Đề tài: Quản lý nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:219

Thêm vào BST

Báo xấu

387
lượt xem 97
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là làm rõ nội dung quản lý nhà nước về kinh tế trong các nền kinh tế trong các nền kinh tế thị trường và đăc điểm của quản lý ấy trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam; Kiến nghị phương hướng, nội dung và giải pháp hoàn thiện quản lý kinh tế của Nhà nước trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Quản lý nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc kx.01 ®Ò tµi kx.01.09 ***** qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN ë viÖt nam gs.tskh. l−¬ng xu©n quú- chñ nhiÖm ®Ò tµi 6551 21/9/2007 Hµ Néi 12- 2004
Môc lôc Lêi nãi ®Çu 4 PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong 7 nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam I. Lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ 7 trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 1. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 8 2. Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ 25 tr−êng II. Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· 35 héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 1. NhËn diÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 35 2. C¸c môc tiªu cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh 38 h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 3. C¸c chøc n¨ng cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 43 ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 4. C¸c ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ 46 tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam KÕt luËn phÇn thø nhÊt 59 PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh 62 h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay I. Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN ë 62 ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay 1. Thùc tr¹ng vÒ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 62 2. Thùc tr¹ng vÒ khung khæ ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ 65 3. Thùc tr¹ng vÒ b¶o ®¶m c¬ së h¹ tÇng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 84 4. Thùc tr¹ng qu¶n lý theo ngµnh, ®Þa ph−¬ng vµ vïng l·nh thæ 92 5. Thùc tr¹ng vÒ mét sè ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chñ yÕu ®Ó Nhµ n−íc thùc hiÖn qu¶n lý 104 kinh tÕ II. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng 110 XCHN ë ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay 1. MÆt ®−îc 110 2. MÆt ch−a ®−îc 113 3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng mÆt ch−a ®−îc 127 KÕt luËn phÇn thø hai 132 PhÇn thø ba: TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ 136 trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN thêi gian tíi ë ViÖt Nam I. Nh÷ng quan ®iÓm chung chØ ®¹o qu¸ tr×nh tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý 136 Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ thêi gian tíi ë ViÖt Nam II. Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc 138 vÒ kinh tÕ trong thêi gian tíi ë ViÖt Nam. 1. TiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong viÖc x©y dùng 138 thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng. 2. TiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong viÖc ®Þnh h−íng 146 ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc 1
3. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c¬ së 153 h¹ tÇng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi III. Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ 155 n−íc ®èi víi mét sè lÜnh vùc vµ khu kinh tÕ ®Æc biÖt thêi gian tíi ë ViÖt Nam 1. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp 155 2. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c khu kinh tÕ ®Æc biÖt 162 3. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi n«ng nghiÖp vµ n«ng 169 th«n 4. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc trong phèi hîp ph¸t triÓn kinh 178 tÕ theo ngµnh vµ theo vïng l·nh thæ IV. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô ®æi míi vµ hoµn 184 thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ thêi gian tíi ë ViÖt Nam 1. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn bé m¸y qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ 184 2. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn sù l·nh ®¹o cña §¶ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ 198 KÕt luËn phÇn thø ba 205 KÕt luËn chung 213 Tµi liÖu tham kh¶o 215 2
"Nh÷ng ng−êi s¸ng suèt kh«ng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò liÖu tiÕn bé kinh tÕ b¾t nguån tõ hµnh ®éng cña chÝnh phñ hay tõ sù chñ ®éng cña c¸c c¸ nh©n; hä biÕt r»ng nã b¾t nguån tõ c¶ hai phÝa, vµ hä chØ quan t©m ®Õn c©u hái r»ng møc ®ãng gãp thùc tÕ tõ mçi phÝa lµ bao nhiªu" Sir Arthur Lewis (Gi¶i th−ëng Nobel vÒ Kinh tÕ n¨m 1979), Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ, 1955, tr. 376. 3
Lêi nãi ®Çu I. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi §−êng lèi ®æi míi ®−îc ®Ò ra t¹i §¹i héi lÇn thø VI (12- 1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· t¹o ra nh÷ng b−íc ngoÆt quan träng trong sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Trong ®−êng lèi ®æi míi Êy, §¶ng ta ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng. Tíi §¹i héi gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII, §¶ng ta l¹i kh¼ng ®Þnh chñ tr−¬ng "TiÕp tôc x©y dùng ®ång bé thÓ chÕ kinh tÕ míi, kiªn tr× qu¸ tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng ®i ®«i víi t¨ng c−êng hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ n−íc". Thùc hiÖn chñ tr−¬ng mµ §¶ng ®· v¹ch ra, Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· ban hµnh hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó dÇn dÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ, mµ m« h×nh tæng qu¸t cña nÒn kinh tÕ Êy trong thêi kú qu¸ ®é lªnCNXH ë n−íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. Trªn c¬ së HiÕn ph¸p n¨m 1992, Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ ho¸ b»ng hµng lo¹t bé luËt, luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c v¨n b¶n d−íi luËt kh¸c nh»m h−íng vµo viÖc ®¶m b¶o quyÒn tµi s¶n; ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh doanh; ®¶m b¶o cho gi¸ c¶ chñ yÕu do thÞ tr−êng ®Þnh ®o¹t; ®¶m b¶o lÊy c¸c tÝn hiÖu thÞ tr−êng lµm c¨n cø quan träng ®Ó ph©n bè c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt kinh doanh; ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; ®¶m b¶o khuyÕn khÝch c¸c nhµ kinh doanh t×m kiÕm lîi nhuËn hîp ph¸p... Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng trong nÒn kinh tÕ do ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ®−a l¹i nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ®Êt n−íc trong nh÷ng n¨m ®æi míi lu«n cã xu h−íng gia t¨ng; c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo h−íng hiÖu qu¶ h¬n, viÖc lµm vµ ®êi sèng cña d©n c− ngµy cµng ®−îc c¶i thiÖn..., th× chÝnh tõ qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ n−íc ta ®ang næi lªn kh«ng Ýt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cÇn ph¶i ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng, toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ nh− cÇn x¸c ®Þnh mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc vÒ néi dung, chøc n¨ng, nhiÖm vô, c¸c ph−¬ng ph¸p, c«ng cô qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong mèi quan hÖ tån t¹i kh¸ch quan gi÷a Nhµ n−íc, thÞ tr−êng, doanh nghiÖp trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc; lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ n−íc;... nh»m th¸o gì kÞp thêi, ®ång bé t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn ®óng theo nh÷ng quy luËt vèn cã cña nã vµ ®¸p øng c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra. 4
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc mang m· sè KX01.09 lµ mét trong 11 ®Ò tµi cña Ch−¬ng tr×nh KX.01 "Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa" ®−îc triÓn khai nghiªn cøu trong thêi gian 2001- 2004, ®−îc giao nhiÖm vô nghiªn cøu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. II. Tªn ®Ò tµi: "Qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam" III. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 1. Lµm râ néi dung qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý Êy trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam". 2. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay, kiÕn nghÞ ph−¬ng h−íng, néi dung vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. IV. VÒ ®èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ, kh«ng nghiªn cøu qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh− v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng, an ninh… V. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó hoµn thµnh nh÷ng môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, bªn c¹nh c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh− ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, ®èi chiÕu,... ®Ò tµi cßn sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, pháng vÊn xin ý kiÕn chuyªn gia vÒ 2 néi dung lín: Mét lµ, c¬ së lý luËn cña qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN; hai lµ, thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam vµ h−íng gi¶i quyÕt tíi. Theo tiÕn ®é thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh tæ chøc 3 cuéc héi th¶o lín (2 cuéc ®−îc tæ chøc ë Hµ Néi, 1 cuéc ®−îc tæ chøc ë TP HCM) ®Ó lÊy sù gãp ý, ph¶n biÖn cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nh©n tõ c¸c miÒn cña ®Êt n−íc vÒ c¸c néi dung cña ®Ò tµi sÏ vµ ®· nghiªn cøu. §Ò tµi ®∙ cã mét lùc l−îng céng t¸c viªn kh¸ ®«ng ®¶o gåm: 1. GS.TS Bïi ThÕ VÜnh Häc viÖn Hµnh chÝnh quèc gia, Bé Néi vô 2. PGS.TS §ç §øc §Þnh ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam 3. TS An Nh− H¶i Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia HCM 4. GS.TS Mai Ngäc C−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 5
5. GS.TS NguyÔn TrÝ DÜnh §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 6. TS Chu §øc §¨ng ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam 7. PGS.TS Ph¹m ThÞ Quý §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 8. TS Ph¹m Th¸i Quèc ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam 9. PGS.TS Lª V¨n Sang ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam 10. Th.S TrÇn Kim Chung ViÖn Qu¶n lý kinh tÕ TW 11. GS.TS Vò ThÞ Ngäc Phïng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 12. TSKH TrÞnh Huy Qu¸ch UB Kinh tÕ vµ NS cña Quèc héi 13. TS NguyÔn ThÞ Hång Thuû §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 14. TS Lª ViÖt §øc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− 15. PGS.TS Ng« Th¾ng Lîi §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 16. GS.TS Lª Sü ThiÖp Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Bé Néi vô 17. TS Ng« Kim Toµn Ban Tæ chøc ChÝnh phñ 18. GS.TS T« Xu©n D©n ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn KT-XH Hµ Néi 19. GS.TS Hå Xu©n Ph−¬ng UB Kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch cña Quèc héi 20. Ph¹m Quang Lùc Ban Kinh tÕ TW §¶ng 21. PGS.TS NguyÔn §×nh Long ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp, Bé NN&PTNT 22. GS TrÇn §×nh Bót §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè HCM 23. PGS §µo C«ng TiÕn §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè HCM 24. GS Mai H÷u Khuª Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Bé Néi vô 25. GS.TSKH NguyÔn M¹i Thµnh viªn ban cè vÊn vÒ ®Çu t− n−íc ngoµi cña ChÝnh phñ 26. GS.TS §ç ThÕ Tïng Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia HCM VI. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi Ngoµi phÇn lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, ®Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 phÇn: PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay. PhÇn thø ba: TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN thêi gian tíi ë ViÖt Nam. 6
