Các vấn đề môi trường cần quan tâm trong quá trình triển khai và vận hành dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh

TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 6 - Thaùng 6/2011<br /> <br /> <br /> CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG CẦN QUAN TÂM TRONG QUÁ<br /> TRÌNH TRIỂN KHAI VÀ VẬN HÀNH DỰ ÁN QUY HOẠCH THỦY<br /> LỢI CHỐNG NGẬP ÚNG KHU VỰC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> PHẠM HỒNG NHẬT (*)<br /> LÊ VĂN TÂM, NGUYỄN PHÚ BẢO (**)<br /> TRẦN THỊ THANH THÙY(***)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Quy hoạch thuỷ lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh đã được Thủ<br /> tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 1547/QĐ-TTg kí ngày 28/10/2008 với mục<br /> tiêu đề ra các giải pháp chống ngập úng và góp phần cải tạo môi trường nước trong khu<br /> vực. Các vấn đề môi trường của dự án này đang được nghiên cứu trong đề tài cấp Nhà<br /> nước mã số ĐTĐL 2009.G/50 “Nghiên cứu ảnh hưởng của hệ thống công trình chống<br /> ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh đến môi trường và đề xuất các giải pháp phát<br /> huy và giảm thiểu”. Qua nghiên cứu, một bức tranh tổng thể về các vấn đề môi trường của<br /> dự án đã được hình thành, là cơ sở khoa học quan trọng cho các nghiên cứu sâu hơn về<br /> các ảnh hưởng đến môi trường và đề xuất các giải pháp giảm thiểu các tác động tiêu cực<br /> của dự án.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The water conservation project against floods in HCM City was approved by the<br /> Prime Minister under Decision No. 1547/QĐ-TTg signed on October 28, 2008, the<br /> purpose of which is to suggest solutions to prevent floods and improve the water<br /> environment in the area. The environmental problems mentioned in the project have been<br /> studied in the national level research coded ĐTĐL 2009.G/50 “A Study of the Impacts of<br /> the Anti-Floods System in HCM City on the Environment and Some Proposed Solutions”.<br /> Through the study, we can see completely the environmental problems of the project,<br /> which serves as a good basis for further scientific research on the impacts on the<br /> environment so that we can suggest solutions to reduce their negative effects.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU (*) nghiên cứu thực hiện trên diện tích 968.500<br /> Quy hoạch thuỷ lợi chống ngập úng ha, bao gồm thành phố Hồ Chí Minh (diện<br /> khu vực thành phố Hồ Chí Minh [1,2] được tích 209.500 ha) và các vùng phụ cận là hạ<br /> du các sông Đồng Nai (từ hồ Trị An đến<br /> ()<br /> TS, Viện Kĩ thuật Nhiệt đới và Bảo vệ môi biển có diện tích 235.000 ha), sông Sài<br /> trường, TP. Hồ Chí Minh. Gòn (từ hồ Dầu Tiếng đến thành phố Hồ<br /> ()<br /> ThS, Viện Kĩ thuật Nhiệt đới và Bảo vệ môi Chí Minh, có diện tích 243.000 ha và sông<br /> trường, TP. Hồ Chí Minh.<br /> ()<br /> ThS, Viện Môi trường và Tài nguyên, TP. Hồ Vàm Cỏ Đông có diện tích 281 ha). Khu<br /> Chí Minh<br /> <br /> 146<br /> vực chống ngập úng được chia làm 3 vùng Vùng III: bao gồm toàn bộ bờ tả khu<br /> kiểm soát nước (Hình 1): vực bờ tả sông Nhà Bè - Soài Rạp là vùng<br /> sinh quyển mở, có thể xây dựng các công<br /> trình kiểm soát nước quy mô lớn trong<br /> tương lai tuỳ thuộc vào tình hình diễn biến<br /> nước biển dâng và quá trình phát triển đô<br /> thị phía Nam thành phố.