Các yếu tố liên quan đến mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân tai biến mạch máu não

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> <br /> CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN MỨC ĐỘ ĐỘC LẬP TRONG SINH HOẠT<br /> HÀNG NGÀY CỦA BỆNH NHÂN TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO<br /> Phạm Thị Thúy Vũ*, Võ Tấn Sơn**, Jane L. Koeckeritz***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác định mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày và các yếu tố liên quan đến điểm số độc lập<br /> trong sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân tai biến mạch máu não (TBMMN).<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, phân tích trên 117 bệnh nhân TBMMN được điều<br /> trị tại khoa Nội Tim Mạch bệnh viện Trung Ương Huế và khoa Nội Tim Mạch bệnh viện trường Đại Học Y<br /> Dược Huế từ 12/2014 đến 6/2015.<br /> Kết quả: Nghiên cứu 117 bệnh nhân, gồm 53 nữ và 64 nam. Tỷ lệ bệnh nhân độc lập hoàn toàn trong sinh<br /> hoạt là 11,1%, cần trợ giúp là 66,7%, phụ thuộc nhiều và hoàn toàn là 23,3%. Có mối liên quan giữa điểm số độc<br /> lập trong sinh hoạt hàng ngày với các yếu tố như tuổi,tình trạng hôn nhân, tình trạng kinh tế, thành phần người<br /> chăm sóc, tình trạng yếu/liệt, bên liệt, chức năng nhận thức. Không có mối liên quan giữa điểm số độc lập trong<br /> sinh hoạt hàng ngày với giới, nơi cư trú, loại tổn thương não, bệnh kèm theo.<br /> Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân TBMMN tại<br /> thời điểm xuất viện còn thấp, tỷ lệ bệnh nhân cần trợ giúp và phụ thuộc hoàn toàn trong sinh hoạt khi ra viện<br /> chiếm tỷ lệ rất cao. Vì vậy, người điều dưỡng cần có kế hoạch ra viện cụ thể để hỗ trợ bệnh nhân và người nhà<br /> chăm sóc trong giai đoạn đầu khi bệnh nhân về nhà. Cần phải có các chương trình phục hồi chức năng sinh hoạt<br /> hàng ngày để nâng cao khả năng tự chăm sóc giúp bệnh nhân tự tin hòa nhập cộng đồng. Kết quả nghiên cứu của<br /> chúng tôi là những thông tin nền làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.<br /> Từ khóa: Tai biến mạch máu não; mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày.<br /> ABSTRACT<br /> FACTORS RELATED TO THE DEGREE OF INDEPENDENCE IN DAILY ACTIVITIES<br /> OF PATIENTS WITH CEREBRAL VASCULAR ACCIDENT<br /> Pham Thi Thuy Vu, Vo Tan Son, Jane L. Koeckeritz<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 19 - No 5 - 2015: 136 - 143<br /> <br /> Objective: Determining the level of independence in performing activities of daily living and factors related<br /> to the score of independence in activities daily living of patients with cerebral vascular accident.<br /> Methods: A descriptive cross- sectional study, analyzed 117 patients with cerebral vascular accident at the<br /> Cardiovascular Internal Medicine Department of Central Hospital and Cardiovascular Internal Medicine<br /> Department of Hue University hospital from 12/2014 to 6/2015.<br /> Results: Study 117 patients, including 53 woman and 64 men. The percentage of patients with independent<br /> in ADL is 11.1%, patient with helping ADL is 66.7%, and patients with dependent in ADL are 23.3%. There<br /> was relationship between Barthel score and factors such as age, marital status, economic status, hemi paretic side,<br /> cognitive function. There was no relationship between Barthel score and factors such as age, residence, type of<br /> stroke, previous stroke, and type of comorbid conditions.<br /> Conclusion: The results showed that the rate of stroke patients with independence in ADL when discharge<br /> <br /> * Đại học Y Dược Huế. ** Đại học Y Dược Tp Hồ Chí Minh *** Đại học Northern Colorado, Hoa Kỳ.