Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 8

Chia sẻ: Nguyen Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

229
lượt xem 112
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 8.Kỹ thuật chăn nuôi các loại thỏ. Cũng như dêm mỗi loại thỏ cần được chăm sóc, nuôi dưỡng và sữ dụng theo những kỹ thuật phù hợp với đặc điểm sinh lý của chúng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chăn nuôi Dê và Thỏ - Chương 8

Chương 8 K THU T CHĂN NUÔI CÁC LO I TH Cùng nhu dê, m i lo i th c n ñư c chăm sóc, nuôi dư ng và s d ng theo nh ng k thu t phù h p v i ñ c ñi m sinh lý và s n xu t c a chúng. Chương này s l n lư t gi i thiêu các k thu t chăn nuôi th sinh s n (ñ c và cái gi ng), th con, th h u b và th th t. M t s bi n pháp k thu t c n thíêt trong vi c chăm sóc th cùng ñư c gi i thi u cu i chương này. I. CHĂN NUÔI TH CÁI SINH S N 1.1. Ho t ñ ng sinh d c và sinh s n c a th cái a. ð c ñi m cơ quan sinh d c Cơ quan sinh d c c a th cái g m có các b ph n chính như hình 8-1. Hình 8-1: Cơ quan sinh d c th cái b. Chu kỳ ñ ng d c Chu kỳ ñ ng d c c a th kho ng 13-16 ngày. Th i gian ñ ng d c kéo dài 3-5 ngày. Th cái ñ ng d c s m hay mu n, ñúng kỳ hay không ph thu c nhi u vào tr ng thái s c kho , ch ñ dinh dư ng và môi trư ng khí h u quy t ñ nh. Béo quá, g y y u, mùa hè nóng kéo dài, mùa ñông rét bu t trong kỳ th thay lông, th c ăn thi u khoáng, thi u sinh t ... ñ u là nguyên nhân làm th không ñ ng d c ho c ít hưng ph n ch u ñ c. Khi th y th lâu ngày không ñ ng d c, không ph i gi ng ñư c thì ph i ki m tra xác ñ nh y u t nào gây nh hư ng ñ có bi n pháp kh c ph c k p th i. Có th kích thích th cái ñ ng d c b ng cách nh t th cái g n th ñ c ho c có th dùng kích
d c t như huy t thanh ng a ch a tiêm b p v i li u 15 ñơn v chu t cho 1 kg th tr ng, sau khi tiêm 1-4 ngày là ph i. Bi u hi n c a th ñ ng d c: Th ñ ng d c thư ng b ăn ho c ăn ít, phá chu ng ñòi ra tìm con ñ c, không ra ñư c thì g m chu ng, húc máng ăn, húc nóc chu ng ñ thoát ñư c ra ngoài, nh t là vào ban ñêm. Th không ñ ng d c, tư th n m bình thư ng, hai chân trư c du i th ng tho i mái v phía trư c, hai bàn chân và các ngón chân n m song song v i m t sàn chu ng, chân sau và ñuôi tư th tho i mái, toàn thân dài song song v i m t sàn chu ng. Khi th ñ ng d c toàn thân n m tư th ph c ph , hai chân trư c không du i th ng, ch nhô ra trư c ng c m t ít, hai chân sau thu vào b ng, mông v ng lên, ñuôi nâng lên, s hai tai th y r t nóng (th không ñ ng d c tai ch hơi m). Bình thư ng niêm m c âm h c a th có màu h ng nh t, n u ñ ng d c chuy n sang màu ñ tươi, sưng t y lên. Lúc này n u cho th cái ñ n ô chu ng th ñ c thì ch u ñ c, mông và ñuôi cong lên ch th ñ c giao ph i. Khi niêm m c âm h chuy n sang màu ñ th m, tím b m là k t thúc kỳ ñ ng d c, th không ch u ñ c n a. Hình 8-2: Phát hi n th ñ ng d c ñ ph i gi ng 2.1. Ph i gi ng cho th cái a. Tu i ph i gi ng l n ñ u Th cái b t ñ u ñ ng d c và có th ch u ñ c lúc 4-4,5 tháng tu i tuỳ theo gi ng và nuôi dư ng. Thông thư ng sau khi ñ ng d c 2 chu kỳ m i cho ph i gi ng l n ñ u ñ cho cơ quan sinh d c c a th cái phát tri n hoàn toàn nh m ñ m b o cho vi c ch a ñ và nuôi con t t. Lúc này kh i lư ng cơ th ñ t t 75-80% kh i lư ng trư ng thành. ð i v i th ngo i tu i ph i gi ng thích h p là lúc kh i lư ng cơ th ñ t t 3kg tr lên, th lai ñ t 2,6kg tr lên vào lúc 5,5-6 tháng tu i. N u cho ph i s m trư c 5 tháng tu i thì ñàn con y u, kém phát tri n và ñ i gi ng c a b m ng n hơn b i vì cơ th th trư c 5 tháng tu i chưa phát tri n hoàn h o. b. K thu t ph i gi ng Vi c ph i gi ng bao gi cũng ñư c th c hi n chu ng th ñ c, có nghĩa là ph i b t th cái ñ n l ng th ñ c. N u b t ngư c l i thì th ñ c l ch khó làm quen v i th cái và th cái thư ng kháng l i th ñ c. Khi b t th cái thao tác như sau: tay ph i n m da gáy th cái nh c ra kh i chu ng, tay trái ñ l y mông và ñưa ñ n l ng th ñ c (ñã ñư c b trí ghép giao ph i trong m t gia ñình). Khi con cái vào l ng con ñ c, sau ít phút làm quen mùi c a con ñ c ñã bao trùm
ngăn l ng và gây kích thích hưng ph n cao ñ cho con cái, t o ñi u ki n t t ñ ph i gi ng ñ t k t qu . ð n lúc này th ñ c ch m lên lưng th cái và th cái ñ ng yên mình vươn dài ra phía trư c, hai chân sau ki ng lên, mông nâng cao, ñuôi v t sang m t bên tư th ch ph i. Âm h th cái l rõ và m r ng, t o ñi u ki n cho th ñ c giao ph i. Khác v i t t c các gia súc khác là th ñ ng d c mà không r ng tr ng, ch khi nào con ñ c nh y lên lưng con cái gây kích thích thì th cái m i r ng tr ng. Vì v y, khi ph i gi ng cho th ph i ph i 2 l n trong ngày ñ nâng cao kh năng r ng tr ng và tăng s con ñ ra. Th i gian giao ph i ch kéo dài kho ng 15-20 giây. Khi giao ph i k t thúc, con ñ c co mình ngã lăn c nh con cái ho c ngã ngã ng i xu ng sàn chu ng phía sau ñuôi th cái và phát ra m t ti ng kêu nho nh , ñólà âm thanh báo hi u vi c giao ph i ñã k t thúc tho i mái c a con ñ c. Ngư c l i, n u con cái không ch u ñ c thì Hình 8-3: Cho th ph i gi ng c ch y tr n r i n m áp mông, c p ñuôi xu ng ñáy l ng chu ng. Có m t s con cái ñ ng d c nhưng do s hãi cũng không cho con ñ c ph i, trư ng h p ñó c n kéo con cái ra gi a l ng và lu n tay xu ng dư i b ng nh nhàng nâng mông th cái lên cho con ñ c nh y. Trư ng h p ph i gi ng mà th cái không ch a thì ph i ch ñ n kỳ ñ ng d c sau. ð i v i th cái tơ n u l 3-4 kỳ ñ ng d c, th d tr thành “nân x i” nên chuy n sang nuôi th t. cơ s gi ng thương ph m, nên ph i hai l n li n v i hai con ñ c khác nhau, con ñ c trư c già hơn con ñ c sau, ñ tinh trùng th tr tăng cư ng ho t l c cho tinh trùng th già ph i trư c. Còn cơ sơ nhân gi ng thu n ch ng thì ch ñư c ph i l p l i, l n sau ph i cách l n trư c 4-6 gi ñ tăng t l th thai và thêm s con sơ sinh. N u ñàn th gi ng t t, kho m nh, nuôi dư ng h p lý, ñàn th con không ñ làm gi ng thì có th cho ñ liên t c, t c là sau khi ñ 36-48 gi cho ph i gi ng ngay. Cho ph i th i kỳ này t l th thai r t cao. Th cái sau khi ph i gi ng th thai thì sinh lý n ñ nh, ch u ăn, nhi u s a, ch u khó nuôi con, không sút cân. Trư ng h p th con ñ làm gi ng thì th m s ñư c ph i gi ng sau khi cai s a (khi th con ñư c 30-35 ngày tu i), tách con kh i m ñư c 2 ngày cho ph i ngay, n u ñ ch m 5-7 ngày th s không cho ph i n a. 1.3. Th cái mang thai a. ð c ñi m c a th mang thai Th i gian mang thai c a th trung bình là 30 ngày, ph thu c vào s con/l a. N u s con/l a ít th i gian mang thai kéo dài hơn và ngư c l i s con/l a nhi u th i gian mang thai thư ng rút ng n l i (b ng 8-1). Th cái sau khi ph i gi ng th tinh, ñ n ngày th 8 h p t m i bám ch t vào niêm m c t cung, t ngày th 9 phát tri n thành bào thai. Mư i ngày cu i cùng thai phát tri n nhanh, kh i lư ng tăng g p 3 l n c a c 20 ngày ñ u.
