Đặc điểm rối loạn trầm cảm chủ yếu ở bệnh nhân ung thư đại trực-tràng

CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM RỐI LOẠN TRẦM CẢM CHỦ YẾU Ở BỆNH NHÂN<br /> UNG THƯ ĐẠI TRỰC-TRÀNG<br /> <br /> Đinh Vũ Ngọc Ninh1, Bùi Chí Viết2<br /> Ngô Tích Linh3, Dương Xuân Minh1<br /> TÓM TẮT<br /> Ung thư đại-trực tràng đang là bệnh ung thư đứng thứ 3 ở nam giới và thứ 2 ở<br /> nữ giới. Bệnh nhân mắc ung thư đại-trực tràng thì rất có nguy cơ bị rối loạn cảm xúc,<br /> đặc biệt là rối loạn trầm cảm, do những hậu quả của bệnh lý về thể chất cũng như tinh<br /> thần, tâm lý xã hội, kinh tế.<br /> Mục tiêu: Chúng tôi thực hiện nghiên cứu nhằm xác định tỉ lệ mắc rối loạn trầm<br /> cảm chủ yếu ở các bệnh nhân ung thư đại-trực tràng và các yếu tố liên quan về dịch tễ,<br /> xã hội, tình trạng bệnh tật.<br /> Phương pháp: Thiết kế nghiên cứu cắt ngang, tiến hành khám lâm sàng 255<br /> bệnh nhân ung thư đại-trực tràng đang điều trị tại Bệnh viện Ung bướu Thành phố Hồ<br /> Chí Minh. Bệnh nhân được đánh giá rối loạn trầm cảm chủ yếu theo tiêu chuẩn chẩn<br /> đoán của Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần, lần thứ 5 (Diagnostic and<br /> statistical manual of mental disorders 5, DSM-5)[5], phân loại mức độ nặng của rối<br /> loạn bằng thang Hamilton 17 mục.<br /> Kết quả: Tỉ lệ mắc rối loạn trầm cảm chủ yếu ở bệnh nhân ung thư đại-trực<br /> tràng là 25,88% (22,73% là mức độ rất nặng và nặng, 39,39% là mức độ vừa và 37,88%<br /> là mức độ nhẹ), không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về giới tính, tuổi, khu vực sinh<br /> sống. Tỉ lệ trầm cảm cao hơn ở những bệnh nhân có thu nhập thấp, giai đoạn mắc ung<br /> thư muộn, hiện có nhiều triệu chứng ung thư hơn.<br /> Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy tỉ lệ mắc rối loạn trầm cảm chủ yếu ở<br /> <br /> <br /> 1<br /> Bệnh viện Quân y 175<br /> 2<br /> Bệnh viện Ung bướu Thành phố Hồ Chí Minh<br /> 2<br /> Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Người phản hồi (Corresponding): Đinh Vũ Ngọc Ninh (kpno86@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 27/8/2018, ngày phản biện: 12/9/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 30/9/2018<br /> <br /> 109<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 15 - 9/2018<br /> <br /> bệnh nhân ung thư đại trực-tràng là khá cao, một số các yếu tố về dịch tễ, kinh tế xã hội<br /> giúp tiên lượng nguy cơ mắc của rối loạn này.<br /> CHARACTERISTICS OF MAJOR DEPRESSIVE DISORDER IN<br /> COLORECTAL CANCER<br /> ABSTRACT<br /> Introduction: Colorectal cancer is the third most common cancer in men and<br /> the second in women. Patients with colorectal cancer are at high risk for emotional<br /> disturbances, especially major depressive disorders, as a result of physical and mental<br /> pathologies, economic and psychosocial conditions.<br /> Email tác giả: kpno86@gmail.com<br /> Purpose: This study to determine the prevalence of major depressive disorder<br /> in patients with colorectal cancer and other epidemiological, social and disease factors.<br /> Method: Cross-sectional study designed to carry out a clinical examination of<br /> 255 colorectal cancer patients receiving treatment at the Ho Chi Minh City Oncology<br /> Hospital. Patients evaluated for major depressive disorders were based on the diagnostic<br /> criteria of the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), severity<br /> classification of disorder by Hamilton scale 17 items.<br /> Result: The prevalence of major depressive disorder in patients with colorectal<br /> cancer was 25,88% (22,73% were very severe and severe, 39,39% moderate and 37,88%<br /> mild). There is no statistically significant difference in sex, age or area of residence. The<br /> rate of depression is higher in low-income, late-stage cancer patients, who have more<br /> cancer symptoms.<br /> Conclusion: Results of study is a relative high prevalence major depressive<br /> disorder in colorectal cancer and some epidemiological, sociaeconomic factors can<br /> predict this disorder.<br /> Keywords: Major depressive disorder, colorectal cancer, DSM-5.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ là 14 triệu người, trong đó 8 triệu người<br /> tử vong, hơn 60% trường hợp mắc mới là<br /> Ung thư đại-trực tràng là thuật<br /> ở khu vực ở Châu Phi, Châu Á, Trung và<br /> ngữ để chỉ những khối ung thư xuất phát<br /> Nam Mỹ, khoảng 70% trường hợp chết do<br /> từ biểu mô niêm mạc đại-trực tràng. Đây là<br /> ung thư cũng ở đây [8]. Ung thư đại-trực<br /> một trong năm loại ung thư phổ biến nhất<br /> tràng là loại ung thư có tỉ lệ mắc cao, đứng<br /> thế giới. Theo báo cáo về ung thư năm<br /> thứ 3 ở nam giới chiếm với 10,0% sau ung<br /> 2012 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO),<br /> thư phổi và ung thư tuyến tiền liệt; đứng<br /> số bệnh nhân mắc ung thư mới hàng năm<br /> <br /> 110<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> thứ 2 ở nữ giới chiếm 9,2% sau ung thư tại Tehran, Iran, tỷ lệ 57%.<br /> vú. Tỉ lệ mắc và tử vong cao nhất ở Châu Các nghiên cứu chưa đánh giá<br /> Âu, lần lượt là 32,9% trên 1,4 triệu ca mắc được hết các yếu tố có liên quan đến tỉ lệ<br /> và 31% trên 694.000 ca tử vong. Tỉ lệ mắc mắc trên, chúng tôi thực hiện nhằm xác<br /> và tử vong ở khu vực Đông và Trung Á định tỉ lệ mắc rối loạn trầm cảm chủ yếu<br /> khoảng 19,3% và 18,5%, xếp thứ 2 và thứ ở các bệnh nhân ung thư đại-trực tràng và<br /> 3 phân theo khu vực. các yếu tố liên quan về dịch tễ, xã hội, tình<br /> Trong báo cáo về Sự bùng phát trạng bệnh tật.<br /> của ung thư ở các nước Đông Nam Á năm<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 2012 của tác giả Merel Kimman cùng<br /> NGHIÊN CỨU<br /> cộng sự, ung thư đại-trực tràng vẫn nằm<br /> trong tốp 5 loại ung thư phổ biến. Cụ thể, 1. Đối tượng:<br /> tỉ lệ mắc mới ở cả 2 giới giữ vị trí thứ 4 Chúng tôi chọn mẫu là 255 bệnh<br /> với 68.811 ca và tỉ lệ tử vong thứ 2 với nhân được chẩn đoán xác định mắc ung<br /> 44.280 ca. Ở Việt Nam, tỉ lệ mắc ung thư thư đại-trực tràng đang điều trị tại Bệnh<br /> đại trực-tràng ở nam và nữ lần lượt là 8,7% viện Ung bướu Thành phố Hồ Chí Minh từ<br /> và 9,7%, tỉ lệ tử vong lần lượt là 4,8% và tháng 1 năm 2018 đến tháng 5 năm 2018.<br /> 5,1%[9]. Chúng tôi đưa vào nghiên cứu những bệnh<br /> Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận về nhân thỏa tiêu chí:<br /> tỉ lệ mắc trầm cảm ở bệnh nhân ung thư. Bệnh nhân trên 16 tuổi.<br /> Tỉ lệ cho thấy nhiều kết quả khác nhau,<br /> Được chẩn đoán ung thư đại-trực<br /> thường cao hơn ở dân số chung không<br /> tràng ở bất kỳ giai đoạn.<br /> mắc ung thư (khoảng 6,7%)[1]. Ở ung<br /> thư đại-trực tràng, theo một nghiên cứu Đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> tổng hợp của Sehlo và Al Ahwal năm Thời gian chẩn đoán xác định ung<br /> 2013 cho thấy tỉ lệ mắc trầm cảm từ 13- thư đại trực tràng đến khi lấy mẫu ít nhất<br /> 57% [11, 12], một số nghiên cứu điển hình 4 tuần.<br /> như Matsushita (2005) tại Tokyo, Nhật<br /> với phương pháp HADS, tỷ lệ 28%; Không mắc các bệnh lý nội khoa<br /> Sherif (2001), phương pháp DSM IV, khác (cường/suy giáp), không đang sử<br /> tại Jeddah, Ả Rập Saudi, tywr lệ 40%; dụng các thuốc điều trị các bệnh lý nội<br /> Pasquini (2006) Roma, Ý, với phương khoa nói trên, không dùng corticoid kéo<br /> pháp HADS/SCID-1 có tỷ lệ 20%; dài, không dùng các thuốc chống ung thư.<br /> Tavoli (2007) với phương pháp HADS,<br /> <br /> 111<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 15 - 9/2018<br /> <br /> 2. Phương pháp nghiên cứu: Mô Hamilton 17 mục.<br /> tả cắt ngang. Phương pháp thống kê:<br /> Cách tiến hành: Chúng tôi sử dụng phần mềm<br /> Chúng tôi tiếp cận hồ sơ bệnh án quản lý là EpiData 3.1 và xử lý số liệu<br /> của bệnh nhân tham gia nghiên cứu để thu bằng phần mềm Stata IC 13.<br /> thập các thông tin về hành chính, ghi nhận Phép kiểm định sử dụng là t-test<br /> về chẩn đoán ung thư đại-trực tràng. và Chi bình phương.<br /> Tiến hành phỏng vấn lâm sàng<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> chẩn đoán rối loạn trầm cảm chủ yếu theo<br /> tiêu chuẩn DSM-5. Khảo sát 255 bệnh nhân ung thư<br /> đại-trực tràng tại Bệnh viện Ung bướu<br /> Bệnh nhân thỏa tiêu chuẩn rối<br /> Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi có<br /> loạn trầm cảm chủ yếu sẽ tiếp tục được<br /> được kết quả như sau:<br /> phỏng vấn bằng thang đánh giá trầm cảm<br /> Bảng 1: Đặc điểm của mẫu nghiên cứu (n=255)<br /> Đặc điểm % (n) Trung bình (SD)<br /> Giới tính (nữ) 43,53 (111)<br /> Tuổi (năm) 58,03 (12,85)<br /> Dân tộc<br /> Kinh 98,04 (250)<br /> Khác 1,96 (5)<br /> Tôn giáo<br /> Không 56,08 (143)<br /> Có 43,92 (112)<br /> Nơi sinh sống<br /> Nông thôn 61,96 (158)<br /> Thành thị 38,04 (97)<br /> Trình độ học vấn<br /> Dưới PTTH 80,78 (206)<br /> Trên PTTH 19,22 (49)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 112<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> Lao động trí óc 10,59 (27)<br /> Lao động chân tay 89,41 (228)<br /> Hôn nhân<br /> Hiện có vợ/chồng 77,65 (198)<br /> Độc thân 2,75 (7)<br /> Góa 14,90 (38)<br /> Đã ly dị 4,71 (12)<br /> Thu nhập<br /> Trên trung bình 75,69 (193)<br /> Trung bình và nghèo 24,31 (62)<br /> BMI (kg/m2) 21,48 (0,19)<br /> Chỉ số Karnofsky (KPS) 76,35 (6,32)<br /> Loại tế bào ung thư<br /> Biểu mô tuyến 92,55 (236)<br /> Khác 7,45 (19)<br /> Giai đoạn ung thư<br /> Giai đoạn I và II 37,64 (96)<br /> Giai đoạn III và IV 62,36 (159)<br /> Vị trí ung thư<br /> Đại tràng phải 17,65 (45)<br /> Đại tràng ngang 3,14 (8)<br /> Đại tràng trái 9,01 (23)<br /> Trực tràng 70,20 (179)<br /> Các phương pháp điều trị<br /> Phẫu thuật 61,18 (156)<br /> Phẫu thuật và xạ/hóa trị 26,67 (68)<br /> Phẫu thuật, xạ trị và hóa trị 12,15 (31)<br /> Hậu môn nhân tạo<br /> Không 91,38 (233)<br /> Có (tạm thời và vĩnh viễn) 8,62 (22)<br /> <br /> <br /> 113<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 15 - 9/2018<br /> <br /> Bệnh nhân tham gia nghiên cứu BMI trung bình bệnh nhân là 21,48 kg/<br /> có 56,47% là nam, nhiều hơn so với nữ m2 (SD 0,19 kg/m2). Chỉ số KPS trung<br /> là 43,53%. Tuổi trung bình bệnh nhân là bình là 76,35 (SD 6,32). Ung thư tế bào<br /> 58,03 tuổi (SD 12,85 tuổi). Dân tộc kinh biêu mô tuyến là loại chiếm phần lớn với<br /> chiếm đại đa số với 98,04%. Bệnh nhân 92,55%. Bệnh nhân ở giai đoạn sớm (I và<br /> không theo tín ngưỡng tôn giáo là 56,08%, II) là 37,64%, giai đoạn muộn (III và IV)<br /> số còn lại theo Phật giáo, Thiên chúa giáo là 62,36%. Vị trí ung thư nhiều nhất là trực<br /> và một số tôn giáo khác. Gần 2/3 bệnh tràng với 70,20%, ung thư đại tràng phải là<br /> nhân (61,96%) là đang sinh sống ở khu 17,65%, đại tràng trài là 9,01%, đại tràng<br /> vực nông thôn. Trình độ học vấn từ PTTH ngang chỉ 3,14%. Bệnh nhân được điều<br /> trở lên chỉ 19,22%. Lao động trí óc khoảng trị bằng phẫu thuật đơn thuần là 61,18%,<br /> 10,59% bệnh nhân, 89,41% làm công việc phẫu thuật và xạ/hóa trị là 26,67%, điều<br /> lao động chân tay. Bệnh nhân hiện đang trị cả 3 phương pháp phẫu thuật, xạ trị và<br /> sống với vợ/chồng là 77,65%, độc thân là hóa trị là 12,15%. Bệnh nhân phần lớn là<br /> 2,75%, đã ly dị là 4,71% và góa là 14,90%. không làm hậu môn nhân tạo đến 91,38%,<br /> Thu nhập bệnh nhân trên trung bình là có làm hậu môn nhân tạo (tạm thời và vĩnh<br /> 75,69%, trung bình và nghèo là 24,31%. viễn) chiếm 8,62%.<br /> Bảng 2: Đặc điểm dịch tễ và một số yếu tố của rối loạn trầm cảm chủ yếu ở bệnh<br /> nhân nghiên cứu (n=255)<br /> Đặc điểm Trầm cảm Không trầm cảm Giá trị p<br /> % (n) % (n)<br /> Tỉ lệ 25,88 (66) 74,12 (189)<br /> Mức độ nặng<br /> Nhẹ 37,88 (25)<br /> Vừa 39,39 (26)<br /> Nặng 16,67 (11)<br /> Rất nặng 6,06 (4)<br /> Giới tính 0,052<br /> Nam 30,56 (44) 69,44 (100)<br /> Nữ 19,82 (22) 80,18 (89)<br /> Tuổi (trung bình) 57,77 58,12 0,83<br /> <br /> <br /> 114<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> Dân tộc 0,76<br /> Kinh 26,00 (65) 74,00 (185)<br /> Khác 20,00 (1) 80,00 (4)<br /> Tôn giáo