Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực xây dựng môi trường vui chơi ở trường mầm non cho sinh viên đại học sư phạm ngành giáo dục mầm non

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:219

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Phát triển năng lực xây dựng môi trường vui chơi ở trường mầm non cho sinh viên đại học sư phạm ngành giáo dục mầm non" nhằm nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề xuất biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực xây dựng môi trường vui chơi ở trường mầm non cho sinh viên đại học sư phạm ngành giáo dục mầm non

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Ở VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------ LẠI THỊ THU HƯỜNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VUI CHƠI Ở TRƯỜNG MẦM NON CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------ LẠI THỊ THU HƯỜNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VUI CHƠI Ở TRƯỜNG MẦM NON CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Hồng Thuận 2. PGS.TS Nguyễn Dục Quang Hà Nội - 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Hồng Thuận và PGS.TS Nguyễn Dục Quang. Các số liệu, kết quả được trình bày trong luận án là trung thực. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận án Lại Thị Thu Hường
ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành với sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể. Tác giả luận án xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: PGS. TS. Nguyễn Hồng Thuận - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam; PGS. TS. Nguyễn Dục Quang - Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, đã tận tâm và trách nhiệm trong việc hướng dẫn, chỉ bảo để tác giả luận án hoàn thành nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lí khoa học, Đào tạo và Hợp tác quốc tế; các nhà khoa học; các chuyên gia cố vấn đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi được học tập nghiên cứu và giúp tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ của một nghiên cứu sinh. Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới các lãnh đạo, giảng viên và sinh viên của Trường Đại học Thủ đô Hà Nội, Trường Đại học Vinh, Trường Đại học Sài Gòn đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ và hợp tác trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm đề tài luận án. Xin trân trọng cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa Sư phạm – Trường Đại học Thủ đô Hà Nội cùng các thầy, cô và anh chị em đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần trong suốt quá trình viết luận án. Lời sau cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những người thân trong gia đình và những người bạn đã luôn động viên, khích lệ, chia sẻ để giúp tôi có thêm niềm tin, động lực để vượt qua mọi khó khăn và hoàn thành luận án. Một lần nữa, xin trân trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này! Hà Nội, tháng….năm 2023 Tác giả Lại Thị Thu Hường
iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..............................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài. .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................................2 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................2 7. Các tiếp cận và phương pháp nghiên cứu.....................................................................3 8. Những đóng góp mới của luận án .................................................................................6 9. Luận điểm bảo vệ ............................................................................................................6 10. Cấu trúc của luận án gồm: Phần mở đầu, 4 chương và Phần kết luận, cụ thể như sau: ......................................................................................................................7 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VUI CHƠI Ở TRƯỜNG MẦM NON CHO SINH VIÊN.........................8 ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON...........................................8 1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan....................................................................8 1.1.1. Các nghiên cứu về môi trường giáo dục ở các cơ sở mầm non và môi trường vui chơi của trẻ mầm non ................................................................................................................ 8 1.1.2. Nghiên cứu về xây dựng môi trường vui chơi cho trẻ ở trường mầm non................... 10 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển năng lực xây dựng MTVC ................................................ 13 1.1.4. Đánh giá chung ...................................................................................................... 17 1.2.1. Môi trường vui chơi ...................................................................................................... 18 1.2.2. Năng lực xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN .......................................................................................................................... 21 1.2.2.1. Khái niệm và cấu trúc năng lực ................................................................................ 21 1.2.2.2. Năng lực xây dựng MTVC ....................................................................................... 24 1.2.3. Phát triển năng lực xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của sinh viên đại học sư phạm ngành GDMN ................................................................................................... 24 1.2.3.1. Khái niệm phát triển .................................................................................................. 24 1.2.3.2. Khái niệm phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ............................................................................................. 25