PhÇn thø nhÊt Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN ë ViÖt Nam I. lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ThÕ kû 20 ®· chøng kiÕn cuéc ®ua tranh gi÷a hai hÖ thèng kinh tÕ, nãi ®óng h¬n lµ gi÷a hai gi¶i ph¸p kinh tÕ vÜ m« ®èi lËp nhau: m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ thÞ tr−êng. ThÕ nh−ng chØ ®Õn cuèi thÕ kû 20 th× c©u tr¶ lêi cho sù ph©n tranh th¾ng b¹i nãi trªn míi trë nªn râ rµng: m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· thÊt b¹i trong viÖc duy tr× t¨ng tr−ëng nhanh, t¹o ra sù phån vinh vµ ®¶m b¶o phóc lîi kinh tÕ cao cho ng−êi d©n. Trong khi ®ã, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng tá ra rÊt thµnh c«ng trong c¸c nÒn kinh tÕ ®a d¹ng, tõ nh÷ng n−íc cã truyÒn thèng thÞ tr−êng nh− T©y ¢u vµ B¾c Mü, ®Õn nh÷ng n−íc ®i sau ë ch©u ¸ hay Mü Latinh. Thùc tÕ cho thÊy bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng tù do th−êng tá ra cã −u thÕ v−ît tréi so víi bµn tay h÷u h×nh cña Nhµ n−íc trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc khan hiÕm cña x· héi. Song trong mét sè tr−êng hîp, bµn tay v« h×nh kh«ng vËn hµnh tèt. Khi ®ã, sù can thiÖp cña Nhµ n−íc vµo thÞ tr−êng cã thÓ n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng chung cña nÒn kinh tÕ. HÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay ®Òu vËn hµnh theo m« h×nh kinh tÕ hçn hîp. Trong nÒn kinh tÕ hçn hîp hiÖn ®¹i, c¶ Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng cïng ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Nhµ n−íc ®ãng vai trß quan träng chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn gièng nh− "mét c¶nh s¸t giao th«ng" gi¸m s¸t vµ kiÓm tra ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n. Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong mét nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng XCHN ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò võa cã tÝnh lý luËn, võa cã tÝnh thùc tiÔn. Trong sù nghiÖp §æi míi do §¶ng ta khëi x−íng gÇn 20 n¨m qua - kÓ tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI n¨m 1986 ®Õn nay - viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ n−íc trong mäi lÜnh vùc nãi chung, vµ trong lÜnh vùc kinh tÕ nãi riªng, mÆc dï ®· cã nhiÒu ®iÒu chØnh vµ tiÕn bé lín, nh−ng cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc gi¶i quyÕt. 7
Tr−íc thùc tÕ Êy, viÖc hÖ thèng ho¸ c¸c lý thuyÕt kinh tÕ vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng vµ cÊp thiÕt. C¸c nguyªn lý chung vÒ qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ë c¸c nÒn kinh tÕ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång víi n−íc ta lµ mét c¬ së quan träng ®Ó x©y dùng khung lý thuyÕt vÒ qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. PhÇn nµy b¾t ®Çu b»ng viÖc tãm l−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Sau ®ã, chóng ta sÏ bµn vÒ c¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ vµ c¸c cuéc tranh luËn xung quanh vai trß t−¬ng ®èi cña Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi sù nhÊn m¹nh ®Æc biÖt vµo c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Cuèi cïng, chóng t«i sÏ giíi thiÖu mét sè kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ sù phèi hîp gi÷a bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng vµ bµn tay h÷u h×nh cña Nhµ n−íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. 1. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 1.1. C¸c ®Æc tr−ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng Kinh tÕ thÞ tr−êng ®· cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u dµi. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng chØ lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt phæ biÕn ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, mµ cßn lan dÇn sang c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña thÕ giíi nãi chung, cña tõng quèc gia nãi riªng. Cã thÓ hiÓu nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã c¸c quan hÖ thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh sù ph©n bæ nguån lùc th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c c¸ nh©n ®−îc tù do ra quyÕt ®Þnh kinh tÕ. Hä kh«ng bÞ buéc ph¶i lµm ®iÒu mµ hä cho lµ kh«ng cã lîi. Hä ®−îc tù do tù lùa chän viÖc lµm, tham gia c«ng ®oµn vµ quyÕt ®Þnh «ng chñ cho m×nh; tù do quyÕt ®Þnh chi bao nhiªu thu nhËp cho tiªu dïng hiÖn t¹i vµ chi vµo hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo; dµnh bao nhiªu ®Ó tÝch luü cho t−¬ng lai vµ ph©n bæ tµi s¶n hiÖn cã vµo c¸c danh môc ®Çu t− kh¸c nhau. C¸c doanh nghiÖp ®−îc tù do lùa chän ngµnh nghÒ kinh doanh, lùa chän qui m«, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ thuª c¸c yÕu tè ®Çu vµo; tù do lùa chän ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng thøc ph©n phèi s¶n phÈm t¹o ra... HÇu hÕt c¸c quyÕt ®Þnh ®ã kh«ng xuÊt ph¸t tõ ®éng c¬ ®ãng gãp cho phóc lîi chung cña toµn x· héi mµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých riªng. Gi¸ c¶ ®ãng vai trß lµ c«ng cô ph¸t tÝn hiÖu ®Ó liªn kÕt nh÷ng quyÕt ®Þnh ph©n t¸n ®ã vµ lµm cho c¶ hÖ thèng ¨n khíp víi nhau. 8