B ng 8-1: M i quan h gi a th i gian mang thai và s con/l a Th i gian mang 29 30 31 32 33 34 35 thai (ngày) TB s con/l a 10,9 10,7 9,7 8,4 6,6 4,0 1,0 b. Khám thai cho th Sau khi ph i gi ng ñư c 10-12 ngày c n ki m tra ñ bi t th cái có ch a hay không. Xác ñ nh ñư c th ch a ñ có k ho ch chu n b cho và bi t ñư c n u th không ch a thì ti p t c ki m tra ñ ng d c ñ k p th i cho ph i l i, không c n ph i ch ñ n kỳ ñ m i bi t, s l m t chu kỳ ñ ng d c. Có 2 phương pháp ki m tra thai (khám thai) như sau: + B t th cái vào l ng th ñ c, thao tác gi ng như khi b t th ñem ph i gi ng. Khi th cái vào l ng th ñ c, n u có ch a th cái s c tuy t con ñ c, kêu la, ch y tr n kh i con ñ c. Hình 8-4 : Thao tác khám thai th N u th ñ c c tình giao ph i, th cái s c n tr hung d . + Có th khám thai vào ngày th 12 sau khi ph i gi ng b ng cách n n vu t thai nh nhàng trong t cung qua thành b ng vùng xương ch u, g n c t s ng (hình 8-4). N u th ch a thì th y thai m m d ng hòn c c nh b ng ñ u ngón tay cái ho c ngón chân di chuy n qua l i trong t cung. C n chú ý phân bi t thai v i nh ng viên phân c ng tr c tràng cùng v trí ñó. c. Nuôi dư ng và chăm sóc th cái mang thai Căn c vào ngày ph i gi ng ñ tính ngày ñ và có k ho ch chăm sóc, nuôi dư ng c th . Vi c nuôi dư ng th cái mang thai ph i phù h p v i s phát tri n c a thai và ñ m b o s c kho c a th m . Sau khi th ph i gi ng, c n cho th ngh ngơi, yên tĩnh, không làm n ào. B a ăn ñ u tiên và b a k ti p sau khi ph i gi ng c n gi m th c ăn thô xanh ñ b máy tiêu hoá ñư c nh nhàng, th n kinh không căng th ng, t o ñi u ki n thu n l i cho th thai. Trong 9 ngày ñ u m i ph i gi ng kh u ph n ph i ñ m b o ñ y ñ c v s lư ng và ch t lư ng. Th ñói ăn trong nh ng ngày này, ñ c bi t thi u các ch t dinh dư ng thì thai có th không hình thành mà teo ñi. Nên cho th cái ăn các lo i lá cây h ñ u (lá s n dây, lá keo d u, lá l c, c stylo, c medicago... ), b sung thêm 40-60g th c ăn tinh như b t ñ u tương, cơm cháy khô, khoai s n khô, thóc h t. T ngày th 26-30 kh i lư ng bào thai tăng r t nhanh, c n cho th ăn tăng lư ng th c ăn, ñ c bi t t l ñ m tăng lên 1/5 so v i lúc không ch a ñ ñ m b o kh i lư ng bào thai và phát tri n t t, không b ñ non do thi u dinh dư ng. Th r t nh y c m, d ph n ng v i nh ng thay ñ i ñ t ng t v ăn u ng, chăm sóc, l ng chu ng...Vì v y, nên cho th ăn theo gi nh t ñ nh, t o thói quen ph n x ti t d ch tiêu hoá. Không nên thay ñ i l ng chu ng và ngư i chăm sóc trong th i gian th mang thai. Kh u ph n ăn trong ngày có th chia ra cho ăn theo gi như sau:
+ B a ăn sáng: b t ñ u t 9-10 gi sáng (th có ñ c tính ng ngày, ăn ñêm), lúc này th ăn ít vì ngái ng , nên ch cho ăn kho ng 40-60g th c ăn h t (ngô, thóc, cơm ngu i kho ng 1 thìa canh ñ y) sau ñócho ăn ti p 150-200g rau c , lá cây (kho ng 1 n m ch t). + B a ăn chi u: b t ñ u t 13-15 gi chi u, th i ñi m này nên cho ăn các lo i th c ăn c qu (khoai lang, cà r t, dưa chu t...), các lo i rau (rau mu ng, rau lang, c i b p...), các lo i cây c (c voi, cây ngô, cây mía...). B a ăn chi u cho nhi u g p 2 l n b a ăn sáng. + B a ăn t i: ñây là b a ăn chính c a th vì th ăn su t ñêm. B a t i b t ñ u t lúc 20-21 gi . Kh i lư ng th c ăn thô xanh (rau, c , lá cây...) t 1,5-2,0kg. V i kh u ph n ăn ñêm như v y th không b ñói. N u th b ñói ăn nhi u ngày liên t c s g y, thai phát tri n ch m. 1.4. Th ñ a. Hi n tư ng th ñ Th cái ch a g n ñ n ngày ñ có hi n tư ng tha rác làm . Trư c khi ñ g n 1 ngày, th vào nh lông b ng ñ tr n v i ñ lót t o thành t m m m ñ ñ con vào ñó. Th cái s vào ñ và cào b i ñ lót, c p th c ăn thô vào , ăn c m t ph n ñ lót. Th thư ng ñ vào ban ñêm và ñ r t nhanh, th i gian ñ ph thu c vào s lư ng bào thai. M i th con ñ ra n m trong m t màng b c, t n cùng là nhau thai. Sau khi ñ , th m ăn ngay màng b c và nhau thai. Th con ñư c m gi i thoát ra kh i màng b c trư n ngay sang m t bên, th m li m s ch nh n nh t trên cơ th th con. Sau khi ñ xong con th nh t thì con th hai ra ti p và cũng ñư c th m chăm sóc như v y, các con th 3, th 4, th 5... ti p t c ra cho ñ n h t. ð xong, th m ñ ng khom lưng, d ng chân sang hai bên cho c ñàn con dư i b ng m , ñ ng th i th m li m m t, li m lưng và li m b ng th con m t l n n a, không b sót con nào. Th m ñ xong là nh y ra kh i ñ . b. H lý và chăm sóc th ñ Vi c chu n b cho th ñ ph i ñư c ti n hành trư c khi ñ 3-5 ngày. Khi th y th c ñ nh nơi làm thì ti n hành v sinh rơm rác và ñ t thùng ñ vào l ng, ñúng ch nó ñã ch n trư c. H p ñ ph i ñư c t y u trư c, cho vào ñó m t n m rơm ho c gi v n, t t c ph i m m, s ch, khô, không hôi m c, b n th u. Khi làm v sinh l ng chu ng và cho h p ñ vào, nh t thi t ph i b t th ra nơi khác, n u không th s ho ng s , d ñ ng thai và ñ non. Trư c khi ñ 1 ngày ph i làm v sinh l ng chu ng và h p ñ m t l n n a, ki m tra các ch b h ñ phòng th con b rơi ra ho c chu t mèo vào ăn th con. Cho thêm vào ñ m t n m lá s khô m m ñ ch ng mu i, b m t. Các ñ lót ch c n dày 5-8cm, không c n dày quá ñ ñàn con d chui ra tìm vú m bú (hình 8-5). Con nào ñ mà không bi t nh lông thì ngư i chăn nuôi ph i nh t a lông quanh dãy vú và l y thêm khác ñ làm cho ñàn con. Theo dõi quá trình ñ c a th . Lúc th ñ xong (nh y ra kh i chu ng) ph i ki m tra ñ , b con sơ sinh ch t và ph n lót b ư t b n ra ngoài, nh t ñ m s th con, ghi chép các s li u vào phi u theo dõi sinh s n và phi u theo dõi con gi ng. Làm v sinh ti p thùng ñ , lo i b nh ng ñ lót m ư t, b n, cho thêm ñ lót s ch vào (mùa ñông c n dày hơn) . N u lông th ít, không ph kín con thì l y thêm khác vào. N u ñàn con n m phân tán phía c a ra vào, thì thu gom vào phía trong.
