Đề tài:Phát triển cao su góp phần thúc đẩy quá trình CNH, HĐH khu vực Tây Nguyên 2011-2020

Chia sẻ: Thùy Linh Nguyễn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'đề tài:phát triển cao su góp phần thúc đẩy quá trình cnh, hđh khu vực tây nguyên 2011-2020', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài:Phát triển cao su góp phần thúc đẩy quá trình CNH, HĐH khu vực Tây Nguyên 2011-2020

i GIÁO D C VÀ ĐÀO T O B TRƯ NG Đ I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH --------------------oOo-------------------- VÕ HOÀNG AN PHÁT TRI N CAO SU GÓP PH N THÚC Đ Y QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HÓA, HI N Đ I HÓA KHU V C TÂY NGUYÊN GIAI ĐO N 2011-2020. Chuyên ngành: Kinh t chính tr Mã s : 60.31.01 LU N VĂN TH C SĨ KINH T NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: PGS. TS. NGUY N VĂN TRÌNH CHÍ MINH, NĂM 2011 TP.H
ii L I CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Nh ng s li u, d li u và k t qu ñưa ra trong lu n án là trung th c và n i dung lu n án chưa t ng ñư c ai công b trong b t kỳ công trình nghiên c u nào. Ngư i cam ñoan Võ Hoàng An
iii M CL C L I CAM ĐOAN ..................................................................................................................ii M C L C ............................................................................................................................iii DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T ............................................................... v DANH M C CÁC B NG ................................................................................................... vi DANH M C CÁC HÌNH..................................................................................................... vi M Đ U ............................................................................................................................... 1 1.Tính c p thi t c a ñ tài...................................................................................................... 1 2. M c tiêu nghiên c u .......................................................................................................... 2 3. Đ i tư ng và gi i h n ph m vi nghiên c u ....................................................................... 3 4. Phương pháp nghiên c u ................................................................................................... 3 5. K t c u c a lu n văn .......................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: T NG QUAN V PHÁT TRI N S N XU T CAO SU THIÊN NHIÊN TRONG S NGHI P CÔNG NGHI P HÓA VÀ HI N Đ I HÓA NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN..................................................................................................... 6 1.1. Lý lu n chung v công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn................. 6 1.1.1. Khái ni m và b n ch t công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ................................................ 6 1.1.2. Khái ni m và b n ch t công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn...... 9 1.1.3. N i dung ch y u c a công nghi p hoá và hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn..... 11 1.2. Vai trò c a cây cao su trong quá trình phát tri n kinh t xã h i theo hư ng CNH-HĐH.13 1.2.1. Tình hình phát tri n cây cao su Vi t Nam .............................................................. 13 1.2.2. Vai trò kinh t -xã h i c a cây cao su......................................................................... 18 1.3. Phát tri n cây cao su m t s nư c và bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam ............... 24 1.3.1. Tình hình phát tri n cao su thiên nhiên trên th gi i ................................................. 24 1.3.2. Bài h c kinh nghi m t s phát tri n cây cao su c a m t s nư c trên th gi i ñ i v i quá trình phát tri n cây cao su Vi t Nam ................................................................... 36 K T LU N CHƯƠNG 1 .................................................................................................... 39 CHƯƠNG 2: TH C TR NG PHÁT TRI N CÂY CAO SU TRONG QUÁ TRÌNH CNH, HĐH NÔNG NGHI P VÀ NÔNG THÔN KHU V C TÂY NGUYÊN GIAI ĐO N 2005-2010................................................................................... 40 2.1. Đ c ñi m t nhiên, kinh t - xã h i Tây Nguyên nh hư ng ñ n phát tri n cây cao su40 2.1.1. Đ c ñi m t nhiên c a các t nh Tây Nguyên............................................................. 40 2.1.2. Đ c ñi m kinh t -xã h i c a các t nh Tây Nguyên.................................................... 42 2.2. Th c tr ng phát tri n cao su thiên nhiên Tây Nguyên trong giai ño n 2005-2010 ... 44 2.2.1. Th c tr ng phát tri n cây cao su t nh Gia Lai......................................................... 44 2.2.2. Th c tr ng phát tri n cây cao su t nh Đ k L k ....................................................... 46 2.2.3. Th c tr ng phát tri n cao su t nh Đ k Nông.............................................................. 49 2.2.4. Th c tr ng phát tri n cao su t nh Kon Tum............................................................ 50 2.2.5. Th c tr ng phát tri n cao su t nh Lâm Đ ng .......................................................... 51
iv 2.3. Phát tri n cây cao su trong quá trình thúc ñ y CNH, HĐH trên ñ a bàn Tây Nguyên . 52 2.3.1. Phát tri n cây cao su ñã góp ph n hình thành khu v c s n xu t hàng hóa l n ñ thúc ñ y kinh t phát tri n ........................................................................................................... 52 2.3.2. Phát tri n cao su góp ph n t o vi c làm, ñ c bi t là ngư i ñ ng bào DTTS làm thay ñ i t p quán canh tác ........................................................................................................... 55 2.3.3. Phát tri n cây cao su góp ph n xóa ñói, gi m nghèo và nâng cao thu nh p cho ngư i lao ñ ng................................................................................................................................ 57 2.3.4. Phát tri n cao su góp ph n thúc ñ y quá trình ng d ng ti n b khoa h c k thu t, h p lý hóa trong s n xu t ..................................................................................................... 