầ m c ố , th ế c h ấ p. + R ủ i ro trong b ả o lãnh xu ấ t nh ậ p kh ẩ u. - R ủ i ro trong thanh toán: 16
+ R ủ i ro do chuy ể n ti ề n b ị đ ánh c ắ p, l ợ i d ụ ng. + Ti ề n gi ả m ạ o, l ừ a đ ả o. B ên c ạ nh đ ó, còn r ấ t nhi ề u r ủ i ro trong các nghi ệ p v ụ k hác. Nhìn nh ậ n m ộ t cách khách quan, xét v ề t ổ ng th ể , h ệ t h ố ng ngân hàng Vi ệ t nam còn t ồ n t ạ i nhi ề u khó kh ă n. Trong giai đ o ạ n hi ệ n nay, ph ầ n l ớ n tài s ả n Có c ủ a ngân hàng là ở d ạ ng ti ề n cho vay và th ườ ng t ạ o ra t ớ i trên 60% t ổ ng thu nh ậ p c ủ a m ỗ i ngân hàng ( ở V i ệ t nam trên 90%). Nh ữ ng r ủ i ro này làm cho ngân hàng kinh doanh l ĩ nh v ự c này nh ữ ng thi ệ t h ạ i n ặ ng n ề , có khi d ẫ n đ ế n phá s ả n. Lý do ch ủ y ế u là các kho ả n ti ề n cho vay (chi ế m t ớ i trên 70% tài s ả n có) kém “l ỏ ng” h ơ n so v ớ i tài s ả n Có khác b ở i chúng th ườ ng không th ể c huy ể n thành ti ề n m ặ t tr ướ c khi các món vay đ ó đ ế n h ạ n. V ề c hính sách lãi su ấ t, có r ấ t nhi ề u v ấ n đ ề c ầ n đ ượ c xem xét. M ặ c dù ngân hàng Nhà n ướ c đ ã đ i ề u ch ỉ nh lãi su ấ t áp d ụ ng cho kh ố i Ngân hàng Th ươ ng m ạ i r ấ t linh ho ạ t nh ư ng n ế u nhìn vào m ặ t b ằ ng lãi su ấ t chung ta có th ể t h ấ y n ổ i lên v ấ n đ ề k hông h ợ p lí v ề s ự c hênh l ệ ch gi ữ a hai lo ạ i lãi su ấ t ch ủ y ế u ở V i ệ t nam hi ệ n nay là lãi su ấ t ngân hàng, các t ổ c h ứ c tín d ụ ng khác và lãi su ấ t huy đ ộ ng c ủ a Kho b ạ c Nhà n ướ c. Tr ướ c ngày 1-7-1997, ngân hàng Nhà n ướ c quy đ ị nh tr ầ n lãi su ấ t cho vay ng ắ n h ạ n c ủ a các ngân hàng t ố i đ a là 15% n ă m, lãi su ấ t cho vay trung và dài h ạ n là 16,1% n ă m. Theo đ ó, lãi su ấ t huy đ ộ ng t ố i đ a không quá 12%, ngh ĩ a là v ớ i s ự c hênh l ệ ch gi ữ a lãi su ấ t huy đ ộ ng và lãi su ấ t cho vay đ ả m b ả o h ợ p lý lãi su ấ t th ự c d ươ ng cho ho ạ t đ ộ ng tín d ụ ng c ủ a các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i. Trong khi đ ó, huy đ ộ ng v ố n đ ể đ áp ứ ng nhu c ầ u chi ngân sách ho ặ c cho nh ữ ng d ự á n l ớ n d ướ i hình th ứ c huy đ ộ ng b ằ ng bán trái phi ế u kho b ạ c v ớ i lãi su ấ t cao h ơ n lãi su ấ t cùng lo ạ i c ủ a Ngân hàng Th ươ ng m ạ i t ạ i th ờ i đ i ể m đ ó. S ự c hênh l ệ ch này đ ã t ạ o