Hình 8-5: Chu n b ñ cho th Th m ñ xong cho ăn ngay các lo i lá s n dây, lá keo d u,lá ñ u ñũa, lá chuôi, lá gai, lá nh n i, lá vông, c s a và m t ít th c ăn tinh như cơm ngu i, s n khô, thóc lép... Hai ngày sau khi ñ gi m 10% kh u ph n ăn hàng ngày. Khi làm v sinh ñ không ñ th m trông th y, nh t là vi c xáo tr n ñ , thay ñ lót , n u th m th y nó s b con không cho bú, ñàn con s b ch t. N u làm v sinh ñ không s ch, còn sót ñ lót b n m ư t ho c th con ch t không nh t ra h t, ki n, ru i nh ng bâu vào, ñàn con d b b nh và ch t. Sau khi ñ th m ñ s ti t s a, ph i cho u ng nhi u nư c, thư ng xuyên có nư c s ch, mát trong l ng ñ tho mãn nhu c u nư c, tránh ñư c hi n tư ng m ăn con và thi u s a. Th i gian này nên cho con m u ng thêm nư c ñư ng ho c ăn mía ñ ph c h i s c kho nhanh, ti t nhi u s a, ñàn con phát tri n t t. Nuôi dư ng th cái nuôi con c n ñ m b o ñ y ñ kh u ph n ăn ñ th m ti t s a nuôi con vì trong th i gian 18 ngày ñ u th con s ng ph thu c hoàn toàn vào lư ng s a m ti t ra. Kh u ph n ăn hàng ngày yêu c u c n ñ m b o 600-800 gam c lá các lo i, 200-300 gam c qu và 200-300gam th c ăn tinh h n h p ñ m b o 16% protêin. Y u t quan tr ng nh t trong chăm sóc th gi ng là ph i ñ m b o môi trư ng không khí, l ng chu ng, th c ăn, nư c u ng s ch s và yên tĩnh vì các m m b nh truy n nhi m thư ng xâm nh p vào cơ th qua ñư ng sinh d c (khi giao ph i, khi ñ ) qua tuy n s a (khi con bú m ) ho c khi ñ (m ăn nhau thai). T cơ th m r t d dàng lây truy n b nh sang ñàn con. 1.6. M t s hi n tư ng b t thư ng trong sinh s n c a th a. Ch a gi Khi th cái ñ ng d c, n u có nh ng tác nhân kích thích làm th n kinh hưng ph n như: th cái nh y l n nhau, th ñ c non nh y mà không xu t tinh, ñ u gây kích thích làm tr ng chín r ng và hình thành ph n x ti t hooc-môn cơ quan sinh d c cái, c n tr kỳ ñ ng d c ti p theo. Như v y th cái cũng không ñ ng h n, không ch u ñ c, cũng nh lông, cào , làm t ñ như th ch a th t. ð ñ phòng hi n tư ng ch a gi , c n nh t riêng t ng con th h u b lúc 3-4 tháng tu i tr lên, th ñ c gi ng ph i thành th c v tính d c, có kh năng th tinh thì m i cho ph i gi ng. b. Vô sinh Vô sinh th thư ng bi u hi n hai d ng: lâu ngày không ñ ng d c và ph i ñư c nhưng không ch a liên t c. ð i v i d ng th hai, ngoài nguyên nhân do con ñ c kém, còn có m t s nguyên nhân khác do con cái như:
- Do cơ quan sinh d c như bu ng tr ng, t cung b m c b nh. - Do ngu n th c ăn ch t lư ng dinh dư ng kém như thi u vitamin A, D, E, thi u ch t khoáng, mu i ăn... - Do ăn quá nhi u tinh b t, giàu năng lư ng, d n ñ n th béo quá, tích lu m nhi u cơ quan n i t ng và sinh d c, th không ñ ng d c ho c không r ng tr ng. - Do nuôi nh t trong l ng quá ch t ch i, nh t nơi m th p, t i tăm ho c mùa hè nóng kéo dài, mùa ñông l nh quá ñ u làm cho tho không ñ ng d c. N u vô sinh do b nh t t mà không ñi u tr ñư c thì nên lo i th i, n u do môi trư ng dinh dư ng thì c n kh c ph c. c. S y thai Th s y thai có th do m t s b nh n i khoa trong th i gian có thai như b nh Listennose, t c u trùng, chư ng hơi ñ y b ng, c m nóng... Ngoài ra s y thai còn do tác ñ ng cơ h c như khám thai không ñúng thao tác, thô b o, làm th s hãi ñ t ng t; ho c do ch ñ chăm sóc nuôi dư ng không h p lý như ăn ph i ch t ñ c, thi u ch t dinh dư ng làm thai ch t y u. Nh ng con nào s y thai nhi u l n c n ph i lo i th i. d. Ăn con Có m t s th m ñ xong quay l i ăn con, có khi ăn h t c ñàn con. ðó là do s r i lo n sinh lý sinh s n hay thi u nư c. Khi th ñ , nhu c u nư c và khoáng g p 3-4 l n lúc bình thư ng, ñ xong m thư ng li m con cho khô, ăn nhau thai, nhưng do khát nư c và thi u ch t khoáng nên m ăn luôn c con. N u không phát hi n và kh c ph c k p th i thì có th th m tr thành thói quen l a ñ sau, lúc ñó c n ph i lo i th i. e. B i ñàn con Sau khi ñ xong, ñôi khi con m l i vào b i phân tán ñàn con kh p ñ , nhi u con b xây xát da ho c ch n thương ñ u, m t chân, c t tai, c t ñuôi. Nguyên nhân là do con m b c ch th n kinh, hung d , nh y l ng l n trong l ng cào b i ñ . N u con nào l p l i hi n tư ng này hai ba l n thì c n lo i th i. II. CHĂN NUÔI VÀ S D NG TH ð C GI NG Th ñ c gi ng có vai trò r t quan tr ng trong chăn nuôi th sinh s n vì nó nh hư ng tr c ti p ñ n m t s lư ng l n th con trong ñàn, trung bình 250-300 th con/năm và 800-1000 th con/c ñ i, trong khi ñó th m ch nh hư ng ñ n kho ng 70-100 th con/c ñ i. 1.2. Nuôi dư ng th ñ c gi ng ð i v i th ñ c gi ng, ngoài y u t gi ng, thì y u t nuôi dư ng, cho ăn và chăm sóc... có nh hư ng tr c ti p ñ n k t qu ph i gi ng, t l th thai và s th con ñ ra trong m t l a. Nuôi dư ng th ñ c gi ng không ñư c ñ th quá g y ho c quá béo vì c hai trư ng h p này ñ u d n ñ n quá trình s n sinh tinh trùng không t t. Lư ng tinh d ch m t l n phóng tinh c a th trung bình ñ t 0,5-2ml, n ng ñ tinh trùng dao ñ ng t 0,5-2,7 tri u/ml, ho t l c ñ t trung bình 78,2%. S lư ng tinh trùng dư i m t tri u thì t l th thai r t th p, n u n ng ñ tinh trùng ch ñ t 5000/ml thì không th th tinh.