58 2.3.5. Phát tri n cao su góp ph n thúc ñ y phát tri n h th ng k t c u h t ng v giao thông, ñi n, nư c, giáo d c, văn hóa và y t ....................................................................... 60 2.3.6. Phát tri n cao su góp ph n b o v môi trư ng sinh thái ............................................ 64 2.4. Nh ng m t h n ch c a phát tri n cây cao su trong s nghi p CNH, HĐH trên ñ a bàn Tây Nguyên.......................................................................................................................... 65 K T LU N CHƯƠNG 2 .................................................................................................... 67 CHƯƠNG 3: Đ NH HƯ NG VÀ GI I PHÁP CH Y U PHÁT TRI N CAO SU GÓP PH N THÚC Đ Y QUÁ TRÌNH CNH-HĐH NÔNG NGHI P VÀ NÔNG THÔN KHU V C TÂY NGUYÊN Đ N NĂM 2020................................................. 69 3.1. Quan ñi m, m c tiêu và ñ nh hư ng phát tri n cao su Tây Nguyên giai ño n 2011- 2015 và t m nhìn ñ n 2020.................................................................................................. 69 3.1.1. Quan ñi m phát tri n.................................................................................................. 69 3.1.2. M c tiêu ..................................................................................................................... 70 3.1.3. Đ nh hư ng phát tri n ................................................................................................ 70 3.2. Các gi i pháp ch y u phát tri n cao su ñáp ng yêu c u CNH, HĐH nông nghi p và nông thôn vùng Tây Nguyên th i gian t i ........................................................................... 73 3.2.1. Nhóm gi i pháp vĩ mô ............................................................................................... 73 3.2.2. Nhóm gi i pháp c th ............................................................................................... 74 3.3. Ki n ngh ....................................................................................................................... 80 3.3.1. Ki n ngh ñ i v i nhà nư c ....................................................................................... 80 3.3.2. Ki n ngh ñ i v i các t nh thu c ñ a bàn Tây Nguyên .............................................. 81 3.3.3. Ki n ngh ñ i v i ngành cao su ................................................................................. 81 K T LU N CHƯƠNG 3 .................................................................................................... 81 K T LU N.......................................................................................................................... 83 TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................... 87 PH L C ............................................................................................................................ 89
v DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T CÁC KÝ HI U, T VI T TÊN Đ Y Đ STT TT Hi p h i các qu c gia s n xu t cao su 1 ANRPC thiên nhiên 2 CNH Công nghi p hóa Ch nghĩa tư b n 3 CNTB Ch nghĩa xã h i 4 CNXH CSTĐ Cao su ti u ñi n 5 6 DTTS Dân t c thi u s ĐVT Đơn v tính 7 Cơ quan ph c h i và c ng c ñ t liên 8 FELCRA bang Cơ quan phát tri n ñ t liên bang 9 FELDA HĐH Hi n ñ i hóa 10 K ho ch ñ i ñi n h t nhân 11 NES 12 ORRAF Qu h tr tái canh cây cao su 13 PMU Ban Qu n lý D án 14 PTNT Phát tri n nông thôn Cơ quan phát tri n cao su ti u ñi n 15 RISDA Đ ng Ringit Malaysia 16 RM 17 RPS H i các nhà s n xu t cao su Đô la M 18 USD 19 VRA Hi p h i cao su Vi t Nam T p ñoàn công nghi p cao su Vi t 20 VRG Nam XĐGN Xóa ñói gi m nghèo 21
vi DANH M C CÁC B NG B ng 1-1: Di n tích và s n lư ng cao su Vi t Nam giai ño n 1976-2010 ..........................15 B ng 1-2: Di n tích, s n lư ng và năng su t cây cao su theo vùng năm 2009....................15 B ng 1-3: Phát tri n cao su ñ i ñi n và ti u ñi n t 2007- 2009 .........................................17 B ng 1-4: Giá tr xu t kh u m cao su Vi t Nam giai ño n 2005-2010..............................21 B ng 1-5: Tình hình s n xu t cao su thiên nhiên c a các nư c trên th gi i ......................25 B ng 1-6: Th c tr ng ngành s n xu t cao su thiên nhiên c a Indonesia năm 2008 và 2009 .............................................................................................................................................29 B ng 1-7: Tình hình tiêu th n i ñ a c a Indonesia năm 2010 và d báo năm 2011 ..........30 B ng 1-8: Di n tích và s n lư ng cao su c a n Đ giai ño n 1990-2010 và d báo năm 2020 .....................................................................................................................................34 B ng 2-1: Phân lo i các lo i ñ t t nhiên các t nh Tây Nguyên.......................................41 B ng 2-2: Di n tích và s n lư ng cao su t nh Đ k Nông ....................................................50 B ng 2-3: Năng su t, s n lư ng cao su (2006-2010) t nh Kon Tum ...................................51 B ng 2-4: Di n tích cao su năm 2010 t i Lâm Đ ng...........................................................52 B ng 2-5: Di n tích, năng su t, s n lư ng cao su thiên nhiên c a m t s doanh nghi p thành viên VRG Tây Nguyên ...........................................................................................53 B ng 2-6: T ng s lao ñ ng và lao ñ ng DTTS c a m t s doanh nghi p thành viên VRG Tây Nguyên ......................................................................................................................56 B ng 2-7: Lương bình quân c a ngư i lao ñ ng c a m t s doanh nghi p thành viên VRG Tây Nguyên ......................................................................................................................58 B ng 2-8: S nhà máy ch bi n và công su t ch bi n m t s doanh nghi p thành viên VRG Tây Nguyên .............................................................................................................59 B ng 2-9: S km ñư ng giao thông do các doanh nghi p cao su thành viên VRG th c hi n 2005-2010 ............................................................................................................................62 B ng 2-10: Các trung tâm y t và tr m y t thu c các doanh nghi p thành viên VRG Tây Nguyên.................................................................................................................................63 B ng 2-11: Phát tri n cao su ñ i ñi n và ti u ñi n t 2007- 2009 .......................................65 DANH M C CÁC HÌNH Hình 1-1: Giá cao su bình quân hàng năm c a Vi t Nam t 1990 ñ n 2010 ......................19 Hình 1-2: Giá c a cao su SVR 20 (Vi t Nam) và SMR 20 (Malaysia) năm 2010 (USD/t n) .............................................................................................................................................20 Hình 1-3: Bi u ñ giá cao su trên sàn giao d ch cao su Singapore t 30/8/2011 - 30/9/2011 .............................................................................................................................................20