<br /> Tác giả liên lạc: CN. Phạm Thị Thúy Vũ ĐT: 01696957523 Email: phamthuyvu@gmail.com<br /> <br /> 136 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 19 * Số 5 * 2015 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> was low, the percentage of patients need help and dependent in ADL was very high. Therefore, the nurses should<br /> have specific plans to assist patients and caregivers in the early stages when patients go to home. It is necessary to<br /> set up a special rehabilitation program to enhance patient’s self care in ADL to make patients more confidently to<br /> integrate into the community. The results were basic information for further research.<br /> Key words: Patients with cerebral vascular accident; activities of daily living.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ bệnh nhân đột ngột mất đi các chức năng bình<br /> thường của cuộc sống.<br /> Tai biến mạch máu não luôn là một vấn đề<br /> Do đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề<br /> thời sự mang tính toàn cầu vì rất thường gặp và<br /> tài “Các yếu tố liên quan đến mức độ độc lập trong<br /> là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ hai<br /> sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân tai biến mạch<br /> trên thế giới sau các bệnh lý về tim mạch(14,7).<br /> máu não”. Nghiên cứu này chính là tiền đề để<br /> Theo tổ chức y tế thế giới (WHO), có khoảng 15<br /> chúng tôi có thể xây dựng các định hướng cho<br /> triệu người trên thế giới bị đột quỵ mỗi năm và<br /> bệnh nhân và người nhà nhằm hỗ trợ bệnh<br /> trong số đó có khoảng 5 triệu người chết, 5 triệu<br /> nhân nâng cao khả năng tự chăm sóc bản thân<br /> người bị tàn phế vĩnh viễn(12). Ở Hoa Kỳ cứ mỗi<br /> trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Điều<br /> 40 giây thì có 1 trường hợp bị đột quỵ và cứ mỗi<br /> này làm giảm bớt gánh nặng cho gia đình<br /> 4 phút lại có một trường hợp bị tử vong do đột<br /> cũng như giúp cho bệnh nhân tự tin hơn khi<br /> quỵ(4). Ở Việt Nam, tuy chưa có thống kê toàn<br /> hòa nhập với cộng đồng.<br /> quốc nhưng hầu hết các khoa cấp cứu tại các<br /> bệnh viện đa khoa đều có tiếp nhận cấp cứu ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> bệnh nhân TBMMN . (15)<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Các chi phí trực tiếp và gián tiếp của cơn đột<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang tại khoa Nội<br /> quỵ vào năm 2010 là 36,5 tỷ USD. Ước tính 40%<br /> Tim Mạch bệnh viện Trung Ương Huế và khoa<br /> TBMMN để lại di chứng nặng và vừa, trong số<br /> Nội Tim Mạch bệnh viện trường ĐH Y Dược<br /> đó có đến 75% tái phát trong vòng 5 năm, đây là<br /> Huế từ 12/2014 đến 6/2015.<br /> gánh nặng cho gia đình, xã hội, phản ánh tính<br /> trầm trọng của vấn đề đột quỵ(4,12). Vậy phải làm Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> gì để hạn chế xảy ra đột quỵ và nếu đã xảy ra thì Bệnh nhân được chẩn đoán xác định<br /> làm thế nào để can thiệp có hiệu quả. Đây là vấn TBMMN được điều trị qua giai đoạn cấp cứu,<br /> đề không chỉ các bác sĩ phải trăn trở mà còn là tình trạng bệnh ổn định và có kế hoạch chuẩn bị<br /> câu hỏi được đặt ra cho đội ngũ điều dưỡng phải xuất viện.<br /> suy nghĩ, vì cho đến nay đa số bệnh nhân Tiêu chuẩn loại trừ<br /> TBMMN vẫn được chăm sóc theo phương pháp - Bệnh nhân chấn thương sọ não do đụng<br /> truyền thống. giập, tai nạn giao thông…<br /> Sự khiếm khuyết về chức năng độc lập - Bệnh nhân hôn mê, không có khả năng giao<br /> trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày là tiếp và không hợp tác…<br /> yếu tố quan trọng ngăn cản bệnh nhân hòa<br /> nhập với cộng đồng đặc biệt là trong giai đoạn<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> đầu khi bệnh nhân xuất viện (5). Vì vậy vai trò Cỡ mẫu được tính theo công thức:<br /> 2<br /> của người điều dưỡng rất quan trọng trong Z 1   / 2  P 1  P <br /> giai đoạn này, họ là nguồn động viên rất quan n <br /> d2<br /> trọng giúp người nhà và bệnh nhân