iv 1.2.3.3. Khái niệm biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ............................................................................... 27 1.3. Một số vấn đề lí luận về môi trường vui chơi của trẻ ở trường mầm non .......... 27 1.3.1. Cấu trúc và phân loại môi trường vui chơi ở trường mầm non ........................ 27 1.3.1.1. Phân loại môi trường vui chơi........................................................................... 27 1.3.1.2. Cấu trúc và đặc điểm của môi trường vui chơi: .............................................. 28 1.3.1.3. Vai trò của môi trường vui chơi đối với sự phát triển của trẻ mầm non .............. 31 1.3.2. Các thành tố năng lực xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN .......................................................................................................... 33 1.4. Quá trình phát triển năng lực xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của sinh viên đại học sư phạm ngành GDMN..................................................................................... 39 1.4.1. Mục tiêu phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ................................................................................................... 39 1.4.2. Nội dung phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ...................................................................................... 39 1.4.3. Con đường phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ...................................................................................... 40 1.4.4. Hình thức phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ................................................................................................... 43 1.4.4.1. Hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên. ....................................... 43 1.4.4.2. Hoạt động tự rèn luyện nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên............................. 43 1.4.4.3. Hoạt động trải nghiệm thực tế ........................................................................... 43 1.4.4.4. Hoạt động thực hành, thực tập sư phạm .......................................................... 44 1.5. Đánh giá NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của sinh viên đại học sư phạm ngành GDMN................................................................................................................ 44 1.5.1. Đánh giá NL xây dựng MTVC qua hoạt động vui chơi ........................................... 44 1.5.2. Sinh viên tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng ............................................................ 45 1.5.3. Đánh giá qua quan sát của giảng viên ......................................................................... 45 1.5.4. Đánh giá của giảng viên qua thang đo năng lực ........................................................ 46 1.5.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ........................................47 1.5.5.1. Yếu tố chủ quan ......................................................................................................... 47 1.5.5.2. Yếu tố khách quan ..................................................................................................... 49 Kết luận chương 1 ............................................................................................................ 51
v CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VUI CHƠI Ở TRƯỜNG MẦM NON CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON ....................................................... 52 2.1. Các chương trình đào tạo đại học sư phạm ngành giáo dục mầm non ........... 52 2.2. Khái quát chung về quá trình khảo sát ...............................................................53 2.2.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................................... 53 2.2.2. Nội dung khảo sát ......................................................................................................... 53 2.2.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................................................ 54 2.2.4. Phương pháp khảo sát: ................................................................................................ 55 2.2.4.1. Phương pháp chuyên gia và phương pháp nghiên cứu tài liệu ..................... 55 2.2.4.2. Phương pháp quan sát ........................................................................................ 55 2.2.4.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi............................................................... 56 2.2.5. Tiêu chí và thang đánh giá .................................................................................... 56 2.2.5.1. Tiêu chí đánh giá................................................................................................. 56 2.2.5.2. Thang đánh giá.................................................................................................... 59 2.3. Kết quả khảo sát .................................................................................................60 2.3.1. Thực trạng NL xây dựng MTVC của SV đại học sư phạm ngành GDMN............ 60 2.3.1.1. Nhận thức của giảng viên và SV đại học sư phạm ngành GDMN về các thành tố trong cấu trúc NL xây dựng MTVC................................................................ 60 2.3.1.2. Nhận thức của giảng viên và SV về sự cần thiết phải phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN ......................... 