<br /> Trọng tâm của quy hoạch là Vùng I.<br /> 2. CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG<br /> CỦA DỰ ÁN<br /> Vùng II<br /> Qua quá trình nghiên cứu và tham vấn<br /> Vùng I ý kiến của nhiều chuyên gia, có thể hình<br /> dung một bức tranh tổng quan về các vấn<br /> đề môi trường cần lưu ý của dự án chống<br /> Vùng III<br /> ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Do phạm vi tác động rộng lớn của dự<br /> Hình 1. Bản đồ phân<br /> vùng nghiên cứu [2] án, để có thể đánh giá một cách toàn diện<br /> và đầy đủ các vấn đề môi trường của dự án,<br /> cần thiết phải đánh giá theo nhiều góc độ<br /> và theo một trình tự sao cho người theo dõi<br /> Vùng I: Khu vực giữa sông Sài Gòn có thể nắm bắt vấn đề một cách dễ dàng.<br /> – Nhà Bè và sông Vàm Cỏ Đông với tổng Trình tự này được đề xuất như sau:<br /> diện tích tự nhiên vào khoảng 2.180 km 2  Theo các giai đoạn triển khai dự án:<br /> sẽ được xây dựng hệ thống cống khép kín (1) Chuẩn bị triển khai dự án; (2)Thi công;<br /> tuyến đê bao được đặt tại các cửa sông, (3)Vận hành và bảo dưỡng<br /> rạch đổ ra sông Sài Gòn, Nhà Bè, Vàm  Theo không gian: Kênh rạch nội<br /> Cỏ và Vàm Cỏ Đông với 12 cống chính đồng; Sông chính; Cửa cống; Đê;<br /> có nhiệm vụ kiểm soát mức nước và cải TPHCM; Long An<br /> thiện môi trường nước trong khu vực  Theo đối tượng bị tác động:<br /> nghiên cứu. - Chế độ thuỷ văn: Dòng chảy; Xói<br /> Vùng II: bao gồm toàn bộ khu vực ngã lở, bồi lắng; Tắt nghẽn dòng chảy<br /> ba sông Đồng Nai - Sài Gòn với tổng diện - Các thành phần môi trường: Nước<br /> tích 22.482 hecta với mục tiêu kiểm soát lũ mặt (Chất lượng nước, xâm nhập mặn);<br /> thượng lưu, kiểm soát triều nhằm giải Nước ngầm; Không khí; Đất.<br /> quyết bài toán chống ngập cho thành phố - Hệ sinh thái<br /> trong điều kiện có lũ lớn ở thượng lưu và - Phát sinh dịch bệnh<br /> nước biển dâng trong tương lai; gắn kết  Theo thời gian (theo mùa): Mùa<br /> việc vận hành công trình kiểm soát nước khô và mùa mưa<br /> với việc cải thiện môi trường kênh rạch và  Theo cơ chế vận hành của hệ thống<br /> cải tạo các vùng đất phèn. cống.<br /> <br /> 147<br />   Theo các kịch bản sự cố: toán thuỷ lực cho thấy trong trường hợp chỉ<br /> - Tổ hợp các yếu tố bất lợi: triều, xây dựng cống Thủ Bộ hoặc xây dựng cả<br /> mưa lớn, lũ ba cống (Thủ Bộ, Mương Chuối, Kinh Lộ),<br /> - Ý thức người dân: ví dụ xả rác mực nước giảm không đáng kể. Khi xây<br /> xuống kênh rạch, sông. dựng 5 cống thuộc khu Nam (Thủ Bộ,<br /> Ngoài ra, với mỗi một vấn đề sẽ được Mương Chuối, Kinh Lộ, Sông Kinh, Kinh<br /> đánh giá ở cả 02 mặt tích cực và tiêu cực để Hàng), mực nước giảm đáng kể, từ 26-45<br /> từ đó đề ra biện pháp phát huy và khắc phục, cm. Tuy nhiên, vận tốc tại các kênh Bến<br /> phù hợp với mục đích của nghiên cứu. Nghé, Kênh Tẻ, Phú Xuân sẽ tăng lên rất<br /> Theo trình tự các giai đoạn triển khai nhiều so với hiện trạng, dẫn tới xói lở lòng<br /> của