1 ĐU M 1.Tính c p thi t c a ñ tài Trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn và trong quá trình toàn c u hóa, h i nh p kinh t th gi i, Vi t Nam ñang có nh ng n l c ph n ñ u ñ ñ n năm 2020 cơ b n tr thành m t nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Quá trình ñó không ch là quá trình t o l p cơ s v t ch t k thu t ñáp ng yêu c u c a quá trình xây d ng ch nghĩa xã h i mà nó còn là quá trình thay ñ i toàn di n theo hư ng tăng d n t tr ng lao ñ ng ñư c ñào t o, khu v c thành th ngày càng phát tri n, cu c s ng c a ngư i dân ngày càng tăng v ch t lư ng, môi trư ng sinh thái b n v ng. Tây Nguyên là m t vùng ñ t màu m v i nhi u ti m năng v ñ t ñai, r ng và khoáng s n nhưng nhi u năm qua v n là m t trong nh ng vùng còn nhi u khó khăn, t l h nghèo ñói Tây Nguyên v n còn r t cao. Đi u này gây c n tr không nh ñ n vi c th c hi n các m c tiêu v công nghi p hóa, hi n ñ i hóa c a Vi t Nam nói chung và c a Tây nguyên nói riêng. Tuy nhiên vi c l a ch n và bi t phát huy nh ng ti m năng, l i th ñ thúc ñ y quá trình th c hi n công nghi p hóa, hi n ñ i hóa mà tr ng tâm là công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn c a Tây nguyên là v n ñ có ý nghĩa to l n. M t khác, Tây nguyên là vùng có khí h u và ñi u ki n th như ng thích h p cho vi c ñ u tư phát tri n các lo i cây công nghi p như: Cao su, cà phê, chè, tiêu, ñi u… Trong ñó cây cao su là cây có giá tr và ñem l i hi u qu kinh t -xã h i cao. Năm 2009, Vi t Nam xu t kh u 731 ngàn t n cao su, trong ñó xu t kh u ròng là 587 ngàn t n và t m nh p tái xu t kho ng 144 ngàn t n, tr giá 1,2 t ñô la; năm 2010 xu t kh u 783.000 t n tr giá 2,37 t ñô la (trong ñó có 120.000 t n cao su t m nh p tái xu t), ñ ng hàng th tư v xu t kh u cao su thiên nhiên trên th gi i sau Thái Lan, Indonesia và Malaysia. Năm 2011 d ki n ñ ng hàng th ba v xu t kh u cao su thiên nhiên trên th gi i sau Thái Lan và Indonesia.
2 Cho ñ n nay, ñã có nhi u ñ tài nghiên c u v ngành cao su c a Vi t Nam và v T p ñoàn Công nghi p Cao su Vi t Nam như Các gi i pháp xu t kh u cao su Vi t Nam, Chính sách giá cao su, Phát tri n ngu n nhân l c c a T ng công ty Cao su Vi t Nam, Chi n lư c marketing xu t kh u s n ph m cao su thiên nhiên T ng Công ty Cao su Vi t Nam (hi n nay là T p ñoàn Công nghi p Cao su Vi t Nam), Nghiên c u phát tri n công tác xu t kh u cao su c a T p ñoàn Công nghi p Cao su Vi t Nam, Gi i pháp xác ñ nh giá tr vư n cây cao su khi c ph n hóa doanh nghi p nhà nư c t i T p ñoàn Công nghi p Cao su Vi t Nam v.v... Tuy nhiên, các ñ tài nghiên c u ph n l n nói v vi c tiêu th cao su và nâng cao tính c nh tranh c a cao su thiên nhiên Vi t Nam trên th trư ng th gi i, riêng vi c phát tri n cao su hình thành nh ng vùng chuyên canh theo hư ng s n xu t hàng hóa không ch nâng cao giá tr khai thác qu ñ t, nâng cao thu nh p c a ngư i dân, xoá ñói gi m nghèo cho ñ ng bào dân t c thi u s mà còn ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n b n v ng (kinh t , xã h i, môi trư ng) góp ph n thúc ñ y quá trình th c hi n công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn theo hư ng hi n ñ i, ñ c bi t là ñ i v i khu v c Tây Nguyên là chưa ñ c p. Xu t phát t th c ti n trên tôi ch n ñ tài: “Phát tri ns n xu t cao su thiên nhiên góp ph n thúc ñ y quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa khu v c Tây Nguyên giai ño n 2011-2020” ñ làm lu n văn t t nghi p chương trình th c s t i Trư ng Đ i h c Kinh t thành ph H Chí Minh. 2. M c tiêu nghiên c u 2.1. M c tiêu chung Xây d ng gi i pháp phát tri n s n xu t cao su thiên nhiên trong s nghi p công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn khu v c Tây Nguyên ñ n năm 2020. 2.2. M c tiêu c th Lu n gi i cơ s khoa h c và cơ s th c ti n phát tri n s n xu t cao su thiên nhiên trong s nghi p công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn. Phân tích ñánh giá th c tr ng v tình hình kinh t - xã h i, v ñi u ki n ñ a lý, t nhiên c a khu v c Tây Nguyên trong lĩnh v c s n xu t cao su thiên nhiên ñ
3 hình thành vùng chuyên canh cao su s n xu t hàng hóa xu t kh u có quy mô l n c a Vi t Nam; t ñó cũng rút ra nh ng thu n l i và nh ng h n ch , nh ng cơ h i và thách th c làm n n t ng xây d ng ñ nh hư ng cho vi c phát tri n cao su khu v c Tây Nguyên ñ n 2020. Xây d ng các gi i pháp phát tri n cao su thiên nhiên ñ thúc ñ y quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn khu v c Tây Nguyên trong th i gian t i. 3. Đ i tư ng và gi i h n ph m vi nghiên c u 3.1. Đ i tư ng nghiên c u Nghiên c u s phát tri n cây cao su ñ i v i quá trình phát tri n kinh t - xã h i các t nh Tây Nguyên trong b i c nh công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn. Nghiên c u xu hư ng, các quan ñi m và gi i pháp phát tri n cây cao su thiên nhiên góp ph n thúc ñ y quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn các t nh Tây Nguyên ñ n năm 2020. 3.2. Gi i h n ph m vi nghiên c u Không gian: nghiên c u này t p trung nghiên c u vi c phát tri n lĩnh v c s n xu t cao su thiên nhiên t i các t nh Gia Lai, Kon Tum, Đ k L k, Đ k Nông và Lâm Đ ng. Th i gian: nghiên c u quá trình phát tri n lĩnh v c s n xu t cao su thiên nhiên Vi t Nam trong th i gian qua, nhưng t p trung ch y u t năm 2005 ñ n năm 2010. 4. Phương pháp nghiên c u 4.1. Phương pháp ti p c n nghiên c u Phương pháp ti p c n nghiên c u chính c a lu n văn này là nghiên c u ñ nh tính thông qua nghiên c u th c ñ a, phân tích – t ng h p và nghiên c u l ch s so sánh.
