Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 1

Chia sẻ: Le Huutuan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

1.229
lượt xem 156
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 1 được trình bày theo thứ tự tích hợp các phân môn: Văn, Tiếng Việt, làm văn; mỗi bài gồm kiến thức cơ bản và rèn luyện kỹ năng. Đây là tài liệu bổ ích giúp các em học tập tốt môn Ngữ Văn 8.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Học tốt Ngữ Văn 8 - Tập 1

häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp mét) 1
2
ph¹m tuÊn anh - nguyÔn hu©n bïi thÞ thanh l¬ng häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp mét) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 3
4
lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§- BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 8 – tËp mét sÏ ®îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô bæ trî, cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); cung cÊp vµ nhÊn m¹nh mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ®îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc tr ng thÓ lo¹i; thùc hµnh liªn kÕt trong v¨n b¶n; t¹o lËp v¨n b¶n; ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý vµ luyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 5
bµi 1 t«i ®i häc (Thanh TÞnh) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ t¸c gi¶: Nhµ th¬ Thanh TÞnh (1911-1988) quª ë ngo¹i « thµnh phè HuÕ, tªn khai sinh lµ TrÇn V¨n Ninh, lªn 6 tuæi ®îc ®æi lµ TrÇn Thanh TÞnh. Thanh TÞnh häc tiÓu häc vµ trung häc ë HuÕ, tõ n¨m 1933 b¾t ®Çu ®i lµm nghÒ híng dÉn viªn du lÞch råi vµo nghÒ d¹y häc. §©y còng lµ thêi gian «ng b¾t ®Çu s¸ng t¸c v¨n ch¬ng. Trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña m×nh, Thanh TÞnh ®· cã nh÷ng ®ãng gãp trªn nhiÒu lÜnh vùc: truyÖn ng¾n, truyÖn dµi, th¬, ca dao, bót kÝ v¨n häc,... song cã lÏ thµnh c«ng h¬n c¶ lµ truyÖn ng¾n vµ th¬. 2. VÒ t¸c phÈm: a) §äc toµn bé truyÖn ng¾n, nh÷ng kÜ niÖm vÒ buæi tùu trêng ®Çu tiªn ®îc nhµ v¨n diÔn t¶ theo tr×nh tù: - Tõ hiÖn t¹i nhí vÒ qu¸ khø: tiÕt trêi cuèi thu, h×nh ¶nh c¸c em nhá ®Õn tr êng gîi cho nh©n vËt “t«i” nhí l¹i. - Dßng håi tëng cña nh©n vËt “t«i” trë vÒ con ®êng cïng mÑ tíi trëng. - C¶m gi¸c cña nh©n vËt “t«i” khi nh×n thÊy ng«i trêng ngµy khai gi¶ng, khi nh×n c¸c b¹n, lóc nghe gäi tªn m×nh vµo líp. - T©m tr¹ng håi hép cña nh©n vËt “t«i” lóc ngåi vµo chç cña m×nh trong giê häc ®Çu tiªn. b) Nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt chøng tá t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt “t«i” khi cïng mÑ ®i trªn ®êng tíi trêng, khi nghe gäi tªn vµ ph¶i rêi bµn tay mÑ cïng c¸c b¹n ®i vµo líp, khi ngåi trong líp ®ãn giê häc ®Çu tiªn: - Con ®êng, c¶nh vËt trªn ®êng vèn rÊt quen nhng lÇn nµy tù nhiªn thÊy l¹, nh©n vËt “t«i” c¶m thÊy cã sù thay ®æi lín trong lßng m×nh. - Nh©n vËt “t«i” c¶m thÊy trang träng vµ ®øng ®¾n trong chiÕc ¸o v¶i dï ®en dµi, cïng mÊy quyÓn vë míi trªn tay. - CÈn thËn, n©ng niu mÊy quyÓn vë, lóng tóng muèn thö søc nªn xin mÑ ®îc cÇm c¶ bót, thíc nh c¸c b¹n kh¸c. - Ng¹c nhiªn thÊy s©n trêng h«m nay dµy ®Æc c¶ ngêi, ai còng ¨n mÆc s¹ch sÏ, g¬ng mÆt t¬i vui vµ s¸ng sña. - Ng«i trêng võa xinh x¾n võa oai nghiªm kh¸c thêng. Nh©n vËt “t«i” c¶m thÊy m×nh bÐ nhá, do ®ã lo sî vÈn v¬. - GiËt m×nh vµ lóng tóng khi nghe gäi ®Õn tªn m×nh. - Cµng c¶m thÊy sî khi s¾p ph¶i rêi bµn tay dÞu dµng cña mÑ. 6
- Nghe nh÷ng tiÕng khãc cña b¹n, c¶m thÊy bíc vµo thÕ giíi kh¸c, xa l¹. - Võa ngì ngµng, võa tù tin khi bíc vµo giê häc ®Çu tiªn. c) C¶m nhËn vÒ th¸i ®é, cö chØ cña nh÷ng ngêi lín ®èi víi c¸c em bÐ lÇn ®Çu ®i häc: - ¤ng ®èc lµ mét ngêi l·nh ®¹o nhµ trêng rÊt hiÒn tõ, nh©n ¸i. - ThÇy gi¸o trÎ niÒm në, t¬i cêi ®ãn nhËn häc sinh líp míi. - C¸c bËc phô huynh ®Òu chuÈn bÞ chu ®¸o cho con em m×nh trong buæi tùu tr êng ®Çu tiªn, ®Òu tr©n träng dù buæi khai gi¶ng vµ håi hép cïng c¸c em. Th¸i ®é, cö chØ cña nh÷ng ngêi lín ®èi víi c¸c em bÐ trong lÇn ®Çu ®i häc tá ra rÊt cã tr¸ch nhiÖm, t¹o ra Ên tîng tèt ®Ñp trong c¸c em ngay tõ bæi ®Çu tiªn ®Õn trêng. d) §Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt thÓ hiÖn trong truyÖn ng¾n: - TruyÖn ®îc cÊu t¹o theo dßng håi tëng, m¹ch truyÖn ph¸t triÓn theo tr×nh tù thêi gian vµ c¶m nghÜ ch©n thµnh cña nh©n vËt “t«i”. - Trong truyÖn, cã sù phèi hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a c¸c ph¬ng thøc kÓ vµ t¶. §iÒu ®ã gióp cho c¶m xóc, t©m tr¹ng cña nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch tù nhiªn, hîp lÝ. Søc cuèn hót cña t¸c phÈm ®îc t¹o nªn tõ: - T×nh huèng truyÖn. - ý nghÜ ng©y th¬ cña nh©n vËt “t«i”. - H×nh ¶nh thiªn nhiªn, ng«i trêng vµ nh÷ng nh©n vËt kh¸c qua lêi kÓ cña nh©n vËt “t«i”. II - rÌn LuyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t: - T«i ®i häc ®îc bè côc theo dßng håi tëng cña nh©n vËt "t«i" vÒ nh÷ng kØ niÖm buæi tùu trêng. §ã lµ c¶m gi¸c n¸o nøc, håi hép, ngì ngµng víi con ®êng, bé quÇn ¸o, quyÓn vë míi, víi s©n trêng, víi c¸c b¹n; c¶m gi¸c võa xa l¹ võa gÇn gòi víi mäi vËt, võa ngì ngµng võa tù tin vµ võa nghiªm trang võa xóc ®éng bíc vµo giê häc ®Çu tiªn. 2. C¸ch ®äc: V¨n b¶n T«i ®i häc lµ mét v¨n b¶n biÓu c¶m xen tù sù, thuéc thÓ lo¹i truyÖn ng¾n nh- ng søc hÊp dÉn cña nã kh«ng thÓ hiÖn qua c¸c sù kiÖn, xung ®ét næi bËt. Ng êi ®äc së dÜ c¶m nhËn ®îc c¸i d vÞ ngät ngµo, man m¸c trong t©m tr¹ng cña mét cËu bÐ ngµy ®Çu tiªn ®Õn trêng lµ nhê ngßi bót tr÷ t×nh, giµu chÊt th¬ cña t¸c gi¶. V× vËy, khi ®äc, cÇn chó ý: − Theo dßng håi tëng cña nh©n vËt, nh÷ng c¶m xóc, t©m tr¹ng cña cËu bÐ ®îc diÔn t¶ rÊt sinh ®éng: sù håi hép, b¨n kho¨n lo l¾ng, thËm chÝ cã c¶ tiÕng khãc, ®«i chót tiÕc nuèi vÈn v¬, võa n¸o nøc võa bì ngì,... − §äc bµi v¨n b»ng giäng ®iÖu nhÑ nhµng, trÇm l¾ng, chó ý nh÷ng ®o¹n diÔn t¶ c¸c t©m tr¹ng kh¸c nhau: khi th× h¸o høc, khi th× håi hép, lóc lo ©u cña cËu bÐ còng nh cña c¸c b¹n nhá. Nh÷ng c©u ®èi tho¹i cña "«ng ®èc" cÇn ®äc chËm r·i, khoan thai, thÓ hiÖn sù ©n cÇn, niÒm në cña nh÷ng ngêi lín khi ®ãn c¸c em vµo trêng. 7
CÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ I. kiÕn thøc c¬ b¶n 1. NghÜa cña tõ lµ g×? - NghÜa cña tõ lµ néi dung (sù vËt, tÝnh chÊt, ho¹t ®éng, quan hÖ, …) mµ tõ biÓu thÞ. VÝ dô: + nao nóng: lung lay, kh«ng v÷ng lßng tin ë m×nh n÷a + l¶ lít: mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn víi vÎ yÕu ít - Mçi tõ ®Òu mang nghÜa, chóng ta cã hiÓu ®îc nghÜa cña tõ th× khi nãi, khi viÕt míi diÔn ®¹t ®óng t tëng, t×nh c¶m cña m×nh. 2. ThÕ nµo lµ cÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa cña tõ ng÷ Víi s¬ ®å sau: Hoa Hoa nhµi Hoa lan Hoa hång Hoa sen Hoa hång Hoa hång Hoa hång b¹ch nhung vµng Ta cã thÓ thÊy, nghÜa cña tõ "hoa hång" kh¸i qu¸t h¬n nghÜa cña tõ "hoa hång nhung", v× nã bao trïm lªn c¸c tõ: hoa hång nhung, hoa hång vµng, hoa hång b¹ch, … NghÜa cña tõ "hoa" l¹i kh¸i qu¸t h¬n nghÜa cña tõ "hoa hång". §ã chÝnh lµ cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ nghÜa. VËy, sù kh¸i qu¸t cã møc ®é tõ nhá ®Õn lín nh vËy gi÷a c¸c tõ ng÷ gäi lµ cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷. 3. Tõ nghÜa réng vµ tõ nghÜa hÑp - Mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã bao gåm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: Tõ "ThÓ thao" cã nghÜa réng h¬n c¸c tõ: bãng ®¸, bãng chuyÒn, bãng ræ… song "bãng ®¸" l¹i cã nghÜa réng h¬n "bãng ®¸ trong nhµ". + Tõ "nghÒ nghiÖp" cã nghÜa réng h¬n c¸c tõ: b¸c sÜ, kü s, c«ng nh©n, l¸i xe, th ký, c«ng an, gi¸o viªn… song tõ "b¸c sÜ" l¹i cã nghÜa réng h¬n nghÜa cña: b¸c sÜ néi, b¸c sÜ ngo¹i… 8
- Mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa hÑp khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã ®îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: + Héi ho¹, ©m nh¹c, v¨n häc, ®iªu kh¾c… ®îc bao hµm trong nghÜa cña tõ "nghÖ thuËt". + X¨ng, dÇu ho¶, ga, than, cñi… ®îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña tõ "nhiªn liÖu". + S¸o, nhÞ, ®µn bÇu, ®µn tranh, ®µn ghi ta… ®îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña tõ "nh¹c cô". - Mét tõ ng÷ cã nghÜa réng ®èi víi tõ ng÷ nµy, ®ång thêi l¹i cã thÓ cã nghÜa hÑp víi tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: + "Lóa" cã nghÜa réng h¬n c¸c tõ ng÷: lóa nÕp, lóa tÎ, lóa t¸m th¬m… + Lóa l¹i cã nghÜa hÑp h¬n víi tõ "ngò cèc". II. rÌn luyÖn kü n¨ng 1. T×m tõ ng÷ cã nghÜa réng bao hµm theo c¸c nhãm sau: a. Tr¾ng, vµng, xanh, ®á, tÝm, hång… b. C¸ chÐp, c¸ r«, c¸ thu, c¸ nôc, c¸ chim… c. Bót, mùc, thíc kÎ, tÈy, com pa… Gîi ý: a. Mµu s¾c b. C¸ c. Dông cô häc tËp. 2. T×m nh÷ng tõ cã nghÜa hÑp h¬n c¸c tõ ng÷ sau, råi biÓu hiÖn b»ng s¬ ®å: a. NghÒ nghiÖp b. TruyÖn d©n gian c. Thó Gîi ý: a. B¸c sÜ, gi¸o viªn, phãng viªn, ph¸t thanh viªn, … b. TruyÖn cæ tÝch, truyÒn thuyÕt, thÇn tho¹i, truyÖn ngô ng«n… c. Voi, b¸o, hæ, linh cÈu… 3. T×m 3 ®éng tõ cïng thuéc m«t ph¹m vi nghÜa, trong ®ã mét tõ nghÜa réng vµ hai tõ nghÜa hÑp, trong 2 c©u v¨n sau: " MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oµ khãc, råi cø thÕ khãc nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo" (Nguyªn Hång) 9