dự án, một số vấn đề môi trường nổi dẫn các kênh chưa có cống trong mùa triều<br /> bật của dự án chống ngập úng có thể được cường khi các cống này hoạt động. Vì vậy,<br /> nhận diện như sau: trong trường hợp này, cần phải nghiên cứu<br /> 2.1. Trong giai đoạn chuẩn bị dự án kĩ hơn về vấn đề bồi lắng và xói lở. Trong<br /> Trong giai đoạn chuẩn bị thực hiện dự trường hợp xây dựng cả 8 cống thuộc khu<br /> án, nguồn gây tác động chủ yếu là công tác Nam, mực nước trong vùng thuộc khu Nam<br /> đền bù, giải phóng mặt bằng. Việc thực hạ thấp nhiều. Khi hạ được mực nước, thì<br /> hiện dự án sẽ làm ảnh hưởng trực tiếp hoặc các kênh rạch sẽ biến thành các hồ điều tiết<br /> gián tiếp đến nhiều hộ dân trong khu vực với khả năng trữ nước lớn, góp phần giảm<br /> dự án. Công tác giải phóng mặt bằng thu ngập úng cho thành phố Hồ Chí Minh [4].<br /> hồi đất sẽ ảnh hưởng lớn đến những hộ có - Xói mòn/Ngập lụt: Về cơ bản, các<br /> diện tích canh tác hiện hữu nhỏ và có thu công trình trong dự án sẽ được thiết kế theo<br /> nhập chính từ canh tác nông nghiệp [6,7]. hình thức đặt ngay trên dòng chảy, thi công<br /> Công tác chuẩn bị mặt bằng bao gồm trong nước, không chặn dòng. Do đó, việc<br /> cả việc phát quang cây cối và san lấp mặt ngập cục bộ không xảy ra. Xói lở cục bộ<br /> bằng, những công tác này không chỉ làm thượng hạ lưu các cống trong quá trình thi<br /> mất thảm thực vật tại khu vực thực hiện dự công có thể xảy ra, nhất là khi ngăn dòng<br /> án mà còn gây xáo trộn, thay đổi cấu trúc gây co hẹp dòng chảy. Khi nạo vét để thi<br /> đất và gia tăng bụi, tiếng ồn. Quá trình phát công công trình sẽ lấy đi một lượng lớn<br /> quang cây cối là nguyên nhân gây xói mòn bùn đáy và tăng độ sâu của kênh rạch, kết<br /> đất. Sự suy thoái chất lượng đất có thể xảy hợp với các dao động của nước trong quá<br /> ra do việc trộn lẫn các loại đất có tính chất trình nạo vét, giao thông thuỷ sẽ gây ra<br /> khác nhau (cát, đá gia cố mặt bằng) hoặc hiện tượng xói mòn và sạt lở bờ. Trong quá<br /> các lớp đất (lớp bề mặt và lớp đất sâu) với trình thi công và vận hành cần phải có giải<br /> nhau, do bị ô nhiễm đất đá hoặc chất thải vì pháp hạn chế xói mòn cho phù hợp.<br /> thiếu cẩn thận trong quá trình san lấp [8]. 2.2.2. Hệ sinh thái<br /> 2.2. Trong giai đoạn triển khai thi Trong quá trình nạo vét sẽ sinh ra cặn<br /> công dự án lơ lửng, các chất hữu cơ nguy hại (PAHs),<br /> 2.2.1. Chế độ thuỷ văn kim loại nặng có trong bùn... đồng thời nạo<br /> - Thay đổi mực nước: Kết quả tính vét sẽ kéo theo các sinh vật đáy sẽ tác động<br /> <br /> 148<br /> tới chất lượng môi trường và hệ sinh thái thông nhiễm, khi đó chất ô nhiễm sẽ di<br /> dưới nước. Quá trình vận chuyển bùn cũng chuyển theo vị trí đóng cừ vào tầng nước<br /> tác động tới môi trường do nước rỉ từ bùn. ngầm bên dưới. Tầng nước ngầm chịu ảnh<br /> Các tác động cụ thể như sau: hưởng nhiều nhất là tầng nông (tầng<br /> - Thay đổi cấu trúc quần xã và phân halocen và pleistocen). Các chất ô nhiễm<br /> bố động thực vật: có khả năng xảy ra hiện bên ngoài sẽ theo lỗ khoan giếng vào mạch<br /> tượng di cư của động vật trên cạn và dưới nước ngầm làm giảm chất lượng nước. Do<br /> nước ra khỏi khu vực bị ảnh hưởng cũng vậy, trong quá trình thi công khoan giếng,<br /> như giảm số lượng và thay đổi cấu trúc loài khai thác và kết thúc sử dụng giếng phải có<br /> động vật tự nhiên và hoang dã khu vực thi biện pháp quản lí phù hợp để giảm thiểu<br /> công dự án và khu vực lân cận. tác động.