chuẩn bị<br /> Trong đó: n: là số lượng mẫu nghiên cứu. Z(1-α/2) =<br /> về mặt tinh thần và các vấn đề cần thiết để có<br /> 1,96 với độ tin cậy 95%. d = 0.05 với độ chính xác mong<br /> thể vượt qua những khó khăn ban đầu khi<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 137<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> muốn 95%. p: tỷ lệ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày của Đặc điểm Tần số (%)<br /> bệnh nhân sau TBMMN. Tình trạng kinh Nghèo, đủ ăn 87 (74,4)<br /> tế gia đình Khá 30 (25,6)<br /> Theo nghiên cứu của tác giả Vũ Văn Cường<br /> Nhồi máu não 82 (70,1)<br /> (2012)(16) về khả năng phục hồi các chức năng Loại tổn thương<br /> Chảy máu não 35 (29,9)<br /> trong sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân Không yếu liệt 11 (9,4)<br /> TBMMN thì tỷ lệ độc lập trong sinh hoạt hàng Bên phải 53 (45,3)<br /> Bên liệt<br /> ngày của bệnh nhân ở nhóm chứng lúc ra viện là Bên trái 49 (41,9)<br /> Cả 2 bên 4 (3,4)<br /> 8,3%. Chúng tôi chọn p = 0,083. Thay các giá trị<br /> Có 25 (21,4)<br /> vào công thức trên ta có: n = 117. Tiền sử TBMMN<br /> Không 92 (78,6)<br /> Công cụ thu thập số liệu Chức năng Không có suy giảm nhận thức 78 (66,7)<br /> nhận thức Có suy giảm nhận thức 39 (33,3)<br /> - Thiết kế phiếu điều tra dựa trên thang điểm<br /> Barthel đánh giá mức độ độc lập trong sinh hoạt Nhận xét: nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn nữ<br /> hàng ngày và thang điểm tâm trí thu nhỏ MMSE giới (54,7%), bệnh nhân sống chung vợ/chồng<br /> đánh giá chức năng nhân thức. chiếm tỷ lệ cao 59,8%; tỷ lệ nhồi máu não cao<br /> hơn chảy máu não, tỷ lệ nhồi máu não chiếm<br /> - Tiến hành thu thập các đặc điểm nhân khẩu<br /> 70,1%; tỷ lệ chảy máu não là 29,9%; bệnh nhân có<br /> học và các đặc điểm lâm sàng thông qua hồ sơ<br /> suy giảm nhận thức chiếm tỷ lệ 33,3% và không<br /> bệnh án và phỏng vấn bệnh nhân hoặc người<br /> có suy giảm nhận thức chiếm là 66,7%.<br /> chăm sóc chính.<br /> - Đánh giá theo thang điểm Barthel bằng việc Tỷ lệ độc lập trong sinh hoạt hàng ngày<br /> quan sát bệnh nhân thực hiện 10 hoạt động của bệnh nhân TBMMN theo thang điểm<br /> trong sinh hoạt hàng ngày. Sau đó đánh giá chức Barthel<br /> năng nhận thức bằng thang điểm tâm trí thu nhỏ Bảng 2. Phân bố mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng<br /> MMSE. ngày theo thang điểm Barthel<br /> - Nhập quản lý số liệu và xử lý số liệu bằng Mức độ Trường hợp (n) Tỷ lệ (%)<br /> Độc lập hoàn toàn 13 11,1<br /> phần mềm SPSS 19.0<br /> Trợ giúp ít 40 34,2<br /> KẾT QUẢ Trợ giúp trung bình 38 32,5<br /> Phụ thuộc nhiều 23 19,7<br /> Qua nghiên cứu trên 117 bệnh nhân Phụ thuộc hoàn toàn 3 2,6<br /> TBMMN từ 12/2014 đến 6/2015 tại bệnh viện Tổng 117 100<br /> Trung Ương Huế và bệnh viện trường ĐH Y Trung bình 54,4 ± 19,8<br /> Dược Huế, chúng tôi có kết quả như sau: Nhận xét: đa số bệnh nhân cần trợ giúp trong<br /> Đặc điểm nhân khẩu học và đặc điểm lâm sinh hoạt hàng ngày, tỷ lệ bệnh nhân cần trợ<br /> sàng của bệnh nhân TBMMN giúp ít là 34,2% và trợ giúp trung bình là 32,5%;<br /> tỷ lệ bệnh nhân độc lập hoàn toàn trong sinh<br /> Bảng 1. Đặc điểm nhân khẩu học và đặc điểm lâm<br /> hoạt là 11,1%. Điểm Barthel trung bình trong<br /> sàng của bệnh nhân TBMMN<br /> Đặc điểm Tần số (%)<br /> nghiên cứu của chúng tôi là 54,4 ± 19,8.<br /> < 45 3 (2,6) Liên quan giữa điểm số độc lập trong<br /> Tuổi (năm) 64,4 45 – 60 42 (35,9)<br /> sinh hoạt hàng ngày theo thang điểm<br /> ± 12,1 60 – 74 41 (35)<br /> ≥ 75 31 (26,5) Barthel và đặc điểm nhân khẩu học của<br /> Nữ 53 (45,3) bệnh nhân TBMMN<br /> Giới<br /> Nam 64 (54,7)<br /> - Điểm số độc lập trong sinh hoạt hàng ngày<br /> Tình trạng hôn Độc thân, ly dị/góa bụa 47 (40,2)<br /> nhân<br /> ở nhóm người cao tuổi ≥ 75 tuổi thấp hơn so với<br /> Sống chung vợ/chồng 70 (59,8)<br /> nhóm trẻ tuổi