Đề án Thạc sĩ Tốt nghiệp: Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề án "Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La" nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của cơ quan bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Chỉ ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Thạc sĩ Tốt nghiệp: Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI CHU VĂN TUẤN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SƠN LA, TỈNH SƠN LA ĐỀ ÁN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ HÀ NỘI, NĂM 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI CHU VĂN TUẤN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SƠN LA, TỈNH SƠN LA CHUYÊN NGÀNH : QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ : 8310110 ĐỀ ÁN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ VIỆT NGA HÀ NỘI, NĂM 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoàn đề án tốt nghiệp này là bài của tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong đề án này là trung thực và đáng tin cật. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhệm về các nội dung cam đoan nêu trên Hà Nội ngày…. tháng …. năm 2024 Tác giả Chu Văn Tuấn
ii LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành nhất, tác giả đề án xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành, sâu sắc tới TS. Lê Thị Việt Nga, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện đề án. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến ban giám hiệu, các giáo sư, phó giáo sư, tiến sỹ, giảng viên trường đại học Thương mại đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức trong quá trình tác giả theo học tại trường. Cảm ơn toàn thể cán bộ, nhân viên trong trường đại học Thương mại đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu nhằm hoàn thành chương trình cao học. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo BHXH thành phố Sơn La đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong việc thu thập số liệu để làm đề án tốt nghiệp. Sau cùng, xin được cảm ơn các thầy, cô trong hội đồng bảo vệ và kính mong nhận được sự quan tâm, nhận xét của các thầy, cô để tác giả có điều kiện hoàn thành tốt hơn những nội dung của đề án nhằm đạt được tính hiệu quả, hữu ích khi áp dụng vào trong thực tiễn. Xin trân trọng cảm ơn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ...................................................................... vii TÓM TẮT ĐỀ ÁN ................................................................................................. viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề án........................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án ..........................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi của đề án ..........................................................................3 4. Quy trình và phương pháp thực hiện đề án .......................................................3 5. Đóng góp mới của đề án........................................................................................4 6. Kết cấu của đề án ..................................................................................................4 1.1. Một số lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................5 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của bảo hiểm xã hội bắt buộc ....................................5 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................................................7 1.2. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc..............................................9 1.2.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc....................................9 1.2.2. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................9 1.2.3. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc ........................................................11 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............15 1.3.1. Nhân tố khách quan ......................................................................................15 1.3.2. Nhân tố chủ quan ..........................................................................................17 1.4. Các tiêu chí đánh giá quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................18 1.4.1. Tỷ lệ đối tượng tham gia BHXH bắt buộc ..................................................18 1.4.2. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc phân loại theo loại hình doanh nghiệp ..18