<br /> - Chuỗi thức ăn: việc giảm số lượng - Quá trình thi công công trình cũng có<br /> và thay đổi cấu trúc của các loài sẽ tác thể làm hạ thấp mực nước ngầm, gây ôxy<br /> động tới chuỗi thức ăn của hệ sinh thái hoá các vật liệu sinh phèn, làm ô nhiễm<br /> dưới nước. nguồn nước ngầm tầng mặt.<br /> - Hệ sinh thái trên cạn: Những tác 2.3. Trong giai đoạn vận hành dự án<br /> động có thể ảnh hưởng tới tài nguyên sinh 2.3.1. Kênh rạch nội đồng<br /> học như rừng, động vật, thực vật và đa 2.3.1.1. Chế độ thuỷ văn<br /> dạng sinh học gồm: phá vỡ cảnh quan thiên - Thay đổi hướng dòng chảy: từ hai<br /> nhiên, gây sạt lở, làm giảm diện tích một chiều với độ lưu cữu lớn sang một chiều có<br /> số thảm thực vật cây cối lâu năm, cây ăn thể xóa bỏ giáp nước tại khu vực trung tâm<br /> trái, cây công nghiệp, cây nông nghiệp, thành phố, góp phần quan trọng cải thiện<br /> thảm thực vật trên đất thổ cư… môi trường nước mặt trong khu vực; đem<br /> 2.2.3. Chất lượng nước mặt lại hiệu quả to lớn về kinh tế, xã hội và môi<br /> - Chất lượng nước mặt sẽ bị tác động trường.<br /> lớn nhất do nạo vét kênh rạch. Các chất - Bồi lắng: Khi xây dựng đê bao và<br /> gây ảnh hưởng đến chất lượng nước mặt do các cống điều tiết nước. Nước từ các kênh<br /> quá trình nạo vét gồm có chất lơ lửng rạch sẽ không được thoát tự nhiên ra sông<br /> không tan, các kim loại, các chất hữu cơ. mà phải chảy qua hệ thống cống. Cống lúc<br /> - Nguồn nước có thể bị chua hoá cục này có tác dụng như là một vách ngăn, góp<br /> bộ hoặc lan ra các vùng lân cận do sự hiện phần làm giảm tốc độ dòng chảy và tăng sự<br /> diện đất phèn tại một số khu vực của dự án lắng đọng các chất lơ lửng.<br /> quy hoạch, việc nạo vét đất đổ lên bờ kênh - Tắc nghẽn dòng chảy: Cùng với sự<br /> sẽ xảy ra quá trình oxy hoá các vật liệu tích tụ bùn đáy ở khu vực gần các cống<br /> sinh phèn, khi trời mưa sẽ cuốn trôi xuống thì sự ứ đọng rác cũng là điều rất đáng<br /> sông, kênh rạch gây ảnh hưởng cho các loài quan tâm. Với tổng chiều dài kênh rạch<br /> thuỷ sinh. khoảng 56 km và diện tích mặt nước<br /> 2.2.4. Chất lượng nước ngầm khoảng 33.500 ha, chảy qua nhiều khu<br /> - Quá trình thi công móng sâu có thể dân cư nên lượng rác đổ xuống các kênh<br /> làm tăng nguy cơ ô nhiễm nước ngầm do rạch là rất lớn. Ngoài một phần được thu<br /> <br /> 149<br /> gom trên các tuyến kênh, một phần sẽ 2.3.1.4. Môi trường đất: việc vận hành<br /> theo dòng chảy tự nhiên tập trung đến các hệ thống công trình điều tiết lũ sẽ góp phần<br /> cống lớn để thoát ra sông Sài Gòn. Tuy cải tạo vùng đất trũng mặn, phèn phía Tây<br /> nhiên, do sự hình thành các cống, rác thành phố [3].