C¹nh tranh lµ nguyªn t¾c cã tÝnh nÒn t¶ng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, nã ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i th−êng xuyªn n©ng cao hiÖu qu¶ míi cã thÓ ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh khèc liÖt gi÷a c¸c nhµ cung øng ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. C¹nh tranh chÝnh lµ ®éng lùc cho phÐp c¸c nguån lùc ®−îc ph©n bæ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nh÷ng doanh nghiÖp nµo yÕu kÐm, thua lç sÏ bÞ ph¸ s¶n, c¸c nguån lùc sÏ ®−îc chuyÓn sang c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng tèt h¬n. C¹nh tranh vµ ph¸ s¶n còng giíi h¹n nh÷ng sai lÇm trong kinh doanh. C¸c doanh nghiÖp sÏ rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm thiÕt thùc tõ c¸c vô ph¸ s¶n ®Ó kinh doanh tèt h¬n. Ph¸ s¶n lµ sù sµng läc cÇn thiÕt ®Ó ®µo th¶i nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm, lµm trong s¹ch vµ lµnh m¹nh m«i tr−êng kinh doanh. NÕu chÊp nhËn c¹nh tranh th× doanh nghiÖp thuéc bÊt kú h×nh thøc së h÷u nµo còng sÏ kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n so víi trong ®iÒu kiÖn c¸c doanh nghiÖp ®ã cã søc m¹nh thÞ tr−êng. Gièng nh− mét bµn tay v« h×nh (thuËt ng÷ næi tiÕng cña Adam Smith), hÖ thèng gi¸ c¶ liªn kÕt hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n ra quyÕt ®Þnh riªng rÏ chØ t×m kiÕm lîi Ých riªng cho b¶n th©n hä. Nh−ng trong khi ®i t×m lîi Ých riªng mét c¸ch vÞ kû, th× chÝnh bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng sÏ dÉn d¾t hä t¹o nªn mét kÕt qu¶ n»m ngoµi dù kiÕn lµ ®em l¹i lîi Ých cho x· héi tèt h¬n ngay c¶ khi hä chñ ®éng ®Þnh lµm nh− vËy. ChÝnh v× vËy, hÖ thèng thÞ tr−êng tá ra −u viÖt h¬n h¼n hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: nã ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu qu¶ theo nghÜa cho phÐp tèi ®a ho¸ phóc lîi cña toµn x· héi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh lµm cho kinh tÕ thÞ tr−êng tá ra −u viÖt h¬n hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc bao gåm: Sù liªn kÕt tù ®éng vµ linh ho¹t Nh÷ng ng−êi ñng hé kinh tÕ thÞ tr−êng cho r»ng so víi m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, hÖ thèng thÞ tr−êng dùa trªn c¸c quyÕt ®Þnh phi tËp trung, nªn linh ho¹t h¬n, ®iÒu chØnh nhanh h¬n vµ dÔ thÝch øng h¬n trong mét m«i tr−êng th−êng xuyªn thay ®æi. Khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi, gi¸ c¶ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã thÓ thay ®æi nhanh chãng vµ nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh phi tËp trung cã thÓ ph¶n øng nhanh nh¹y theo tÝn hiÖu gi¸ c¶. Ng−îc l¹i, viÖc qui ®Þnh h¹n ng¹ch, ph©n bæ vµ ph©n phèi theo kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ sÏ rÊt khã ®iÒu chØnh vµ kÕt qu¶ lµ t×nh tr¹ng d− thõa hoÆc thiÕu hôt th−êng xuyªn x¶y ra tr−íc khi ChÝnh phñ cã ®ñ thêi gian ®Ó ®iÒu chØnh. Mét lîi thÕ to lín cña thÞ tr−êng lµ nã ph¸t tÝn hiÖu mét c¸ch tù ®éng khi ®iÒu kiÖn thay ®æi. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc víi hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, trong ®ã ChÝnh phñ ph¶i dù ®o¸n vµ ra 9
quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh. Hµng n¨m, ChÝnh phñ ph¶i ®−a ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh ®èi víi v« sè c¸c biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng vµ ®iÒu ®ã khiÕn cho ChÝnh phñ ph¶i mÊt nhiÒu c«ng søc dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch cho tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chØnh ®ã vµ th−êng bÞ sai lÖch. Thóc ®Èy tiÕn bé vµ t¨ng tr−ëng C«ng nghÖ, së thÝch vµ c¸c nguån lùc liªn tôc thay ®æi theo thêi gian ë mäi nÒn kinh tÕ. S¶n phÈm míi vµ kü thuËt míi ®−îc ph¸t minh ®Ó thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi trong nhu cÇu tiªu dïng vµ khai th¸c nh÷ng c¬ héi do c«ng nghÖ míi t¹o ra. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c c¸ nh©n chÊp nhËn rñi ro hy sinh thêi gian vµ tiÒn b¹c nh»m t×m kiÕm lîi nhuËn. NhiÒu khi hä thµnh c«ng, nh−ng còng cã khi hä thÊt b¹i. S¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi xuÊt hiÖn råi cã thÓ l¹i bÞ thay thÕ bëi c¸c s¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh −u viÖt h¬n. Mét sè trong c¸c s¶n phÈm míi nµy cã thÓ trë thµnh mÉu mèt, trong khi mét sè s¶n phÈm kh¸c kh«ng hÒ g©y Ên t−îng. HÖ thèng thÞ tr−êng ho¹t ®éng th«ng qua viÖc thö nghiÖm, lùa chän vµ ®µo th¶i ®Ó ph©n lo¹i hµng ho¸ vµ ph©n bæ nguån lùc vµo nh÷ng thø ®−îc coi lµ −u viÖt nhÊt: hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt bëi nh÷ng ng−êi cã chi phÝ thÊp nhÊt vµ ®−îc b¸n cho nh÷ng ng−êi tr¶ gi¸ cao nhÊt. §iÒu ®ã tr¸i ng−îc víi trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, n¬i mµ c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch ph¶i dù ®o¸n xem tiÕn bé c«ng nghÖ hoÆc s¶n phÈm cã nhu cÇu cao sÏ xuÊt hiÖn ë lÜnh vùc nµo. T¨ng tr−ëng theo kÕ ho¹ch cã thÓ mang l¹i nh÷ng ®iÒu kú diÖu do tËp trung ®−îc nguån lùc ®Ó thùc hiÖn ®−êng lèi ®· chän, nh−ng cã thÓ lµ qu¸ rñi ro khi c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch dù ®o¸n sai vµ do ®ã ph©n bæ nguån lùc vµo c¸c ho¹t ®éng cã cã lîi cho x· héi. Phi tËp trung ho¸ quyÒn lùc Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ phi tËp trung ho¸ quyÒn lùc vµ con ng−êi Ýt bÞ ¸p ®Æt h¬n do c¬ chÕ vËn hµnh lµ h−íng ®Õn lîi Ých riªng vµ tù do ra quyÕt ®Þnh. C¹nh tranh chÝnh lµ ®éng lùc ph¸t triÓn quan träng nhÊt trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Do ¸p lùc tõ phÝa c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i t×m c¸ch tù hoµn thiÖn m×nh ®Ó cã thÓ s¶n xuÊt hµng ho¸ víi chÊt l−îng cao nhÊt, gi¸ thµnh rÎ nhÊt vµ phôc vô kh¸ch hµng tèt nhÊt th× míi thu ®−îc lîi nhuËn, ®Ó duy tr× ho¹t ®éng vµ më réng thÞ phÇn cña m×nh trªn thÞ tr−êng. 10
1.2. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ C©u hái ®Æt ra lµ nÕu thÞ tr−êng tù do cho phÐp ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu qu¶ th× t¹i sao Nhµ n−íc l¹i cÇn can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. T¹i sao c¸c n−íc kh«ng thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch hoµn toµn tù do (laisser-fair) ®Ó mÆc t− nh©n kinh doanh? Tr¶ lêi c©u hái nµy, c¸c nhµ kinh tÕ ®· kh¼ng ®Þnh mÆc dï kh«ng thÓ thay thÕ thÞ tr−êng, nh−ng Nhµ n−íc cã thÓ hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng thÞ tr−êng. Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ chÝnh lµ sù t¸c ®éng cña hÖ thèng qu¶n lý hay chñ thÓ qu¶n lý (Nhµ n−íc) lªn hÖ thèng bÞ qu¶n lý hay kh¸ch thÓ qu¶n lý (nÒn kinh tÕ) nh»m h−íng sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ theo c¸c môc tiªu ®Æt ra. Ngay trong häc thuyÕt bµn tay v« h×nh cña m×nh, Adam Smith kh«ng hÒ phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong t¸c phÈm Cña c¶i cña c¸c d©n téc, «ng ®· giíi h¹n vai trß cña Nhµ n−íc trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµo ba chøc n¨ng: - X©y dùng vµ b¶o ®¶m m«i tr−êng hoµ b×nh, kh«ng ®Ó x¶y ra néi chiÕn, ngo¹i x©m. - Thùc hiÖn ®−îc vai trß lµ träng tµi, ®em l¹i quyÒn tù do, b×nh ®¼ng cho mäi thµnh viªn. Vai trß nµy g¾n víi hai nhiÖu vô cô thÓ: Thø nhÊt, b»ng hÖ thèng ph¸p luËt cña m×nh, Nhµ n−íc ph¶i ®¶m b¶o quyÒn c¨n b¶n cña mäi c«ng d©n mµ tr−íc hÕt, ®ã lµ quyÒn t− h÷u (së h÷u c¸ nh©n) g¾n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cã tÝnh nÒn t¶ng ®ã lµ nhiÒu quyÒn thiÕt yÕu kh¸c nh−: tù do kinh tÕ, ng«n luËn, tÝn ng−ìng, chÝnh trÞ, tù do ký kÕt hîp ®ång, tù do c− tró... do ®ã, Nhµ n−íc ph¶i t¹o ra ®iÒu kiÖn, m«i tr−êng mang tÝnh thÓ chÕ; Thø hai, Nhµ n−íc ph¶i th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, dïng nã ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ - x· héi, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng thñ ®o¹n c¹nh tranh phi kinh tÕ, phi ®¹o ®øc... - Cung cÊp, duy tr× vµ ph¸t triÓn hµng ho¸ c«ng céng. §©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cÇn thiÕt trong ho¹t ®éng kinh tÕ, thiÕu nã kh«ng thÓ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Ngoµi ba chøc n¨ng c¬ b¶n ®ã, theo A. Smith, tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò cßn l¹i ®Òu cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch æn tho¶ vµ nhÞp nhµng bëi bµn tay v« h×nh. Tuy nhiªn, chØ kÓ tõ khi xuÊt b¶n t¸c phÈm Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm, tiÒn tÖ vµ l·i suÊt cña J. M. Keynes (1936), quan ®iÓm ñng hé Nhµ n−íc cã vai trß can thiÖp vµo thÞ tr−êng míi ®−îc chÊp nhËn mét c¸ch réng r·i. LÞch sö còng ®· chøng minh c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng thµnh c«ng ®Òu kh«ng ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t mµ kh«ng cã sù can thiÖp vµ hç trî cña ChÝnh phñ. Mét lý do 11
lµ bµn tay v« h×nh cÇn ®−îc ChÝnh phñ b¶o vÖ bëi v× thÞ tr−êng chØ vËn hµnh tèt nÕu nh− quyÒn së h÷u ®−îc t«n träng. Mét n«ng d©n sÏ kh«ng trång lóa nÕu nh− anh ta nghÜ r»ng mïa mµng sÏ bÞ ®¸nh c¾p, mét nhµ hµng sÏ kh«ng phôc vô trõ khi ®−îc ®¶m b¶o r»ng kh¸ch hµng sÏ tr¶ tiÒn tr−íc khi rêi qu¸n. TÊt c¶ chóng ta ®Òu dùa vµo c«ng an vµ tßa ¸n do chÝnh phñ cung cÊp ®Ó thùc thi quyÒn cña chóng ta ®èi víi nh÷ng thø do chóng ta t¹o ra. Mét lý do kh¸c cÇn ®Õn ChÝnh phñ lµ mÆc dï thÞ tr−êng th−êng lµ mét ph−¬ng thøc tèt ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ, nh−ng quy t¾c còng cã vµi ngo¹i lÖ quan träng. Trong mét sè tr−êng hîp, b¶n th©n thÞ tr−êng kh«ng thÓ mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mong muèn cho toµn x· héi. Khi ®iÒu nµy x¶y ra, c¸c nhµ kinh tÕ nãi r»ng thÞ tr−êng ®· thÊt b¹i. C¸c lý thuyÕt ñng hé sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ th−êng ®Òu t×m c¸ch gi¶i thÝch c¸c nh©n tè g©y ra thÊt b¹i thÞ tr−êng. ThuËt ng÷ thÊt b¹i ®−îc ®Ò cËp ë trªn cã thÓ dÔ g©y hiÓu nhÇm. ThÊt b¹i thÞ tr−êng kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng cã ®iÒu g× tèt ®Ñp ®−îc thùc hiÖn, mµ nã chØ hµm ý r»ng nh÷ng kÕt qu¶ tèt nhÊt lÏ ra cã thÓ ®¹t ®−îc l¹i kh«ng ®−îc thùc hiÖn. ThuËt ng÷ "thÊt b¹i thÞ tr−êng" th−êng ®−îc sö dông trong hai t×nh huèng. Thø nhÊt, thÊt b¹i thÞ tr−êng xuÊt hiÖn do thÞ tr−êng kh«ng thÓ ph©n bæ c¸c nguån lùc cña x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶. Thø hai, thÊt b¹i thÞ tr−êng ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi bªn c¹nh môc tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ. ThÊt b¹i trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶ Cã n¨m nguyªn nh©n chÝnh lµm cho thÞ tr−êng vËn hµnh kh«ng hiÖu qu¶, ®ã lµ: (a) C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o: Lý thuyÕt bµn tay v« h×nh cña Adam Smith vÒ viÖc ph©n bæ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc x· héi dùa trªn gi¶ thiÕt vÒ thÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o, nghÜa lµ mét thÞ tr−êng trong ®ã: - Kh«ng cã ng−êi b¸n vµ ng−êi mua khèng chÕ ®−îc gi¸ c¶; - Sù tham gia vµo hay rót lui khái thÞ tr−êng lµ tù do, víi chi phÝ thÊp; - Ng−êi mua vµ ng−êi b¸n cã thÓ tiÕp cËn ®Çy ®ñ th«ng tin thÝch hîp cho c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh. 12
Trong m«i tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o, thÞ tr−êng sÏ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ Pareto (c¸c nguån lùc s½n cã ®−îc ph©n bæ tèi −u, cã lîi nhÊt cho c¶ x· héi theo nghÜa: kh«ng cßn c¸ch ph©n bæ nµo kh¸c cho phÐp t¨ng thªm lîi Ých cho ai ®ã trong x· héi mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn mét ng−êi nµo kh¸c). Trªn thùc tÕ qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t− b¶n cã thÓ dÉn ®Õn ®éc quyÒn hoÆc c¸c h×nh th¸i kiÓm so¸t thÞ tr−êng ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Trong tr−êng hîp ®éc quyÒn, doanh nghiÖp cã thÓ t¨ng gi¸ cao vµ thu ®−îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Hä Ýt cã ®éng c¬ c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, c¶i tiÕn tæ chøc, qu¶n lý nh»m h¹ gi¸ thµnh, t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm vµ n©ng cao chÊt l−îng phôc vô. Tr¸i l¹i, hä lu«n cã xu h−íng dµnh mét nguån lùc ®¸ng kÓ ®Ó che ch¾n, b¶o vÖ vÞ thÕ ®éc quyÒn cña m×nh trªn thÞ tr−êng th«ng qua viÖc vËn ®éng hµnh lang c¸c quan chøc ChÝnh phñ hoÆc t×m c¸ch tiªu diÖt c¸c ®èi thñ c¹nh tranh muèn gia nhËp thÞ tr−êng. §Ó h¹n chÕ ®éc quyÒn vµ khuyÕn khÝch c¹nh tranh, hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Òu th«ng qua ®¹o luËt chèng ®éc quyÒn. (b) Hµng ho¸ c«ng céng: Hµng hãa c«ng céng cã hai ®Æc tÝnh: tÝnh kh«ng c¹nh tranh trong tiªu dïng1 (nonrivalness) vµ tÝnh kh«ng lo¹i trõ2 (nonexcludability). Do vÊn ®Ò ng−êi sö dông miÔn phÝ, nªn khu vùc t− nh©n kh«ng cã ®éng c¬ cung øng hµng ho¸ c«ng céng. Quèc phßng lµ mét vÝ dô chøng tá vai trß tèi quan träng cña Nhµ n−íc. Sö dông hµng ho¸ nµy mäi ng−êi kh«ng tr¶ tiÒn cho mçi ®¬n vÞ sö dông mµ mua nã trong tæng thÓ hoÆc trong khu«n khæ chung cña c¶ nÒn an ninh quèc gia. ë ®©y b¶o vÖ cho mét c¸ nh©n kh«ng cã nghÜa lµ gi¶m kh¶ n¨ng b¶o vÖ cho nh÷ng ng−êi kh¸c bëi v× tÊt c¶ mäi ng−êi sö dông c¸c dÞch vô quèc phßng mét c¸ch ®ång thêi. Lo¹i hµng hãa c«ng céng kiÓu quèc phßng cña toµn d©n nh− vËy kh«ng mét doanh nghiÖp t− nh©n nµo cã thÓ b¸n cho c¸c c«ng d©n riªng lÎ vµ coi ®ã lµ nghÒ kinh doanh thu l·i. §ã lµ nguyªn nh©n chÝnh gi¶i thÝch v× sao quèc phßng ph¶i do Nhµ n−íc ®iÒu hµnh, vµ chi phÝ cho quèc phßng ®−îc lÊy tõ thuÕ. Trong lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi, hµng ho¸ c«ng ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng. Do tÝnh kh«ng thÓ ph©n chia cña hµng hãa c«ng céng mµ c¸c t− nh©n thÊy r»ng ®Çu t− vµo ®©y kh«ng cã lîi, Ýt nhÊt trong ng¾n h¹n. V× 1 ViÖc sö dông cña mét ng−êi kh«ng lµm gi¶m kh¶ n¨ng sö dông cña nh÷ng ng−êi kh¸c. 2 Kh«ng thÓ lo¹i trõ nh÷ng kh¸ch hµng kh«ng tr¶ tiÒn sö dông hµng ho¸. 13
thÕ ë hÇu hÕt c¸c n−íc, Nhµ n−íc th−êng bá vèn vµo x©y dùng vµ b¶o d−ìng c¬ së h¹ tÇng. (c) Ngo¹i øng: Ngo¹i øng ph¸t sinh khi hµnh ®éng cña mét c¸ nh©n cã ¶nh h−ëng ®Õn phóc lîi cña ng−êi ngoµi cuéc, nh−ng l¹i kh«ng ph¶i tr¶ hoÆc ®−îc nhËn bÊt kú kho¶n båi th−êng nµo cho ¶nh h−ëng nµy. Ngo¹i øng cã thÓ lµ tiªu cùc hoÆc tÝch cùc. Ngo¹i øng tiªu cùc ®iÓn h×nh nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng, t×nh tr¹ng khai th¸c th¸i qu¸ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. C¸c ngo¹i øng tÝch cùc bao gåm c¸c ho¹t ®éng t¹o ra lîi Ých cho nh÷ng ng−êi ®øng ngoµi thÞ tr−êng nh− ho¹t ®éng gi¸o dôc, ®µo t¹o, c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ triÓn khai. Trong c¸c tr−êng hîp ®ã, lîi Ých vµ chi phÝ ®èi víi c¸ nh©n kh«ng trïng víi lîi Ých vµ chi phÝ ®èi víi toµn x· héi. Do ng−êi mua vµ ng−êi b¸n bá qua ngo¹i øng khi quyÕt ®Þnh mua vµ b¸n, nªn tr¹ng th¸i c©n b»ng thÞ tr−êng lµ kh«ng hiÖu qu¶ khi cã ngo¹i øng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tr¹ng th¸i c©n b»ng ®ã kh«ng cho phÐp tèi ®a ho¸ tæng lîi Ých cña toµn x· héi. NÕu Nhµ n−íc kh«ng cã biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt thÝch hîp, c¸c ho¹t ®éng thÞ tr−êng cã ngo¹i øng tiªu cùc sÏ ‘bïng ph¸t’ qu¸ møc, cßn c¸c ho¹t ®éng cã ngo¹i øng tÝch cùc sÏ ®−îc cung øng qu¸ Ýt. (d) Th«ng tin kh«ng c©n xøng: NhiÒu khi trong cuéc sèng, mét sè ng−êi cã ®−îc th«ng tin nhiÒu h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c, vµ sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin cã thÓ ¶nh h−ëng tíi sù lùa chän mµ mäi ng−êi ®−a ra còng nh− c¸ch thøc t−¬ng t¸c gi÷a hä víi nh÷ng ng−êi xung quanh. Sù kh¸c biÖt trong viÖc tiÕp cËn kiÕn thøc phï hîp ®−îc gäi lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. Nghiªn cøu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng cho thÊy thªm mét lý do n÷a mµ chóng ta cÇn ph¶i cÈn träng víi thÞ tr−êng vµ cã thÓ ®ßi hái sù tham gia cña ChÝnh phñ. Khi mét sè ng−êi biÕt ®−îc nhiÒu th«ng tin h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c, thÞ tr−êng sÏ thÊt b¹i trong viÖc ph©n bæ nguån lùc tíi nh÷ng n¬i sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nh÷ng ng−êi cã xe dïng råi víi chÊt l−îng tèt sÏ khã b¸n chóng bëi v× ng−êi mua sî sÏ mua ph¶i hµng xÊu. Nh÷ng ng−êi Ýt cã vÊn ®Ò vÒ søc kháe sÏ khã mua b¶o hiÓm søc kháe víi gi¸ rÎ bëi v× c¸c c«ng ty b¶o hiÓm xÕp hä vµo cïng nhãm víi nh÷ng ng−êi cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ søc kháe (nh−ng ®· ®−îc che giÊu). (e) Chu kú kinh doanh: LuËn ®iÓm trung t©m cña häc thuyÕt Keynes lµ c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh mét c¸ch tr«i ch¶y; tøc lµ chóng kh«ng thÓ ®¶m b¶o møc thÊt nghiÖp thÊp vµ s¶n l−îng cao mét c¸ch th−êng xuyªn. Tr¸i l¹i, Keynes cho r»ng c¸c nÒn kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®éng lín lµ do lµn sãng l¹c quan hay bi quan th¸i qu¸ cña c¸c doanh nghiÖp ¶nh h−ëng ®Õn 14
tæng ®Çu t−. Sù bi quan trong céng ®ång doanh nghiÖp lµm gi¶m m¹nh ®Çu t−, ®iÒu nµy ®Õn l−ît nã cã thÓ ®Èy nÒn kinh tÕ r¬i vµo mét cuéc suy tho¸i víi møc s¶n l−îng thÊp vµ thÊt nghiÖp cao. Mét khi kinh tÕ suy gi¶m s©u s¾c nh− cuéc §¹i Khñng ho¶ng, Keynes lËp luËn, nã kh«ng thÓ bÞ thñ tiªu nhanh chãng chØ bëi c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng. §iÒu nµy mét phÇn v× c¸c gi¸ c¶ quan träng trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ møc l−¬ng trung b×nh kh«ng linh ho¹t vµ kh«ng thay ®æi ®ñ nhanh khi nh÷ng có sèc bÊt lîi tÊn c«ng nÒn kinh tÕ. Keynes ®Ò cao vai trß quan träng cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi trong chi tiªu ChÝnh phñ vµ thuÕ kho¸ (chÝnh s¸ch tµi kho¸), vµ møc cung tiÒn còng nh− c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t l·i suÊt (chÝnh s¸ch tiÒn tÖ) lµ cÇn thiÕt ®Ó chèng l¹i sù suy gi¶m kinh tÕ vµ æn ®Þnh vÜ m«. LËp luËn cña Keynes r»ng ChÝnh phñ cã thÓ sö dông c¸c chÝnh s¸ch æn ®Þnh ®Ó ng¨n c¶n hoÆc chèng l¹i sù suy gi¶m kinh tÕ ®· ®−îc chÊp nhËn réng r·i vµ t− t−ëng cña «ng ®−îc coi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong kinh tÕ vÜ m«. C¸c môc tiªu x· héi kh¸c ¦u ®iÓm næi bËt cña hÖ thèng thÞ tr−êng tù do lµ cho phÐp ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶. ThÞ tr−êng cã thÓ lµm tèt ®iÒu ®ã v× th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thÞ tr−êng vËn hµnh tr«i ch¶y ®−îc tiÕp nhËn tõ nh÷ng c¸ nh©n lu«n t×m c¸ch tèi ®a ho¸ lîi Ých cña b¶n th©n. Tuy nhiªn, thÞ tr−êng kh«ng thÓ ho¹t ®éng tr«i ch¶y khi thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi bao qu¸t h¬n. Mét sè môc tiªu phÇn nµo mang tÝnh kinh tÕ, ch¼ng h¹n nh− ph©n phèi thu nhËp mét c¸ch c«ng b»ng. Mét sè môc tiªu kh¸c hoµn toµn phi kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¸ trÞ mµ mäi ng−êi cÇn chia sÎ, ch¼ng h¹n nh− lßng yªu n−íc hoÆc niÒm tin vµo tù do. Trong mçi tr−êng hîp nªu trªn, thÞ tr−êng kh«ng ph¶i lµ c¸ch cã hiÖu qu¶ v× môc tiªu ®−îc ®−a ra kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thø cã thÓ trao ®æi gi÷a c¸c c¸ nh©n. ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c luËn cø ñng hé sù can thiÖp réng kh¾p cña Nhµ n−íc cßn nhÊn m¹nh vµo c¸c cÊu tróc kinh tÕ ®Æc thï cña c¸c x· héi l¹c hËu, n¬i thÞ tr−êng ch−a ph¸t triÓn vµ thiÕu v¾ng c¸c nhµ qu¶n lý giái. Trong bèi c¶nh ®ã, c¸c n−íc nµy kh«ng thÓ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÕu kh«ng cã sù can thiÖp vµ ®iÒu phèi cña Nhµ n−íc. Trªn c¬ së nhËn thøc nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng nªu ra ë trªn, Nhµ n−íc th−êng ®−îc khuyÕn nghÞ nªn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng chñ yÕu sau ®©y: 15