Th c ăn cho th ñ c gi ng ph i ñ y ñ các ch t dinh dư ng c n thi t như protein, các vitamin A, D, E.... Không nên cho th ñ c ăn quá nhi u các lo i th c ăn giàu tinh b t vì d d n ñ n th ñ c quá béo, hi u qu ph i gi ng kém. Trong nh ng ngày ph i gi ng trong kh u ph n ăn c n tăng thêm th c ăn giàu protein, vitamin E như giá ñ , ngô h t m m... nh m làm tăng ho t ñ ng c a ñ c gi ng và tăng s c s ng c a tinh trùng. M i ngày nên cho th ñ c gi ng ăn 500-600 gam c lá các lo i, 200-300 gam c qu và 100-150 gam th c ăn tinh h n h p có 15% protein. 2.2. Chăm sóc th ñ c gi ng ð i v i th ñ c l ng chu ng r t quan tr ng vì l ng chu ng không nh ng là nơi nh t th ñ c mà còn là nơi ph i gi ng cho th cái. Vì v y, n u làm sai ki u dáng, kích thư c thì k t qu ph i gi ng s kém. L ng chu ng nuôi th ñ c nên cách xa chu ng nuôi th cái ñ tránh nh ng kích thích ph n x có h i cho con ñ c. B n chân chu ng và khung chu ng ph i ch c, kho , ñáy l ng chu ng ph i b ng ph ng ñ khi th ñ c ph i gi ng không b rung, không nh hư ng ñ n k t qu giao ph i. Ki u l ng chu ng có th là hình vuông ho c hình tròn. N u làm hình vuông thì m i c nh dài 60cm, chi u cao t ñáy ñ n nóc chu ng 50cm, chân chu ng cao 50cm. N u chu ng hình tròn thì ñư ng kính ñáy l ngvà n p trên ñ u là 60cm, chi u cao t ñáy ñ n n p trên 50cm, chân chu ng cũng cao 50cm. M i th ñ c ñư c nuôi m t l ng riêng có n p ñ y phía trên ñ th ñ c không ñ y phá nh y ra ngoài. C n thư ng xuyên theo dõi ñ phát hi n s m nh ng ñ c gi ng có ñ c tính kém, khi ph i gi ng không hăng, không kho , k t qu th thai th p ñ tìm nguyên nhân và có bi n pháp kh c ph c ho c lo i th i k p th i, tránh nh hư ng ñ n k t qu sinh s n c a ñàn th cái. 2.3. S d ng th ñ c gi ng Th ñ c h u b t 3 tháng tu i ph i nuôi cách ly th cái và th ñ c trư ng thành, ph i che khu t ñ chúng không trông th y nhau, tránh nh ng kích thích quá s m làm nh hư ng x u ñ n phát tri n tính d c. N u kích thích liên t c th ñ c d b b nh (b nh di tinh hay ho t tinh), b g y và m t kh năng giao ph i. Th ñ c cho ph i gi ng l n ñ u v i th cái khi th ñư c 6-7 tháng tu i (tuỳ thu c vào t ng gi ng và ñi u ki n chăm sóc, nuôi dư ng). Không nên cho ph i gi ng trư c 5 tháng tu i, vì lúc này th ñ c thư ng thay lông. N u cho giao ph i s m th ăn ít, g y và ch m l n s nh hư ng ñ n sinh trư ng. Th i gian thay lông kéo dài 5-6 tu n, ñ ñ y nhanh t c ñ thay lông có th cho vào th c ăn tinh m t ít diêm sinh b t (b ng m t h t cơm). Th i gian s d ng ñ c làm gi ng t 3-3,5 năm tu i. Các l a con ñ vào cu i 3-3,5 năm tu i không ch n ñ nuôi h u b mà ch ñ nuôi th t. Th m i ñưa vào ph i gi ng c n ñư c t p dư t theo k thu t sau: l n ph i gi ng th hai cách l n ñ u 1 tháng. Các l n k ti p rút ng n d n. Kho ng th i gian cách nhau gi a hai l n gi m d n t 15 ngày, 7 ngày, 3 ngày, 2 ngày, 1 ngày, cu i cùng m i có th cho ph i m i ngày m t l n. Không cho th ñ c tơ (chưa ph i gi ng l n nào) ph i gi ng v i th cái ñã quá th i gian ñ ng d c vài ngày, vì th cái lo i này v a trông th y th ñ c ñã nh y ch m lên lưng ho c ñ u th ñ c. B t n công nên th ñ c m t tinh th n không mu n nh y ph i n a. Cũng không nên cho th ñ c tơ nh y v i th cái khi th cái chưa ch u ñ c (niêm m c còn tr ng nh t hay màu h ng nh t) như v y s làm cho th ñ c m t, m t nhi u s c và không cho k t qu ph i gi ng t t.
III. NUÔI DƯ NG VÀ CHĂM SÓC TH CON 3.1. Nuôi th sơ sinh Th con sơ sinh r t nh y c m v i các ñi u ki n môi trư ng bên ngoài, nh t là nhi t ñ . Nh ng ngày ñ u sau khi sinh th con c n có nhi t ñ thích h p là 28oC, sau ñó gi m d n ñ n 25 o C 1 tu n tu i. N u nhi t ñ cao hơn ho c th p hơn, th con s ít ho t ñ ng, không mu n bú m , da nhăn nheo, bi n màu, t l ch t cao. Hình 8-6: ðàn th con 1 tu n tu i Khi th con ra kh i cơ th m , các ch t nh t trên cơ th ñư c th m li m s ch. Th con sơ sinh sau 15 gi m i b t ñ u bú m . Th con bú ng a, hai chân trư c gi vú m , hai chân sau bám sang sư n bên gi m , ng a m t và b ng cho m li m. Th con bú no r i vú m là lăn ra ng r t say c ngày.Trong giai ño n sơ sinh, th c n ph i ñư c ph kín b ng l p lông c a m , không ñ h , không ñ gió lùa vào l ng chu ng. Mùa ñông nên ph dày lông hơn ñ gi m cho th . N u lông th ít không ph kín con thì b t khác nhi u lông sang. Mùa hè c n ch ng nóng cho c th m và th con. N u ñư c bú no và ñ m, th con n m yên tĩnh trong m, ch th y l p lông ph trên ñàn con ñ ng ñ y ñ u. N u th con ñói s a thì da nhăn nheo, b ng lép và ñàn con ñ ng ñ y liên t c. 3.2. Nuôi th con bú s a Trong giai ño n này th con ch y u s ng b ng s a m , vì v y năng su t s a c a th m là nhân t quy t ñ nh t c ñ sinh trư ng c a th con. Th m có 8-10 vú, nhưng có khi ñ trên 10 con, ch nên ñ nuôi 7-8 con là t t nh t. Có th san b t m t s con c a ñàn ñông con sang ñàn ít con cùng l a tu i ñ nuôi “m côi”. N u ñ quá ít thì nh n thêm v cho m nuôi, công viêc này ch th c hi n ñư c trong 1-2 ngày sau khi ñ . Khi san con nên kèm theo ít ñ lót c a ñ m i lót tay ñón th con ñ n, th m m i không nh n ra mùi l s không c n con Khi nh p ñàn ph i tr n l n ñàn v i nhau và sau m t ti ng m i ñưa ñ n cho bú thì m không phát hi n ñư c con m côi. Th m ch c n cho con bú m t l n trong ngày ñêm là ñ no. Nhi u khi m vào b i ñàn con, n m trong a ñái, ăn c ñ lót , ho c có khi s hãi nh y vào ñ d m ñ p c ñàn con làm chúng không yên tĩnh. Do ñó sau khi ñ 1 ngày nên ñưa ñ có n p ñ y kín ra kh i chu ng th m . Hàng ngày sau khi v sinh chu ng, làm v sinh thùng ñ , b h t ñ lót ư t b n ho c có th con ch t ra ngoài, thay thêm ñ lót m i, sau ñó ñưa ñ vào chu ng th m , m n p ra ñ m