<br /> không thoát đuợc và ứ đọng ở các khu 2.3.2. Sông<br /> vực có cống. Sự ứ đọng này chắc chắn sẽ 2.3.2.1. Chế độ thuỷ văn<br /> gây ra những ảnh hưởng đến môi trường - Tốc độ, lưu lượng dòng chảy: Tác<br /> do đặc tính ô nhiễm của rác. động lớn nhất là vào mùa mưa và thuỷ<br /> 2.3.1.2. Chất lượng nước mặt triều lên, hệ thống đập và cống kiểm soát<br /> Mùa khô mực nước bắt đầu có tác dụng ngăn nước<br /> - Nếu các cống đóng mở tự do 2 vào khu vực bên trong dự án làm cho tốc<br /> chiều: chất lượng nước hầu như không thay độ dòng chảy khu vực bên trong dự án<br /> đổi so với trước khi có dự án. Biến động giảm, nhưng làm cho mực nước và tốc độ<br /> tăng mức độ ô nhiễm nước khi vận hành hệ dòng chảy bên ngoài khu vực dự án tăng.<br /> thống cống theo cơ chế đóng mở hai chiều Chế độ thuỷ văn của khu vực bên ngoài dự<br /> về hai phía là không quá 3% nhưng biến án sẽ bị ảnh hưởng lớn vào mùa mưa và<br /> động giảm là đáng kể (lên đến 11,5%) theo khoảng thời gian mực nước biển cao (từ<br /> chỉ số BOD5 [9]. tháng 10, 11, 12 và tháng 1). Các yếu tố<br /> - Nếu mở một chiều để lấy nước vào này kết hợp với lũ ở thượng nguồn sẽ làm<br /> để làm vệ sinh các kênh rạch trong thành cho diện tích ngập úng của các khu vực<br /> phố: Các kênh rạch trong thành phố sẽ sạch bên ngoài dự án tăng sẽ tác động đến đời<br /> hơn. Tuy nhiên, trong một số kênh cụt sống của người dân. Sau khi hoàn thành<br /> không liên thông, ô nhiễm tăng lên, là do công trình chống ngập thì mực nước ở các<br /> lượng nước sạch pha loãng nước bẩn bị khu vực lân cận nằm ngoài vùng dự án như<br /> giảm nhỏ so với trước đây (tác dụng ngăn quận 2, quận 9, Thủ Đức, Nhơn Trạch,<br /> triều đã làm giảm khả năng pha loãng và Biên Hòa, Long Thành,... sẽ tăng lên 12 –<br /> đẩy trôi của triều). 22cm, phổ biến từ 9cm – 15cm và khi có<br /> Mùa mưa bão cấp 11 thì mực nước dâng lên cao hơn<br /> - Trong mùa mưa, triều cao và mưa 20 – 25cm khi chưa có công trình [1]. Do<br /> lớn, các cống sẽ được vận hành kiểm soát đó, thiệt hại của các vùng này sẽ tăng lên<br /> triều, tạo ra các dung tích phòng mưa trong so với khi chưa có công trình.<br /> mạng kênh rạch. So với mùa khô, Mưa có - Theo một ý kiến khác [5], mực<br /> tác dụng pha loãng, làm giảm nồng độ nước Hmax sẽ cao hơn so với hiện trạng<br /> nước thải, nồng độ chất hữu cơ trong các 50-65cm trong trường hợp toàn vùng hạ<br /> kênh rạch của thành phố so với mùa khô. lưu sẽ bao đê dọc sông, tương đương với<br /> 2.3.1.3. Phát sinh dịch bệnh: Việc vận mực nước dâng trong trường hợp biến đổi<br /> hành các cống không tốt sẽ có nguy cơ ảnh khí hậu (BĐKH) vào năm 2070. Chúng sẽ<br /> hưởng rất lớn đến môi trường do phát sinh tác động không những trên địa bàn<br /> ô nhiễm, muỗi mòng trong khu dân cư, TP.HCM, mà cả trên các địa bàn lân cận<br /> nhất là tại các kênh cụt. thuộc Bình Dương và Long An.<br /> <br /> 150<br />  - Xói mòn: như đã đánh giá ở trên - Phụ thuộc vào chế độ vận hành, có<br /> tốc độ và lưu lượng dòng chảy bên ngoài thể giảm ô nhiễm trên sông Vàm Cỏ<br /> khu vực dự án tăng vào mùa mưa và thuỷ Đông, nhưng tăng ô nhiễm tại hạ lưu cống<br /> triều, dẫn đến tăng khả năng gây xói mòn do nước thải đã được tiêu thoát theo<br /> bờ sông và kênh rạch ngoài vùng dự án đường Thủ Bộ và các cửa sông khác đổ ra<br /> nhất là khi có tàu thuyền hoạt động. Đồng Nai và Sài Gòn. Tất nhiên, khi các<br /> - Việc chúng ta xây dựng hàng loạt dự án vệ sinh môi trường (hiện đang được<br /> các đê sông, đê biển, san lấp hàng ngàn ha thực hiện) hoàn thành thì ô nhiễm sẽ được<br /> đất vùng trũng, lấy đất xây dựng sẽ làm giảm hẳn.