iv 1.4.3. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHXH bắt buộc ........................................19 1.4.4. Tỷ lệ thu BHXH bắt buộc trên tổng số phải thu ........................................19 1.4.5. Tỷ lệ nợ đóng BHXH bắt buộc .....................................................................19 1.4.6. Các chỉ tiêu định tính ....................................................................................19 1.5. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của một số địa phương và bài học rút ra cho BHXH thành phố Sơn La ...................................................20 1.5.1. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của một số địa phương......................................................................................................................20 1.5.2. Bài học rút ra cho BHXH thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La .......................22 PHẦN 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SƠN LA, TỈNH SƠN LA.................................24 2.1. Tổng quan BHXH thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La ......................................24 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển .............................................................24 2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ ....................................................................................24 2.1.3. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý ....................................................................25 2.1.4. Tình hình tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc giai đoạn 2021- 2023 ........26 2.2. Phân tích thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La ..............................................................................29 2.2.1. Lập kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ...............................................29 Công tác lập kế hoạch thu BHXH tại thành phố Sơn La: ...................................29 2.2.2. Tuyên truyền phổ biến thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ...............................30 2.2.3. Tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................................33 2.2.4. Kiểm tra, giám sát thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................................44 2.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La ................................................................47 2.3.1. Kết quả đạt được ...........................................................................................47 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ..............................................................................49 PHẦN 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ SƠN LA, TỈNH SƠN LA ...........53 3.1. Quan điểm, mục tiêu quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La ..............................................................................53
v 3.1.1. Quan điểm ......................................................................................................53 3.1.2. Mục tiêu ..........................................................................................................54 3.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn hiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La ........................................................55 3.2.1. Tăng cường công tác lập kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............55 3.2.2. Tăng cường thực thi chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................57 3.2.3. Giải pháp đối với bộ máy quản lý nhà nước...............................................58 3.2.4. Giải pháp hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ...59 3.2.5. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật BHXH bắt buộc đối với người sử dụng lao động ................................61 3.3. Kiến nghị ...........................................................................................................63 3.3.1. Kiến nghị với chính phủ, các bộ ngành liên quan ......................................63 3.3.2. Kiến nghị với Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn La ..............................................64 3.3.3. Kiến nghị đối với BHXH tỉnh Sơn La .........................................................65 KẾT LUẬN ..............................................................................................................66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BB Bắt buộc BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế DN Doanh nghiệp DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ĐTNN Đầu tư nước ngoài HĐND Hội đồng nhân dân ILO Tổ chức lao động quốc tế NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động NQ Nghị quyết NXB Nhà xuất bản QĐ Quyết định SD Sử dụng SXKD Sản xuất kinh doanh TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP Thành phố UBND Ủy ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng Bảng 2.1. Đối tượng tham gia bảo hiểm ...................................................................27 Bảng 2.2. Tổng số sổ, thẻ BHXH..............................................................................27 Bảng 2.3. Kết quả thu BHXH bắt buộc tại thành phố Sơn La ..................................29 Bảng 2.4. Đơn vị tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La ............34 Bảng 2.5. Tình hình quỹ lương trích nộp BHXH tại BHXH thành phố Sơn La.......37 Bảng 2.6. Qũy đóng BHXH bắt buộc giai đoạn 2021 – 2023 ..................................39 Bảng 2.7. Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc giai đoạn 2021 - 2023 .....................43 Bảng 2.8. Số liệu kiểm tra thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La ......45 Sơ đồ Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy, hành chính .........................................................25 Sơ đồ 2.2. Quy trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................................40 Hình Hình 1.1. Quy trình quản lý thu BHXH bắt buộc .....................................................11 Hình 2.1. Đánh giá của cán bộ quản lý về kế hoạch thu BHXH bắt buộc ................30 Hình 2.2. Đánh giá của cán bộ quản lý căn cứ đóng BHXH bắt buộc......................36 Hình 2.3. Đánh giá của cán bộ quản lý về hoạt động quản lý mức đóng BBXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La..........................................................................38 Hình 2.4. Đánh giá của cán bộ quản lý về quy trình quản lý thu tiền BHXH bắt buộc.42 Hình 2.5. Đánh giá của cán bộ quản lý về quản lý nợ đọng BHXH bắt buộc ..........43 Hình 2.6. Đánh giá của cán bộ quản lý về công tác thanh tra, kiểm tra giám sát thu BHXH…………. ......................................................................................................47
viii TÓM TẮT ĐỀ ÁN Phần 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; Phần 2: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La; Phần 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Đề án “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La’’ đã giải quyết một số nhiệm vụ sau: Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. Đề án đã trình bày những lý luận chung nhất về BHXH, các cơ chế chính sách BHXH trước đây và đang hiện hành, tình hình triển khai BHXH ở một số địa phương và việc thực hiện chế độ BHXH tại cơ quan BHXH thành phố Sơn La. Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La gồm các nội dung kế hoạch thu BHXH bắt buộc; Tổ chức thực hiện thu BHXH; Tuyên truyền phổ biến thu bảo hiểm xã hội bắt buộc và thanh tra, kiểm tra thu BHXH bắt buộc, chỉ ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. Thứ ba, từ lý luận và thực tiễn cộng với kinh nghiệm rút ra từ hoạt động của BHXH một số địa phương, tác giả đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Với việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá và đưa ra các giải pháp cụ thể trong đề án này, tác giả hy vọng sẽ góp thêm một phần trong quá trình nghiên cứu cơ sở lý luận về BHXH bắt buộc cũng như quản lý thu BHXH bắt buộc, cũng như góp phần để hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La nhằm góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội, tăng cường và thúc đẩy sự phát triển KT-XH.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề án Chính sách bảo hiểm xã hội(BHXH) là chính sách lớn, trụ cột chính của hệ thống bảo đảm an sinh xã hội của mỗi quốc gia, trong đó Việt Nam chúng ta cũng không thể đứng ngoài xu thế chung đó của thể giới. Chính sách BHXH đã được Đảng và nhà nước ta coi trọng và từng bước điều chỉnh nhằm ngày càng phù hợp với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. Tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật BHXH theo quy định của Luật BHXH thì việc tham gia các loại hình bảo hiểm xã hội là nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, phù hợp với quy định tại Bộ luật Lao động, trong đó chỉ rõ người sử dụng lao động, người lao động phải tham gia BHXH bắt buộc, bảo hiểm y tế bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp và được hưởng các chế độ theo quy định của pháp luật về BHXH và pháp luật về BHYT. Kể từ khi Luật được ban hành việc thực hiện chính sách BHXH ở Việt Nam được đánh giá là ổn định và ngày càng phát triển, số lượng đối tượng tham gia BHXH ngày gia tăng qua các năm, thể hiện rõ khi các chỉ tiêu về số lượng tham gia BHXH năm sau cao hơn năm trước. BHXH tỉnh Sơn La được thành lập theo Quyết định số 66/QĐ-BHXH ngày 22/7/1995 của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, trên cơ sở chuyển giao nhiệm vụ và tổ chức nhân sự quản lý BHXH thuộc Sở Lao động, Thương binh và Xã hội và Liên đoàn Lao động tỉnh Sơn La. BHXH tỉnh Sơn La đi vào hoạt động được 28 năm và đạt được một số thành tựu quan trọng nhằm đảm bảo an sinh xã hội, ổn định đời sống người dân, trong đó công tác quản lý thu BHXH bắt buộc cũng đã đạt được một số thành công bước đầu nhằm nâng cao được số người tham gia BHXH bắt buộc, số thu tăng qua các năm góp phần cân đối quỹ, đảm bảo và tạo điều kiện thuận lợi nhằm chi trả kịp thời phúc lợi từ BHXH cho người lao động. Tuy nhiên thời gian gần đây, quá trình thực hiện chính sách và các giải pháp về BHXH bắt buộc ở thành phố Sơn La còn một số hạn chế liên quan đến lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc, tổ chức thực hiện thu BHXH bắt buộc và thanh tra, kiểm tra thu BHXH bắt buộc, cụ thể quản lý nhà nước về nguồn thu BHXH bắt buộc đối với các DN, tình trạng nợ đọng, trốn đóng và chậm đóng BHXH của người sử dụng lao động còn xảy ra khá phổ biến, số lượng người tham gia BHXH bắt buộc còn thấp, việc quản lý mức tiền lương, tiền công làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc chưa thực sự đồng