Gîi ý: - Khãc, nøc në, sôt sïi → lµ 3 ®éng tõ thuéc cïng 1 ph¹m vi nghÜa. - Khãc cã nghÜa réng h¬n; nøc në, sôt sïi cã nghÜa hÑp h¬n, biÓu c¶m h¬n. TÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò cña v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Chñ ®Ò cña v¨n b¶n lµ g×? §Ó hiÓu thÕ nµo lµ chñ ®Ò cña v¨n b¶n, h·y ®äc l¹i v¨n b¶n T«i ®i häc cña Thanh TÞnh ®Ó t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò sau: a) Trong v¨n b¶n, t¸c gi¶ ®· kÓ l¹i nh÷ng g× cña thêi th¬ Êu? b) T¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m cña m×nh nh thÕ nµo khi sèng trong nh÷ng kØ niÖm cña ngµy tùu trêng ®Çu tiªn? Gîi ý: - T¸c gi¶ nhí vµ kÓ l¹i nh÷ng kØ niÖm trong ngµy ®Çu tiªn tùu trêng: trªn ®êng mÑ ®a ®Õn trêng, ë trêng, «ng ®èc gäi tªn, xÕp hµng ®i vµo líp, bµi häc ®Çu tiªn. - T¸c gi¶ bµy tá c¶m xóc nao nøc khi nhí vÒ buæi tùu trêng ®Çu tiªn; khi nhí l¹i nh÷ng kØ niÖm trong buæi ®Çu tiªn ®Õn trêng Êy, t¸c gi¶ sèng víi nh÷ng t×nh c¶m Êu th¬: sù thay ®æi, c¶m gi¸c lín lªn, l¹ lÉm khi ®Õn trêng, sî sÖt, rôt rÌ khi «ng ®èc gäi tªn, xÕp hµng, c¶m gi¸c th©n quen, gÇn gòi víi b¹n, víi thÇy trong bµi buæi häc ®Çu tiªn. c) Hai néi dung trªn chÝnh lµ chñ ®Ò cña v¨n b¶n T«i ®i häc, vËy chñ ®Ò cña v¨n b¶n nµy lµ g×? Gîi ý: Chñ ®Ò cña v¨n b¶n kh«ng chØ lµ nh÷ng sù viÖc mµ t¸c gi¶ kÓ l¹i. Nh trong v¨n b¶n T«i ®i häc, ta thÊy t×nh c¶m, c¶m xóc còng lµ mét bé phËn quan träng cña chñ ®Ò v¨n b¶n. Nh vËy, cã thÓ ph¸t biÓu chñ ®Ò cña v¨n b¶n T«i ®i häc lµ: kÓ l¹i nh÷ng sù viÖc trong buæi ®Çu tiªn ®i häc, t¸c gi¶ ®· béc lé Ên tîng s©u s¾c vÒ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc Êu th¬ trong s¸ng, hån nhiªn. d) Tõ viÖc t×m hiÓu chñ ®Ò cña v¨n b¶n trªn, em hiÓu thÕ nµo lµ chñ ®Ò cña mét v¨n b¶n? Gîi ý: Cã thÓ hiÓu chñ ®Ò cña mét v¨n b¶n lµ ®èi tîng vµ vÊn ®Ò chÝnh mµ v¨n b¶n Êy biÓu ®¹t. 2. TÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò cña v¨n b¶n a) T¹i sao cã thÓ nãi v¨n b¶n T«i ®i häc ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò? Gîi ý: Mét v¨n b¶n nµo ®ã ®îc xem lµ ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò khi nã chØ biÓu ®¹t ®èi tîng vµ vÊn ®Ò chÝnh ®· x¸c ®Þnh, kh«ng xa rêi hay l¹c sang chñ ®Ò kh¸c. b) Chñ ®Ò cña v¨n b¶n T«i ®i häc lµ: kÓ l¹i nh÷ng sù viÖc trong buæi ®Çu tiªn ®i häc, t¸c gi¶ ®· béc lé Ên tîng s©u s¾c vÒ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc Êu th¬ trong s¸ng, hån nhiªn. 10