<br /> mất đi các ô điều tiết nước ven sông, làm Mùa mưa<br /> cho các dòng chảy tập trung hơn (nhất là - Chất lượng nước mặt: hệ thống đi<br /> dòng triều) dẫn tới việc làm dâng cao mức vào hoạt động sẽ kiểm soát mực nước bên<br /> nước đỉnh triều, hạ thấp chân triều, biên độ trong vùng dự án sẽ thúc đẩy phát triển hạ<br /> triều gia tăng. Điều đó, đồng nghĩa với việc tầng và kinh tế xã hội. Vì thế tải lượng các<br /> gia tăng năng lượng dòng triều, sóng triều. chất ô nhiễm được thải ra cũng lớn hơn do<br /> Ngập lụt, xói lở do đó tăng theo. kinh tế phát triển.<br /> - Rủi ro, sự cố: Các rủi ro có thể xảy - Vào mùa mưa hệ thống cống hoạt<br /> ra là tai nạn trong quá trình giao thông động bơm nước bên trong dự án ra ngoài<br /> (thuỷ và bộ), vỡ đê, hệ thống cống kiểm khu vực dự án đồng thời cũng mang chất ô<br /> soát hoạt động không hiệu quả do hư nhiễm từ hệ thống kênh rạch nội thành ra<br /> hỏng... khi hệ thống công trình đi vào hoạt ngoài dẫn đến tác động tới môi trường<br /> động thì các công trình bên trong vùng dự nước khu vực ngoài dự án.<br /> án phát triển, đồng thời tâm lí chủ quan - Sự chua hoá của nguồn nước mặt<br /> hơn do đó khi có sự cố liên quan đến hệ và phân tán các độ tố (nhôm, sắt…) sẽ<br /> thống này nếu không được xử lí kịp thời sẽ làm thay đổi về độ chua và sẽ có thể làm<br /> gây tác hại kinh tế lớn, vì vậy cần phải có mất đi vĩnh viễn một số loài vi sinh vật<br /> kế hoạch ngăn ngừa và ứng phó phù hợp. trong khu vực dự án quy hoạch do thay<br /> 2.3.2.2. Chất lượng nước ngầm: đổi môi trường sống và làm thay đổi hệ<br /> - Nước ngầm sẽ bị tác động do bị ảnh sinh thái.<br /> hưởng bởi chất lượng nước mặt. Hạ tầng 2.3.2.4. Xâm nhập mặn<br /> khu vực dự án phát triển sẽ tăng tỉ lệ bê Mùa khô<br /> tông hoá do đó mực nước ngầm bị ảnh Nếu vận hành như trên (mở một chiều)<br /> hưởng. Đồng thời hệ thống cừ, cột của hệ trong thời gian dài (cả tháng hoặc hơn) thì<br /> thống sẽ làm tăng nguy cơ thông nhiễm do mặn trên sông Sài Gòn tăng lên, đe dọa nhà<br /> đó ảnh hưởng đến chất lượng nước ngầm máy nước Bến Than.<br /> nhất là đối với các tầng nước ngầm nông. Mùa mưa<br /> 2.3.2.3. Chất lượng nước mặt Mặn không xâm nhập sâu như trong<br /> Mùa khô mùa khô, không lên tới Bến Than.<br /> - Ô nhiễm giảm hẳn do nước bẩn bị 2.3.2.5. Hệ sinh thái<br /> ngăn lại, không lan truyền trực tiếp ra sông - Thay đổi cấu trúc quần xã và phân<br /> <br /> 151<br /> bố động thực vật: như mục tiêu ban đầu dưới nước cũng đa dạng hơn do xuất hiện<br /> của dự án là tiêu thoát nước tốt hơn và nhiều loài mà trước đây không có do kênh<br /> chống ngập sẽ làm cho điều kiện tự nhiên rạch bị ô nhiễm.<br /> của khu vực bên trong dự án thay đổi sẽ - Sự di cư của động vật: đối với môi<br /> làm thay đổi hệ sinh thái bên trong khu vực trường nước bên trong dự án, khi dự án đi<br /> dự án, chuyển sang sinh thái nhà vườn. Hệ vào hoạt động sẽ có sự di cư của động vật<br /> thống kênh rạch sau khi nạo vét sẽ làm vào khu vực dự án do môi trường sống bên<br /> thay đổi lớp trầm tích, khi dự án đi vào trong khu vực dự án được cải thiện. Đối<br /> hoạt động sẽ tạo ra lớp trầm tích mới tạo với dự án đê bao cũng thế, do hình thành<br /> điều kiện cho động vật thuỷ sinh đáy phát nên hệ sinh thái nhà vườn nên có sự di cư<br /> triển. Môi trường nước được cải tạo nên của các loài động vật đặc trưng của hệ sinh<br /> các loài sinh vật nước sẽ phát triển và đa thái này. Tuy nhiên, hệ thống đê bao với sự<br /> dạng hơn. hoạt động của các phương tiện giao thông<br /> - Một số vùng ven sông Sài Gòn, nếu cũng góp phần cản trở sự di chuyển của<br /> vận hành theo phương án ngăn ngừa ô một số loài động vật giữa khu vực bên<br /> nhiễm đổ ra sông Sài Gòn thì chất lượng ngoài dự án và khu vực dự án nhất là các<br /> nước sẽ tốt hơn, do đó các loài thuỷ sinh loài bò sát.<br /> phát triển mạnh hơn, nhất là các loài nước - Sản lượng thuỷ sản, chăn nuôi: khi<br /> ngọt, nước lợ. quy hoạch được thực hiện hoàn chỉnh thì<br /> - Ngược lại, một số vùng gần các thuỷ lợi sẽ tốt hơn, chất lượng nước cũng<br /> cống, hạ lưu phần Long An, một phần Cần được cải thiện, số lượng loài và chuỗi thức<br /> Giờ, chất lượng nước thay đổi có phần xấu ăn cũng phong phú và đa dạng hơn. Ngoài<br /> hơn do ô nhiễm hữu cơ và chất bẩn tăng ra, tổn thất thuỷ sản do ngập úng cũng sẽ<br /> lên. Nếu vẫn xét với tải lượng ô nhiễm như giảm đáng kể. Khi quy hoạch hoàn chỉnh<br /> hiện nay thì ô nhiễm hữu cơ và tỉ lệ nước thì sản lượng thuỷ sản được ổn định và<br /> bẩn sẽ tăng lên so với hiện trạng đến vài phát triển hơn. Tuy nhiên, ngoài vùng dự<br /> lần, do đó sẽ hạn chế đến phát triển của án diện tích ngập rộng hơn và sâu hơn do<br /> thuỷ sinh. Một số vùng ven sông sẽ khó đó tăng sự tổn thất thuỷ sản của các hộ<br /> khăn hơn trong việc phát triển thuỷ sản, nuôi trồng ở các vùng chịu ảnh hưởng<br /> nhất là các loại thuỷ sản nhạy cảm với môi (Long An, Cần Giờ,...).<br /> trường như tôm. Tuy nhiên, sau khi các dự - Số lượng động vật hoang dã: hệ<br /> án vệ sinh môi trường được hoàn thành thì sinh thái sẽ chuyển thành sinh thái nhà<br /> ảnh hưởng này không đáng kể vì các nguồn vườn nên sẽ thay đổi về số lượng và thành<br /> nước xả thải đã được thu gom và xử lí. phần loài động vật hoang dã. Sinh thái nhà<br /> - Chuỗi thức ăn: khi hệ thống đi vào vườn sẽ thúc đẩy du lịch và sẽ tác động lớn<br /> vận hành sẽ làm thay đổi hệ sinh thái và sự đến các loài hoang dã. Đồng thời, sự thay<br /> phân bố, phát triển của động thực vật sẽ đổi cơ cấu sử dụng đất sẽ có tác dụng thu<br /> làm thay đổi chuỗi thức ăn. Hệ sinh thái hẹp môi trường sống của các loài động vật.<br /> vườn sẽ hình thành nên chuỗi thức ăn đặc Nhìn chung các loài động vật hoang dã sẽ<br /> trưng của mình, trong khi đó hệ sinh thái giảm hơn về số lượng và loài.<br /> <br /> 152<br />  3. KẾT LUẬN của hệ thống công trình chống ngập úng<br /> Quy hoạch chống ngập cho thành phố khu vực thành phố Hồ Chí Minh đến môi<br /> Hồ Chí Minh có quy mô rất lớn nên vấn trường và đề xuất các giải pháp phát huy<br /> đề môi trường của dự án là một tổ hợp và giảm thiểu”. Nhóm tác giả chân thành<br /> của rất nhiều yếu tố có mối quan hệ phức cám ơn Bộ Khoa học và Công nghệ đã tài<br /> tạp. Việc hình thành nên bộ khung các trợ kinh phí thực hiện đề tài này. Các tác<br /> vấn đề môi trường của dự án sẽ là cơ sở giả cũng chân thành cảm ơn PGS.TS.