(a) X¸c lËp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ thÓ chÕ vµ ph¸p lý cho viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô, bao gåm c¶ khu«n khæ ph¸p luËt ®Ó b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn hîp ®ång... (b) Ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh− chÝnh s¸ch tµi kho¸, tiÒn tÖ, thu nhËp vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. (c) Cung cÊp c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt, bao gåm ®−êng bé, ®−êng s¾t, vµ cung øng c¸c dÞch vô c«ng céng nh− gi¸o dôc vµ y tÕ. (d) KiÓm tra vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. (e) Nhµ n−íc tham gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô. Trong c¸c cuéc tranh luËn vÒ lý thuyÕt, cã sù bÊt ®ång vÒ vai trß cña Nhµ n−íc trong c¶ n¨m lÜnh vùc trªn, trong ®ã lín h¬n c¶ lµ c¸c d¹ng can thiÖp thay thÕ thÞ tr−êng – (c), (d), vµ (e). Sù bÊt ®ång liªn quan ®Õn hai lo¹i can thiÖp ®Çu tiªn th−êng chØ lµ vÒ møc ®é vµ c¸ch thøc mµ th«i. PhÇn sau chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn cuéc tranh luËn vÒ vai trß cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ. KÕt luËn mét phÇn sÏ ®−îc rót ra tõ c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm, vµ mét phÇn g¾n víi c¸c lý thuyÕt chung mµ chñ yÕu lµ lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn. 1.3. Phª ph¸n cña lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ Trªn thùc tÕ, quan ®iÓm nh×n nhËn Nhµ n−íc nh− mét hÖ thèng cã vai trß ®Æc biÖt trong viÖc “söa ch÷a” nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng ®· trÞ v× c¶ trong lý thuyÕt kinh tÕ lÉn trong thùc tÕ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch ë hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi tõ khi häc thuyÕt Keynes ra ®êi n¨m 1936 cho ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 1970. Nh−ng nã ®· dÇn mÊt ®i tÝnh hÊp dÉn do thùc tiÔn ë phÇn lín c¸c n−íc ®· chøng tá r»ng sù thÊt b¹i cña can thiÖp Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ngµy cµng mang tÝnh phæ biÕn vµ trë thµnh mét vÊn ®Ò nghiªm träng. Dùa trªn c¸c b»ng chøng thùc nghiÖm ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, Ng©n hµng ThÕ giíi ®· ®ãng vai trß trung t©m trong viÖc chØ trÝch sù can thiÖp qu¸ møc cña Nhµ n−íc. Ngoµi ra, nhiÒu nghiªn cøu ë c¸c n−íc ph¸t triÓn còng ®−a ra c¸c luËn cø ph¶n ®èi sù can thiÖp qu¸ s©u cña Nhµ n−íc vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. Trong viÖc cung øng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt, x©y dùng vµ vËn hµnh hÖ thèng viÔn th«ng, còng nh− cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng nh− ®iÖn vµ n−íc, Ng©n hµng ThÕ giíi cïng nhiÒu tæ chøc nghiªn cøu kh¸c kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c doanh 16
nghiÖp Nhµ n−íc th−êng ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶. PhÇn lín Nhµ n−íc ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng cã nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hoÆc ®ñ n¨ng lùc kü thuËt vµ qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn tèt nhiÖm vô nµy. Hä khuyÕn nghÞ lµ Nhµ n−íc cÇn khai th«ng tiÒm n¨ng cña khu vùc t− nh©n, kh«ng ph¶i lµ mét nguån thay thÕ mµ lµ mét nguån bæ sung cho Nhµ n−íc trong viÖc cung øng kÕt cÊu h¹ tÇng. Sù kiÓm so¸t cña ChÝnh phñ b»ng c¸ch can thiÖp trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp t− nh©n, ch¼ng h¹n chÝnh s¸ch −u ®·i vÒ ®Çu t−, th−êng tá ra rÊt tèn kÐm vµ kh«ng hiÖu qu¶, vµ thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng hîp cßn ph¶n t¸c dông. ¶nh h−ëng dµi h¹n phæ biÕn lµ t¹o ra nh÷ng t¸c ®éng phô kh«ng mong muèn. Khi mét biÖn ph¸p kiÓm so¸t ®−a l¹i hiÖu qu¶ mong muèn th× nã lu«n ®i kÌm víi nh÷ng hËu qu¶ kh«ng mong muèn d−íi d¹ng kh¸c. VÝ dô, viÖc b¶o hé c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc cã thÓ cã ý nghÜa trong ng¾n h¹n, nh−ng trong dµi h¹n, kÕt côc trong nhiÒu tr−êng hîp lµ c¸c ¶nh h−ëng phô kh«ng mong muèn d−íi h×nh th¸i c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh chÕ t¹o ra c¸c s¶n phÈm víi chi phÝ cao h¬n gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Cuèi cïng, liªn quan ®Õn sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n−íc trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, sù phª ph¸n ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn viÖc c«ng suÊt sö dông thÊp vµ cã qu¸ nhiÒu lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc. KÕt qu¶ lµ hiÖu qu¶ so víi chi phÝ rÊt thÊp, ®a sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc cã møc lîi nhuËn thÊp hoÆc thËm chÝ bÞ thua lç ngay c¶ khi ®· ®−îc b¶o hé khái c¹nh tranh quèc tÕ vµ trong n−íc, vµ trong nhiÒu tr−êng hîp, c¸c doanh nghiÖp nµy cßn ®−îc h−ëng thÕ ®éc quyÒn ë thÞ tr−êng trong n−íc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th−êng t¹o ra mét g¸nh nÆng ®¸ng kÓ vÒ tµi chÝnh ®èi víi ng©n s¸ch ChÝnh phñ, vµ ®iÒu nµy lµ mét thùc tÕ khã ®−îc chÊp nhËn. Theo lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn, nh÷ng kÕt qu¶ quan s¸t ë trªn lµ nh÷ng b»ng chøng sinh ®éng vÒ ¶nh h−ëng bÊt lîi khi Nhµ n−íc can thiÖp s©u vµo khu vùc t− nh©n vµ lµm thay c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng. Thùc ra quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t©n cæ ®iÓn kh«ng ph¶i lµ míi. Chóng ta ®· thÊy quan ®iÓm nµy trong lý thuyÕt vÒ bµn tay v« h×nh cña A. Smith. C¸c nhµ t©n cæ ®iÓn ®· kÕ thõa quan ®iÓm ®ã vµ kÞch liÖt phª ph¸n nh÷ng ®Ò nghÞ cña Keynes vÒ sù can thiÖp qu¸ møc cña Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, quan ®iÓm nµy chØ ®Æc biÖt ph¸t triÓn tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, vµ nã ®−îc chÊp nhËn réng r·i trong c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë c¸c n−íc OECD, ë Ng©n hµng ThÕ giíi vµ QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ. Sù thay ®æi chÝnh quyÒn diÔn ra gÇn nh− 17