- C¨n cø vµo ®©u ®Ó nãi v¨n b¶n nµy kÓ vÒ nh÷ng kØ niÖm cña t¸c gi¶ vÒ buæi tùu trêng ®Çu tiªn? Gîi ý: - Chó ý nhan ®Ò(T«i ®i häc), c¸c tõ ng÷ (kØ niÖm, buæi tùu trêng, lÇn ®Çu tiªn ®i ®Õn trêng, s¸ch vë, bót thíc, trêng MÜ LÝ, häc trß, thÇy, líp, håi trèng, «ng ®èc trêng, líp n¨m, s¾p hµng, bµn ghÕ, phÊn, b¶ng ®en, ®¸nh vÇn, bµi viÕt tËp, …), c¸c c©u (“H»ng n¨m… nao nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu trêng.”, “Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy s¬ng thu vµ giã l¹nh, mÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i dÉn ®i trªn con ® êng dµi vµ hÑp.”, “Tríc s©n trêng lµng MÜ LÝ … vui t¬i vµ s¸ng sña.”, “¤ng ®èc trêng MÜ LÝ cho gäi míi ®Õn ®øng tríc líp ba.”, “Sau khi thÊy hai m¬i t¸m cËu häc trß s¾p hµng ®Òu ®Æn díi hiªn trêng, «ng ®èc liÒn ra dÊu cho chóng t«i ®i vµo líp n¨m.”, “Mét mïi h¬ng l¹ x«ng lªn trong líp.”, “Nhng tiÕng phÊn cña thÇy t«i g¹ch m¹nh lªn b¶ng ®en ®· ®a t«i vÒ c¶nh thËt. T«i vßng tay lªn bµn…” thÓ hiÖn chñ ®Ò cña v¨n b¶n; - Dùa vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh r»ng qua nh÷ng sù viÖc trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn, t¸c gi¶ béc lé Ên tîng s©u s¾c vÒ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc Êu th¬ trong s¸ng, hån nhiªn? Gîi ý: Chó ý c¸c tõ ng÷, chi tiÕt nªu bËt Ên tîng s©u s¾c vÒ buæi tùu trêng ®Çu tiªn; c¶m gi¸c míi l¹ xen lÉn bì ngì cña nh©n vËt “t«i” khi cïng mÑ ®i ®Õn trêng, khi cïng c¸c b¹n ®i vµo líp vµ trong buæi häc ®Çu tiªn: + nao nøc, m¬n man, nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy, tng bõng rén r·,… + trang träng, ®øng ®¾n, lo sî vÈn v¬, bì ngì, ngËp ngõng e sî, rôt rÌ, ch¬ v¬, vông vÒ lóng tóng, run run theo nhÞp bíc rén rµng trong c¸c líp, nh thÊy qu¶ tim t«i ngõng ®Ëp, giËt m×nh vµ lóng tóng, nÆng nÒ mét c¸ch l¹, thÊy xa mÑ, … + Chi tiÕt ®¸nh r¬i vë; con ®êng quen nhng tù nhiªn l¹i thÊy l¹; c¶m nhËn kh¸c nhau vÒ ng«i tríc buæi tùu trêng vµ trong buæi tùu trêng; khãc nøc në khi «ng ®èc trêng gäi tªn; h×nh ¶nh con chim con; … II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái: Rõng cä quª t«i Ch¼ng cã n¬i nµo ®Ñp nh s«ng Thao quª t«i, rõng cä trËp trïng. Th©n cä vót th¼ng trêi hai ba chôc mÐt cao, giã b·o kh«ng thÓ quËt ng·. Bóp cä vuèt dµi nh thanh kiÕm s¾c vung lªn. C©y non võa tråi, l¸ ®· xoµ s¸t mÆt ®Êt. L¸ cä trßn xoÌ ra nhiÒu phiÕn nhän dµi, tr«ng xa nh mét rõng tay vÉy, tra hÌ lÊp lo¸ n¾ng nh rõng mÆt trêi míi mäc. Mïa xu©n, chim chãc kÐo vÒ tõng ®µn. ChØ nghe tiÕng hãt lÝu lo mµ kh«ng thÊy bãng chim ®©u. C¨n nhµ t«i nóp díi rõng cä. Ng«i trêng t«i häc còng khuÊt trong rõng cä. Ngµy ngµy ®Õn líp, t«i ®i trong rõng cä. Kh«ng ®Õm ®îc cã bao nhiªu tµu l¸ cä xoÌ « lîp kÝn trªn ®Çu. Ngµy n¾ng, bãng r©m m¸t rîi. Ngµy ma, còng ch¼ng ít ®Çu. Cuéc sèng quª t«i g¾n bã víi c©y cä. Cha lµm cho t«i chiÕc chæi cä ®Ó quÐt nhµ, quÐt s©n. MÑ ®ùng h¹t gièng ®Çy mãm l¸ cä, treo lªn g¸c bÕp ®Ó gieo cÊy mïa sau. ChÞ t«i ®an nãn l¸ cä, l¹i biÕt ®an c¶ mµnh cä vµ lµn cä xuÊt khÈu. ChiÒu chiÒu tr¨n tr©u, 11