63 2.3.1.3. Đánh giá của giảng viên và SV về các con đường phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN ......................... 65 2.3.1.4. Thực trạng thực hiện nội dung phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN ...................................................... 68 2.3.1.5. Thực trạng sử dụng các hình thức phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN ...................................................... 70 2.3.1.6. Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN ...................................................... 72 2.3.1.7. Đánh giá của giảng viên và SV về thực trạng NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ....................................................... 74 2.3.2. Những nguyên nhân hưởng đến sự phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN ....................................................... 78 2.3.2.1. Những nguyên nhân khách quan ...................................................................... 79
vi 2.3.2.2. Nguyên nhân chủ quan ...................................................................................... 81 Kết luận chương 2 ............................................................................................................ 86 Chương 3: BIỆN PHÁP TRIỂN NĂNG LỰC XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VUI CHƠI Ở TRƯỜNG MẦM NON CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON ............................................................................... 87 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho sinh viên ĐH ngành GDMN ............................................................................ 87 3.1.1. Đảm bảo đáp ứng chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo ngành giáo dục mầm non và chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non ............................................................. 87 3.1.2. Đảm bảo tính trải nghiệm ..................................................................................... 88 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................................. 88 3.1.4. Đảm bảo tính phát triển ......................................................................................... 89 3.2. Biện phát phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN......................................................................................................... 89 3.2.1. Nhóm biện pháp 1: Tổ chức cho SV khám phá - kết nối tri thức, kinh nghiệm về xây dựng MTVC ở trường mầm non ........................................................................ 89 3.2.2. Nhóm biện pháp 2: Tổ chức cho SV thực hành - luyện tập xây dựng MTVC tại cơ sở đào tạo nhằm hình thành kĩ năng xây dựng MTVC ..................................... 95 3.2.3. Nhóm biện pháp 3: Tổ chức cho SV vận dụng kiến thức, kĩ năng xây dựng MTVC vào thực tiễn nhà trường mầm non ................................................................ 102 3.2.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN .................................................... 114 Kết luận chương 3 .......................................................................................................... 116 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 117 4.1. Khái quát chung về thực nghiệm sư phạm ........................................................... 117 4.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................... 117 4.1.2. Nội dung và đối tượng thực nghiệm ................................................................... 117 4.1.2.1. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 117 4.1.2.2. Đối tượng thực nghiệm ..................................................................................... 117 4.1.2.3. Lực lượng tham gia và thời gian thực nghiệm:.............................................. 117 4.1.3. Công cụ, tiêu chí và thang đánh giá .................................................................... 118 4.1.3.1. Phiếu đánh giá ................................................................................................... 118 4.1.3.2. Đánh giá qua quan sát ........................................................................................ 119 4.2. Tiến trình thực nghiệm............................................................................................ 123
vii 4.2.1. Chuẩn bị thực nghiệm......................................................................................... 123 4.2.2. Triển khai thực nghiệm ........................................................................................ 125 4.2.3. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................................. 125 4.2.3.1. Mức độ nắm vững đặc điểm, ý nghĩa và cách xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................................................................ 125 4.2.3.2. Tổ chức cho SV trải nghiệm, thực tế tại trường mầm non vào đầu khóa đào tạo. ................................................................................................................. 128 4.2.3.3. Mức độ hình thành kĩ năng lập kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ...................................................................................................................... 