<br /> khoa học quan trọng để định hướng cho Nguyễn Kỳ Phùng (Phân viện Khí tượng<br /> những nghiên cứu sâu hơn và đề xuất các Thuỷ văn và Môi trường phía Nam),<br /> giải pháp phát huy những mặt tích cực và PGS.TS. Lê Thanh Hải (Viện Tài Nguyên<br /> giảm thiểu các tác động tiêu cực đến môi và Môi trường), Bà Đỗ Thị Bích Lộc (Viện<br /> trường của dự án. Các vấn đề môi trường Sinh học Nhiệt đới), TS. Phan Anh Tuấn<br /> chính của dự án này bao gồm: chất lượng (Trung tâm điều hành chương trình chống<br /> nước mặt nội đồng, hệ sinh thái sông Sài ngập nước Thành phố Hồ Chí Minh), TS.<br /> Gòn, Vàm Cỏ Đông và vấn đề xâm nhập Trịnh Thị Long và ThS. Phạm Đức Nghĩa<br /> mặn ảnh hưởng đến các nhà máy nước (Viện Khoa học Thuỷ lợi Miền Nam) đã<br /> Bến Than, Thủ Dầu Một. tham gia vào nghiên cứu này. Các tác giả<br /> LỜI CẢM ƠN cũng bày tỏ lòng biết ơn với những đóng<br /> Bài báo này được trích dẫn từ một góp của các đồng nghiệp thuộc Phòng<br /> phần kết quả nghiên cứu của đề tài nghiên Quan trắc và Phân tích Môi trường, Viện<br /> cứu khoa học cấp Nhà nước với mã số Nhiệt đới Môi trường vào thành công của<br /> ĐTĐL 2009.G/50 “Nghiên cứu ảnh hưởng nghiên cứu.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> 1. Viện Khoa học thuỷ lợi miền Nam (2008), Dự án Quy hoạch thuỷ lợi chống ngập úng<br /> khu vực thành phố Hồ Chí Minh.<br /> 2. Trịnh Công Vấn (2007), Quy hoạch thuỷ lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ<br /> Chí Minh.<br /> 3. Ban Quản lí đầu tư và xây dựng thuỷ lợi 9 (2010), Báo cáo đánh giá môi trường chiến<br /> lược của dự án “Quy hoạch thuỷ lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí<br /> Minh”.<br /> 4. Lê Thanh Hải (2010), Chuyên đề “Đánh giá ảnh hưởng của quá trình chuẩn bị và xây<br /> dựng hệ thống chống ngập đến môi trường”.<br /> 5. Phan Anh Tuấn (2010), Chuyên đề “Phân tích trên khía cạnh kĩ thuật liên quan đến<br /> các yếu tố môi trường tự nhiên, môi trường nhân văn và kinh tế- xã hội khu vực triển<br /> khai dự án”.<br /> 6. Nguyễn Phú Bảo (2010), Chuyên đề “Diễn biến điều kiện môi trường tự nhiên khu vực<br /> liên quan đến dự án”.<br /> <br /> 153<br /> 7. Hồ Long Phi (2010), Tham luận “Chiến lược tích hợp quản lí ngập lụt để thích ứng<br /> với biến đổi khí hậu ở TP. Hồ Chí Minh”.<br /> 8. Viện Khoa học Thuỷ lợi miền Nam (2008), Đánh giá tác động môi trường Dự án Quy<br /> hoạch thuỷ lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh.<br /> 9. Pham Hong Nhat, Nguyen Phu Bao, Le Van Tam, Tran Nguyen Quynh Trang and<br /> Tran Thi Thanh Thuy (2011). Correlation between surface water quality and the<br /> aquatic system under the impacts of the “Flood control in the Ho Chi Minh City<br /> region” project. Proceeding of the International Conference “The 2nd analytica<br /> Vietnam Conference 2011”, p. 138-143, held in Ho Chi Minh City on April 7-9, 2011.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 154<br />