4 4.2. Phương pháp thu th p s li u - Đ i tư ng kh o sát: S Nông nghi p&PTNT, S K ho ch Đ u tư, S Tài nguyên Môi trư ng, S Lao ñ ng-Thương binh-Xã h i c a các t nh có liên quan, T p ñoàn công nghi p cao su Vi t Nam và các công ty thành viên - Ngu n d li u: ñư c th c hi n thông qua ph ng v n bán c u trúc lãnh ñ o c a T p ñoàn công nghi p cao su Vi t Nam và các ñơn v thành viên, lãnh ñ o và chuyên viên các S : S K ho ch Đ u tư, S Nông nghi p&PTNT, S Tài nguyên Môi trư ng, S Lao ñ ng-Thương binh-Xã h i các t nh Tây Nguyên. 4.3. Phương pháp x lý, phân tích s li u 4.3.1. Phương pháp th ng kê mô t : Phương pháp th ng kê mô t ñ nghiên c u các hi n tư ng kinh t - xã h i b ng vi c mô t thông qua các s li u thu th p. Phương pháp này ñư c s d ng ñ phân tích th c tr ng tình hình s n xu t cao su thiên nhiên c a các t nh Tây Nguyên. 4.3.2. Phương pháp chuyên gia: Tham kh o ý ki n c a các chuyên gia, các nhà qu n lý kinh doanh v các n i dung và k t qu nghiên c u thông qua trao ñ i tr c ti p ho c h i th o, h i ngh ngành cao su. 4.3.3. Phương pháp ti p c n h th ng: Nghiên c u, phân tích và xây d ng các gi i pháp trên quan ñi m h th ng. 4.3.4. Phương pháp quy n p: Thông qua kh o sát th c tr ng s n xu t cao su thiên nhiên các t nh Tây Nguyên, ñ tài ñ xu t gi i pháp phát tri n cao su thiên nhiên trong s nghi p công nghi p hóa và hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn. 5 . K t c u c a l u n v ăn Ngoài ph n m ñ u và k t lu n, lu n văn ñư c k t c u thành 3 chương như sau: Chương 1: T ng quan v phát tri n s n xu t cao su thiên nhiên trong s nghi p công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn.
5 Chương 2: Th c tr ng phát tri n cây cao su trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn khu v c Tây Nguyên giai ño n 2005- 2010. Chương 3: Đ nh hư ng và gi i pháp ch y u phát tri n cao su góp ph n thúc ñ y quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn khu v c Tây Nguyên ñ n năm 2020.
6 CHƯƠNG 1: T NG QUAN V PHÁT TRI N S N XU T CAO SU THIÊN NHIÊN TRONG S NGHI P CÔNG NGHI P HÓA VÀ HI N Đ I HÓA NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN 1.1. Lý lu n chung v công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn 1.1.1. Khái ni m và b n ch t công nghi p hóa, hi n ñ i hóa Năm 1963, T ch c Phát tri n Công nghi p c a Liên h p qu c (UNIDO) ñã ñưa ra ñ nh nghĩa: Công nghi p hóa (CNH) là quá trình phát tri n kinh t , trong quá trình này m t b ph n ngày càng tăng các ngu n c a c i qu c dân ñư c ñ ng viên ñ phát tri n cơ c u kinh t nhi u ngành trong nư c v i k thu t hi n ñ i. Đ c ñi m c a cơ c u kinh t này là m t b ph n ch bi n luôn thay ñ i ñ s n xu t ra nh ng tư li u s n xu t và hàng tiêu dùng, có kh năng ñ m b o cho toàn b n n kinh t phát tri n v i nh p ñ cao, b o ñ m ñ t t i s ti n b v kinh t và xã h i. Theo quan ñi m c a các nư c Tây Âu, CNH là quá trình chuy n lao ñ ng t th công sang lao ñ ng b ng s d ng máy móc là chính. Hay, công nghi p hóa là quá trình nâng cao t tr ng c a công nghi p trong toàn b các ngành kinh t c a m t vùng kinh t hay m t n n kinh t . Đó là t tr ng v lao ñ ng, v giá tr gia tăng, v.v. Đây là quá trình chuy n bi n kinh t xã h i m t c ng ñ ng ngư i t n n kinh t v i m c ñ t p trung tư b n nh bé (xã h i ti n công nghi p) sang n n kinh t công nghi p. Công nghi p hóa là m t ph n c a quá trình hi n ñ i hóa (HĐH). S chuy n bi n kinh t -xã h i này ñi ñôi v i ti n b công ngh , ñ c bi t là s phát tri n c a s n xu t năng lư ng và luy n kim quy mô l n. K th a có ch n l c nh ng tri th c văn minh c a nhân lo i, rút nh ng kinh nghi m trong l ch s ti n hành công nghi p hoá, và t th c ti n công nghi p hoá Vi t Nam trong th i kỳ ñ i m i, H i ngh Ban Ch p hành Trung ương l n th b y khoá VI và Đ i h i ñ i bi u toàn qu c l n th VII Đ ng C ng s n Vi t Nam ñã xác ñ nh: “Công nghi p hoá, hi n ñ i hóa là quá trình chuy n ñ i căn b n, toàn di n các ho t ñ ng s n xu t, kinh doanh, d ch v và qu n lý kinh t - xã h i t s d ng s c lao ñ ng th công là chính sang s d ng m t cách ph bi n s c lao ñ ng cùng
7 v i công ngh , phương ti n và phương pháp tiên ti n, hi n ñ i d a trên s phát tri n c a công nghi p và ti n b khoa h c - công ngh nh m t o ra năng su t lao ñ ng xã h i cao”. Khái ni m công nghi p hoá trên ñây ñư c Đ ng ta xác ñ nh r ng hơn nh ng quan ni m trư c ñó, bao hàm c v ho t ñ ng s n xu t, kinh doanh, c v d ch v và qu n lý kinh t - xã h i, ñư c s d ng b ng các phương ti n và các phương pháp tiên ti n, hi n ñ i cùng v i k thu t và công ngh cao. Như v y, công nghi p hoá theo tư tư ng m i là không bó h p trong ph m vi trình ñ các l c lư ng s n xu t ñơn thu n, k thu t ñơn thu n ñ chuy n lao ñ ng th công thành lao ñ ng cơ khí như quan ni m trư c ñây. Do nh ng bi n ñ i c a n n kinh t th gi i và ñi u ki n c th c a ñ t nư c, nư c ta hi n nay có nh ng ñ c ñi m ch y u sau ñây: công nghi p hoá Th nh t, công nghi p hoá ph i g n li n v i hi n ñ i hoá. S dĩ như v y là vì trên th gi i ñang di n ra cu c cách m ng khoa h c và công ngh hi n ñ i, m t s nư c phát tri n ñã b t ñ u chuy n t kinh t công nghi p sang kinh t tri th c, nên ph i tranh th ng d ng nh ng thành t u c a cu c cách m ng khoa h c và công ngh , ti p c n kinh t tri th c ñ hi n ñ i hoá nh ng ngành, nh ng khâu, nh ng lĩnh v c có ñi u ki n nh y v t. Hi n ñ i hóa (HĐH) ñã ñư c ti p c n r t khác nhau qua các giai ño n phát tri n c a l ch s . Hi u theo nghĩa r ng và ph bi n nh t hi n nay, hi n ñ i hóa là quá trình gi i phóng s c s n xu t, gi i phóng con ngư i kh i nghèo nàn, l c h u, áp b c, b t công, là s phát tri n nh m th a mãn ngày càng t t hơn các nhu c u ña d ng c a con ngư i, b o ñ m s phát tri n toàn di n các cá nhân, là s phát tri n c a xã h i, s giàu m nh và th nh vư ng c a qu c gia. Theo cách ti p c n ñó, khái ni m hi n ñ i hóa bao hàm m t n i dung r t r ng l n, th hi n toàn b m c tiêu phát tri n c a n n kinh t - xã h i, trong ñó công nghi p hóa là phương ti n, công c c a hi n ñ i hóa và cũng là n i dung cơ b n c a hi n ñ i hóa. Hi n ñ i hóa ñã ñư c s d ng khá r ng rãi trong lĩnh v c khoa h c, k thu t và công ngh t r t lâu. Thu t ng hi n ñ i hóa l n ñ u tiên ñư c ñưa vào Văn ki n Đ i h i Đ ng l n th VIII năm 1996. Tuy nhiên, nh ng n i dung c a quá
8 trình hi n ñ i hóa v i các m c ñ khác nhau trong l ch s Vi t Nam thì ñã di n ra t r t lâu. Ngh quy t c a các kỳ ñ i h i Đ ng và Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c ta ñã xác ñ nh: ñ t nư c ta ñang trong giai ño n ñ y m nh ti n trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa; m c tiêu là ph n ñ u ñ n năm 2020 cơ b n tr thành m t nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Khái ni m hi n ñ i ñây th hi n s b t k p các thành t u khoa h c và công ngh tiên ti n nh t c a nhân lo i, s ti p nh n m t cách t i ưu nh ng thành t u hi n ñ i (t i th i ñi m ñánh giá) c a khoa h c, k thu t và công ngh c a loài ngư i. Đi u ñó th hi n ch , t Đ i h i IX Đ ng ta ñã xác ñ nh: "Con ñư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa c a nư c ta c n và có th rút ng n th i gian, v a có bư c tu n t , v a có bư c nh y v t...". V y c th ph i th c hi n t ng bư c ñi như th nào, khâu nào ph i ti n hành tu n t , khâu nào thì có th "ñi t t ñón ñ u"... thì h u như còn nhi u n i dung chưa ñư c ñ c p m t cách sâu s c.. Th hai, công nghi p hoá nh m m c tiêu ñ c l p dân t c và ch nghĩa xã h i. Công nghi p hoá là t t y u v i t t c các nư c ch m phát tri n nhưng v i m i nư c, m c tiêu và tính ch t c a công nghi p hoá có th khác nhau. nư c ta, công nghi p hoá nh m xây d ng cơ s v t ch t - k thu t cho ch nghĩa xã h i, tăng cư ng s c m nh ñ b o v n n ñ c l p dân t c. Th ba, công nghi p hoá, hi n ñ i hóa (CNH, HĐH) trong ñi u ki n cơ ch th trư ng có s ñi u ti t c a Nhà nư c. Đi u này làm cho công nghi p hoá trong giai ño n hi n nay khác v i công nghi p hoá trong th i kỳ trư c ñ i m i. Th tư, công nghi p hoá, hi n ñ i hoá n n kinh t qu c dân trong b i c nh toàn c u hoá kinh t , vì th m c a n n kinh t , phát tri n các quan h kinh t qu c t là t t y u ñ i v i ñ t nư c ta. Tóm l i, công nghi p hóa, hi n ñ i hóa là quá trình thay ñ i căn b n toàn b n n kinh t qu c dân d a trên nh ng thành t u khoa h c công ngh tiên ti n trên th gi i phù h p ñi u ki n kinh t th trư ng có s ñi u ti t c a Nhà nư c, ñ m b o xây d ng n n kinh t ñ c l p t ch trong b i c nh toàn c u hóa và h i nh p kinh t qu c t . Trong ñó, hi n ñ i hóa là m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i và công nghi p hóa là phương ti n, công c c a hi n ñ i hóa.