130 4.2.3.4. Mức độ hình thành kĩ năng thực hiện kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non đã lập của SV ................................................................................................. 132 4.2.3.5. Mức độ hình thành kĩ năng xử lí tình huống thường gặp trong quá trình xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV..................................................................... 135 4.2.3.6. Mức độ phát triển kĩ năng xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua thực hành bộ môn tại trường mầm non....................................................................... 137 4.2.3.7. Mức độ hình thành NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP năm thứ ba ........................................................................................................... 140 4.2.3.8. Mức độ hình thành NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP tốt nghiệp ............................................................................................................. 143 4.2.3.9. Các giai đoạn hình thành và phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ...................................................................................................................... 146 Kết luận chương 4 .......................................................................................................... 150 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.............................................................................. 151 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........... 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 156 PHỤ LỤC
viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Viết đầy đủ Viết tắt 1 Đại học ĐH 2 Đại học Thủ đô Hà Nội ĐHTĐHN 3 Đại học Sài Gòn ĐHSG 4 Đại học Vinh ĐHV 5 Điểm trung bình ĐTB 6 Đối chứng ĐC 7 Giảng viên GV 8 Giảng viên sư phạm GVSP 9 Giáo dục mầm non GDMN 10 Hoạt động vui chơi HĐVC 11 Môi trường giáo dục MTGD 12 Môi trường vui chơi MTVC 13 Năng lực NL 14 Sinh viên SV 15 Quan sát QS 16 Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm RLNVSP 17 Thực nghiệm TN 18 Thực tập sư phạm TTSP 19 Thực tập tốt nghiệp TTTN 20 Thực hành sư phạm THSP
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Chương trình đào tạo các môn học, các hoạt động hình thành và phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho sinh viên ĐHSP Mầm non. 52 Bảng 2.2: Thống kê số lượng sinh viên khảo sát theo trường ..................................... 54 Bảng 2.3. Tiêu chí đánh giá NL xây dựng MTVC ở trường mầm non ..................... 56 của SV đại học sư phạm ngành GDMN ........................................................................ 56 Bảng 2.4. Nhận thức của giảng viên và SV về năng lực xây dựng MTVC ở trường mầm non của GVMN ...................................................................................................... 61 Bảng 2.5. Thực trạng thực hiện các nội dung phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN .......................................... 68 Bảng 2.6. Thực trạng sử dụng các hình thức phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN .......................................... 70 Bảng 2.7. Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển NL xây dựng....................... 72 MTVC cho SV .................................................................................................................. 72 Bảng 2.8. Thực trạng mức độ phát triển NL xây dựng MTVC của SV..................... 75 Bảng 2.9. Những nguyên nhân khách quan .................................................................. 79 Bảng 2.10. Những nguyên nhân chủ quan .................................................................... 81 Bảng 4.1. Bảng kiểm quan sát biểu hiện NL xây dựng MTVC cho trẻ của SV ..... 120 Bảng 4.2. Mức độ nắm vững đặc điểm, ý nghĩa và cách xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................................................................ 126 Bảng 4.3. Hiệu quả Tổ chức cho SV trải nghiệm, thực tế tại trường mầm non vào đầu khóa đào tạo. ............................................................................................................ 128 Bảng 4.4. Mức độ hình thành kĩ năng lập kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ...................................................................................................................... 131 Bảng 4.5. Mức độ hình thành kĩ năng thực hiện kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non đã lập của SV ................................................................................................. 133 Bảng 4.6. Mức độ hình thành kĩ năng xử lí tình huống thường gặp trong quá trình xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................. 135 Bảng 4.7. Mức độ phát triển kĩ năng xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua thực hành bộ môn tại trường mầm non ............................................................... 138 Bảng 4.8. Mức độ hình thành NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP năm thứ ba ..................................................................................................... 141
x Bảng 4.9 Mức độ phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP tốt nghiệp....................................................................................................... 144 Bảng 4.10. Các giai đoạn hình thành và phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................................................................ 146 Bảng 4.11. Mối tương quan tuyến tính giữa các giai đoạn hình thành và phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ...................................................... 148
xi DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của giảng viên về sự cần thiết phải phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV ................................................................................ 63 Biểu đồ 2.2. Nhận thức của sinh viên về sự cần thiết phải phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV ................................................................................ 64 Biểu đồ 2.3. Đánh giá của giảng viên về việc thực hiện các con đường phát triển NL xây dựng MTVC cho SV ................................................................................................ 66 Biểu đồ 2.4. Đánh giá của SV về việc thực hiện các con đường phát triển NL xây dựng MTVC cho SV ........................................................................................................ 66 Biểu đồ 4.1. Mức độ nắm vững đặc điểm, ý nghĩa và cách xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV................................................................................................ 127 Biểu đồ 4.2. Hiệu quả Tổ chức cho SV trải nghiệm, thực tế tại trường mầm non vào đầu khóa đào tạo. ............................................................................................................ 129 Biểu đồ 4.3. Mức độ hình thành kĩ năng lập kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................................................................ 132 Biểu đồ 4.4. Mức độ hình thành kĩ năng thực hiện kế hoạch xây dựng MTVC ở trường mầm non đã lập của SV .................................................................................... 134 Biểu đồ 4.5. Mức độ hình thành kĩ năng xử lí tình huống thường gặp trong quá trình xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................. 137 Biểu đồ 4.6. Mức độ phát triển kĩ năng xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua thực hành bộ môn tại trường mầm non ............................................................... 139 Biểu đồ 4.7. Mức độ hình thành NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP năm thứ ba ............................................................................................. 142 Biểu đồ 4.8. Mức độ phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV qua đợt TTSP tốt nghiệp....................................................................................................... 145 Biểu đồ 4.9. Các giai đoạn hình thành và phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV ............................................................................................................ 147
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Đảng và Nhà nước ta đã có quan điểm chỉ đạo về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong đó, việc phát triển và hình thành năng lực cho người học là một trong những mục tiêu, nhiệm vụ quan trọng để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Giáo dục mầm non (GDMN) là cấp học đầu tiên và đặc biệt quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Trong kế hoạch xây dựng Chương trình GDMN mới do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, đã thể hiện rõ quan điểm tiếp cận phát triển năng lực và liên thông với Chương trình Giáo dục phổ thông mới. Do vậy, để đạt được mục tiêu của Ngành học, cần không ngừng nâng cao năng lực và phẩm chất nghề nghiệp của người giáo viên mầm non (GVMN). Và nhà trường Sư phạm cần tổ chức quá trình đào tạo để sinh viên (SV) mầm non có tay nghề vững vàng và đáp ứng ngày càng cao thực tiễn đổi mới GDMN. Xây dựng môi trường giáo dục nói chung, môi trường vui chơi (MTVC) cho trẻ ở trường mầm non là một năng lực (NL) quan trọng cần hình thành cho SV trong quá trình đào tạo GVMN [9],[10]. Có được NL này sẽ giúp SV tự tin khi tổ chức các hoạt động, đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn ở trường mầm non. Thông qua rèn luyện kỹ năng xây dựng môi trường cho trẻ hoạt động, SV hiểu rõ hơn về trẻ MN; từ đó, phát triển thể chất, nhận thức, thẩm mĩ, tình cảm, NL xã hội cho trẻ. Thực tế cho thấy, chương trình đào tạo GVMN của các trường Đại học sư phạm chưa quan tâm thỏa đáng đến việc phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV; thời lượng dành cho hoạt động này còn ít, chưa có nhiều hoạt động chuyên biệt hướng vào việc phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV. Việc đánh giá NL xây dựng MTVC của SV trong quá trình thực hành, thực tập chưa thật chặt chẽ, còn mang tính hình thức. Phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN là một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình đào tạo GVMN của các trường Đại học sư phạm chưa được quan tâm nghiên cứu chuyên sâu nên những đóng góp về phương diện lý luận còn khá hạn chế. Với những lí do trên, việc nghiên cứu đề tài “Phát triển năng lực xây dựng môi trường vui chơi ở trường mầm non cho sinh viên đại học sư phạm ngành giáo dục mầm non” nhằm nâng cao NL và phẩm chất nghề cho GVMN là việc làm cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