nh y vào cho con bú. H p ph i ñ ñúng v trí cũ t ñ u ñã l a ch n. Như v y ñàn con r t chóng no, th m tho i mái trong l ng, c m và con ñ u yên tĩnh, không gây nh hư ng l n nhau, ñ không b n do phân, nư c ti u c a con m , ñàn con ít b nhi m b nh. Hàng ngày ph i ki m tra ñ và s c kho ñàn con, b ra kh i ph n lót b b n, ư t và nh ng con b ch t. Mùa ñông c n b sung ñ lót, ñ m b o ñàn con luôn có t m. Khi ñư c 18- 21 ngày tu i thì b ñ , ñ ñàn con trong l ng v i m , lúc này con ñã c ng cáp, ñã bi t t p ăn th c ăn c a m và lư ng s a c a m b t ñ u gi m d n. Lúc 23-25 ngày tu i, th con có th ñáp ng ñư c 50% nhu c u dinh dư ng t vi c ăn chung th c ăn c a m . ð n ngày th 26 thì s a m ch ñáp ng 20-30% nhu c u dinh dư ng, cho nên t khi th con t p ăn, c n h t s c chú ý vi c ch n th c ăn cho th m sao cho ñáp ng nhu c u dinh dư ng ñ th m ti t s a nhi u hơn trong nh ng ngày cu i kỳ ti t s a và ñàn th con ăn ñư c th c ăn ñó. Trong giai ño n này, nhi u ngư i v n không chú ý ñ n ñàn con ăn và bú s a ñư c bao nhiêu nên có khi th con b ñói, suy dinh dư ng g y y u và ch t. T khi th con t p ăn ph i tính thêm kh u ph n ăn c a ñàn con cùng v i con m và các d ng c ăn u ng ph i ñư c v sinh s ch s . Th c ăn thô xanh ph i là các lo i rau lá c non ñ th con t p ăn ñư c. S a th ch t lư ng t t hơn s a bò: lư ng ñ m, m , khoáng nhi u g p 3-4 l n. Th kho , ti t s a t t m i ngày có th s n xu t ñư c 200-280g s a. Th ñ l a ñ u có ít s a hơn các l a sau. Trong m t chu kỳ ti t s a lư ng s a tăng d n k t sau khi ñ , ñ n ngày th 15-20 là cao nh t, sau ñó gi m d n. Nguyên nhân th con bú m ch t ch y u là do ñói s a, d n ñ n suy dinh dư ng, ch t d n t khi m m t. Ngoài ra còn b ch t l nh mùa ñông do m t nhi t khi m i ñ và ñôi khi b viêm ru t a c t vàng do nhi m trùng khi bú m . Th con ñói s a có th do m ít s a, có khi m có s a nhưng không cho con bú do viêm tuy n s a ho c không quen cho con bú. Do ñó t khi th ñ , hàng ngày ph i ki m tra ñàn con có no không, có m c b nh gì không, ñ lót ñ có khô s ch không, ñàn con có b phân tán không ñ k p th i có bi n pháp kh c ph c. Ví d , mùa ñông rét bu t c n ñ ñ vào nơi m áp, kín gió, có th ph i ñ t sư i ñ th con không b ch t l nh. 3.3. Cai s a cho th con Th i gian cai s a cho th con ph thu c vào kh năng ti t s a c a th m , s c kho c a th con và s con/l a. Kh năng s n xu t s a nhi u hay ít ph thu c vào gi ng và ch ñ dinh dư ng trong th i gian nuôi con, k t khi có ch a. Nói chung, th m kho , nhi u s a, s con/l a ít thì cai s a mu n. Ngư c l i, n u th m y u, ít s a, s con nhi u thì nên cai s a s m. Theo qui lu t ti t s a c a th cái, t ngày th nh t ñ n ngày th 20 sau khi ñ lư ng s a ti t ra liên t cvà nhi u, t ngày 25 lư ng s a gi m nhanh ñ n ngày th 30 và n ñ nh trong vài ngày, sau ñó lư ng s a gi m d n và h t h n. D a vào qui lu t ñó ngư i ta thư ng cai s a cho th 28-30 ngày tu i, th con ñ làm gi ng cai s a mu n hơn 40-45 ngày tu i. Th i ñi m cai s a còn ph thu c vào m t ñ sinh ñ : n u ñ liên t c (ph i ngay sau khi ñ 1-3 ngày) thì nên c n s a vào cu i tu n th 4. Th m v a có ch c năng ti t s a, v a có kh năng dư ng thai, cho nên m ñang nuôi con, cũng có th ph i gi ng ñư c và ch a ñ bình thư ng. N u ñ bán liên t c (ph i sau khi ñ 10 ngày) thì nên c n s a sau 5 tu n. N u ñ thưa (ph i gi ng sau cai s a) thì nên ñ sau 6 tu n m i c n s a. Mu n cai s a cho th con, c n ph i t p cho ăn s m th c ăn thô xanh t lúc th con bi t nh y ra kh i ñ . N u không t p cho th con ăn các lo i rau c lá cây t lúc còn bú m thì khi
cai s a th con chưa quen ăn s ăn ít ho c b ăn. ðây là nguyên nhân th con sau cai s a tu n ñ u còi c c, tăng tr ng ch m, ch t nhi u ho c ch t h t. Khi cai s a áp d ng bi n pháp cai s a t t b ng cách gi m d n lư ng s a m và tăng d n lư ng th c ăn. Lúc này, th m chuy n sang l ng khác còn th con v n l i l ng cũ ñ không gây nh hư ng ñ n ñàn con. Sau 10-20 ngày cai s a m i xu t bán hay chuy n sang nuôi l ng khác. Th i gian này th c ng cáp thêm, thích nghi v i th c ăn m i hoàn toàn khác v i s a. Th con r t nh y c m b i nh ng thay ñ i ñ t ng t c a th c ăn, c a môi trư ng s ng, n u không thích nghi nhanh chóng s b ch t hàng lo t, do r i lo n tiêu hoá, do b nh t t phát sinh, do suy dinh dư ng sau cai s a. Vì v y, cai s a cho th ph i quan tâm ñ n th c ăn, nư c u ng, môi trư ng nuôi dư ng... Th c ăn ph i ñ y ñ các ch t dinh dư ng, d tiêu, s ch và không mang m m b nh tr ng giun sán, sao cho th ăn ñư c nhi u và không b r i lo n tiêu hoá. Trong chu ng th luôn luôn có nư c s ch, hàng ngày ph i thay nư c nhi u l n ñ nư c không b nhi m b n. 3.4. Nuôi th con sau cai s a Tu n ñ u sau cai s a là giai ño n thay ñ i ñi u ki n s ng c a th . Trư c ñây m t ph n nhu c u dinh dư ng ñươc s a m cung c p thì nay chuy n sang hoàn toàn b ng th c ăn ngoài. Do ñó th sinh trư ng ch m, ñ ng th i chúng l i thay lông l n ñ u (5-8 tu n tu i). Vì v y, ñây là giai ño n th y u và d m c b nh nên c n chú ý các khâu chăm sóc nuôi dư ng. Nên s d ng các lo i lá cây có thân cao cách xa m t ñ t ñ h n ch tr ng giun như lá chu i, cúc t n, s n dây, ñ ván, keo d u, bã chè tươi (bã chè m n sau khi phơi khô s d ng r t t t)... Các lo i rau mu ng, rau l p, c m c g n m t nư c, có nhi u tr ng giun thì không nên cho ăn nhi u, khi cho ăn c n ph i r a s ch, ñ cho ráo nư c m i cho ăn. Các lo i rau c , qu ch a nhi u nư c th con ăn nhi u d b r i lo n tiêu hoá. Hàng ngày cho ăn thêm các lo i h t ñ , l c. ngô, cơm cháy phơi khô, kho ng 5-10g/con. Th c ăn h t cho ăn lúc 9-10 gi . Th c ăn thô xanh nhi u nư c cho ăn 1/3 lúc 14 gi , còn 2/3 cho ăn lúc 20-21 gi . C n duy trì cho th ăn ñúng gi . Lư i ñ ng rau c lá ñ phía ngoài cách m t sàn ñáy 10-15cm ñ cho th rút th c ăn qua lư i m t cáo ho c ch n song. Nên c t rau c thành t ng ño n dài kho ng 20-25cm ñ th d ăn. T tu n th 7-11 th thích ng t t v i môi trư ng ngo i c nh, ñ c l p v i các nh hư ng t th m , ăn ñư c nhi u th c ăn khác nhau nên chúng sinh trư ng nhanh. Kh năng tăng tr ng cao nh t trong giai ño n này. T tu n tu i th 12 tr ñi tăng tr ng gi m d n và th b t ñ u phát d c. M t ñ nuôi cũng nh hư ng ñ n t c ñ tăng tr ng và t l nuôi s ng. Sau cai s a nên nh t 5-6 con/ngăn l ng r ng 0,5m2 là thích h p. Không nên làm l ng r ng g p ñôi ñ nh t 10-12 con. Không nên nh t th có kh i lư ng to nh khác nhau trong cùng m t ngăn, t t nh t là nh t th cùng ñàn v i nhau. Hàng ngày ph i quét d n, v sinh l ng chu ng, máng ăn, máng u ng s ch s , không ñư c ñ phân, nư c ti u ñ ng l i trong chu ng. Ph i thư ng xuyên ki m tra tr ng thái s c kho , phát hi n con m y u, con b nh ñ nuôi cách ly, có bi n pháp ñi u tr và b i dư ng k p th i. 3.5. Nuôi th h u b gi ng Th h u b gi ng là nh ng con th ñ c, th cái ñư c tuy n ch n ñ thay th ñàn th gi ng lo i th i. Ch ñư c coi là h u b gi ng khi th ñã ñư c tuy n ch n v ngo i hình lúc 90 ngày tu i. Nh ng con không ñ t tiêu chu n gi ng thì chuy n sang gi t th t. Giai ño n sau khi ñư c tuy n ch n ph i ñư c nuôi dư ng, chăm sóc theo tiêu chu n kh u ph n c a th h u b gi ng. Thông thư ng ch ch n 20% th cái và 5% th ñ c ñ nuôi h u b .
Th h u b gi ng không nên cho ăn nhi u tinh b t như ngô, g o, s n khô... ñ tránh s vô sinh t m th i. Trong giai ño n h u b , m i th 1 ngày có th cho ăn 450-500g th c ăn thô xanh các lo i, 100-150g c qu và 50-80g th c ăn tinh h n h p. T 4-5 tháng tu i th ñã l n các cơ quan phát d c m nh, ăn th c ăn thô xanh nhi u lên, kh năng tiêu hoá các ch t xơ tăng do s phát tri n c a h vi sinh v t ru t manh tràng và tr c tràng. N u thi u hàm lư ng xơ trong kh u ph n (dư i 16%) cũng d b r i lo n tiêu hoá. Vì v y c n cho ăn ñ y ñ các lo i th c ăn và luôn chú ý thay ñ i th c ăn ñ tăng tính ngon mi ng, th ăn ñư c nhi u. Không nên cho th ăn m t lo i th c ăn ñơn ñi u, m i b a có 2-3 lo i càng t t và ñư c thay ñ i thư ng xuyên. ð i v i th h u b gi ng nuôi dư ng kém s nh hư mg ñ n b n thân và nh hư ng ñ n ñ i sau. Nuôi th h u b ph i nh t riêng ñ c, cái vào ngăn l ng phù h p, ñánh s tai và có phi u ghi các s li u, lý l ch c n thi t ñ có th theo dõi cá th ñ y ñ và ch t ch . Nh t chung chúng s c n nhau và giao ph i t do. L ng th ñ c ph i ñ cách xa l ng th cái, không ñ g n, dù là ngăn riêng s có h i cho sinh trư ng vì luôn luôn b kích thích, nh t là t tháng th 3 sau cai s a. Th 90-100 ngày tu i ñã có th ph i gi ng. Tuy nhiên ph i nuôi ñ ñ n 6 tháng tu i m i cho ph i gi ng ñưa vào s n xu t. IV. CHĂN NUÔI TH TH T 4.1. ð c ñi m sinh trư ng c a th ð có căn c khoa h c cho vi c ñưa ra ñư c qui trình nuôi th th t h p lý hi u qu nh t c n n m v ng ñư c qui lu t sinh trư ng phát tri n c a th . Trên cơ s ñó l a ch n th i ñi m gi t th t phù h p nh t. Cũng như các gia súc khác sinh trư ng c a th cũng tuân theo qui lu t giai ño n, cũng ph thu c vào ph m gi ng, th c ăn, mùa v , qui trình chăm sóc nuôi dư ng và qu n lý. B ng 8.1 - Thay ñ i kh i lu ng c a m t s gi ng th qua các tháng tu i (kg/con) Th h Tháng tu i 1 2 3 4 5 6 9 12 18 24 T i ña 1 (B m ) California 0,6 2,0 2,7 3,2 4,0 4,3 4,5 4,8 4,9 5,0 5,4 NZL-G* 0,7 1,9 2,7 3,4 4,0 4,2 4,5 4,9 5,0 5,1 5,6 NZL*-Pannon 0,8 2,2 3,0 3,5 4,1 4,5 5,1 5,3 5,4 5,6 6,2 2 (Con cháu) Califocnia 0,6 2,0 2,7 3,1 3,8 4,2 4,4 4,9 5,0 5,1 5,5 NZL-G* 0,7 2,0 2,8 3,3 4,0 4,2 4,6 4,8 5,1 5,2 5,6 NZL-Pannon 0,8 2,2 3.0 3,5 4,2 4,5 5,0 5,2 5,3 5,5 6,4 Th n i ðen 0,4 1,1 1,5 1,9 2,2 2,5 2,8 3,3 3,5 3,5 3,6 Ghi chú :* Newzealand dòng G vi t t t là NZL-G hay dòng Panon NZL- Panun
6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 9 12 18 24 C al i f o r ni a N Z L- G N Z L- Panno n T ho no i D en ð th 8-1: Thay ñ i kh i lư ng c a các gi ng th qua các tháng tu i K t qu trên cho th y t c ñ sinh trư ng c a th gi m d n theo tu i. ð n 9-12 tháng tu i tăng tr ng gi m rõ r t và lúc này th ñã thành th c v th vóc và tính d c. B ng 8-2: Tiêu t n th c ăn cho 1 kg tăng tr ng giai ño n 0-3 tháng tu i Gi ng th V t ch t khô (kg) Protein thô (kg) Newzealand-G 4.6 0,542 Newzealand-Pannon 4,4 0,527 California 4.6 0,521 Th n i ðen 5,5 0,572 K t qu trên cho th y tiêu t n th c ăn/kg tăng tr ng gi a các gi ng ngo i nh p là tuơng t nhau và cũng tuơng t so v i k t qu ñã nghiên c u Hungary (5,0 kg VCK/kg tăng tr ng). tiêu t n protein thô/kg tăng tr ng là 0,53kg. So sánh v i th n i thì tiêu t n th c ăn/kg tăng tr ng c a th ngo i nh p th p hơn khá rõ r t. T k t qu nghiên c u v qui lu t sinh trư ng phát tri n cũng như tiêu t n th c ăn/kg tăng tr ng ngư i ta ñã rút ra r ng khi chăn nuôi th l y th t tu i gi t m th thư ng vào lúc 3,5-4 tháng tu i khi kh i lư ng th ñ t 3-3,5kg/con v i th ng i ho c vào 5-6 tháng tu i và 2,2-2,5kg v i th n i là phù h p hơn c .
4.2. K thu t nuôi th th t a. Nuôi th sinh trư ng Khác v i chăn nuôi các gia súc khác, trong chăn nuôi th sau khi ch n th h u b gi ng lúc 35-40 ngày tu i s th con còn l i ngư i ta nuôi ñ gi t th t, vì v y chăn nuôi th th t b t ñ u ngay t th i gian này. Thông thư ng th con s theo m trong vòng 30-40 ngày tu i. Tuỳ vào tr ng thái s c kho c a ñàn th mà th i gian theo m có th s khác nhau. Sau khi cai s a ñàn th con s ph i ñư c chăm sóc t t vì lúc này s c ñ kháng c a th còn r t kém, hơn n a chúng b thay ñ i ñi u ki n s ng vì ít nhi u khi theo m v n ñư c hư ng m t lư ng s a nh t ñ nh (kho ng 20-30% nhu c u dinh dư ng) và ăn thêm th c ăn như rau, c và th c ăn tinh. Vì v y, sau khi tách s a m th con giai ño n này r t d b nhi m b nh ñ c bi t là b nh c u trùng, n u như chu ng tr i, th c ăn, nư c u ng m t v sinh và dinh dư ng kém thì ñàn th s b nhi m b nh tương ñ i cao, t l nuôi s ng ñ n gi t th t s r t th p . Do ñó ñ i v i th con giai ño n này chú ý cho ăn tăng d n lư ng th c ăn và th c ăn ph i ñư c ch bi n s ch s , lo i b nh ng lá già úa, r a s ch n u b nhi m b n ñ t cát và phơi cho ráo nư c m i cho th ăn. Ưu tiên b sung nh ng lo i rau c lá m m có hàm lư ng dinh dư ng cao như lá s n dây, keo d u, chè kh ng l , rau mu ng, rau lang...vì giai ño n này th ăn ñư c r t ít. M t ñ nuôi cũng có nh hư ng l n ñ n t c ñ tăng tr ng và t l nuôi s ng. C n lưu ý m t ñ nuôi nh t ph i phù h p, không quá ch t ch i vì chúng s c nh tranh v th c ăn nư c u ng, lư ng nhi t th i ra qua l n d n ñ n nh hư ng t i t c ñ sinh trư ng phát tri n c a ñàn th . l a tu i sau cai s a nên nh t 5-6 con/ngăn l ng chu ng r ng 0,5m2 là thích h p. Tránh tình tr ng nh t chung th chênh l ch nhau qúa l n v ñ tu i và kh i lư ng vì như v y chúng s c nh tranh nhau v th c ăn có th nh ng cá th nh s b ñu i d n, g y y u, s c ñ kháng kém nên d m c b nh t t và t l ch t s tăng cao. Chu ng nuôi luôn ñ m b o v sinh s ch s , l ng chu ng ph i ñư c quét d n hàng ngày t i thi u là 1 l n/ngày, không ñư c ñ phân và nư c ti u ñ ng l i trong chu ng, ph i ñ nh kỳ sát trùng chu ng tr i 3- 6 tháng m t l n. Ph i thư ng xuyên ki m tra tr ng thái s c kho c a ñàn th ñ k p th i phát hi n nh ng con m, b nh t t ñ cách ly và ñi u tr k p th i. Tiêm phòng b nh b i huy t trong th i gian t 5-6 tu n tu i. Th ph i ñư c phòng b nh c u trùng theo ñ nh kỳ. b. V béo th th t T tu n th 7-11 th thích ng t t v i môi trư ng ngo i c nh, ñ c l p v i các nh hư ng t th m , ăn ñư c nhi u th c ăn khác nhau nên chúng sinh trư ng nhanh, kh năng tăng tr ng là cao nh t trong giai ño n này. T tu n tu i th 12 tr ñi tăng tr ng gi m d n và th b t ñ u phát d c. Vì v y giai ño n này 7-12 tu n tu i lưu ý cho ăn t do và tho mãn nh ng lo i th c ăn giàu năng lư ng như cám ngô, g o, s n, cám, mì, các lo i c qu và th c ăn h n h p d ng viên. Th c ăn thô xanh cũng c n ñư c cung c p ña d ng, ñư c ch bi n phù h p và s ch s . 4.3. K thu t làm th t th Có 2 cách gi t và th t th . Cách th nh t là v t lông th và s d ng c da th làm th c ph m. Ngư i Vi t nam thư ng ưa thích lo i th t th theo cách này hơn. Cách th 2 là th t th theo cách l t da l y th t s d ng còn da có th ñem thu c làm mũ áo ho c các ñ dùng khác.
a. Cách gi t th v t lông thui vàng qua l a Qui trình gi t m th bàng phương pháp v t lông và thui vàng qua l a như sau: 1) Treo th lên giá và c t ti t 2) Nhúng th vào nư c m 48-50oC 3) Nhúng th vào các ch u nư c s ch ñ v t s ch lông 4) R a s ch th r i treo lên móc, thui vàng th b ng ñèn khò
5) M b ng l y s ch n i t ng, r a s ch r i ñóng gói m i con 1 túi ni lon 6) ðông l nh r i chuy n ñ n nơi tiêu th b. Cách gi t th l t da Khi gi t th t và l t da th , trư c tiên ngư i ta treo hai chân sau c a th lên m t cành cây b ng hai s i dây bu c vào hai c ng chân th , tay trái n m ch c hai tai th hơi l t ng a ñ u sang trái, tay ph i dùng con dao nh n con (dài 15cm, r ng 2cm) ch c ti t th . Khi ch c ti t th ñâm dao ch ch t trên vào l ng ng c trái, sau ñó hơi nghiêng dao cho ti t ch y ra, kho ng m t phút sau là th ch t. Cũng cã th dùng g y ho c tay ph i ñ p vào gáy cho th ch t, sau ño c t ti t th c h ng cho ti t ch y ra. Thông thư ng nên dùng theo phương pháp ñâm ti t, nh t là khi gi t m ñ ng lo t, th ch t nhanh, ti t ra h t nên th t tr ng và không b t máu v t ñâm ti t. Hình 8-3: Cách l t da th
Sau khi c t ti t xong ti n hành l t da th . Th v n treo v trí cũ, dùng dao ho c kéo s c c t khoanh da hai c chân sau, c t c ph n xương ñui r i kéo b lông xu ng phía ñ u th b ng hai tay như ki u l t bi t t, khi t i c chân trư c dùng dao c t b t hai chân trư c r i khoang tai, hai m t và m m r i kéo b lông ra ngoài (hình 8-3). Th sau khi l t da dùng dao c t ch n i xương ch u, dùng tay b hai ñùi sau ra ñ bóc bàng quang và tr c tràng, sau ñó l y dao r ch d c bóc c h ng khoét b hai m t, m b ng th r i kéo tr c tràng cùng toàn b ph t ng th ra ngoài, sau cùng c t b hai khu u chân sau là xong. Th t th sau khi làm như trên không r a mà dùng v i màn lau s ch máu hay v t b n ñ ñưa vào ch bi n các món ăn ho c ñưa vào nhà l nh b o qu n d tr , còn da th mang sơ ch b o qu n và thu c. V. M T S K THU T ð C BI T TRONG CHĂM SãC TH 5.1. B t gi th Th không ph i là loài v t leo trèo t nhiên nên s c m th y b t an khi b nh c lên kh i m t ñ t. Tuy nhiên n u có k thu t b t gi th phù h p thì chúng có th quen d n và ch u ñ ng ñư c. Khi b t th không ñư c c m tai nh c lên vì d làm cho các m ch máu, dây ch ng, th n kinh b ñ t, làm t máu, rũ tai th . Không ñư c ôm n m b ng th ñ xách lên vì d làm b c d dày, ñ t ru t, s y thai. Không ñư c n m hai chân sau nâng lên vì th s giãy gi a m nh gây s y thai. B t th ñúng cách là ph i n m ch c da gáy nh c lên, còn tay khác tuỳ theo m c ñích b t th mà ñ t ñúng v trí (hình 8-4). Ví d n u b t cho ngư i khác ki m tra ho c tiêm b p thì n m da vùng xương hông, sát ñuôi, ñ t th ng a v phía ngư i ki m tra, ngư i tiêm. N u t mình ki m tra ho c nh thu c mũi, cho th u ng thu c thì tay kia ôm vòng xu ng s ng lưng, ñ t th n m ng a trên bàn ho c trên n p l ng trong vòng cánh tay ñ nh thu c. Hình 8-4: Cách b t th trư ng thành và th con 5.2. Phân bi t th ñ c v i th cái Khi ch n gi ng, vi c phân bi t th ñ c cái t lúc 20-30 ngày là c n thi t. Cách xác ñ nh như sau: m t tay c m da gáy nh c th lên, tay kia k p ñuôi th vào gi a ngón tay tr và ngón tay gi a, tay ngón cái n nh vào l sinh d c vu t ngư c lên phía b ng (hình 8-5). N u th y l sinh
d c tròn, hình tr n i lên và xa l h u môn là con ñ c. N u l sinh d c kéo dài thành khe rãnh g n l h u môn là con cái. Hình 8-5: Phân bi t th ñ c, th cái 5.3. V n chuy n th Khi v n chuy n th ñi xa, c n nh nhàng, ñ m b o cho th yên tĩnh, n u th ho ng s s phát m ho c làm th ch t. N u v n chuy n ñư ng dài thì th nh tho ng nên cho th u ng nư c, M i ngày c n cho th ăn m t l n nhưng ñêm hôm trư c ngày v n chuy n thì không nên cho ăn quá no. Có th m m thóc ho c ngô lên thành t ng b vào l ng cho th ăn v a thay th c ăn tinh v a cung c p nư c cho th ñ th ñ khát nư c. Khi v n chuy n th ñi xa t t nh t nên nh t m i con m t ngăn thùng ho c bu ñan b ng tre ñ ng gà. N u v n chuy n g n thì có th nh t th vào m t túi xách c ng. Khi tr i nóng thì v n chuy n vào sáng s m, còn n u tr i rét thì v n chuy n vào chi u t i. N u cho th vào c p xe thì chú ý không ñ y kín vì n u ñ y kín khi tr i n ng nóng th s ch t r t nhanh. 5.4. Ki m tra s c kho c a th Trong quá trình chăn nuôi ph i ñ nh kỳ quan sát, ñánh giá tr ng thái s c kho c a th ñ có bi n pháp can thi p k p th i. Th kho thì r t linh ho t, ph n ng nhanh v i ti ng ñ ng xung quanh, khi ăn th ñ n ng i th c ăn và ăn ngay. Da th kho thì nh n nh i, lông bóng mư t và không có v y r p ho c không r ng lông thành t ng bãi. Mũi và m t khô, không có d ch nh n, mũ ch y ra, phân d ng viên c ng, n u th y viên phân m m, nh n, nh k t dính v i nhau như chùm nho thư ng th i vào sáng s m thì ñó là "phân vitamin". Bình thư ng niêm m c h u môn, cơ quan sinh d c khô, không có v y, loét, không dính b t d ch th khác. Th kho thì th ñ u, nh nhàng, không có ti ng ñ ng, kêu. Khi n n vu t da xung quanh thân mình thì không th y kh i u, khi n n da nh c th lên thì th y liên k t dư i da ch t ch , khi buông tay ra thì da th tr l i bình thư ng. Sau ñây là m t s thao tác thư ng dùng trong vi c ki m tra và chăm sóc s c kho cho th : a. ðo thân nhi t N u có hai ngư i thì m t ngư i gi th tư th n m s p trên bàn, hai tay n m da vùng gáy và mông, ngư i kia ño nhi t ñ b ng cách dùng m t tay c m ñuôi, m t tay c m nhi t k lo i nh th m ư t ñ u thu ngân r i ñưa vào l h u môn, xoay nh ñưa vào tr c tràng sâu 2 cm và sau
m t phút là ñ c ñư c. N u ch có m t ngư i thì ñ t th trên bàn, quay ñ u th kh p vào nách mình, bàn tay ñó n m l y da mông và ñuôi, tay kia c m nhi t k ño như trên. b. ð m nh p th ð th yên tĩnh, tư th t nhiên trong l ng chu ng, quan sát và ñ m nh p dao ñ ng thành b ng trong 10 giây r i nhân v i 6. c. ð m nh p ñ p tim m ch Nh p tim th hơi khó xác ñ nh và ít có ý nghĩa trong vi c chu n ñoán b nh lý vì khi s hãi tim th ñ p nhanh hơn nhi u. Có th xác ñ nh ñư c nh p tim m ch b ng cách ñ th n m yên tĩnh, dùng ng nghe ñ t t i ñi m 1/3 t dư i lên c a xương sư n th 2-4 t bên trái ho c cũng có th b t m ch ñ ng m ch ñùi phía trong b n. d. Tiêm th Thông thư ng ch tiêm b p m t trong ñùi. M t ngư i b t th , ngư i khác tiêm c m chân th sao cho ngón tay tr ñ t vào ñ u g i chân ñó, tay thu n c m bơm tiêm ñ t kim tiêm vào ñi m ñ t c a ngón tay cái gi chân th , ch ñó có cơ b p dày, không có m ch máu l n. C n chú ý khi th ñ p, c a m nh có th làm r i bơm tiêm. e. Cho th u ng thu c ð ti t ki m thu c và dùng ñúng li u, c n ph i b t th cho u ng thu c tr c ti p ch không nên pha thu c vào nư c u ng ho c th c ăn ñ i trà, th ăn u ng không h t ngay, thu c bi n ch t, không có tác d ng. Cho th u ng thu c tr c ti p b ng ng bơm ho c ng ph t nh , ñ t sâu vào mi ng qua mép th r i bơm t t vào mi ng, th s nu t d n. ð i v i th con theo m , b t nh c th lên ch khi th kêu há m m ra thì nh thu c vào mi ng, n u nó không kêu thì nh gi t dư i môi r i nó s u ng ñư c, không nên cho tr c ti p ng bơm vào mi ng vì d làm xây xát niêm m c mi ng. 5.5. Chăm sóc răng và móng c a th Răng th sinh trư ng su t ñ i nên không ng ng dài ra, ñ c bi t khi chúng không ñư c g m nh m tho ñáng ñ bào mòn răng. Do v y ph i thư ng xuyên ki m tra răng th . Răng th có th m t lúc nào ñó tr nên không ñư c s p x p h p lý nên không nghi n ñư c khi nhai và th m chí th ph i ch t ñói vì răng không chu n. Do v y, ñi u quan tr ng là ph i thư ng xuyên có ñ g m an toàn và phù h p ñ ñ phòng răng th m c quá dài. C t móng cho th có th g p khó khăn nhưng khi móng quá dài cũng ph i làm. C n ph i c n th n khi c t móng cho th , ñ phòng th ñá khi gi th vì như v y có th làm cho chúng b ch n thương ph n lưng. 5.6. Thi n ho n th Th ñư c thi n ho n s s ng lâu hơn (th c nh), hi n lành hơn và ít bi u hi n nh ng t p tính x u. Th ñ c không thi n thư ng ñái ñ ñánh d u lãnh th hay vãi ñái khi s hãi. Th cái thư ng d b ung thư bu ng tr ng, t cung và vú. Ho n th cái s tránh ñư c nhưng nguy cơ này. Th không thi n d ñánh nhau v i th cùng gi i tính. Do vây, th không ñ làm gi ng nên thi n/ho n khi chúng ñ n tu i thành th c v tính (kho ng 4 tháng tu i). Tuy nhiên, ñ thi n/ho n th c n có bác sĩ thú y chuyên nghi p có kinh nghi m ñ ñ m b o an toàn.
TÀI LI U THAM KH O 1- Devendra, C. and Burns, M. (1983). Goat production in the Tropics. Longman. London and New York 2- ðinh Văn Bình (1994). Nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh h c và kh năng s n xu t c a gi ng dê Bách th o Vi t Nam. Lu n văn ti n s Nông nghi p. Vi n Khoa h c K thu t Nông nghi p Vi t Nam. 3- ðinh Văn Bình (2001, 2004). K thu t chăn nuôi dê s a. NXB Nông nghi p-Hà n i. 4- ðinh Văn Bình (2003). K thu t chăn nuôi th Newzealand, California và Th lai gia ñình. NXB Nông nghi p-Hà N i. 5- ðinh Văn Bình (2003). K thu t Nuôi dư ng dê ch t lư ng cao trong nông h . NXB Nông nghi p-Hà N i. 6- ðinh Văn Bình (2004). K thu t chăn nuôi dê s a-dê th t. NXB Lao d ng - Xã h i-Hà N i. 7- ðinh Văn Bình và Ngô Ti n Dũng (2004). K thu t Chăn nuôi th t i nông h gia ñình. NXB Văn hoá dân t c. 8- ðinh Văn Bình và Nguy n Duy Lý (2003). K thu t chăn nuôi dê lai s a th t. NXB Nông nghi p-Hà N i. 9- ðinh Văn Bình và Nguy n Kim Lin (2003). K thu t chăn nuôi th Newzealand, Panon, California. NXB Nông nghi p-Hà N i. 10- ðinh Văn Bình và Nguy n Quang S c (1989). Nuôi th và ch bi n s n ph m gia ñình. NXB Nông nghi p-Hà N i. 11- ðinh Văn Bình và Nguy n Quang S c (2002). K thu t chăn nuôi dê. NXB Nông nghi p- Hà N i. 12- ðinh Văn Bình và Nguy n Th Mùi (2002). Tr ng cây th c ăn cho gia súc. Nhà Xu t B n Nông nghi p. Hà N i 2002 13- French, M.H. (1995). Nh ng quan sát v con Dê. Nhà Xu t B n Giáo d c-Hà N i. 14- Labas, F., P. Coudert, H. Rouvie and H. Rochambeuau (1994). Rabbit Husbandry. Animal Health and Production Paper. FAO-Rome. 15- Nguy n Quang S c và ðinh Văn Bình (2000). Nuôi th gia ñình. NXB Nông nghi p-Hà N i. 16- Nguy n Thi n và ðinh Văn Bình (2003). Chăn nuôi dê s a và dê th t. NXB Ngh . 17- Payne, W. J. A., Devendra, C. and McLeroy, G. B. (1982). Goat and Sheep Production in the Tropics. Longman. London and New York 18- Peacock, C. (1996). Improving Goat Production in the Tropics. Oxfam UK and Ireland. 73