ra m ộ t hình th ứ c c ạ nh tranh không đ áng có, đ ồ ng th ờ i nó th ể h i ệ n tính không nh ấ t quán trong vi ệ c th ự c hi ệ n chính sách ti ề n t ệ c ủ a Nhà n ướ c. Bên c ạ nh đ ó, nh ữ ng bi ế n đ ộ ng ti ề n t ệ v à t ỷ g iá trong th ờ i gian qua đ ã t ạ o m ộ t áp l ự c v ề t hanh kho ả n n ộ i t ệ ở m ộ t s ố n hi ề u tr ở n ên 17
c ă ng th ẳ ng, bu ộ c các ngân hàng đ ồ ng lo ạ t ph ả i gi ả m lãi su ấ t đ ể h uy đ ộ ng thêm ngu ồ n v ố n, và đ i ề u đ ó t ă ng s ứ c “nóng” c ủ a th ị t r ườ ng v ố n và lãi su ấ t. Hi ệ n nay, lãi su ấ t huy đ ộ ng ti ế t ki ệ m k ỳ h ạ n d ướ i 1 n ă m bình quân kho ả ng 0,85% tháng; sau khi d ự t r ữ b ắ t bu ộ c và đ ả m b ả o thanh toán thì lãi su ấ t đ ầ u vào g ầ n 1,1%. Ph ầ n l ớ n các ngân hàng ch ấ p nh ậ n huy đ ộ ng 0,9%-1%/tháng c ũ ng có ngh ĩ a là h ọ c h ấ p nh ậ n hoà v ố n ho ặ c l ỗ n ế u so v ớ i lãi su ấ t ng ắ n h ạ n là 1,2%/tháng. N ế u tình hu ố ng này kéo dài thì đ ây là nguy c ơ r ủ i ro ti ề m tàng đ ố i v ớ i kh ả n ă ng t ồ n t ạ i và phát tri ể n c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng Vi ệ t nam đ ang còn r ấ t non y ế u. Thêm n ữ a, h ệ t h ố ng ngân hàng hi ệ n nay đ ang ở t rong tình tr ạ ng ứ đ ọ ng v ố n tr ầ m tr ọ ng, t ố c đ ộ t ă ng tr ưở ng tín d ụ ng không t ươ ng x ứ ng v ớ i t ố c đ ộ t ă ng tr ưở ng c ủ a ngu ồ n v ố n huy đ ộ ng do s ứ c h ấ p th ụ v ố n c ủ a n ề n kinh t ế t huyên gi ả m, ti ế n đ ộ g i ả i ngân c ủ a m ộ t s ố d ự á n l ớ n ch ậ m, ti ề n g ử i c ủ a dân c ư t i ế p t ụ c đ ổ v ào h ệ t h ố ng các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i; trong khi đ ó, lãi su ấ t cho vay th ự c t ế t rên th ị t r ườ ng gi ả m m ạ nh. Lãi su ấ t trên th ị t r ườ ng liên ngân hàng không ổ n đ ị nh. M ộ t s ố n gân hàng đ ang cho vay ng ắ n h ạ n ở m ứ c 0,45%-0,475%/tháng. Tình tr ạ ng ứ t h ừ a v ố n đ ang đ ẩ y các Ngân hàng Th ươ ng m ạ i đ i đ ế n tranh giành khách m ộ t cách gay g ắ t, d ễ đ ư a các ngân hàng đ ế n ch ỗ đ ầ u t ư m ạ o hi ể m. Theo th ố ng kê n ă m 1999, ta có t ố c đ ộ h uy đ ộ ng và cho vay n ề n kinh t ế c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng nh ư s au: B ả ng 1: T ố c đ ộ h uy đ ộ ng v ố n và cho vay n ề n kinh t ế c ủ a h ệ t h ố ng NHTM Vi ệ t nam Q uý 1 Quý 2 Quý 3 Tháng 10/1999 Huy đ ộ ng - 9,3 19,3 - C hoi vay nền âm 6,0 8,5 10 kinh t ế N gu ồ n: Báo cáo c ủ a Ngân hàng Nhà n ướ c, 2000. 18