chóng t«i rñ nhau ®i nhÆt nh÷ng tr¸i cä r¬i ®Çy quanh gèc vÒ om, ¨n võa bÐo võa bïi. Quª t«i cã c©u h¸t: Dï ai ®i ngîc vÒ xu«i C¬m n¾m lµ cä lµ ngêi s«ng Thao. Ngêi s«ng Thao ®i ®©u råi còng nhí vÒ rõng cä quª m×nh. (NguyÔn Th¸i VËn) a) H·y cho biÕt chñ ®Ò cña v¨n b¶n trªn lµ g×. Gîi ý: Rõng cä vµ sù g¾n bã gi÷a cuéc sèng ngêi d©n s«ng Thao ®èi víi rõng cä. b) T×m c¸c tõ ng÷, c¸c c©u tiªu biÓu thÓ hiÖn chñ ®Ò cña v¨n b¶n. Gîi ý: - C¸c tõ ng÷: rõng cä, c©y cä, th©n cä, bóp cä, l¸ cä, chæi cä, nãn l¸ cä,mµnh cä, lµn cä, tr¸i cä,… - C¸c c©u: “Ch¼ng cã n¬i nµo ®Ñp nh s«ng Thao quª t«i, rõng cä trËp trïng.”, “Cuéc sèng quª t«i g¾n bã víi c©y cä.” c) §Ó triÓn khai chñ ®Ò, c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n ®· tr×nh bµy ®èi tîng vµ vÊn ®Ò theo mét thø tù nµo? Thø tù Êy cã ý nghÜa ra sao? Cã thÓ thay ®æi trËt tù s¾p xÕp nµy kh«ng? V× sao? Gîi ý: - §èi tîng vµ vÊn ®Ò cña v¨n b¶n: + §èi tîng: rõng cä quª t«i; + VÊn ®Ò: sù g¾n bã gi÷a cuéc sèng ngêi d©n s«ng Thao víi rõng cä. - Miªu t¶ rõng cä tríc sau ®ã míi nãi ®Õn sù g¾n bã gi÷a cuéc sèng ngêi d©n s«ng Thao víi rõng cä lµ mét trËt tù hîp lÝ; v×: ph¶i miªu t¶ cho ngêi ®äc biÕt tríc ®èi tîng (rõng cä) nh thÕ nµo ®Ó tõ ®ã nhËn thÊy mèi g¾n bã bÒn chÆt cña con ngêi miÒn ®Êt s«ng Thao víi c©y cä. 2. Trong c¸c ý díi ®©y, ý nµo phï hîp víi chñ ®Ò: “V¨n ch¬ng lµm cho t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc trong ta thªm phong phó vµ s©u s¾c.”. a) V¨n ch¬ng lµm cho nh÷ng hiÓu biÕt cña ta vÒ quª h¬ng ®Êt níc thªm phong phó, s©u s¾c; b) V¨n ch¬ng lÊy ng«n tõ lµm ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn; c) V¨n ch¬ng lµm ta thªm tù hµo vÒ vÎ ®Ñp cña quª h¬ng ®Êt níc, vÒ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña «ng cha ta; d) V¨n ch¬ng gióp ta yªu cuéc sèng, yªu c¸i ®Ñp; e) V¨n ch¬ng nung nÊu trong ta lßng c¨m thï bän giÆc cíp níc, bän b¸n níc vµ hun ®óc ý chÝ quyÕt t©m hi sinh ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc. Gîi ý: (a), (c) Lµm cho t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc thªm phong phó vµ s©u s¾c lµ mét trong nh÷ng 12
®Æc ®iÓm trong chøc n¨ng t¸c ®éng cña v¨n ch¬ng; bªn c¹nh ®Æc ®iÓm nµy, v¨n ch¬ng cßn mang nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c n÷a vÒ néi dung còng nh h×nh thøc thÓ hiÖn. SÏ kh«ng ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò nÕu chóng ta triÓn khai c¸c ý (b), (d), (e) khi t¹o lËp v¨n b¶n víi chñ ®Ò “V¨n ch¬ng lµm cho t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc trong ta thªm phong phó vµ s©u s¾c.”. 