2 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề xuất biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động đào tạo về NL xây dựng môi trường giáo dục ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Mối quan hệ giữa cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm xây dựng MTVC với việc phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV đại học sư phạm ngành GDMN. 4. Giả thuyết khoa học Quá trình phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN hiện nay còn tồn tại bất cập về nội dung và hình thức tổ chức thực hiện. Nếu xác định được các NL cụ thể của hoạt động xây dựng MTVC ở trường mầm non và tổ chức cho SV trải nghiệm các hoạt động này thông qua các hình thức đa dạng, thì sẽ phát triển được NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 5.2. Nghiên cứu thực trạng phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 5.3. Đề xuất một số biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 5.4. Tổ chức thực nghiệp sư phạm để khẳng định tính hiệu quả và khả thi của một số biện pháp đã đề xuất. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu NL xây dựng môi trường giáo dục ở trường mầm non bao gồm các nhóm năng lực thành phần, như: NL xây dựng môi trường tổ chức các hoạt động giáo dục, NL xây dựng MTVC, NL xây dựng môi trường giao tiếp ở trường mầm non,... Luận án này, tập trung nghiên cứu phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN thông qua trải nghiệm qua môn học, rèn luyện NVSP, trải nghiệm thực tiễn MN.
3 6.2. Về khách thể và địa bàn nghiên cứu * Khách thể và địa bàn khảo sát thực trạng: - 234 SV năm thứ tư vì các em đã được đào tạo những kĩ năng nghề nghiệp cơ bản của Khoa Sư phạm - Trường Đại học Thủ đô Hà Nội (80 SV), Khoa Giáo dục - Trường Đại học Vinh (76 SV), Khoa Giáo dục mầm non - Trường Đại học Sài Gòn (78 SV). ( Đây là ba trường đại học sư phạm công lập ở ba miền; miền Bắc, miền Trung, miền Nam có kinh nghiệm đào tạo ngành giáo dục mầm non) - 22 GV ngành MN của các trường: Trường ĐHTĐ Hà Nội (8 giảng viên), Đại học Vinh (7 giảng viên) và Trường Đại học Sài Gòn (7 giảng viên). * Khách thể và địa bàn thực nghiệm: 73 SV hệ đại học sư phạm ngành GDMN Trường Đại học sư phạm Thủ đô Hà Nội khóa 2019 – 2023 Khoa Sư phạm Trường ĐHTĐ Hà Nội 7. Các tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Tiếp cận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận mục tiêu Mục tiêu căn bản của chương trình đào tạo theo tiếp cận NL là hệ thống các NL đầu ra cần thiết để người học, sau khi ra trường có thể tham gia hoạt động thực tiễn nghề nghiệp. Nó có thể được cụ thể hoá thành các yêu cầu cần đạt được ở mỗi SV. Đối với SV Sư phạm ngành GDMN, hệ thống NL cần được phát triển bao gồm: NL chuyên môn có liên quan trực tiếp đến chuyên ngành GDMN, NL phương pháp liên quan đến việc tổ chức hoạt động giáo dục và đánh giá kết quả hoạt động giáo dục ở trường mầm non, phẩm chất cá nhân phù hợp với đặc thù nghề GVMN. Trong số đó, NL xây dựng môi trường giáo dục ở trường mầm non là nhóm NL nghề nghiệp quan trọng cần phát triển cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 7.1.2. Tiếp cận trải nghiệm Trong hoạt động thực hành xây dựng MTVC ở trường MN, các vấn đề thực tiễn nghề nghiệp nẩy sinh mà SV cần tự mình giải quyết, nó sẽ tạo động lực và là cơ hội tốt thúc đẩy quá trình học tập rèn luyện để phát triển NL xây dựng MTVC cho trẻ của SV. Với quan điểm này, thực chất của việc phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV là triển khai các hoạt động trải nghiệm phù hợp với việc phát triển NL xây dựng MTVC theo mô hình học tập trải nghiệm của Kolb. Với việc nhấn mạnh kinh nghiệm là nguồn gốc của việc học tập và phát triển, các nhà tâm lí, giáo dục cho rằng học tập theo hướng trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, NL được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm, Kolb đã xây
4 dựng mô hình giáo dục qua trải nghiệm với bốn giai đoạn: Trải nghiệm thực tế - quan sát suy ngẫm - Khái niệm hóa - Thử nghiêm tích cực [86]. Vì vậy, dựa trên mô hình học tập trải nghiệm của Kolb, luận án xác định quy trình phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV theo trải nghiệm. Đây chính là cơ sở khoa học để xây dựng các biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV nhằm phát triển NL nghề nghiệp cho SV. 7.1.3. Tiếp cận phát triển Tiếp cận phát triển chú trọng đến việc phát triển NL tiềm ẩn của SV, phát triển sự hiểu biết rộng của SV hơn là quan tâm đến việc họ chỉ tiếp thu được một khối lượng kiến thức của một môn học. Cách tiếp cận phát triển gắn với quan niệm người học là trung tâm, người thầy đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn SV tìm kiếm và thu thập thông tin, gợi mở giải quyết vấn đề, tạo cho người học có điều kiện thực hành, tiếp xúc với thực tiễn, học cách phát hiện và giải quyết vấn đề một cách linh hoạt, sáng tạo. Luận án vận dụng cách tiếp cận này với mục đích dựa trên việc bộc lộ và đánh giá lại kinh nghiệm sẵn có của SV về hoạt động xây dựng MTVC ở trường mầm non. Qua đó, góp phần bổ sung, phát triển những hiểu biết và kỹ năng của SV liên quan đến hoạt động xây dựng môi trường giáo dục, MTVC của trẻ, giúp hình thành kinh nghiệm mới để NL xây dựng MTVC cho trẻ của SV được cải thiện. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu, các công trình nghiên cứu về phát triển NL nói chung và phát triển NL xây dựng MTVC cho SV đại học sư phạm ngành GDMN nói riêng theo hướng tiếp cận NL trong và ngoài nước trên cơ sở phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa, từ đó rút ra những kết luận làm cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, các chỉ thị, chủ trương, quyết định của Nhà nước, Bộ ngành có liên quan đến đào tạo, bồi dưỡng NL nghề nghiệp cho GVMN. Nghiên cứu các tài liệu về mô hình đào tạo theo NL làm tiền đề cho việc hình thành, xây dựng khung lí luận cho hoạt động phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Quan sát có kết hợp ghi biên bản nhằm tìm hiểu thực tế các biện pháp xây dựng MTVC trong các tiết học, môn học tại trường Sư phạm cũng như qua hoạt động thực tập sư phạm, thực tập tốt nghiệp tại trường mầm non.