9 1.1.2. Khái ni m và b n ch t công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn Nông nghi p theo nghĩa h p, là ngành s n xu t ra c a c i v t ch t mà con ngư i ph i d a vào quy lu t sinh trư ng c a cây tr ng, v t nuôi ñ t o ra s n ph m như lương th c, th c ph m... ñ tho mãn các nhu c u c a mình. Nông nghi p theo nghĩa r ng còn bao g m c lâm nghi p, ngư nghi p. Nông thôn là khái ni m dùng ñ ch m t ñ a bàn mà ñó s n xu t nông nghi p chi m t tr ng l n. Nông thôn có th ñư c xem xét trên nhi u góc ñ : kinh t , chính tr , văn hoá, xã h i... Kinh t nông thôn là m t khu v c c a n n kinh t g n li n v i ñ a bàn nông thôn. Kinh t nông thôn v a mang nh ng ñ c trưng chung c a n n kinh t v l c lư ng s n xu t và quan h s n xu t, v cơ ch kinh t ... v a có nh ng ñ c ñi m riêng g n li n v i nông nghi p, nông thôn. Ngh quy t H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung ương Đ ng khóa IX có nêu n i dung c a công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn: - Công nghi p hoá, hi n ñ i hoá nông nghi p là quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p theo hư ng s n xu t hàng hoá l n, g n v i công nghi p ch bi n và th trư ng; th c hi n cơ khí hoá, ñi n khí hoá, thu l i hoá, ng d ng các thành t u khoa h c, công ngh , trư c h t là công ngh sinh h c ñưa thi t b , k thu t và công ngh hi n ñ i vào các khâu s n xu t nông nghi p nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng, hi u qu , s c c nh tranh c a nông s n hàng hoá trên th trư ng. - Công nghi p hoá, hi n ñ i hoá nông thôn là quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng tăng nhanh t tr ng giá tr s n ph m và lao ñ ng các ngành công nghi p và d ch v ; gi m d n t tr ng s n ph m và lao ñ ng nông nghi p; xây d ng k t c u h t ng kinh t - xã h i, quy ho ch phát tri n nông thôn, b o v môi trư ng sinh thái; t ch c l i s n xu t và xây d ng quan h s n xu t phù h p; xây d ng nông thôn dân ch , công b ng, văn minh, không ng ng nâng cao ñ i s ng v t ch t và văn hoá c a nhân dân nông thôn. Xu t phát t khái ni m công nghi p hóa, hi n ñ i hóa và n i dung công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông thôn,
10 chúng ta th y r ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn s có nh ng ñ c trưng sau: Th nh t, n n kinh t nông nghi p, nông thôn ph i chuy n d ch cơ c u theo hư ng nông nghi p s n xu t hàng hóa, nông thôn ph i gi m t tr ng nông nghi p, nâng t tr ng công nghi p và d ch v . Đi u này có nghĩa phát tri n nông nghi p g n li n v i công nghi p, ch không ph i t p trung phát tri n công nghi p, xóa b nông nghi p. Ch có s n xu t nông nghi p hàng hóa l n thì các ngành công nghi p s d ng nguyên li u t nông nghi p m i phát tri n và t ñó m i có s chuy n d ch kinh t nông nghi p và nông thôn. Th hai, giá tr s n ph m nông nghi p ph i ñư c gia tăng thông qua áp d ng nh ng thành t u khoa h c – công ngh tiên ti n. Đi u này s góp ph n nâng cao thu nh p cho ngư i dân. Nông nghi p, nông thôn là m t th trư ng r ng l n cho ngành công nghi p và d ch v . Thu nh p ñư c gia tăng s góp ph n phát tri n các ngành công nghi p và d ch v . Đi u này cũng có nghĩa th c hi n ñư c công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông thôn. Tóm l i, công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p và nông thôn là quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa trong lĩnh v c nông nghi p và nông thôn. Đi u này th hi n s chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p và nông thôn d a trên thành t u khoa h c công ngh ti n ti n t o ra vùng s n xu t nông s n hàng hóa quy mô l n, giá tr gia tăng cao góp ph n hình thành ngành công nghi p và d ch v s d ng nguyên li u ñ u vào t ngành nông nghi p và xem th trư ng nông nghi p và nông thôn là th trư ng chính. Công ăn vi c làm c a ngư i dân nông nghi p và nông thôn ñư c gi i quy t, ñ i s ng ngư i dân ñư c nâng cao góp ph n hình thành phát tri n kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN trong b i c nh toàn c u hóa và h i nh p kinh t qu c t .