2 bộ và chặt chẽ… Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên do chưa có chế tài xử phạt đủ mạnh đối với các đối tượng sử dụng lao động nhằm yêu cầu họ thực hiện theo đúng quy định. Qua thực tế cho thấy, thu BHXH trên địa bàn thành phố Sơn La chưa đem lại hiệu quả cao, vẫn còn các hiện tượng vi phạm trong lĩnh vực BHXH diễn ra làm ảnh hưởng lớn đến quyền lợi và lợi ích của người lao động khi giải quyết chế độ BHXH, ảnh hưởng tới an sinh xã hội, ảnh hưởng đến phúc lợi của người dân. Từ đó giảm uy tín và tính hiệu lực nhân văn của chính sách BHXH nói chung và BHXH bắt buộc nói riêng. Tỷ lệ tham gia BHXH còn thấp, vấn đề này vẫn còn là mối lo ngại và không phản ánh được tiềm năng của thành phố. Phạm vi tuyên truyền chính sách BHXH còn hạn chế, dẫn đến một số NLĐ chưa hiểu hết lợi ích vốn có của nó, đặc biệt là tính nhân văn và tác động xã hội to lớn của nó, từ đó ảnh hưởng đến việc họ tham gia chương trình BH. Việc quản lý chính sách BHXH thiếu đồng bộ, cơ chế phối hợp thực hiện Luật BHXH chưa bao trùm hết các đối tượng bắt buộc tham gia BHXH theo Luật, dẫn đến nhiều bất cập, khó khăn trong việc thu hút DN mới thành lập. Để giải quyết những hạn chế trong quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, đồng thời tăng cường nguồn thu BHXH cho địa phương góp phần hình thành nên quỹ BHXH bền vững, luôn đòi hỏi quy trình quản lý thu BHXH phải thật sự hiệu quả, đồng bộ, các giải pháp thiết thực trong thời gian sắp tới. Do đó tác giả chọn đề tài“Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La’’ làm đề án tốt nghiệp. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án Mục tiêu Đề xuất đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La . Nhiệm vụ - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc tại cơ quan bảo hiểm xã hội. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc của cơ quan BHXH trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Chỉ ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La.
3 3. Đối tượng và phạm vi của đề án Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Đề án nghiên cứu quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La gồm các nội dung: Lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc, tổ chức thực hiện thu BHXH bắt buộc và thanh tra, kiểm tra thu BHXH bắt buộc. - Về không gian: Đề án nghiên cứu tại BHXH thành phố Sơn La tỉnh Sơn La. - Về thời gian: Đề án nghiên cứu từ năm 2021-2023 và đề xuất giải pháp quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố Sơn La đến năm 2030. 4. Quy trình và phương pháp thực hiện đề án Phương pháp thu thập dữ liệu * Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp Tác giả thực hiện thu thập, truy xuất các số liệu, dữ liệu liên quan đến cơ sở lý luận về BHXH, thu BHXH trong giáo trình, tài liệu, luật, nghị định, thông tư, bài báo khoa học, đây chính là cơ sở lý luận phục vụ cho nội dung liên quan đến thu BHXH nói chung và quản lý thu BHXH bắt buộc nói riêng, nội dung, vai trò và sự cần thiết của quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn cấp quận, huyện. * Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp Nguồn dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra bằng việc sử dụng các phiếu hỏi 55 cán bộ liên quan đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH Sơn La, tỉnh Sơn La. Nội dung điều tra: Công tác tuyên truyền phổ biến thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; Lập kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; Tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; Thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La diễn ra như thế nào? Phương pháp phân tích dữ liệu - Phương pháp thống kê: Đề án sử dụng phương pháp thống kê nhằm thu thập số liệu, đối chiếu về tình hình quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. - Phương pháp so sánh: Phương pháp này so sánh cách tính toán các chỉ tiêu theo các tiêu chuẩn khác nhau, các chỉ tiêu được so sánh với nhau nhằm phân tích
4 sự biến động trong quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đề án thực hiện phân tích, tổng hợp dữ liệu liên quan đến tình hình thu BHXH, quản lý thu BHXH bắt buộc, thực trạng và phương pháp QLNN đối với thu BHXH bắt buộc tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Để hoàn thành đề án, thì tác giả đã thực hiện theo quy trình nghiên cứu như sau: Nghiên cứu Xây dựng Thu thập dữ Phân tích Giải thích kết các khái niệm đề cương liệu dữ liệu quả và viết và lý thuyết đề án Tìm hiểu tình hình thực tế Sơ đồ 1. Quy trình thực hiện đề án (Nguồn: Tác giả tự xây dựng) 5. Đóng góp mới của đề án - Về mặt lý luận : Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. - Về mặt thực tiễn : Phân tích, đánh giá thực trạng về quản lý thu BHXH bắt buộc tại thành phố Sơn La. Từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La trong thời gian tới. - Về tính ứng dụng: Ngoài việc ứng dụng các giải pháp cho BHXH thành phố Sơn La. Các giải pháp này còn có thể dùng làm cơ sở tham khảo cho các đơn vị hành chính khác có mong muốn, nhu cầu quản lý thu BHXH bắt buộc. 6. Kết cấu của đề án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, danh mục tài liệu tham khảo, đề án được kết cấu gồm 3 phần : Phần 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Phần 2: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. Phần 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La.