3. Cã b¹n dù ®Þnh triÓn khai ph©n tÝch dßng c¶m xóc thiÕt tha, trong trÎo cña nh©n vËt “t«i” trong v¨n b¶n T«i ®i häc b»ng nh÷ng ý sau: a) Cø mïa thu vÒ, mçi lÇn thÊy c¸c em nhá nóp díi nãn mÑ lÇn ®Çu tiªn ®Õn trêng, lßng l¹i n¸o nøc, rén r·, xèn xang; b) Con ®êng ®Õn trêng trë nªn l¹; c) MÑ n¾m tay dÉn ®Õn trêng; d) Muèn thö cè g¾ng tù mang s¸ch vë nh mét cËu häc trß thùc sù; e) S©n trêng nh réng h¬n, ng«i trêng nh cao h¬n; g) Sî h·i, ch¬ v¬ trong hµng ngêi bíc vµo líp; h) ¤ng ®èc vµ thÇy gi¸o trÎ tr×u mÕn ®ãn häc trß. Theo em, cã cÇn ph¶i ®iÒu chØnh c¸c tõ ng÷, c¸c ý cho s¸t víi yªu cÇu ®Ò bµi kh«ng? NÕu cã, h·y lùa chän, bæ sung, ®iÒu chØnh l¹i. Gîi ý: - Trong c¸c ý trªn, cã ý nµo l¹c chñ ®Ò mµ ®Ò bµi nªu ra kh«ng? - C¸c tõ ng÷ trong c¸c ý ®îc lùa chän ®Ó triÓn khai ®· chÝnh x¸c, phï hîp víi chñ ®Ò cha? - H·y s¾p xÕp l¹i tr×nh tù c¸c ý cho ®óng víi diÔn biÕn cña c¸c sù viÖc trong v¨n b¶n T«i ®i häc. Lu ý: C¸c ý kh«ng phï hîp víi chñ ®Ò ®îc nªu ra trong ®Ò bµi lµ (c), (g); Chñ thÓ cña c¸c c¶m xóc lµ “t«i” - nh©n vËt cña c©u chuyÖn ®îc kÓ trong v¨n b¶n T«i ®i häc, chø kh«ng ph¶i cña “t«i” - ngêi ph©n tÝch; CÇn ®iÒu chØnh c¸ch diÔn ®¹t ý, ch¼ng h¹n: - Con ®êng vèn quen thuéc nhng “t«i” l¹i c¶m thÊy l¹ trong buæi ®Çu tiªn ®Õn trêng; - “T«i” c¶m thÊy s©n trêng nh réng h¬n, ng«i trêng nh cao h¬n; - §iÒu chØnh ý (h): “T«i” thÊy gÇn gòi, mÕn yªu líp häc, thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n. §äc kÜ l¹i v¨n b¶n T«i ®i häc ®Ó lùa chän tr×nh tù s¾p xÕp c¸c ý. 4. Qua c¸c bµi tËp ®· lµm ë trªn, theo em khi viÕt mét v¨n b¶n cÇn chý ý nh÷ng g× ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò? Gîi ý: - Ph¶i x¸c ®Þnh râ ®èi tîng vµ vÊn ®Ò cña v¨n b¶n sÏ t¹o lËp; - Khi lËp ý, ph¶i chó ý lùa chän ý cho tËp trung, s¸t víi chñ ®Ò vµ s¾p xÕp dµn ý theo tr×nh tù tríc sau thÝch hîp; - C©n nh¾c c¸c tõ ng÷, c©u thÓ hiÖn râ chñ ®Ò; - Dùng c¸c ®o¹n, phÇn cña bµi v¨n cho thèng nhÊt, lµm næi bËt chñ ®Ò chÝnh. 13
bµi 2 trong lßng mÑ (TrÝch håi kÝ Nh÷ng ngµy th¬ Êu - Nguyªn Hång) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ t¸c gi¶: - Nhµ v¨n Nguyªn Hång (1918-1982) tªn khai sinh lµ NguyÔn Nguyªn Hång, quª ë thµnh phè Nam §Þnh. Nguyªn Hång sèng chñ yÕu ë thµnh phè c¶ng H¶i Phßng. ¤ng viÕt nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÝ, th¬. ¤ng ®îc nhµ níc truy tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 1996. C¸c t¸c phÈm chÝnh cña Nguyªn Hång: BØ vá (tiÓu thuyÕt, 1938); Nh÷ng ngµy th¬ Êu (håi kÝ, 1938); Trêi xanh (tËp th¬, 1960); Cöa biÓn (bé tiÓu thuyÕt 4 tËp: 1961, 1967, 1973, 1976); Nói rõng Yªn ThÕ (bé tiÓu thuyÕt lÞch sö nhiÒu tËp cha viÕt xong); Bíc ®- êng viÕt v¨n (håi kÝ, 1970). 2. VÒ t¸c phÈm: a) ThÓ lo¹i Håi kÝ cßn gäi lµ håi øc; mét thÓ thuéc lo¹i kÝ, nh»m ghi nh÷ng sù viÖc thuéc qu¸ khø, qua sù nhí l¹i. Håi kÝ ®ßi hái ph¶i hÕt søc t«n träng tÝnh ch©n thùc cña c©u chuyÖn; sù viÖc, sè liÖu, thêi gian ph¶i chÝnh x¸c. Håi kÝ gÇn víi truyÖn, vµ nÕu viÕt vÒ nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu, nh÷ng nh©n vËt tiªu biÓu, håi kÝ l¹i gÇn víi sö. Håi kÝ cã thÓ lµ mét c©u chuyÖn mµ t¸c gi¶ lµ ngêi ®îc chøng