®ång thêi ë Hoa Kú, V−¬ng quèc Anh vµ T©y §øc (Rig©n, Th¸tch¬ vµ K«n) ®· t¹o thuËn lîi cho b−íc ngoÆt chÝnh trÞ nµy. ë c¶ ba n−íc nµy, chÝnh s¸ch ®· ®−îc ®iÒu chØnh theo h−íng ñng hé m« h×nh Nhµ n−íc tèi thiÓu cã gèc rÔ lµ lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn. Sù thay ®æi réng r·i nh− vËy ®· khiÕn nhiÒu ng−êi m« t¶ nã nh− mét cuéc c¸ch m¹ng míi trong lý thuyÕt vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn. Tõ kinh tÕ häc t©n cæ ®iÓn, cã thÓ tãm t¾t n¨m nguyªn nh©n chÝnh g©y ra thÊt b¹i cña ChÝnh phñ bao gåm: - Nhµ n−íc g¾n víi quyÒn lùc, tõ viÖc h×nh thµnh luËt ph¸p ®Õn viÖc thùc thi ph¸p luËt víi mét bé m¸y hµnh ph¸p vµ t− ph¸p ®å sé, do vËy khuynh h−íng phæ biÕn lµ quan liªu, s¸ch nhiÔu b»ng c¸c thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p, rèi r¾m. - C¸c nhµ chÝnh trÞ vµ c¸c t¸c nh©n kh¸c nh¹y bÐn vµ t− lîi liªn kÕt ®Ó kiÓm so¸t viÖc ph©n bæ nguån lùc theo lîi Ých cña hä; - Hµnh vi tham nhòng trong giíi chÝnh trÞ gia vµ c¸c quan chøc ChÝnh phñ; - Kh«ng cã hoÆc thiÕu c¸c nh©n viªn cã ®ñ n¨ng lùc víi sù hiÓu biÕt cÇn thiÕt vÒ kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh; vµ - ThiÕu kiÕn thøc vÒ khu vùc t− nh©n vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng cña khu vùc nµy. C¸c kiÕn nghÞ theo h−íng t©n cæ ®iÓn ngay tõ ®Çu ®· gÆp ph¶i nh÷ng chØ trÝch m¹nh mÏ tõ c¶ c¸c nhµ kinh tÕ vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ph¸t triÓn kh¸c. Nh− ®· nãi ë trªn, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn ®Ò nghÞ nªn tèi thiÓu ho¸ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n−íc: Nhµ n−íc cÇn can thiÖp cµng Ýt cµng tèt. Nhµ n−íc nªn ®Ó cho c¬ chÕ gi¸ c¶ trong c¸c thÞ tr−êng c¹nh tranh x¸c ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g× vµ s¶n xuÊt bao nhiªu. VÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu lµ ®Þnh gi¸ ®óng. ThÞ tr−êng sÏ ®ãng vai trß chØ dÉn ®éng th¸i, sù t¨ng tr−ëng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn. So víi kinh tÕ häc ph¸t triÓn theo dßng Keynes cña c¸c thËp kû tr−íc, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn chuyÓn toµn bé träng t©m tõ ‘®−a ra chÝnh s¸ch ®óng’ sang ‘®Þnh gi¸ ®óng’. ChiÕn l−îc t©n cæ ®iÓn vµo nh÷ng n¨m 1980 ®−a ra nh÷ng ®Ò xuÊt cô thÓ sau: - Dì bá tÊt c¶ nh÷ng can thiÖp mang tÝnh bãp mÐo trong viÖc ®Þnh gi¸ ®Ó ®¹t ®−îc t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèi ®a. 18
- ChuyÓn tõ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ h−íng néi trªn c¬ së thay thÕ nhËp khÈu sang ph¸t triÓn h−íng ngo¹i theo h−íng thóc ®Èy xuÊt khÈu. - Thu hÑp qui m« khu vùc ChÝnh phñ th«ng qua t− nh©n ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ tõ bá cµng nhiÒu cµng tèt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ chuyÓn giao cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n. Trong nh÷ng n¨m 1980, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn ®· cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn cuéc tranh luËn quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn, vµ c¸c ®Ò nghÞ cña hä nh×n chung ®−îc QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ vµ Ng©n hµng ThÕ giíi, cïng víi nhiÒu tæ chøc viÖn trî song ph−¬ng chÊp nhËn. Ng©n hµng ThÕ giíi vµ QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ ®· ®−a ra nhiÒu ®iÒu kiÖn dùa trªn lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn cho c¸c kho¶n vay ®èi víi c¸c n−íc thuéc thÕ giíi thø ba. Theo c¸ch nµy, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nµy ®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc g©y søc Ðp mét sè ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch t©n cæ ®iÓn. Tuy nhiªn, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1980, cuéc c¸ch m¹ng t©n cæ ®iÓn dÇn dÇn buéc ph¶i xem l¹i c¶ trong c¸c cuéc tranh luËn lý thuyÕt vµ trong viÖc qu¶n lý sù hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ. Cuéc c¸ch m¹ng nµy ngµy cµng ®−îc coi lµ ®· ®i qu¸ xa trong viÖc phª ph¸n m« h×nh ph¸t triÓn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc vèn thèng trÞ tr−íc ®©y. Tr¸i l¹i, mét c¸ch tiÕp cËn c©n b»ng h¬n næi lªn gi÷a m« h×nh thÞ tr−êng vµ m« h×nh cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc – mét sù tho¶ hiÖp ®Ó x¸c lËp mét diÔn ®µn cho c¸c cuéc tranh luËn quèc tÕ vµ c¸c nç lùc ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 1990. 1.4. C¸c c¸ch tiÕp cËn míi vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng Nh÷ng ý kiÕn gÇn ®©y vÒ Nhµ n−íc ®· chØ ra r»ng sù ph©n ®«i kiÓu t©n cæ ®iÓn – Nhµ n−íc hay thÞ tr−êng, c«ng céng hay t− nh©n – thÊt b¹i ë hai khÝa c¹nh. Thø nhÊt, gi÷a Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng, c«ng céng vµ t− nh©n kh«ng cã mét ranh giíi râ rµng. ë hÇu hÕt c¸c n−íc, gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp t− nh©n “thuÇn tuý” lµ c¸c lo¹i h×nh liªn doanh chång chÐo, vÝ dô nh− c¸c c«ng ty cæ phÇn; c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc cã ban qu¶n lý ®−îc thuª tõ khu vùc t− nh©n; c¸c h·ng t− nh©n ho¹t ®éng víi c¸c ®Æc quyÒn cña Nhµ n−íc; c¸c hîp t¸c x·;... Thø hai, c¸c thÞ tr−êng ®ßi hái mét khu«n khæ ph¸p lý vµ ®iÒu tiÕt mµ chØ ChÝnh phñ míi cã thÓ cung cÊp. C¸c quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý còng quan träng nh− hÖ thèng trao ®æi hµng ho¸ cña thÞ tr−êng. VÒ ®iÓm nµy cã thÓ nãi thªm r»ng c¶ Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t 19