5 PHẦN 1: MỘT SỐ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Một số lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của bảo hiểm xã hội bắt buộc * Khái niệm BHXH Theo Luật bảo hiểm xã hội (2014) cho rằng “BHXH là biện pháp Nhà nước sử dụng để đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia bảo hiểm khi họ gặp phải những biến cố rủi ro, sự kiện bảo hiểm làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động, chết, gắn liền với quá trình tạo lập và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội’’. Theo Tổ chức Lao động thế giới (2010) định nghĩa “BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên thông qua một loạt các biện pháp công cộng để đối phó với khó khăn về kinh tế xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già và chết, việc cung cấp chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con’’ Định nghĩa này phản ánh một cách tổng quan về mục tiêu, bản chất và chức năng của BHXH đối với mỗi quốc gia. Mục tiêu cuối cùng của bảo hiểm xã hội là hướng tới sự phát triển của mỗi cá nhân trong cộng đồng và của toàn xã hội đối với mọi người. Theo từ điển Bách khoa Việt Nam, “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo an toàn đời sống của người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội’’. Theo Phạm Minh Việt (2019) Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tử tuất, tuổi già, mất việc làm, trên cơ sở hình thành một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia bảo hiểm xã hội, có sự bảo hộ của Nhà nước theo đúng pháp luật. Nhằm bảo đảm an toàn, ổn định đời sống cho người tham gia BHXH và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Tóm lại BHXH bắt buộc là loại hình BHXH do nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. BHXH bắt buộc bao gồm các
6 chế độ: Thai sản, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất. Trong từng chế độ, có quy định cụ thể hơn về điều kiện hưởng BHXH, thời gian và mức hưởng tùy cho từng chế độ. * Khái niệm về thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Việc tham gia BHXHBB hiện nay theo quy định của pháp luật thì các bên tham gia gồm có chủ lao động và lao động đều phải có trách nhiệm nhằm đóng góp vào quỹ BHXHBB. Đây là điều kiện đầu tiên để NLĐ được hưởng các chế độ, đảm bảo nguyên tắc “Có đóng, có hưởng”. Các tổ chức BHXH phải có trách nhiệm tổ chức thu và quản lý tiền thu BHXHBB của đôi bên tham gia dự trên thể chế chính sách pháp luật của nhà nước. Tựu chung lại có thể khái quát khái niệm thu BHXHBB như sau: “Thu BHXHBB là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng tham gia phải đóng BHXH theo mức phí quy định. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích đảm bảo cho việc chi trả các chế độ BHXH và hoạt động của tổ chức sự nghiệp BHXH”. * Đặc điểm của bảo hiểm xã hội bắt buộc - Bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động: Bảo đảm hay thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi NLĐ rơi vào các trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập và hội tụ các điều kiện quy định. Sở dĩ như vậy là giữa NLĐ và cơ quan BHXH có mối quan hệ hết sức chặt chẽ. Quan hệ này phát sinh trên cơ sở lao động và quan hệ tài chính BHXH. Quan hệ đó diễn ra giữa 3 bên: bên tham gia bảo hiểm, bên nhận bảo hiểm và bên được bảo hiểm. Bên tham gia bảo hiểm trước hết là người sử dụng lao động có trách nhiệm phải đóng phí để bảo hiểm cho NLĐ mà mình sử dụng, đồng thời NLĐ cũng phải có trách nhiệm đóng phí để tự bảo hiểm cho mình. Sự đóng góp này là bắt buộc, đều kỳ và theo những mức quy định cho bên nhận bảo hiểm. - Phân phối lại thu nhập BHXH là bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tuổi già, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung được tồn tích dần bởi sự đóng góp những người sử dụng lao động, NLĐ và sự hỗ trợ của Nhà nước. Như vậy người sử dụng lao động bắt buộc phải đóng góp vào quỹ BHXH để bảo hiểm cho người lao động, lao động có đóng góp vào quỹ BHXH mới có quyền hưởng trợ cấp. Nhưng do còn khoẻ mạnh, có việc làm và có thu nhập bình thường
7 nên không được hưởng trợ cấp bảo hiểm. Số lượng những người không được hưởng trợ cấp như vậy thường chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng số người tham gia đóng góp bảo hiểm. Chỉ những NLĐ bị giảm hoặc mất thu nhập trong những trường hợp xác định và có đủ các điều kiện cần thiết mới được hưởng trợ cấp từ quỹ BHXH. Số lượng những người này thường chiếm tỷ trọng nhỏ trong số những người tham gia đóng góp nêu trên. Như vậy, BHXH đó lấy số đông bù số ít và thực hiện chức năng phân phối lại thu nhập theo cả chiều dọc và chiều ngang giữa những NLĐ có thu nhập thấp hơn, giữa những người khoẻ mạnh đang làm việc với những người ốm yếu phải nghỉ việc. Điều đó cũng góp phần vào việc thực hiện công bằng xã hội. - Kích thích, khuyến khích NLĐ hăng hái lao động sản xuất NLĐ có việc làm khi khoẻ mạnh làm việc bình thường sẽ có tiền lương, tiền công, khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động tuổi già hoặc không may bị chết đã có BHXH đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập quan trọng, do đó đời sống của bản thân và gia đình họ luôn luôn có chỗ dựa, luôn luôn được đảm bảo. Chính vì thế, họ sẽ gắn bó với công việc, với nơi làm việc và yên tâm, tích cực lao động sản xuất, góp phần tăng năng xuất lao động cũng như tăng hiệu quả kinh tế. Nói cách khác, tiền lương (tiền công) và BHXH là những động lực thúc đẩy hoạt động lao động của người lao động. - Phát huy tiềm năng và gắn bó lợi ích BHXH dựa trên cơ sở đóng góp ít nhưng đều kỳ của mọi người sử dụng lao động, NLĐ và Nhà nước cho bên thứ ba là cơ quan BHXH, để tồn tích dần dần thành một quỹ tập trung, quỹ này lại huy động phần nhàn rỗi tương đối vào hoạt động sinh lời làm tăng thêm nguồn thu. Do đó, BHXH hoàn toàn có thể bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ gặp rủi ro, khó khăn theo những chế độ xác định, góp phần bảo đảm ổn định và an toàn đời sống cho NLĐ và cho gia đình họ. 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xã hội bắt buộc Một là, BHXH bắt buộc được thành lập trên căn cứ kết hợp giữa các bên tham gia gồm người lao động và người sử dụng lao động cùng tham gia BHXH. Nhà nước ban hành chế độ, phương án BHXH bắt buộc, tổ chức vận hàng các cơ quan chuyên trách và nhà nước thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, kiểm soát vận hành chức năng BHXH nói chung và BHXH bắt buộc nói riêng. Người thuê lao động hoặc sử dụng lao động và người lao động có nghĩa vụ đóng góp để thành lập quỹ BHXH bắt buộc. Người lao động và gia đình của họ được chi tiền từ quỹ BHXH bắt
8 buộc nếu họ đáp ứng được điều kiện theo quy chế của BHXH. Với vai trò này thì đây là đặc điểm cơ bản của BHXH bắt buộc so sánh với các loại BHXH tự nguyện khác. Hai là, công tác BHXH bắt buộc là một hình thức dịch vụ công, mang tính cộng đồng cao, lây lợi ích cộng đồng làm mục đích vận hành. Đây chính là điểm đặc biệt rõ ràng của BHXH bắt buộc đối chiếu với các loại bảo hiểm tự nguyện mang tính mua đi bán lại khác. Với các loại hình dịch vụ bảo hiểm khác, hoạt động bảo hiểm tập trung thu lợi nhuận, những doanh nghiệp bảo hiểm, các công ty bảo hiểm cả trong và ngoài nước đều thực hiện mua bán bảo hiểm vì mục tiêu lợi nhuận. Thu BHXH là tổ chức thực hiện nghiệp vụ thu BHXH bắt buộc đối với người sử dụng lao động và NLĐ, xử lý các chế độ, giải pháp và chi BHXH dành cho những người tham gia bảo hiểm, kiểm soát quỹ BHXH và thực hiện bảo vệ và phát triển quỹ BHXH. BHXH góp phần đảm bảo an toàn và ổn định nền kinh tế quốc dân. Để tránh những tổn thất, các đơn vị kinh tế phải đề ra các quy định chặt chẽ và đúng quy trình về an toàn lao động bắt buộc NLĐ phải tuân theo. Khi có những rủi ro xảy ra với NLĐ thì cơ quan BHXH kịp thời hỗ trợ, nhằm giúp cho NLĐ sớm ổn định cuộc sống. Tất cả những yếu tố này góp phần rất lớn vào ổn định nền kinh tế quốc dân. Ba là, chi trả trong BHXH bắt buộc là chi trả không bằng nhau, cũng có nghĩa là không phải người nào tham gia BHXH bắt buộc cũng được phân phối với khoản tiền đều như nhau. Chi trả trong BHXH bắt buộc vừa mang tính đương nhiên đối với con người là thai sản, tuổi già và thiệt mạng, trong tình huống này, BHXH bắt buộc phân bổ mang tính bồi thường vì NLĐ tham gia BHXH lâu dài được sử dụng khoản chi trả đó. Còn những khoản chi trả do những biến cố như suy giảm hoặc không còn có khả năng lao động, thất nghiệp, những nguy cơ diễn ra không mong muốn của con người như đau ốm, biến cố lao động, bệnh nghề nghiệp, là những khoản chi trả mang tính không bồi thương, có thể hiểu chỉ là khi nào người lao động đối mặt với những tổn hại do đau ốm, biến cố lao động, bệnh nghề nghiệp thì mới được chi trả các khoản hỗ trợ của BHXH bắt buộc Bốn là, BHXH góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội. Trên thực tế, quỹ BHXH được sử dụng để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ và gia đình họ, phần còn lại nhàn rỗi được đầu tư vào các hoạt động sản xuất kinh doanh thu lợi nhuận nhằm mục đích bảo tồn và tăng trưởng quỹ. Với vai trò này,
9 BHXH góp phần giảm bớt và thu hẹp dần khoảng cách giữa những người giàu và người nghèo trong xã hội, từ đó góp phần đảm bảo an sinh và công bằng xã hội. Năm là, đối với Việt Nam, BHXH thể hiện vai trò và mục tiêu của chế độ chính trị xã hội, xây dựng một nhà nước Việt Nam đảm bảo mục tiêu tăng trưởng ổn định, cơ cấu và phát triển bền vững. BHXH là một dịch vụ công cộng trong đó nhà nước đóng vai trò là người cung cấp dịch vụ, người dân là khách hàng, thụ hưởng dịch vụ. Từ đó nhà nước luôn luôn đảm bảo lợi ích chính đáng cho người dân, đây cũng chính là chức năng chính của BHXH nói chung và BHXH bắt buộc nói riêng. 1.2. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.2.