kiÕn, hoÆc võa chøng kiÕn võa tham dù, hoÆc chÝnh t¸c gi¶ lµ nh©n vËt trung t©m. Ngêi viÕt håi kÝ lÊy b¶n th©n m×nh lµm ®Þa bµn chÝnh ®Ó nhí l¹i sù viÖc ®· qua (cã thÓ kÓ l¹i cho mét ngêi kh¸c ghi). Lêi v¨n cña håi kÝ cèt chÝnh x¸c, trung thùc, giµu suy nghÜ vµ c¶m tëng c¸ nh©n. NguyÔn Xu©n Nam (Tõ ®iÓn v¨n häc, tËp mét, NXB Khoa häc x· héi, 1983) b) XuÊt xø V¨n b¶n Trong lßng mÑ ®îc trÝch tõ tËp håi kÝ Nh÷ng ngµy th¬ Êu, kÓ vÒ tuæi th¬ cay ®¾ng cña chÝnh t¸c gi¶. C¶ mét qu·ng ®êi c¬ cùc (må c«i cha, kh«ng ®îc sèng víi mÑ mµ ph¶i sèng víi ngêi c« ®éc ¸c) ®îc t¸i hiÖn l¹i sinh ®éng. T×nh mÉu tö thiªng liªng, t×nh yªu tha thiÕt ®èi víi mÑ ®· gióp chó bÐ vît qua giäng lìi xóc xiÓm ®éc ¸c cña ngêi c« cïng víi nh÷ng d luËn kh«ng mÊy tèt ®Ñp vÒ ngêi mÑ téi nghiÖp. §o¹n t¶ c¶nh ®oµn tô gi÷a hai mÑ con lµ mét ®o¹n v¨n thÊm ®Ém t×nh c¶m vµ thÓ hiÖn s©u s¾c tinh thÇn nh©n ®¹o. 2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung: a) Th¸i ®é cêi hái cña bµ c« thÓ hiÖn trong truyÖn ®· cè t×nh khoÐt s©u hè ng¨n c¸ch 14
gi÷a mÑ vµ con, lµm cho cËu bÐ Hång rÊt xãt xa cho hoµn c¶nh cña mÑ. MÆc dÇu bÐ Hång ®· ph¸t khãc, níc m¾t rßng rßng nhng bµ c« vÉn t¬i cêi kÓ chuyÖn, cè ý lµm cho bÐ ®au khæ, giËn dçi mÑ. Cã thÓ nãi bµ c« lµ ngêi cã ý ®å muèn bÐ Hång xa l¸nh, khinh miÖt mÑ m×nh. BÐ Hång ®· nhËn ra vÎ rÊt kÞch cña bµ c«, ®»ng sau c¸i vÎ quan t©m lµ mét ý ®å xÊu. b) BÐ Hång kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ nh÷ng lêi th©m hiÓm cña bµ c« lµm nhu nhîc mµ cµng biÕt hoµn c¶nh cña mÑ, Hång cµng th¬ng mÑ h¬n. BiÓu hiÖn râ nhÊt lµ chó bÐ cè k×m nÐn t×nh c¶m nhng “níc m¾t rßng rßng rít xuèng hai bªn mÐp råi chan hoµ ®Çm ®×a ë c»m vµ ë cæ”. CËu bÐ vÉn tin tëng, kÝnh yªu mÑ. §Æc biÖt lµ Hång chØ tho¸ng thÊy bãng mÑ, ®· nhËn ra vµ lÝu rÝu ch¹y theo. Khi ë trong lßng mÑ, Hång ®· thËt sù sung síng, thùc sù ®îc sèng trong t×nh mÉu tö, ®Õn møc ï c¶ tai, vµ bçng nhiªn quªn hÕt nh÷ng lêi dÌm pha ®éc ®Þa cña bµ c«. c) Giäng v¨n cña Nguyªn Hång giµu chÊt tr÷ t×nh, bëi: Tríc hÕt, t×nh huçng ®Æt ra trong c©u chuyÖn dÔ lµm cho ngêi con o¸n tr¸ch mÑ m×nh, nhng t×nh c¶m cña ngêi con ë ®©y kh«ng hÒ mét chót m¶y may thay ®æi; ngîc l¹i, vÉn trµn ®Çy niÒm yªu th¬ng, tin tëng vµ cßn cã m¬ íc ph¸ tan mäi cæ tôc ®Ó cho mÑ kh«ng bÞ ®au khæ. - Dßng c¶m xóc cña nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn m·nh liÖt qua nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ c¶m ®éng nghÑn ngµo. Sù c¨m giËn, sù xãt th¬ng, sù ®au khæ vµ niÒm h¹nh phóc dêng nh ®Òu ë ®Ønh ®iÓm cña t©m tr¹ng. - C¸ch thÓ hiÖn th«ng qua kÕt cÊu líp lang, h×nh ¶nh so s¸nh g©y Ên tîng m¹nh, giµu søc gîi c¶m. Lêi v¨n d¹t dµo t×nh c¶m. II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t: §o¹n trÝch ®îc bè côc theo m¹ch tù truyÖn cña nh©n vËt "t«i". GÇn ®Õn ngµy giç cha, ngêi mÑ ®i tha ph¬ng cÇu thùc ë Thanh Ho¸ vÉn cha vÒ. Ngêi c« cø xo¸y vµo cËu bