VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THỊ PHƯỢNG
CĂN CỨ KHÁNG CHIẾN KHU SÀI GÒN – GIA ĐỊNH
TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ
(1954-1975)
Ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 9 22 90 13
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SỬ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS HÀ MINH HỒNG
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Căn cứ kháng chiến Khu Sài Gòn – Gia Định
trong kháng chiến chống Mỹ (1954-1975)” là công trình nghiên cứu độc lập của riêng
tôi. Các số liệu và tài liệu trong luận án là trung thực. Tất cả những tham khảo và kế
thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ.
Nghiên cứu sinh
NGUYỄN THỊ PHƯỢNG
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Vấn đề nghiên cứu .................................................................................................. 8
1.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................................. 11
1.3. Những vấn đề luận án kế thừa từ những công trình nghiên cứu trước ..................... 30
1.4. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ....................................................... 30
Chương 2
QUÁ TRÌNH TÁI LẬP, HÌNH THÀNH CÁC CĂN CỨ KHÁNG CHIẾN KHU
SÀI GÒN – GIA ĐỊNH GIAI ĐOẠN 1954-1965
2.1. “Khu Sài Gòn – Gia Định” trong kháng chiến chống Mỹ ...................................... 32
2.2. Điều kiện tự nhiên, lịch sử - xã hội Sài Gòn – Gia Định ......................................... 34
2.3. Hệ thống căn cứ kháng chiến Khu Sài Gòn – Gia Định trong kháng chiến
chống Pháp (1945-1954) ............................................................................................. 42
2.4. Từng bước tái lập, hình thành các căn cứ kháng chiến Khu Sài Gòn – Gia
Định trong những năm 1954-1960 ............................................................................... 49
2.5. Căn cứ kháng chiến Sài Gòn – Gia Định trong giai đoạn chống chiến lược
“Chiến tranh đặc biệt” (1961-1965) ............................................................................. 60
Chương 3
XÂY DỰNG, BẢO VỆ VÀ PHÁT HUY VAI TRÒ CĂN CỨ KHÁNG CHIẾN KHU
SÀI GÒN – GIA ĐỊNH GIAI ĐOẠN 1965-1975
3.1. Phát triển mở rộng hệ thống căn cứ kháng chiến khu Sài Gòn – Gia Định đáp
ứng yêu cầu chống chiến lược “Chiến tranh cục bộ” (1965-1968) ................................ 73
3.2. Củng cố căn cứ kháng chiến về mọi mặt, góp phần đánh bại bước đầu chiến
lược “Việt Nam hoá chiến tranh” (1969-1972) ............................................................. 94
3.3. Phát huy vai trò căn cứ kháng chiến khu Sài Gòn – Gia Định tiến lên giành
thắng lợi hoàn toàn (1973-1975) ................................................................................ 105
Chương 4
ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ VÀ MỘT SỐ KINH NGHIỆM
4.1. Đặc điểm căn cứ kháng chiến khu Sài Gòn – Gia Định trong kháng chiến
chống Mỹ cứu nước (1954-1975) ............................................................................. 116
4.2. Vai trò của căn cứ kháng chiến khu Sài Gòn – Gia Định trong kháng chiến
chống Mỹ cứu nước.................................................................................................. 126
4.3. Một số kinh nghiệm trong tổ chức, hoạt động căn cứ kháng chiến khu Sài
Gòn – Gia Định trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước ........................................... 130
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 143
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 149
PHỤ LỤC ................................................................................................................ 166
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong chiến tranh nói chung, chiến tranh giải phóng nói riêng, căn cứ kháng
chiến giữ vai trò quan trọng đến sự thành bại của các bên tham chiến. Trong hai cuộc
chiến tranh giải phóng của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX, các căn cứ kháng chiến
là vùng có địa thế phòng thủ được chọn để làm bàn đạp xây dựng và phát triển lực
lượng, nơi đứng chân của các đơn vị, cơ quan chỉ huy, chỉ đạo chiến tranh, nơi tập kết
lực lượng chuẩn bị và xuất phát những trận đánh vào đối phương, nơi thu quân và củng
cố thực lực, nơi tiếp nhận và cung cấp hậu cần cho các hoạt động chiến tranh... đó là
hậu phương trực tiếp và tại chỗ cho lực lượng trong chiến tranh.
Từ nửa cuối thế kỷ XIX, Nam bộ đã trở thành nơi bị áp đặt chế độ thuộc địa của
thực dân Pháp, là trung tâm đầu não nền thống trị thực dân. Ngay sau chiến tranh thế
giới lần thứ II, Nam bộ lại là nơi phải đối đầu đầu tiên với quân đội Pháp trở lại tái xâm
lược. Là khu vực với địa hình tương đối phức tạp, đặc thù bởi hai khu địa hình: đồi núi
bán cao nguyên (các tỉnh miền Đông) và kênh rạch sông ngòi dày đặc (ở các tỉnh miền
Tây), từ sớm quân dân Nam bộ đã dựa vào đặc điểm địa hình ấy để tổ chức kháng
chiến, xây dựng căn cứ kháng chiến.
Sài Gòn – Gia Định là địa bàn nằm gần giữa – trung chuyển và tiếp nối của hai
miền đặc thù ấy, địa bàn đặc biệt trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và
đế quốc Mỹ, căn cứ kháng chiến lại càng có nhiều nét đặt thù và vai trò đặc biệt quan
trọng. Do đó, với vị thế là trung tâm của Nam bộ, Sài Gòn – Gia Định, là địa bàn giữ
vai trò quan trọng trong nghiên cứu các vấn đề về lịch sử chiến tranh giải phóng nói
chung, lịch sử căn cứ kháng chiến nói riêng ở Nam bộ trong kháng chiến chống Mỹ.
Trong kháng chiến chống Mỹ, Sài Gòn – Gia Định với vai trò trung tâm chính trị
- kinh tế - quân sự của địch, là địa bàn đấu tranh căng thẳng, quyết liệt giữa lực lượng
cách mạng với đế quốc Mỹ cùng đồng minh và chính quyền Việt Nam Cộng hòa.
Trong cuộc đấu tranh đó, các căn cứ kháng chiến ở Sài Gòn – Gia Định đã trở thành
bàn đạp, làm cơ sở cho những thắng lợi của phong trào đấu tranh cách mạng của nhân
dân Sài Gòn – Gia Định. Các căn cứ kháng chiến, được hình thành và phát triển dưới
2
sự bảo vệ, chở che, đùm bọc của nhân dân đã trở thành biểu tượng cho sức mạnh, ý chí
chiến đấu vì khát vọng độc lập, tự do, thống nhất của toàn thể dân tộc Việt Nam. Với ý
nghĩa đó, các vùng căn cứ kháng chiến Khu Sài Gòn – Gia Định là một chủ đề đáng
quan tâm, tìm hiểu trong nghiên cứu lịch sử kháng chiến ở Sài Gòn – Gia Định trong
giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, vốn chưa được nghiên cứu một cách hệ thống và
toàn diện.
Trên cơ sở những căn cứ kháng chiến đã ra đời trong thời kỳ kháng chiến chống
Pháp (1945-1954), bước vào thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, các căn cứ kháng chiến ở
Sài Gòn – Gia Định đã được xây dựng và phát triển cho phù hợp với nhiệm vụ cách
mạng và đặc điểm tình hình mới. Nếu như Trung ương Cục phân chia chiến trường B2
(gồm 4 khu: 6, 7, 8 và 9) thành 3 vùng chiến lược: vùng rừng núi, vùng nông thôn đồng
bằng và vùng đô thì, thì các cấp ủy lãnh đạo Khu Sài Gòn – Gia Định trong giai đoạn
này đã xác định và phân chia chiến trường thành ba vùng để xây dựng căn cứ kháng
chiến: vùng căn cứ giải phóng, vùng tranh chấp ven đô và vùng nội thành. Căn cứ vào
tình hình thực tế ở mỗi vùng, các cấp ủy lãnh đạo Khu Sài Gòn – Gia Định đã xác định
phương châm và nhiệm vụ đấu tranh linh hoạt, thích hợp tương ứng với từng vùng: (i)
Vùng căn cứ giải phóng phải trở thành một tuyến căn cứ, lấy đấu tranh vũ trang làm
chính, để bảo vệ, giữ vững và mở rộng địa bàn đứng chân, phá tan các kế hoạch bình
định, các cuộc hành quân càn quét lấn chiếm của địch; (ii) Vùng tranh chấp ven đô, tiến
hành đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang song song, chú trọng các hoạt động bao
vây, đánh chiếm, xây dựng ấp, xã chiến đấu, tạo các “lõm du kích” ven đô, phát triển
diệt ác, phá kềm, giành quyền làm chủ bằng “3 mũi giáp công”; (iii) Vùng nội thành
lấy đấu tranh chính trị làm chính, có kết hợp mức độ với đấu tranh vũ trang và binh
vận, phát triển mạng lưới cơ sở cách mạng trong nội thành [142, tr.7-8].
Như vậy, vấn đề xây dựng, bảo vệ và phát huy vai trò các căn cứ kháng chiến
trong chiến tranh cách mạng có ý nghĩa quan trọng trong những lý giải nguyên nhân
thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng của dân tộc. Thực tiễn từ các căn cứ kháng
chiến ở Sài Gòn – Gia Định trong kháng chiến chống Mỹ do vậy có thể rút ra một số
bài học kinh nghiệm, làm giàu thêm kho tàng lý luận đấu tranh cách mạng của Đảng và
chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc. Đó là tài sản quý, không chỉ trong lịch sử đã