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Quản lý là những hoạt động nhằm tác động một cách có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý vào một đối tượng quản lý nhất định để điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi của con người từ đó có thể duy trì được tính ổn định của đối tượng (Nguyễn Thị Ngọc Huyền, 2018) Quản lý thu BHXH bắt buộc là quá trình tác động của các cơ quan bảo hiểm xã hội một cách có hiệu lực và hiệu quả thông qua việc ban hành các chủ trương, chính sách thu BHXH, tổ chức bộ máy và quy trình thu BHXH, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành thu BHXH nhằm đạt được các mục tiêu như thu đúng, thu đủ, thu kịp thời số tiền đóng BHXH từ các đối tượng tham gia (Phạm Minh Việt, 2019) Quản lý thu BHXH bắt buộc là sự tác động có tổ chức, có tính pháp lý để điều chỉnh các hoạt động thu BHXH bắt buộc. Sự tác động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp luật của Nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế của các cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng và đảm bảo thời gian theo quy định ( Nguyễn Văn Định, 2015) Tóm lại “Quản lý thu BHXH bắt buộc là hoạt động có tổ chức dựa trên cơ sở hệ thống pháp luật của nhà nước sử dụng biện pháp hành chính tổ chức kinh tế quản lý hoạt động thu nộp BHXHBB, xác định việc thực hiện nghĩa vụ của NLĐ tham gia BHXHBB và đồng thời việc xác nhận đó là căn cứ để thực hiện chính sách, chế độ BHXHBB, đảm bảo quyền lợi đối với đối tượng tham gia BHXHBB đúng, đủ, kịp thời đáp ứng mọi yêu cầu, quy định của pháp luật” 1.2.2. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.2.2.1. Mục tiêu quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
10 Một là quản lý thu BHXH hướng đến duy trì và cam kết thu đúng đối tượng, điều này có nghĩa là tất cả các đối tượng tham gia căn cứ theo quy định của Luật BHXH đều phải tham gia BHXH Hai là, bảo đảm thu đủ số lượng, bao gồm đủ về số lượng, đối tượng tham gia và đủ số lượng tiền phải đóng nhằm cam kết lợi ích và quyền lợi cho người lao động khi họ được hưởng các chế độ BHXH Ba là, đảm bảo bền vững quỹ BHXH. Việc duy trì và phát triển quỹ BHXH chính là đảm bảo các khoản chi trả cho các đối tượng tham gia BHXH. Chính vì vậy, quản lý thu BHXH bắt buộc phải đảm bảo mục tiêu nguồn quỹ BHXH bắt buộc trong quá trình quản lý. Bốn là, quản lý thu BHXH góp phần gia tăng mức độ hài lòng của đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Khi thực hiện quản lý thu BHXH bắt buộc phải hướng đến mục tiêu đảm bảo sự hài lòng của các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, nhằm góp phần ổn định quỹ BHXH bắt buộc tại các cơ quan bảo hiểm cấp quận, huyện. 1.2.2.2. Nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Đầu tiên, cam kết cho các yếu tố đầu vào, khoản thu từ BHXH bắt buộc đủ để thực hiện tiến trình tái sản xuất nền kinh tế, có nghĩa là thu đúng, thu đủ, thu đúng lúc nhằm bảo đảm các khoản chi trả chế độ cho người lao động. Từ đó giúp NLĐ ổn định và cải thiện cuộc sống của họ trong quá trình người lao động không may gặp rủi ro, về hưu, cũng như về già và không còn đủ khả năng lao động Thứ hai, xác định chính xác và nghĩa vụ của các bên tham gia BHXH bắt buộc bao gồm các đối tượng như NLĐ, NSDLĐ và cơ quan BHXH cấp huyện, đồng thời phải phân định rõ chức năng kiểm soát của nhà nước với vai trò vận hành hoạt động BHXH nói chung và quỹ BHXH nói riêng. Thứ ba, không bỏ qua nguồn thu, giám sát nghiêm túc, cam kết và bảo đảm nguồn thu BHXH bắt buộc được sử dụng đúng mục tiêu đã đề ra. Từ đó góp phần giúp cho nguồn thu BHXH bắt buộc không ngừng gia tăng. Thứ tư, cam kết các quy tắc về thu BHXH bắt buộc được thực thi nghiêm túc, hữu hiệu, hạn chế được cách chi trả bình quân, nhưng vẫn đảm bảo tính xã hội thông qua việc phân phối, sẻ chia những nguy cơ, rủi ro có thể xảy ra đối với các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.