T rên đ ây là m ộ t s ố đ i ể m n ổ i b ậ t v ề h o ạ t đ ộ ng c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng Vi ệ t nam trong th ờ i gian qua. Qua đ ó ta th ấ y, dù r ằ ng h ệ t h ố ng ngân hàng đ ang ngày càng phát tri ể n và ti ế n b ộ h ơ n, nh ư ng bên c ạ nh đ ó v ẫ n còn nhi ề u b ấ t c ậ p d ẫ n đ ế n nh ữ ng r ủ i ro trong ho ạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a h ệ t h ố ng ngân hàng Vi ệ t nam. Đ ể h ạ n ch ế đ ựơ c nh ữ ng r ủ i ro này, chúng ta có th ể x em xét m ộ t s ố b i ệ n pháp h ạ n ch ế r ủ i ro đ ượ c trình bày d ướ i đ ây. I I/ CÁC BI Ệ N PHÁP PHÒNG NG Ừ A, H Ạ N CH Ế R Ủ I RO S au khi phân tích các r ủ i ro trong h ệ t h ố ng ngân hàng Vi ệ t nam và nh ữ ng nguyên nhân d ẫ n đ ế n các lo ạ i r ủ i ro này, ta có th ể c ó m ộ t s ố g i ả i pháp sau: 1 / Bi ệ n pháp h ạ n ch ế r ủ i ro tín d ụ ng 1 .1/ Xây d ự ng chính sách tín d ụ ng h ợ p lý C hính sách tín d ụ ng c ủ a m ộ t Ngân hàng Th ươ ng m ạ i là m ộ t h ệ t h ố ng các bi ệ n pháp nh ằ m m ở r ộ ng hay thu h ẹ p ho ạ t đ ộ ng cho vay c ủ a nó v ớ i vi ệ c th ự c hi ệ n 3 m ụ c tiêu ch ủ y ế u là l ợ i n hu ậ n cao, s ự a n toàn và s ự l ành m ạ nh. Đ ây là chính sách đ ể q u ả n lý cho vay, đ ả m b ả o hi ệ u qu ả c ủ a v ố n tín d ụ ng, chính sách cho vay c ầ n quy đ ị nh c ụ t h ể t rong vi ệ c xem xét các lo ạ i khách hàng có th ể c ho vay, tiêu chu ẩ n ngân hàng có th ể c ho vay. Chính sách tín d ụ ng là kim ch ỉ n am đ ả m b ả o cho ho ạ t đ ộ ng tín d ụ ng đ i đ úng qu ĩ đ ạ o. Chính sách tín d ụ ng c ủ a m ộ t ngân hàng c ầ n bao quát các v ấ n đ ề s au: - Gi ớ i h ạ n v ề m ặ t đ ị a lý, l ĩ nh v ự c đ ầ u t ư t ín d ụ ng - Th ể t h ứ c cho vay - Gi ớ i h ạ n k ỳ h ạ n n ợ , th ờ i h ạ n cho vay - Tiêu chu ẩ n khách hàng và tài s ả n đ ả m b ả o - M ứ c cho vay m ộ t khách hàng, m ộ t nhóm khách hàng - Th ẩ m quy ề n và th ủ t ụ c thanh lý thu h ồ i n ợ - T iêu chu ẩ n tài chính t ố i thi ể u khách hàng c ầ n Tu ỳ t heo đ ặ c đ i ể m, quy mô ho ạ t đ ộ ng c ủ a t ừ ng ngân hàng đ ể x ây d ư ng chính sách tín d ụ ng phù h ợ p. C ă n c ứ v ào các ch ế đ ộ , th ể l ệ 19