5 - Phương pháp đàm thoại: Trao đổi với GV sư phạm nhằm tìm hiểu ý kiến của họ về khả năng xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV. Trao đổi với các SV đại học sư phạm ngành GDMN để lấy ý kiến về thực trạng tổ chức việc rèn luyện hoạt động xây dựng MTVC trong hoạt động giảng dạy. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Sử dụng phiếu điều tra nhằm tìm hiểu ý kiến của các đối tượng khác nhau (GV trường Sư phạm, SV đại học sư phạm ngành GDMN) về thực trạng xây dựng MTVC, các biện pháp tổ chức xây dựng MTVC ở trường mầm non của SV và hiệu ứng của chúng. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu sản phẩm của GV Sư phạm như: kế hoạch giảng dạy bộ môn, giáo án, bài tập, bài kiểm tra, phiếu nhận xét đánh giá SV trong các hoạt động thực hành sư phạm, thực tập sư phạm nhằm tìm hiểu các biện pháp tổ chức xây dựng MTVC cho trẻ mầm non mà SV đã thực hiện. Nghiên cứu các sản phẩm trong hoạt động của SV như: các bài tập quan sát thực tế, kế hoạch tổ chức hoạt động vui chơi cho trẻ, bài thu hoạch, phiếu dự giờ kiến tập, hồ sơ, nhật kí thực tập sư phạm,... nhằm góp phần bổ sung thông tin để nhận định khả năng tổ chức hoạt động xây dựng MTVC. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn bồi dưỡng NL tổ chức xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV của GV các trường sư phạm để tạo cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất quy trình hình thành NL xây dựng MTVC cho trẻ mầm non của SV. - Phương pháp chuyên gia: Sử dụng phương pháp chuyên gia dưới hai hình thức (tổ chức hội thảo chuyên đề, phiếu hỏi) để lấy ý kiến của các nhà khoa học, các GV đại học, các nhà quản lí giáo dục, các nhà khoa học giáo dục về các thành tố cấu trúc quy trình hình thành NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN, nhằm đánh giá sự tường minh của lí luận và tính khả thi của quy trình theo hướng tiếp cận NL. - Phương pháp thực nghiệm: Nhằm kiểm chứng hiệu quả, tính khả thi của các biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. 7.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ Phương pháp thống kê toán học: Phương pháp này được sử dụng thông qua
6 phần mềm Excel để thống kê, xử lí phân tích và kiểm định các dữ liệu thu được, thiết lập các sơ đồ, biểu bảng. đảm bảo cho kết quả nghiên cứu có tính chính xác và độ tin cậy. 8. Những đóng góp mới của luận án 8.1. Về mặt lí luận Bổ sung và hệ thống hóa một số vấn đề lí luận cơ bản về phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN, bao gồm: các khái niệm Môi trường giáo dục, MTVC trong trường MN… ; Xác định cấu trúc NL xây dựng MTVC ở trường mầm non và biểu hiện của các NL thành phần; Xây dựng một số biện pháp tổ chức hoạt động để phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN qua hoạt động trải nghiệm. 8.2. Về mặt thực tiễn - Nhận diện được thực trạng (về nhận thức, con đường, nội dung, hình thức, biện pháp …) phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho của SV đại học sư phạm ngành GDMN hiện nay - Chỉ ra được một số tồn tại và nguyên nhân chủ yếu của thực trạng trên. - Đưa ra được ba nhóm biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. Các biện pháp có nhiều yếu tố mới tác động đến các thành tố của NL XDMTVC thông qua việc tổ chức cho SV được trải nghiệm hoạt động xây dựng MTVC ở trường MN. Những đóng góp nêu trên sẽ là tư liệu tham khảo có giá trị cho các nhà quản lí giáo dục, các GV, cán bộ nghiên cứu và SV ở các cơ sở giáo dục đại học sư phạm trong quá trình đào tạo SV đại học sư phạm ngành GDMN, nhằm phát triển ở các em NL xây dựng môi trường giáo dục nói chung, MTVC cho trẻ mầm non nói riêng. 9. Luận điểm bảo vệ 9.1. Năng lực xây dựng MTVC là một thành phần quan trọng trong hệ thống Nl nghề nghiệp của SV đại học sư phạm ngành GDMN. Như vậy, ngay từ trong quá trình đào tạo giáo viên, các trường Sư phạm phải hình thành được NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV. 9.2. Để xây dựng MTVC cho trẻ ở trường mầm non, cần hình thành và phát triển cho SV đại học sư phạm GDMN: : NL xác định mục tiêu của HĐVC, đặc điểm trẻ MN; NL lập kế hoạch; NL thực hiện hoạt động xây dựng MTVC: NL quan sát sư phạm, đánh giá điều chỉnh hoạt động xây dựng MTVC của SV. 9.3. Phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN thông qua tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp là con đường hiệu quả và tối ưu.
7 10. Cấu trúc của luận án gồm: Phần mở đầu, 4 chương và Phần kết luận, cụ thể như sau: Chương 1: Cở sở lí luận phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. Chương 2: Thực trạng phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. Chương 3: Biện pháp phát triển NL xây dựng MTVC ở trường mầm non cho SV đại học sư phạm ngành GDMN. Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. Kết luận – khuyến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục