GIÁO TRÌNH SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT PHẦN 2

Chia sẻ: Nguyen Trinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

419
lượt xem 213
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ SINH LÝ SINH THÁI HỌC CỦA THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT TRONG PHÒNG TRỪ DỊCH HẠI Để đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng do bùng nổ dân số, cùng với xu hướng đô thị hóa công nghiệp hóa ngày càng mạnh, con người chỉ còn một cách duy nhất: thâm canh để tăng sản lượng cây trồng. Khi thâm canh cây trồng, một hậu quả tất yếu không thể tránh được là gây mất cân bằng sinh thái, kéo theo sự phá hoại của dịch hại ngày càng tăng....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT PHẦN 2

CHƯƠNG II CƠ S SINH LÝ, SINH THÁI H C C A THU C B O V TH C V T TRONG PHÒNG TR D CH H I S d ng thu c BVTV an toàn và hi u qu là yêu c u cơ b n c a bi n pháp hoá h c. Mu n v y , h c viên ph i hi u rõ cơ s sinh lý sinh thái c a thu c BVTV trong phòng tr d ch h i. ðó là m i quan h qua l i gi a 3 nhóm y u t : Thu c BVTV, D ch h i và ði u ki n ngo i c nh. 1. ðI U KI N C A M T LO I THU C CÓ TH GÂY ð C CHO SINH V T: 1.1. Thu c ph i ti p xúc ñư c v i sinh v t Là ñi u ki n tiên quy t ñ thu c phát huy tác d ng. Mu n thu c ti p xúc ñư c v i d ch h i nhi u nh t, ph i n m ch c ñ c tính sinh v t h c, sinh thái h c c a d ch h i và ñ c tính c a t ng lo i thu c, tìm bi n pháp x lý thích h p ñ thu c ti p xúc nhi u nh t v i d ch h i và h n ch thu c tác ñ ng ñ n các sinh v t không là ñ i tư ng phòng tr , gi m nguy cơ gây h i c a thu c ñ n môi sinh, môi trư ng. M i loài sinh v t có nh ng ñ c tính sinh h c khác nhau: - Côn trùng: c n hi u rõ kh năng di chuy n c a côn trùng ( r p ít di chuy n, nhưng các sâu h i khác l i di chuy n m nh); nơi chúng s ng, nơi gây h i và cách gây h i, th i ñi m ho t ñ ng ñ ch n thu c và phương pháp x lý thích h p. - N m b nh và nh n : là nh ng lo i sinh v t ít hay không t di chuy n. Ph i phun thu c ñúng vào nơi chúng s ng, h t thu c ph i m n, trang tr i th t ñ u trên b m t v t phun, lư ng nư c phun ph i l n m i phát huy ñư c tác d ng. - Chu t: Chu t di chuy n r t r ng, nên ph i t o ñi u ki n cho chu t ti p xúc v i b , b ng cách r i b trên nh ng l i ñi c a chu t, ch n b không ho c ít mùi, hay ch có mùi h p d n, tránh dùng nh ng b gây tác ñ ng m nh ñ chu t không s và ph i thay m i b liên t c ñ l a chu t. - C d i : ph i phun, r i và tr n thu c vào ñ t, t o ñi u ki n cho c d i nh n ñư c nhi u thu c nh t. Dùng các thu c tr c n i h p phun nhi u l n liên ti p nhau dư i li u gây ch t s tăng ñư c hi u qu c a thu c. Khi phun thu c tr c không ch n l c ru ng có cây tr ng, ph i phun ñ nh hư ng, ñ tránh ñ cây tr ng ti p xúc v i thu c, ñ b thu c gây h i và làm tăng tính ch n l c c a thu c tr c . 1.2. Thu c ph i xâm nh p ñư c vào cơ th sinh v t và sau ñó ph i dich chuy n ñư c ñ n trung tâm s ng c a chúng : Con ñư ng xâm nh p c a thu c BVTV vào cơ th sinh v t: -Thu c xâm nh p vào cơ th d ch h i b ng con ñư ng ti p xúc (còn g i là nh ng thu c Ngo i tác ñ ng): là nh ng thu c gây ñ c cho sinh v t khi thu c xâm nh p qua bi u bì chúng. -Thu c xâm nh p vào cơ th d ch h i b ng con ñư ng v ñ c (còn g i là nh ng thu c có tác ñ ng ðư ng ru t hay N i tác ñ ng): là nh ng lo i thu c gây ñ c cho ñ ng v t khi thu c xâm nh p qua ñư ng tiêu hoá c a chúng. ð pH d ch ru t và th i gian t n t i c a thu c trong d dày và ru t non nh hư ng r t m nh ñ n hi u l c c a thu c. - Thu c có tác ñ ng xông hơi: là nh ng thu c có kh năng bay hơi/ b i, ñ u ñ c b u không khí bao quanh d ch h i và gây ñ c cho sinh v t khi thu c xâm nh p qua ñư ng hô h p. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………14
-Thu c có tác ñ ng th m sâu: là nh ng thu c có kh năng xâm nh p qua bi u bì th c v t, th m vào các t bào phía trong, di t d ch h i s ng trong cây và các b ph n c a cây. Các thu c này ch có tác ñ ng theo chi u ngang, mà không có kh năng di chuy n trong cây. -Thu c có tác ñ ng n i h p: là nh ng lo i thu c có kh năng xâm nh p qua thân, lá, r và các b ph n khác c a cây; thu c d ch chuy n ñư c trong cây, di t ñư c d ch h i nh ng nơi xa vùng ti p xúc v i thu c. Nh ng thu c xâm nh p qua r r i d ch chuy n lên các b ph n phía trên c a cây cùng dòng nh a nguyên, g i là v n chuy n hư ng ng n. Do m ch g là nh ng t bào, nên ch t ñ c ít b tác ñ ng. Ngư c l i, có nh ng thu c xâm nh p qua lá, v n chuy n xu ng các b ph n phía dư i c a cây, theo m ch libe, cùng dòng nh a luy n, g i là v n chuy n hư ng g c hay các thu c mang tính lưu d n. M ch libe là các t bào s ng, nên thu c b các ch t trong t bào s ng, men tác ñ ng và các y u t sinh h c tác ñ ng. Có thu c l i xâm nh p c qua lá và r , v n chuy n c hư ng ng n và hư ng g c. S xâm nh p và di chuy n c a ch t ñ c vào trong cơ th sinh v t S xâm nh p và di chuy n c a ch t ñ c vào trong n m b nh: B m t ch t nguyên sinh có tính khuy ch tán m nh, c n tr các ch t trong t bào khuy ch tán ra ngoài. Ngư c l i, c kh i nguyên sinh l i có tính h p ph và t o h s cân b ng. Trong ñi u ki n bình thư ng h s h p ph này th p. Khi b ch t ñ c tác ñ ng, h s cân b ng này s tăng lên, ch t ñ c theo ñó vào t bào m nh hơn. M t khác, màng nguyên sinh ch t có tính th m ch n l c, cho nh ng ch t hoà tan ñi qua v i t c ñ khác nhau. Nhưng tính th m này s b thay ñ i theo ñi u ki n ngo i c nh. B ch t ñ c kích thích, tính th m c a màng t bào cũng tăng nhanh, ch t ñ c xâm nh p nhanh chóng vào t bào cho ñ n khi tr ng thái cân b ng v áp su t ñư c thi t l p. Màng t bào cũng có kh năng h p ph m nh, ñ c bi t là các ion kim lo i n ng như ñ ng, thu ngân... Trên màng t bào, các ion này t p trung l i v i n ng ñ cao cũng xâm nh p tr c ti p vào t bào n m b nh m nh . S xâm nh p và di chuy n c a ch t ñ c vào trong cơ th côn trùng: Nh ng thu c càng d hoà tan trong lipit và lipoproteit ch t béo, s càng d xâm nh p vào cơ th sinh v t qua con ñư ng ti p xúc. Bi u bì côn trùng không có t bào s ng, ñư c c u t o b ng lipit và lipoproteit bi n tính, có tác d ng gi khung cơ th , ngăn không cho nư c trong cơ th côn trùng thoát ra ngoài và các ch t khác bên ngoài xâm nh p vào cơ th . Nhưng l p bi u bì bao ph không ñ u trên toàn cơ th , có nh ng ch m ng, m m như các kh p ñ u, ng c bàn chân, chân lông v.v... thu c xâm nh p qua d dàng hơn. Các thu c d ng s a d xâm nh p vào cơ th qua bi u bì côn trùng và bi u bì lá cây hơn. Nh ng bi u bì quá dày, thu c không ñi qua ñư c, ho c thu c hoà tan trong bi u bì nhi u, b gi l i bi u bì mà không ñi vào ñư c bên trong, hi u l c c a thu c cũng b gi m. Xâm nh p qua bi u bì, thu c s ñi ti p vào máu và ñư c máu di chuy n ñ n các trung tâm s ng. Các thu c xông hơi l i xâm nh p vào l th , h th ng khí qu n và vi khí qu n vào máu gây ñ c cho côn trùng. Ch t ñ c xâm nh p qua ñư ng hô h p có tính ñ c m nh hơn các ñư ng khác, do tác ñ ng ngay ñ n máu. Cư ng ñ hô h p càng m nh, kh năng ng ñ c càng tăng. Vì th , khi xông hơi các côn trùng trong kho, ngư i ta thư ng ho c rút b t không khí, ho c bơm thêm CO2 vào kho ñ kích thích s hô h p c a côn trùng. Các thu c tr sâu v ñ c, ñư c chuy n t mi ng ñ n ng th c qu n, túi th c ăn vào ru t gi a. Dư i tác ñ ng c a các men có trong nư c b t và d ch ru t gi a, thu c s chuy n t d ng không hoà tan sang d ng hoà tan, r i th m th u qua vách ru t hay phá v vách ru t vào huy t d ch, cùng huy t d ch ñi ñ n các trung tâm s ng. Nh ng ch t ñ c còn l i không tan s b th i qua h u môn, ho c qua nôn m a; m t ph n nh ch t ñ c th m th u qua thành ru t trư c, vào thành Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………15
ru t sau và b gi ñó. Quá trình bài ti t càng ch m, th i gian t n lưu trong ru t càng lâu, lư ng ch t ñ c xâm nh p vào cơ th càng nhi u, ñ ñ c c a thu c s m nh. ð pH c a d ch ru t nh hư ng nhi u ñ n ñ tan c a thu c. ð tan càng l n, nguy cơ gây ñ c càng tăng. S xâm nh p và di chuy n c a ch t ñ c vào trong cơ th loài g m nh m : Thu c tr chu t có th xâm nh p vào cơ th loài g m nh m b ng c ba con ñư ng : ti p xúc, v ñ c và xông hơi. Nhưng do kh năng ho t ñ ng c a các loài g m nh m nói chung và c a các loài chu t nói riêng quá r ng, nên khó di t chúng b ng con ñư ng ti p xúc. Bi n pháp di t chu t và các loài g m nh m ch y u là tr n thu c tr chu t v i th c ăn (làm b ) ( con ñư ng v ñ c). Tác ñ ng xông hơi (ñư ng hô h p), ch ñư c áp d ng trong các kho ng không gian kín (trong kho tàng, trong hang)... Dù b ng con ñư ng nào, cu i cùng thu c cũng vào máu. Khi vào máu, thu c m t ph n phá h i máu, ph n khác ñư c v n chuy n ñ n trung tâm s ng, tác ñ ng ñ n ch c năng s ng c a các cơ quan này, chu t b ng ñ c r i ch t. S xâm nh p và di chuy n c a ch t ñ c vào trong cơ th c d i: Ch t ñ c cũng có th xâm nh p vào m i b phân c a th c v t, nhưng lá và r là hai nơi ch t ñ c d xâm nh p nh t. B m t lá và các b ph n khác trên m t ñ t, ñư c bao ph b i màng lipoit và nh ng ch t béo khác, có b n ch t là nh ng ch t không phân c c, nên thư ng d cho nh ng ch t không phân c c ñi qua. V thân là nh ng l p b n, thu c BVTV phân c c hay không phân c c ñ u khó xâm nh p; nhưng n u ñã xâm nh p ñư c qua v thân, ch t ñ c s ñi ngay vào bó m ch và di chuy n ñ n các b ph n khác nhau c a cây. Gi t ch t ñ c n m trên lá, ban ñ u xâm nh p vào bên trong lá nhanh, theo th i gian, nư c b b c hơi, n ng ñ gi t thu c s tăng cao, kh năng hoà tan c a thu c kém, thu c xâm nh p vào cây ch m d n. Ch t ñ c trong ñ t xâm nh p qua r là chính ( cũng có th xâm nh p qua h t gi ng và nh ng lóng thân l p ñ t m t) nh kh năng h p ph nư c và ch t hoà tan. Các ch t phân c c d xâm nh p qua r . T c ñ xâm nh p thu c qua r thư ng lúc ñ u tăng sau gi m d n. Riêng hai thu c tr c 2,4-D và DNOC l i khác: lúc ñ u xâm nh p nhanh, sau ng ng h n r i l i có m t lư ng thu c t r thoát ra ngoài ñ t. M t dư i lá có nhi u khí kh ng và t bào kèm, nên các ch t phân c c l i d xâm nh p. 1.3. Ch t ñ c ph i t n gi trong cơ th sinh v t m t th i gian, n ng ñ nh t ñ nh ñ ñ phát huy tác d ng: Ch t ñ c trong cơ th sinh v t bi n ñ i theo 3 hư ng: - ð ñ c c a ch t ñ c có th ñư c tăng lên: khi chúng ñư c bi n ñ i thành nh ng ch t có tính ñ c cao hơn. Ví d : MCPB ch phát huy tác d ng di t c khi trong cây, chúng chuy n thành MPCA. Malathion có ñ ñ c kém hơn Malaoxon, m t s n ph m oxy hoá c a Malathion. Các thu c tr sâu thu c nhóm nereistoxin ( Cartap, Bensultap, Monosultap, Thiocyclam ) ch có hi u l c di t sâu khi chúng ñư c chuy n thành Nereistoxin trong cơ th côn trùng. Thu c tr n m Thiophanate methyl vào n m b nh s chuy n thành carbendazim m i có ñ ñ c v i n m b nh. - Ch t ñ c có th tr nên ít ñ c hơn, th m chí m t h n tính ñ c: do ch t ñ c ph n ng v i các ch t có trong cơ th , ho c dư i tác ñ ng c a các men phân hu thu c, hay nh ng ph n ng thu phân hay trao ñ i khác. Dư i tác ñ ng c a men DDTaza, DDT chuy n thành DDA hay DDE ít ñ c v i côn trùng.Nh ng ch t ñ c b th i nhanh ra ngoài do ph n ng t b o v c a sinh v t cũng không gây ñ c ñư c v i d ch h i. Atrazin tr ñư c nhi u loài c lá r ng và lá h p cho nhi u lo i cây tr ng khác nhau, nhưng l i r t an toàn v i ngô. Vì trong ngô có men glutation tranferaza có kh năng kh Atrazin thành hydroxysimazin không gây ñ c cho cây. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………16
- ð ñ c c a thu c có th không thay ñ i: Sunfat ñ ng có ñ ñ c v i n m b nh không thay ñ i, dù có xâm nh p hay không xâm nh p vào cơ th sinh v t. Ch t ñ c ch phát huy ñư c tính ñ c khi chúng ñ t m t lư ng nh t ñ nh, t n t i trong cơ th sinh v t m t th i gian nh t ñ nh. V i hai ñi u ki n ñó, chât ñ c m i có th ñ gây h i cho sinh v t, b ng cách ph n ng v i protein, gây tê li t h men, ngăn c n s t o vitamin, thay ñ i tr ng thái keo, ñ nh t và kh năng nhu m màu c a nguyên sinh ch t, phá hu các ch c năng s ng cơ b n làm cho sinh v t b ng ñ c r i ch t. N ng ñ ch t ñ c càng tăng, th i gian lưu gi ch t ñ c trong cơ th sinh v t càng dài, càng tác ñ ng sâu s c ñ n cơ th sinh v t. 2. CÁC HÌNH TH C TÁC ð NG C A CH T ð C: Sau khi ch t ñ c xâm nh p ñư c vào t bào, tác ñ ng ñ n trung tâm s ng, tuỳ t ng ñ i tư ng và tuỳ ñi u ki n khác nhau mà gây ra tác ñ ng sau trên cơ th sinh v t: 2.1. Tác ñ ng c c b , toàn b : Ch t ñ c ch gây ra nh ng bi n ñ i t i nh ng mô mà ch t ñ c tr c ti p ti p xúc v i ch t ñ c nên g i là tác ñ ng c c b ( như nh ng thu c có tác ñ ng ti p xúc). Nhưng có nhi u ch t ñ c sau khi xâm nh p vào sinh v t, l i loang kh p cơ th , tác ñ ng ñ n c nh ng cơ quan xa nơi thu c tác ñ ng hay tác ñ ng ñ n toàn b cơ th g i là các ch t có tác d ng toàn b ( nh ng thu c có tác d ng n i h p thư ng th hi n ñ c tính này). 2.2. Tác ñ ng tích lu : Khi sinh v t ti p xúc v i ch t ñ c nhi u l n, n u quá trình h p thu nhanh hơn quá trình bài ti t, s x y ra hi n tư ng tích lu hoá h c. Nhưng cũng có trư ng h p cơ th ch tích lu nh ng hi u ng do các l n s d ng thu c l p l i m c dù li u lư ng thu c các l n dùng trư c ñó b bài ti t ra h t ñư c g i là s tích lu ñ ng thái hay tích lu ch c năng. 2.3. Tác ñ ng liên h p: Khi h n h p hai hay nhi u ch t v i nhau, hi u l c c a chúng có th tăng lên và hi n tư ng này ñư c g i là tác ñ ng liên h p. Nh tác ñ ng liên h p, khi h n h p hai hay nhi u thu c khác nhau, gi m ñư c s l n phun thu c, gi m chi phí phun và di t ñ ng th i nhi u loài d ch h i cùng lúc. Có hai lo i tác ñ ng liên h p : Tác ñ ng liên h p gia c ng: khi hi u ng c a h n h p b ng t ng ñơn gi n các tác ñ ng. Tác ñ ng liên h p nâng cao ti m th : khi hi u ng c a h n h p vư t quá t ng hi u ng riêng c a t ng ch t c ng l i. Tác ñ ng liên h p nâng cao ti m th cho phép gi m lư ng thu c khi s d ng. Nguyên nhân: có th do lý tính c a thu c ñư c c i thi n t t hơn, ho c các lo i thu c ph n ng và chuy n hoá thành nh ng ch t m i có ñ ñ c hơn và cu i cùng do kh năng nâng cao hi u l c sinh h c c a t ng lo i thu c. 2.4. Tác ñ ng ñ i kháng: Ngư c v i hi n tư ng liên h p là tác ñ ng ñ i kháng, có nghĩa khi h n h p, ch t ñ c này làm suy gi m ñ ñ c c a ch t ñ c kia. Hi n tư ng ñ i kháng có th ñư c gây ra dư i tác ñ ng hoá h c, lý h c và sinh h c c a các thu c v i nhau. Nghiên c u tác ñ ng liên h p và ñ i kháng có ý nghĩa r t l n trong công ngh gia công thu c và là cơ s cho hai hay nhi u lo i thu c ñư c h n h p v i nhau. 2.5. Hi n tư ng quá m n: Các cá th x y ra hi n t ng quá m n khi tác ñ ng c a ch t ñư c l p l i. Dư i tác ñ ng c a ch t ñ c, các sinh v t có ñ nh y c m cao v i ch t ñ c. Ch t gây ra hi n tư ng này ñư c g i là ch t c m ng. Khi ch t c m ng ñã tác ñ ng ñư c vào cơ th v i li u nh cũng có th gây h i cho sinh v t. N u ch t ñ c xâm nh p trư c giai ño n t t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………17
cùng c a s c m ng, hi n tư ng quá m n s không x y ra và cơ th sinh v t l i có th h i ph c, ñư c g i là hi n t ng m t c m ng. -M t s ch t ñ c khi xâm nh p vào cơ th sinh v t, không làm ch t sinh v t ñó, nhưng phá ho i các ch c năng sinh lý c a t ng cơ quan riêng bi t, làm sinh v t không phát tri n ñư c bình thư ng, như côn trùng không l t xác ñư c ñ phát tri n, côn trùng không ñ ñư c hay ñ ít và có t l tr ng n th p, kh năng s ng sót kém v.v... Hi n tư ng này mang tên tác ñ ng d h u. Ngoài ra, ch t ñ c có th làm cho sinh v t phát tri n kém, còi c c, gây nh ng v t thương cơ gi i nh hư ng ho t ñ ng h men và các h s ng khác. 3. NH NG NHÂN T LIÊN QUAN ð N TÍNH ð C C A THU C BVTV 3.1. Liên quan gi a ñ c tính c a ch t ñ c v i ñ ñ c c a chúng : a. Liên quan gi a c u t o, tính ch t hoá h c ñ n ñ ñ c c a thu c BVTV: Trong phân t ch t ñ c thư ng có nh ng g c sinh ñ c quy t ñ nh ñ n ñ ñ c c a thu c ñó. Các g c sinh ñ c có th ch là m t nguyên t hay m t lo i nguyên t ( như Hg, Cu... trong các h p ch t ch a thu ngân hay ch a ñ ng); ho c cũng có th là m t nhóm các nguyên t ( như g c -CN có trong các h p ch t xianamit; hay g c -P=O (S) trong các thu c lân h u cơ) bi u hi n ñ c trưng tính ñ c c a ch t ñó. Các thu c BVTV có ngu n g c khác nhau, nên cơ ch tác ñ ng c a chúng cũng khác nhau: Các thu c tr sâu thu c nhóm lân h u cơ và cacbamat kìm hãm ho t ñ ng h men cholinesterase; pyrethroit l i kìm hãm kênh v n chuy n Na+ và h p ch t Cyclodien kìm hãm kênh v n chuy n ion Cl- c a h th n kinh ngo i vi; còn Fipronil và Avermectin l i kìm hãm s ñi u khi n GABA v.v...M t s thu c tr b nh dicarboxamide ngăn c n quá trình sinh t ng h p tryglycerin; benzimidazol ngăn c n s phân chia t bào c a n m b nh; các ch t kháng sinh và acylamin l i kìm hãm sinh t ng h p protein. M t h p ch t có ho t tính sinh h c m nh, thư ng là các ho t ch t có ñ ñ c cao. Các ch t ñ c có các n i ñôi hay n i ba, các phân t d ñ t gãy hay d ph n ng, làm tăng ñ ñ c c a thu c. ði u này cũng gi i thích t i sao các thu c thu c nhóm pyrethroid có kh năng tác ñ ng nhanh, m nh ñ n côn trùng ñ n v y. Hay ñ i v i d u khoáng, ñ ñ c c a thu c ñ i v i sinh v t cũng ph thu c nhi u vào hàm lư ng hydratcacbon chưa no ch a trong các phân t c a chúng. Hàm lư ng này càng cao, càng d gây ñ c cho sinh v t, ñ ng th i càng d gây h i cho cây tr ng. S thay th nhóm này b ng m t nhóm khác, hay s thêm b t ñi m t nhóm này hay nhóm khác có trong phân t s làm thay ñ i ñ ñ c và c tính ñ c c a h p ch t r t nhi u. S clo hoá c a naphtalen và benzen ñã làm tăng tính ñ c lên 10-20, c a phenol lên 2-100l n. Ethyl parathion và Methyl parathion hoàn toàn gi ng nhau v công th c c u t o có khác chăng Ethyl parathion có 2 g c etoxy C2H5O trong khi ñó Methyl parathion có 2 g c metoxy CH3O. Tương t Fenitrothion và Methyl parathion có công th c c u t o hoàn toàn gi ng nhau, nhưng Fenitrothion có thêm g c CH3 vòng nitrophenyl. M c dù có s khác bi t nhau r t ít như v y nhưng chúng khác nhau r t l n v phương th c và kh năng tác ñ ng ñ n côn trùng và ñ ñ c c a thu c ñ i v i sinh v t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………18
Ch tiêu Ethyl parathion Methyl parathion Fenitrothion Công th c S S S CH3 c ut o C2H5O CH3O CH3O P-O- -NO2 P-O- -NO2 P-O- - NO2 C2H5O CH3O CH3O Phương th c Ti p xúc, v ñ c, xông Ti p xúc, v ñ c, Ti p xúc, v ñ c, tác ñ ng hơi, th m sâu m nh xông hơi, th m sâu th m sâu y u Tác ñ ng ñ n R t nhanh và m nh Nhanh Ch m côn trùng ð ñ c LD50 Qua mi ng: 2mg/kg Qua mi ng: 6mg/kg Qua mi ng:250mg/kg ( Qua da: 50mg/kg Qua da: 50mg/kg Qua da: 2500mg/kg mg/kg) ð ñ c LD 50 ð c v i ong ð c v i ong ð c v i ong v i ong m t 0,07-0,14µg/con 0,07-0,10µg/con 24h LC50 v i cá 5mg/l 1,5mg/l 1,7mg/l 96h Hai thu c DDT và Dicofol có công th c hoá h c r t gi ng nhau ch khác nguyên t H có trong DDT ñư c thay b ng nhóm -OH trong Dicofol; nhưng DDT có tác d ng tr sâu còn Dicofol l i ch có tác d ng tr nh n h i cây tr ng. H OH Cl - - C - - Cl Cl- - C - - Cl C-Cl3 C-Cl3 DDT Dicofol S thay ñ i nh trong c u trúc phân t cũng có th làm thay ñ i ñ ñ c c a thu c. Thu c 666, m t thu c tr sâu c thu c nhóm Clo h u cơ, có 8 ñ ng phân, nhưng ch có ñ ng phân γ có hi u l c tr sâu m nh nh t. Trong nhóm pyrethroid, các ñ ng phân quang h c có ñ ñ c r t khác nhau. Thu c Fenvalerat có 4 ñ ng phân quang h c khác nhau, nhưng ñ ng phân Esfenvalerat ñã có ñ ñ c g p 4 l n các ñ ng phân khác g p l i. Các ch t ñ c mu n phát huy kh năng gây ñ c c a mình ph i xâm nh p ñư c vào trong t bào. Tính phân c c và không phân c c c a ch t ñ c cũng có ý nghĩa l n trong kh năng xâm nh p c a ch t ñ c vào trong cơ th sinh v t. Các ch t có kh năng phân c c, phân b không ñ ng ñ u trong phân t và d tan trong các dung môi phân c c, trong ñó có nư c. Các nhóm phân c c ph bi n trong các h p ch t h u cơ là các ch t có ch a nhóm hydroxyl, carbonyl và amin. Chúng r t khó xâm nh p qua các t bào và qua các bi u bì sinh v t. Th tích phân t c a các ch t càng l n thì kh năng xâm nh p c a chúng vào t bào càng khó. Nguyên nhân là ñư ng kính các l nh trong l p lipoproteit c a màng t bào ñã gi i h n s xâm nh p c a các ch t phân c c vào t bào. M c ñ ñi n ly c a các phân t ch t phân c c nh hư ng r t l n ñ n t c ñ xâm nh p c a ch t ñ c vào t bào. Nh ng ion t do, ngay c khi th tích phân t c a chúng nh hơn kích thư c Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………19
c a các l trên màng nguyên sinh, cũng xâm nh p kém, th m chí không xâm nh p ñư c vào t bào. Lý do: b m t c a ch t nguyên sinh có s tích ñi n, trên thành các l màng nguyên sinh ch t xu t hi n l c ñ y các ion cùng d u và hút các ion khác d u, ñã quy t ñ nh kh năng xâm nh p nhanh ch m c a các ch t này vào t bào. Các ch t phân c c l i d xâm nh p vào cây qua h th ng r , b ng s hoà tan trong nư c và ñư c cây hút. Bi u bì sinh v t ñư c c u t o b ng các lipit, d cho các ch t hoà tan trong ch t béo ñi qua. Các ch t không phân c c như các hydratcacbon l i d tan trong lipit. Kích thư c phân t càng l n, thì ñ hoà tan c a chúng trong ch t béo càng tăng. Các ch t ñ c không phân c c ñi vào t bào không qua các l nh c a màng nguyên sinh ch t mà hoà tan trong lipit c a màng ñ xâm nh p vào màng t bào. Nhìn chung, nhi u thu c BVTV là các ch t h u cơ, nên chúng d dàng xâm nh p qua bi u bì ñ vào cơ th sinh v t. Nh ng lo i thu c này thư ng ñư c phun lên lá và gây ñ c b ng con ñư ng ti p xúc. Nhi u lo i thu c BVTV có kh năng xua ñu i các loài ñ ng v t nên có kh năng b o v cây tr ng và nông s n. Ví d : Thu c TMTD có kh năng xua ñu i dơi, chu t chim ñ b o v xoài hay các loài h t gi ng khác. Tương t , các thu c trong nhóm pyrethroid cũng có tác d ng xua ñu i côn trùng, nên gi m kh năng h i ph c qu n th côn trùng. b. Liên quan gi a ñ c tính v t lý c a thu c BVTV ñ n ñ ñ c c a chúng : Các s n ph m k thu t các d ng l ng, dung d ch, b t hay ch t k t tinh, có hàm lư ng ch t ñ c cao. Chúng r t ñ c v i ngư i, ñ ng v t máu nóng, cây tr ng, môi sinh và môi trư ng. Do có ñ ñ c cao, nên lư ng thu c tiêu th trên m t ñơn v di n tích r t th p (kho ng 0,5-1kg a.i./ha, th m chí ch 6-12g a.i./ha), nên r t khó trang tr i ñ u trên ñơn v di n tích. Chúng có ñ bám dính kém, ít tan trong nư c và không thích h p cho vi c s d ng ngay. Vì v y các ho t ch t thu c BVTV thư ng ñư c gia công thành các d ng khác nhau, nh m c i thi n lý tính c a thu c, tăng ñ bám dính và trang tr i c a thu c, t o ñi u ki n cho thu c s d ng d dàng, an toàn, hi u qu , gi m ô nhi m môi trư ng, ít gây h i cho th c v t và các sinh v t có ích khác. ð c ñi m v t lý c a thu c BVTV có nh hư ng r t l n ñ n ñ ñ c c a thu c và hi u qu phòng tr c a chúng. Nh ng ñ c ñi m v t lý ñó là: Kích th c và tr ng l ng h t thu c : nh hư ng r t nhi u ñ n ñ ñ c c a thu c. H t thu c có kích thư c l n, có di n tích b m t nh , thư ng khó hoà tan trong bi u bì lá ( t c ñ hoà tan c a v t ch t t l thu n v i t ng di n tích b m t c a chúng), gi m kh năng xâm nh p. H t thu c có kích thư c l n khó bám dính trên b m t v t phun nên thư ng b rơi vãi th t thoát nhi u, gi m lư ng thu c t n t i trên v t phun. ð i v i côn trùng, kích thư c h t thu c l n, s khó xâm nh p vào mi ng côn trùng, lư ng thu c xâm nh p vào cơ th côn trùng b gi m, hi u l c c a thu c do th cũng gi m theo. V i các thu c b t th m nư c, khi pha v i nư c t o thành huy n phù, kích thư c h t l n làm cho huy n phù d b l ng ñ ng, khó trang tr i ñ u trên b m t, d làm t c vòi phun, r t khó s d ng. Ngư i ta bi t r ng, t c ñ rơi c a các ph n t thu c ñư c tính theo công th c : 2gr2 v = --------- (D-a) 9δ Trong ñó: v= V n t c rơi t do c a các h t (cm/gy) g= Gia t c tr ng trư ng (981cm/gy) r= Bán kính h t cm Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………20
δ= ð nh t c a không khí ( 10-30oC vào kho ng 0.000076-0.000086) D= T tr ng thu c b t a= T tr ng không khí ( 0.001225) Vì gia t c tr ng trư ng g, ñ nh t c a khí quy n δ, t tr ng không khí a có th xem như nh ng h ng s , nên t c ñ rơi hay l ng ñ ng c a h t thu c ph thu c ch y u vào ñ l n c a h t và t tr ng c a thu c b t. T ñ cao h, th i gian rơi c a các h t ñư c tính b ng công th c: h t = ------- vt Trong ñó: t = Th i gian rơi c a h t thu c (gy) h = ð cao vt = V n t c rơi t do theo hư ng th ng ñ ng. T hai công th c này ta th y: Thu c có h t to, n ng chi m ưu th , t c ñ rơi c a các h t s l n, , th i gian rơi c a thu c xu ng b m t v t phun ng n, thu c không bay xa kh i nơi phun. Ngư c l i, trong thu c có nhi u h t nh , nh , th i gian rơi c a thu c s dài, thu c d b cu n xa kh i nơi phun. ðây là cơ s ñ cho d ng thu c b t-h t ra ñ i. Iwada (1973) cho bi t: dùng máy bay lên th ng phun thu c ñ cao 5m, thu c b t có c h t < 44µm, b gió cu n ñi xa kh i nơi phun 250m; trong khi ñó ñ cao 8m, thu c h t b t m n có c h t 105- 297µm ch b gió cu n ñi xa kh i nơi phun thu c 50m. Hình d ng h t thu c nh hư ng nhi u ñ n ñ bám dính và tính ñ c c a thu c. H t thu c xù xì, nhi u góc c nh d bám dính trên b m t v t phun hơn các h t thu c trơn láng. Trong huy n phù và nhũ tương ñ l l ng c a các h t thu c lâu s giúp cho s phân tán ch t ñ c t t, nâng cao ñư c ñ ñ c c a thu c, ñ ng th i cũng gi m kh năng gây t c bơm. Kh năng bám dính c a thu c là m t trong nh ng nhân t kéo dài hi u l c c a thu c. Thu c có ñ bám dính t t, ít b th t thoát do r a trôi, ch ng ñư c tác h i c a m ñ , mưa và gió, lư ng thu c t n trên cây nhi u hơn và lâu hơn. Tính th m t và kh năng loang c a gi t thu c cũng nh hư ng l n ñ n hi u l c c a thu c. Khi phun l ng, hình d ng h t nư c thu c và kh năng loang trên b m t v t phun (th c v t và d ch h i) ph thu c vào m t h th ng g m 3 pha: ch t l ng, không khí và b m t c a v t phun; trong ñó hi n tư ng b m t ñóng m t vai trò quan tr ng. Trên b m t v t phun, gi t ch t l ng có hình dáng khác nhau, tuỳ theo m i tương tác c a năng lư ng b m t gi a các pha. Tr ng thái gi t ch t l ng trên b m t v t r n ñư c xác ñ nh b ng ñ cong c a b m t gi t ch t l ng, ñư c bi u th b ng góc t o ra b i b m t ch t r n và ñư ng ti p tuy n v i b m t gi t ch t l ng t i nơi gi t ti p xúc v i v t r n. γ1 o θ = 90 θ < 90o θ > 90o γ2 γ3 ______.________ ____________ __________.____________________ Ngh ch xúc C ng xúc Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………21
Sơ ñ 1- Các hình d ng gi t thu c rơi trên b m t v t phun T i ñây, có 3 l c tác ñ ng ñ ng th i: γ1 s c căng b m t c a ch t l ng và không khí; γ2 s c căng b m t gi a ch t r n và không khí; γ3 s c căng b m t gi a ch t l ng và ch t l ng. Tuỳ m i tương tác gi a 3 l c này mà góc ñư c t o ra gi a b m t ch t r n và ñư ng ti p tuy n v i b m t gi t ch t l ng t i nơi gi t ti p xúc v i v t r n có 3 kh năng như hình 1. Trong ñó, hi n tư ng gi t ch t l ng làm ư t b m t v t r n ñư c g i là s c ng xúc ( góc θ < 90 o) và hi n tư ng ch t l ng không làm ư t ñư c b m t v t r n g i là hi n tư ng ngh ch xúc ( góc θ > 90 o ). Harkins Cheng và Young ñã ñ ra công th c bi u hi n m i năng lư ng b m t gi a các pha như sau: γ2 - γ3 cos θ = ---------------- γ1 Mu n cho thu c loang dính t t, ph i tác ñ ng làm sao cho góc θ nh ñi, hay nói cách khác giá tr cos θ ph i l n lên. Mu n v y, ph i tăng hi u s c a γ2 - γ3 hay gi m giá tr c a γ1. Giá tr c a γ2 & γ3 r t khó thay ñ i vì chúng ph thu c vào b n ch t b m t v t phun và b n ch t thu c. S thay ñ i d th c hi n nh t là gi m s c căng b m t gi a ch t l ng và không khí γ1 . ðây là lý do khi gia công thu c ngư i ta ph i thêm các ch t ho t ñ ng b m t. ð ti n cho ngư i s d ng, các nhà s n xu t ñã gia công thu c BVTV thành các d ng khác nhau phù h p v i m c ñích s d ng. Các d ng khác nhau c a thu c BVTV cũng có kh năng gây ñ c khác nhau. Thông thư ng ñ ñ c ñ i v i ñ ng v t máu nóng và th c v t c a thu c d ng s a cao hơn nh ng thu c d ng b t... c. Liên quan gi a cư ng ñ tác ñ ng c a thu c BVTV ñ n ñ ñ c c a chúng : Cư ng ñ tác ñ ng c a ch t ñ c ñ n cơ th sinh v t ph thu c vào n ng ñ , th i gian ti p xúc và m c tiêu dùng c a thu c BVTV. N ng ñ c a thu c BVTV là lư ng ch t ñ c ch a trong d ng thu c ñem dùng, ho c lư ng hoá ch t có trong không khí. N ng ñ c a thu c BVTV ñư c th hi n b ng ph n trăm tr ng lư ng c a ho t ch t/ tr ng lư ng c a s n ph m ( ñ i v i s n ph m) hay ph n trăm tr ng lư ng c a s n ph m / tr ng lư ng nư c ( ñ i v i d ch phun); ho c ñư c bi u th b ng g tr ng lư ng ho t ch t/ ñơn v th tích. Nhìn chung, n ng ñ càng cao, càng d gây h i cho sinh v t. Dư i tác ñ ng c a n ng ñ ch t ñ c, cơ th sinh v t có ph n ng v i ch t ñ c khác nhau. Ơ n ng ñ th p, trong m t s trư ng h p, chúng còn kích thích sinh v t phát tri n t t, ngư c l i n ng ñ cao, chúng gây h i có khi làm ch t sinh v t. Ví d : Ngư i ta dùng 2,4-D n ng ñ th p ñ kích thích sinh trư ng cho m t s cây tr ng; nhưng n ng ñ cao, 2,4-D l i là lo i thu c tr c . Khi côn trùng ti p xúc v i thu c tr sâu n ng ñ th p, nhi u l n, trong th i gian dài ch ng nh ng côn trùng không b tiêu di t mà chúng còn d n hình thành tính ch ng thu c, gây khó khăn cho vi c phòng tr côn trùng. M c tiêu dùng là lư ng thu c c n thi t ñ x lý cho m t ñơn v di n tích hay th tích. M c tiêu dùng ph thu c vào các loài d ch h i, loài cây ( cây có tán lá r ng, c n dùng v i lư ng thu c nhi u hơn ñ có th trang tr i ñ u trên cây),vào tu i cây ( cây l n c n phun v i lư ng thu c nhi u hơn), tình hình sinh trư ng c a cây ( cây càng xanh t t, phát tri n m nh càng c n lư ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………22
thu c nhi u hơn) và các d ng thành ph m ( d ng thu c h t c n lư ng nhi u hơn thu c b t th m nư c và d ng dung d ch). Khi phun thu c lên cây d ng l ng, lư ng dung d ch phun trên ñơn v di n tích cũng mang ñ c tính c a m c tiêu dùng. Ngoài ra, khi s d ng thu c d ng dung d ch, lư ng nư c dùng nhi u hay ít, còn ph thu c vào công c phun r i ( khi dùng bơm ñ ng cơ, lư ng nư c có th gi m ñi, nhưng n ng ñ thu c ph i tăng lên tương ng so v i dùng các bơm tay, nhưng không ñư c thay ñ i m c tiêu dùng). Qui mô s d ng và s l n phun thu c : S l n phun thu c càng nhi u, qui mô dùng thu c càng r ng, nh hư ng c a thu c BVTV ñ n môi trư ng càng m nh, ñ c bi t là các thu c tr sâu. Ngoài ra, kho ng cách gi a các l n phun càng ng n, càng d t o ñi u ki n cho thu c tích lu trên b m t v t phun, d gây ô nhi m v i môi trư ng. Th i gian hi u l c c a thu c càng dài, ñ ñ c c a thu c ñ i v i môi trư ng càng tăng. Cùng m t n ng ñ , th i gian th h ên tri u ch ng ng ñ c, gây ch t hay qu t ngã cho sinh v t càng ng n, thì lo i thu c ñó càng ñ c. 3.2. S liên quan gi a ñ c ñi m c a sinh v t v i ñ ñ c c a thu c BVTV: Ph n ng ñ i v i ch t ñ c m i loài sinh v t ñ u tuân theo qui lu t sau ñây: Các loài sinh v t có ph n ng r t khác nhau ñ i v i m t lo i thu c. Cùng m t lo i thu c, cùng m t li u lư ng, m t phương pháp x lý, th m chí trên cùng m t ñi m x lý, nhưng có loài sinh v t này b thu c gây h i, loài khác l i không hay ít b h i. Ví d : Dung d ch boocñô có th di t tr nhi u lo i n m và vi khu n gây b nh cho cây, nhưng l i có hi u l c kém ho c không di t ñư c loài n m ph n tr ng (Erisiphales). Thu c tr c Ethoxysulfuron có kh năng di t tr m nh c cói lác và c lá r ng; nhưng l i ít có hi u l c tr c hoà th o, ñ c bi t là c l ng v c nư c và không gây h i lúa. Thu c Buprofezin có hi u l c tr các lo i chích hút cao, nhưng ít gây h i cho các sâu mi ng nhai. Nhìn chung, các loài ký sinh thiên ñ ch thư ng m n c m v i thu c tr sâu hơn các loài côn trùng và nh n gây h i. M i lo i thu c ch di t ñư c m t s loài sinh v t, nên ngư i ta ñã chia thu c BVTV thành các nhóm khác nhau ñ ti n cho vi c s d ng như thu c tr sâu, tr b nh, tr c ... Cùng m t loài sinh v t, tính m n c m c a loài sinh v t các giai ño n phát d c khác nhau cũng không gi ng nhau v i t ng lo i thu c. Ví d : giai ño n tr ng và nh ng c a côn trùng thư ng ch ng thu c m nh hơn giai ño n sâu non và trư ng thành; c non thư ng ch ng ch u thu c kém hơn c già ( do kh năng xâm nh p c a thu c vào c già kém hơn vào c non và kh năng trao ñ i ch t c a c già cũng kém hơn c non). Tính m n c m c a ch t ñ c còn có th bi n ñ i theo ngày ñêm. Nh ng côn trùng ho t ñ ng ban ngày thư ng kém m n c m v i thu c hơn vào ban ñêm. Ngư c l i, nh ng côn trùng ho t ñ ng ban ñêm l i có kh năng ch ng ch u v i thu c m nh hơn ban ngày. Gi i tính cũng nh hư ng ñ n s ch ng ch u c a thu c. Thông thư ng kh năng ch ng ch u c a con ñ c kém con cái. Tính m n c m c a các cá th sinh v t trong m t loài, cùng giai ño n phát d c v i m t lo i thu c cũng khác nhau. Khi b m t lư ng r t nh ch t ñ c tác ñ ng, có nh ng cá th b h i r t nghiêm tr ng, nhưng có các cá th khác không b h i. ðó là ph n ng cá th c a sinh v t gây nên do các loài sinh v t có c u t o khác nhau v hình thái, ñ c trưng v sinh lý sinh hoá khác nhau. Nh ng côn trùng ñói ăn, sinh trư ng trong ñi u ki n khó khăn thư ng có s c ch ng ch u v i thu c kém. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………23
Hi n tư ng này là do m t hay nhi u nguyên nhân sau ñây gây nên: -Các loài sinh v t có kh năng t b o v khác nhau ñ tránh s xâm nh p c a thu c vào cơ th sinh v t. Loài g m nh m có v giác và kh u giác phát tri n, h th n kinh c a chúng khá hoàn thi n nên chúng có tính ña nghi, t b o v b ng cách không ăn hay ăn ít b , nôn m a hay t gây nôn m a ñ t ng b ñ c ra ngoài. -Gi a các loài sinh v t có c u t o khác nhau v c u t o gi i ph u, ñ dày m ng c a bi u bì; th ñ ng c a lá, lá có lông hay nh n bóng, ñ dày l p sáp, ñ nông sâu c a r v.v... nh hư ng nhi u ñ n kh năng xâm nh p c a thu c vào cơ th sinh v t. -Tình tr ng sinh lý và ho t tính sinh lý lúc b ng ñ c cũng nh hư ng ñ n kh năng ch u ñ ng các lo i thu c c a sinh vât. Sinh v t có tr ng thái sinh lý t t, có kh năng trao ñ i ch t m nh, kh năng th i lo i ch t ñ c ra kh i cơ th m nh thì kh năng ch u ñ ng ch t ñ c c a các loài này tăng. Ngư c l i, khi ho t tính sinh lý cao s t o ñi u ki n cho thu c xâm nh p vào cơ th nhi u hơn, nên ñ m n c m c a sinh v t ñ i v i thu c cao hơn. -Thành ph n h men trong cơ th sinh v t có nh hư ng quy t ñ nh ñ n tính ch ng thu c c a d ch h i. Các loài sinh v t có h men phân hu các ch t ñ c thành các ch t không ñ c, ñ m n c m c a loài này ñ i v i ch t ñ c cũng gi m ñi nhi u. 3.3. nh hư ng c a ñi u ki n ngo i c nh ñ n ñ ñ c c a thu c BVTV : Y u t ngo i c nh nh hư ng tr c ti p ñ n lý hoá tính c a thu c BVTV, ñ ng th i nh hư ng ñ n tr ng thái sinh lý c a sinh v t và kh năng sinh v t ti p xúc v i thu c, nên chúng nh hư ng ñ n tính ñ c c a thu c cũng như kh năng t n lưu c a thu c trên cây. a. Nh ng y u t th i ti t, ñ t ñai : Tính th m c a màng nguyên sinh ch t ch u nh hư ng m nh m c a ñi u ki n ngo i c nh như ñ pH c a môi trư ng, ánh sáng, nhi t ñ , m ñ v.v... Do tính th m thay ñ i, kh năng xâm nh p c a ch t ñ c vào t bào sinh v t cũng thay ñ i, nói cách khác, lư ng thu c BVTV xâm nh p vào t bào sinh v t nhi u ít khác nhau, nên ñ ñ c c a thu c th hi n không gi ng nhau. ð i ña s các thu c BVTV, trong ph m vi nhi t ñ nh t ñ nh (t 10-40oC), ñ ñ c c a thu c v i sinh v t s tăng khi nhi t ñ tăng. Nguyên nhân c a hi n tư ng này là: Trong ph m vi nhi t ñ thích h p, khi nhi t ñ tăng, ho t ñ ng s ng c a sinh v t ( như hô h p dinh dư ng...) tăng lên, kéo theo s trao ñ i ch t c a sinh v t tăng lên, t o ñi u ki n cho thu c xâm nh p vào cơ th m nh hơn, nguy cơ ng ñ c l n hơn. Hi u l c c a các thu c xông hơi ñ kh trùng kho tàng tăng lên rõ r t khi nhi t ñ tăng. Có lo i thu c, khi nhi t ñ tăng lên, ñã làm tăng s ch ng ch u c a d ch h i v i thu c. Khi nhi t ñ tăng, hi u l c c a thu c s gi m. Nguyên nhân c a hi n tư ng này là: s lăng nhi t ñ trong m t ph m vi nh t ñ nh, ñã làm tăng h at tính c a các men phân hu thu c có trong cơ th , nên làm gi m s ng ñ c c a thu c ñ n d ch h i. Vì th , vi c s d ng thu c DDT nh ng nơi có nhi t ñ th p l i hơn nh ng nơi có nhi t ñ cao. M t s lo i thu c tr c , nhi t ñ cao làm tăng kh năng phân hu c a thu c, hi u l c và th i gian h u hi u c a thu c do th cũng b gi m. Nhi t ñ th p, nhi u khi nh hư ng ñ n kh năng ch ng ch u c a cây v i thu c. Khi phun 2.4D và các s n ph m ch a 2.4D hay Butachlor cho lúa gieo th ng, g p rét dài ngày, ñã b ch t hàng lo t. Nguyên nhân là do nhi t ñ th p, cây lúa không ra r k p, m m thóc không phát tri n thành cây, l i ti p xúc v i thu c liên t c, nên b ch t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………24
Nhưng cũng có trư ng h p, tăng hay gi m nhi t ñ c a thu c cũng không nh hư ng nhi u ñ n ñ ñ c c a thu c (như CuSO4.5H2O). Nhi t ñ cũng nh hư ng m nh ñ n ñ b n và tu i th c a s n ph m. Nhi t ñ cao làm tăng ñ phân hu c a thu c, làm tăng s l ng ñ ng c a các gi t hay h t ch t ñ c trong thu c d ng l ng, gây phân l p các thu c d ng s a, d ng huy n phù ñ m ñ c. ð m không khí và ñ m ñ t cũng tác ñ ng ñ n quá trình sinh lý c a sinh v t cũng như ñ ñ c cu ch t ñ c. ð m c a không khí và ñ t ñã làm cho ch t ñ c b thu phân và hoà tan r i m i tác ñ ng ñ n d ch h i. ð m cũng t o ñi u ki n cho thu c xâm nh p vào cây d dàng hơn. Có trư ng h p ñ m không khí tăng, l i làm gi m tính ñ c c a thu c. ð ñ c c a pyrethrin v i Dendrolimus spp. gi m ñi khi ñ m không khí tăng lên. Khi ñ m tăng, kh năng s khuy ch tán c a thu c xông hơi b gi m, d n ñ n gi m hi u l c c a thu c xông hơi. Nhưng ngư c l i, ñ m cũng nh hư ng r t m nh ñ n lý tính c a thu c, ñ c bi t các thu c th r n. Dư i tác d ng c a ñ m, thu c d b ñóng vón, khó phân tán và khó hoà tan. Nhi t và m ñ nh hư ng nhi u ñ n ch t lư ng c a thu c, nên khi b o qu n nhà s n xu t thư ng khuyên, thu c BVTV ph i ñư c c t nơi râm mát ñ ch t lư ng thu c ít b thay ñ i. L ng ma v a ph i s làm tăng kh năng hoà tan thu c trong ñ t. Nhưng mưa to, ñ c bi t sau khi phun thu c g p mưa ngay, thu c r t d b r a trôi, nh t là ñ i v i các thu c d ng b t, các thu c ch có tác d ng ti p xúc.Vì v y không nên phun thu c khi tr i s p mưa to. Ánh sáng nh hư ng m nh ñ n tính th m c a ch t nguyên sinh. Cư ng ñ ánh sáng càng m nh, làm tăng cư ng ñ thoát hơi nư c, tăng kh năng xâm nh p thu c vào cây, hiê l c c a thu c do v y càng cao. Nhưng m t s lo i thu c l i d b ánh sáng phân hu , nh t là ánh sáng tím, do ñó thu c mau b gi m hi u l c. M t khác dư i tác ñ ng c a ánh sáng m nh, thu c d xâm nh p vào cây nhanh, d gây cháy lá cây. Nhưng có lo i thu c, như 2,4-D, ph i nh ánh sáng, thông qua quá trình quang h p c a cây, thu c m i có kh năng di chuy n trong cây và gây ñ c cho cây. Paraquat ch ñư c ho t hoá, gây ch t cho c dư i tác ñ ng c a ánh sáng. ð c tính lý hoá c a ñ t nh hư ng r t nhi u ñ n hi u l c c a các lo i thu c bón vào ñ t. Khi bón thu c vào ñ t, thu c thư ng b keo ñ t h p ph do trong ñ t có keo và mùn. Hàm lư ng keo và mùn càng cao, thu c càng b h p ph vào ñ t, lư ng thu c ñư c s d ng càng nhi u; n u không tăng lư ng dùng, hi u l c c a thu c b gi m. Nhưng n u thu c ñư c gi l i nhi u quá, bên c nh tác ñ ng gi m hi u l c c a thu c, còn có th nh hư ng ñ n cây tr ng v sau, nh t là v i các loài cây m n c m v i thu c ñó. Ngư c l i, cũng có m t s lo i thu c như Dalapon, vào ñ t, thu c b phân hu thành nh ng ion mang ñi n âm, cùng d u v i keo ñ t, ñã b keo ñ t ñ y ra, thu c d b m t mát do b r a trôi. Hàm l ng ch t dinh d ng có trong ñ t, có th làm gi m hay tăng ñ ñ c c a thu c BVTV. Theo Caridas (1952) thông báo, trên ñ t tr ng ñ u tương có hàm lư ng lân cao, s làm tăng hi u l c c a thu c Schradan. Hackstylo (1955) l i cho bi t, trên ñ t tr ng bông có hàm lư ng ñ m cao, hàm lư ng lân th p ñã làm gi m kh năng h p thu Dimethoate c a cây. ð pH c a ñ t có th phân hu tr c ti p thu c BVTV trong ñ t và s phát tri n c a VSV ñ t. Thông thư ng, trong môi trư ng axit thì n m phát tri n m nh; còn trong môi trư ng ki m vi khu n l i phát tri n nhanh hơn. Thành ph n và s lư ng các sinh v t s ng trong ñ t, ñ c bi t là các VSV có ích cho ñ phì nhiêu c a ñ t, có nh hư ng l n ñ n s t n lưu c a thu c trong ñ t. Thu c tr sâu, tác Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………25
ñ ng nhi u ñ n các loài ñ ng v t s ng trong ñ t. Ngư c l i, các lo i thu c tr b nh l i tác ñ ng m nh ñ n các vi sinh v t s ng trong ñ t. Các thu c tr c , tác ñ ng không theo m t qui lu t rõ r t. Nhi u loài vi sinh v t có trong ñ t, có kh năng s d ng thu c BVTV làm ngu n dinh dư ng. Nh ng thu c BVTV có th b các vi sinh v t này phân hu và s phân hu càng tăng khi lư ng vi sinh v t có trong ñ t càng nhi u. Ngư i ta d dàng nh n th y m t qui lu t ñ i v i thu c tr c : L n ñ u dùng thu c tr c , th i gian t n lưu c a thu c trong ñ t r t lâu. Nhưng n u cũng dùng lo i thu c tr c y nhi u l n, thì càng v sau, th i gian t n lưu c a thu c trong ñ t ngày càng ng n l i, thu c càng b phân hu m nh hơn. Hi n tư ng này là do, các loài vi sinh v t ñã thích ng ñư c v i thu c, s n ngu n dinh dư ng ñã phát tri n m nh v i s lư ng l n nên phân hu thu c m nh hơn. Ngư i ta cũng nh n th y, nh ng lo i thu c ít b keo ñ t h p th , d b vi khu n phân hu , ngư c l i b keo ñ t h p ph nhi u l i b n m phân hu . b. Nh ng y u t v cây tr ng và ñi u ki n canh tác Khi ñi u ki n canh tác t t, v sinh ñ ng ru ng t t s h n ch ñư c ngu n d ch h i nên gi m ñư c s gây h i c a d ch h i. Trong phòng tr c d i, tình hình sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng và c d i mang m t ý nghĩa quan tr ng. Khi m t ñ cây tr ng cao, cây phát tri n m nh, cây càng già, càng c nh tranh v i c d i m nh, nhi u khi không c n tr c . Nhưng trong tình hu ng nh t ñ nh ph i phòng tr , ph i ti n hành h t s c th n tr ng, ñ m b o k thu t ñ thu c không dính lên cây tr ng, gây h i cho cây. Nhưng khi c d i phát tri n m nh, vi c phòng tr c d i càng khó khăn, lư ng thu c dùng càng nhi u, càng d gây h i cho cây. Nói chung, th c v t càng non càng d b thu c tr c tác ñ ng. ðó chưa k m t s thu c tr c ch có th di t ñư c c d i khi còn non. Butachlor, Pretilachlor, Mefenacet, Bensulfuron methyl ch di t c trên rư ng lúa khi cây c chưa có quá 1.5 lá th t. Thu c Dual 720EC không có hi u l c tr c , khi c ñã l n. Dư i tác ñ ng c a thu c BVTV, cây tr ng ñư c b o v kh i s phá h i c a d ch h i, s sinh trư ng và phát tri n t t. Khi cây sinh trư ng t t, s t o ngu n th c ăn d i dào, d ch h i có ñ th c ăn, ch t lư ng th c ăn l i t t nên d ch h i phát tri n m nh, có s c ch u ñ ng v i thu c t t hơn. M t khác, khi cây sinh trư ng t t, cây phát tri n r m r p, có l i cho d ch h i n náu, thu c khó trang tr i ñ ng ñ u, khó ti p xúc ñư c v i d ch h i, lư ng nư c thu c c n nhi u hơn, vi c phòng tr d ch h i tr nên khó khăn hơn, hi u qu c a thu c b gi m nhi u. Trong ñi u ki n cây tr ng sinh trư ng t t, s lư ng d ch h i s ng sót do không hay ít ñư c ti p xúc v i thu c, s s ng trong ñi u ki n m i thu n l i, ít b c nh tranh b i các cá th cùng loài, c a các ký sinh thiên ñ ch, ngu n th c ăn d i dào, ch t lư ng t t, d hình thành tính ch ng thu c, gây bùng phát s lư ng. Dư i tác ñ ng c a thu c, tính ña d ng c a sinh qu n b gi m, c v ch ng lo i l n s lư ng. Khi các loài ký sinh thiên ñ ch b h i, d làm cho d ch h i tái phá, có th phát thành d ch, gây h i nhi u cho cây tr ng. Khi dùng liên t c m t hay m t s lo i thu c ñ phòng tr các loài d ch h i chính, s làm cho các loài d ch h i th y u trư c kia nay n i lên tr thành d ch h i ch y u, ñư c coi là xu t hi n m t loài d ch h i m i. T t c nh ng hi n tư ng này ñ u ñã xu t hi n Vi t nam như: tính ch ng thu c c a sâu tơ h i rau h th p t ; s bùng phát s lư ng c a r y nâu h i lúa; s xu t hi n loài d ch h i m i là nh n trên chè. Nh ng h u qu này ñ u do quá l m d ng thu c BVTV, không chú ý ñ n k thu t dùng thu c gây nên. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………26
M i quan h gi a 3 nhân t thu c BVTV, sinh v t và ngo i c nh ( sơ ñ 2) là r t m t thi t, tương tác l n nhau, nhân t này là ti n ñ cho nhân t kia hay ngăn c n nhân t kia phát huy tác d ng. THU C B O V TH C V T -B n ch t hoá h c; -ð c tính v t lý -Cư ng ñ tác ñ ng D CH H I ðI U KI N NGO I C NH -ð c tính sinh v t h c -ði u ki n th i ti t, ñ t ñai -ð c tính sinh thái h c -ði u ki n canh tác, cây tr ng Sơ ñ 2 – N i dung m i quan h qua l i gi a 3 y u t : Thu c, D ch h i và ði u ki n ngo i c nh tác ñ ng ñ n hi u l c c a thu c BVTV. CÂU H I ÔN T P 1/ Nh ng ñi u ki n cơ b n ñ thu c BVTV phát huy ñư c tác d ng? 2/ Các hình th c tác ñ ng c a ch t ñ c và ý nghĩa c a chúng? 3/ Nh ng y u t liên quan gi a ñ c tính c a thu c BVTV ñ n ñ ñ c thu c? 4/ Nh ng y u t liên quan gi a ñ c ñi m c a sinh v t ñ n ñ ñ c c a thu c BVTV ? 5/ Anh hư ng c a ñi u ki n ngo i c nh ñ n ñ ñ c c a thu c BVTV? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………27