11 1.1.3. N i dung ch y u c a công nghi p hoá và hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn 1.1.3.1. Chuy n d ch cơ c u các ngành kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hoá và hi n ñ i hoá M t trong ba n i dung cơ b n c a công nghi p hoá là xây d ng cơ c u ngành kinh t h p lý. Kinh t nông thôn là m t b ph n c a n n kinh t , vì v y, xây d ng cơ c u các ngành kinh t nông thôn theo yêu c u công nghi p hoá, hi n ñ i hoá là t t y u khách quan. Cơ c u ngành kinh t là cơ c u c a n n kinh t xét v phương di n kinh t - k thu t. Cơ c u các ngành kinh t nông thôn có nh ng ñ c ñi m riêng, do tính ch t c a kinh t nông thôn quy ñ nh. Nh ng ñ c ñi m ñó là: nông nghi p chi m t tr ng tuy t ñ i; ti u, th công nghi p chi m t tr ng r t nh ; nông nghi p mang tính ñ c canh, manh mún, phân tán; quan h th trư ng trình ñ r t th p... Chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hoá, hi n ñ i hoá có nghĩa là cơ c u các ngành kinh t nông thôn ph i thay ñ i theo hư ng: - Gi m d n t tr ng c a nông nghi p, tăng d n t tr ng ti u, th công nghi p, công nghi p ch bi n và d ch v . - Phá th ñ c canh trong nông nghi p, ña d ng hoá s n xu t nông nghi p, hình thành nh ng vùng chuyên canh quy mô l n nh m ñáp ng nhu c u nguyên li u cho công nghi p nh và xu t kh u. Chuy n d ch cơ c u các ngành kinh t nông thôn ph i ñ t trong ñi u ki n cơ ch th trư ng. Trong cơ ch này, m i ho t ñ ng kinh t ñ u ch u s chi ph i c a các quy lu t th trư ng. Do ñó, chuy n d ch cơ c u các ngành kinh t nông thôn không ñư c ch quan duy ý chí, mà ph i h t s c chú ý nh ng nhân t khách quan như: kh năng v v n, v t ch c qu n lý, v công ngh ... và ñ c bi t là ñi u ki n th trư ng. 1.1.3.2. Đ y m nh ng d ng ti n b khoa h c - công ngh trong nông nghi p, nông thôn Phát tri n kinh t nông thôn trong ñi u ki n công nghi p hoá, hi n ñ i hoá có n i dung r t quan tr ng là ph i ñ y m nh ng d ng ti n b khoa h c - công ngh .
12 Vi c ng d ng ti n b khoa h c - công ngh vào s n xu t nông nghi p th hi n t p nh ng lĩnh v c sau: cơ gi i hóa, th y l i hóa, ñi n khí hóa và phát tri n trung công ngh sinh h c. Đ y m nh ng d ng ti n b khoa h c - công ngh vào nông nghi p, nông thôn ch u s tác ñ ng m nh m c a các nhân t th trư ng: giá c các y u t ñ u vào, ñ u ra; v n, thông tin... Do v y, r t c n có s h tr c a Nhà nư c. 1.1.3.4. Quy ho ch phát tri n nông thôn và xây d ng nông thôn m i Đ phát tri n nông nghi p, nông thôn theo hư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, c n có quy ho ch ñ ng b , hình thành các khu dân cư ñô th hóa, xây d ng các xã, làng, thôn, p, b n, g n ch t phát tri n kinh t v i phát tri n văn hóa, xã h i, b o v môi trư ng. Xây d ng k t c u h t ng kinh t - xã h i ñ ng b . K t c u h t ng kinh t - nông thôn bao g m: h th ng ñư ng sá, h th ng thông tin, h th ng th y xã h i l i, tr m bi n th , ñư ng dây, các tr m gi ng; trư ng h c, tr m y t , nhà văn hóa, câu l c b v.v.. Đó là nh ng ñi u ki n c n thi t ñ xây d ng, phát tri n nông nghi p, nông thôn, xây d ng cu c s ng m no, văn minh, môi trư ng lành m nh nông thôn. Xây d ng quan h s n xu t phù h p. Quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn là cơ s hình thành quan h s n xu t m i trong nông nghi p, nông thôn. Xây d ng quan h s n xu t m i trong nông nghi p, nông thôn ph i phù h p v i tính ch t và trình ñ phát tri n c a l c lư ng s n xu t cũng như ñ c ñi m riêng c a nông nghi p, nông thôn t ng vùng khác nhau. Vì v y, xây d ng quan h s n xu t m i trong nông nghi p, nông thôn không th nóng v i, duy ý chí, cũng không th r p khuôn máy móc. 1.1.3.5. Đào t o ngu n nhân l c cho nông nghi p, nông thôn nông thôn có ñ c ñi m là trình ñ h c v n r t th p và ph n Ngu n nhân l c l n ngư i lao ñ ng không qua ñào t o. Trình ñ dân trí th p là tr ng i không nh ñ i v i s phát tri n c a nông nghi p, nông thôn, trư c h t là ñ i v i s nghi p công nghi p hoá, hi n ñ i hoá nông nghi p, nông thôn hi n nay. B i v y, ñào t o
13 ngu n nhân l c cho nông nghi p, nông thôn tr thành n i dung quan tr ng trong vi c phát tri n nông nghi p, nông thôn. Do kh năng kinh t và nh n th c c a cư dân nông thôn có h n, vi c ñào t o ngu n nhân l c cho nông nghi p, nông thôn ph i có s tr giúp c a Nhà nư c. Nhà nư c ph i có chính sách giáo d c, ñào t o riêng cho nông nghi p, nông thôn, ñ c bi t cho vùng sâu, vùng xa, biên gi i, h i ñ o... Chính sách giáo d c, ñào t o không ch ph i tính ñ n trình ñ ñ u vào, ưu ñãi v tài chính cho khu v c nông nghi p, nông thôn... mà còn ph i tính t i nhu c u v s lư ng, ch t lư ng, cơ c u lao ñ ng ñư c ñào t o trong hi n t i và tương lai... 1.2. Vai trò c a cây cao su trong quá trình phát tri n kinh t xã h i theo hư ng CNH-HĐH. 1.2.1. Tình hình phát tri n cây cao su Vi t Nam Cây cao su thu c h th u d u, có tên khoa h c là Hevea brasiliensis thu c h Euphorbiacea. Cây cao su ñư c gây tr ng, sinh trư ng và phát tri n nhi u nư c, ñ c bi t là các nư c Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia, Inñônêsia,.... Vi t Nam, cây cao su ñư c du nh p vào năm 1897 do Pierre ñưa h t gi ng vào tr ng vư n Bách Th o Sài Gòn. Đ n năm 1897, Raoul m t dư c sĩ h i quân Pháp mang m t s h t gi ng cao su t vư n th c nghi m Buitenzorg (Java) ñem tr ng l n ñ u t i tr m thí nghi m Ông Y m (Sông Bé) và t i tr m thí nghi m c a Vi n Pasteur t i Su i D u Nha Trang do Bác sĩ Yersin nh n 200 cây gi ng cao su t vư n Bách Th o Sài Gòn ñã t ch c nhân tr ng. Như v y, t khi cây cao su ñư c du nh p vào Vi t Nam và cho ñ n giai ño n hi n nay nó ñư c phát tri n qua các giai ño n ch y u là: - Giai ño n 1900-1920: Đây là th i kỳ cây cao su ñư c nhân tr ng t i Vi t Nam v i tính cách th nghi m, ph n l n ñư c tr ng ch y u các vùng lân c n Sài Gòn, xung quanh Th D u M t và Biên Hòa. Đ n năm 1920 ñ t di n tích trên 10.000 ha. - Giai ño n 1920-1945: Giai ño n này các công ty tư b n Pháp ñ u tư tr ng cao su m nh vào Vi t Nam. Đ a bàn ch y u là t p trung là vùng ñ t ñ t nh Đ ng Nai và vùng ñ t xám t nh Sông Bé. Đ n năm 1945 ñ t di n tích 138.000 ha, v i
14 s n lư ng 77.400 t n. T c ñ phát tri n bình quân c a 25 năm này là 5000-5.200 ha/năm. - Giai ño n 1945-1960: trong ñó t 1945-1954 do nh hư ng c a chi n tranh, Pháp ñã chuy n tài s n sang Camphuchia, Indonesia và Châu Phi nên di n tích cây cao su b thu h p l i.Tuy nhiên, t sau năm 1955 tư b n Pháp m i ti p t c m r ng di n tích cao su, Chính quy n Sài Gòn cũng ti n hành cho l p các dinh ñi n cao su và khuy n khích các tư nhân l p các ti u ñi n cao su. Tính ñ n cu i năm 1960 t ng di n tích cao su Vi t Nam ñ t 142.000 ha và s n lư ng ñ t 79.650 t n. - Giai ño n 1961-1975: do nh hư ng c a chi n tranh giành ñ c l p c a dân t c Vi t Nam, Pháp l i thu h p di n tích cao su, rút v n chuy n sang ñ u tư t i Côte d’Ivoire, Cameron, Indonesia và Malaysia... ñ ng th i Pháp th c hi n phương châm “thu l i t i ña, ñ u tư t i thi u” b ng cách c o ki t cây ñ t n thu m trên các di n tích cao su kinh doanh có s n, không phát tri n thêm di n tích tr ng m i. Đ n tháng 5/1975 theo tài li u c a T ng c c th ng kê, khi ta ti p qu n còn ñư c 75,200 ha. - Giai ño n 1976-2010: Đây là th i kỳ cây cao su ñư c quan tâm và không ng ng phát tri n c v s lư ng và ch t lư ng. T 1980 ñ n 2010, t c ñ phát tri n cây cao su gia tăng nhanh, bình quân kho ng 7,7% v di n tích và 10,7% v s n lư ng. Năng su t cây cao su ñư c c i thi n ñáng k , t 703 kg/ha năm 1980 ñã tăng hơn 2 l n và ñ t 1.720 kg/ha năm 2010 , tăng 3,3% m i năm. Trong ñó, cao su ti u ñi n tăng trư ng m nh vào nh ng năm g n ñây và chi m 50,7% t ng di n tích cao su năm 2009. Đ n năm 2010, giá tr xu t kh u cao su thiên nhiên ñ t m c cao nh t so v i t trư c ñ n nay v i kim ng ch 2,388 t ñô-la, vư t hơn cà phê và tr thành nông s n xu t kh u ñ ng th hai sau g o. Cao su là m t hàng xu t kh u l n th 10 trong t ng giá tr xu t kh u c a Vi t Nam và ñóng góp kho ng 3,3%. Cây cao su có di n tích tr ng l n nh t trong các cây công nghi p dài ngày, ñ t 740.000 ha và ñư c quy ho ch phát tri n ñ n 800.000 ha năm 2015. S n lư ng cao su ñ t 754.500 t n trên di n tích khai thác kho ng 60% t ng di n tích tr ng. B ng 1-1 ph n ánh di n tích và s n lư ng cao su Vi t Nam giai ño n 1976-2010.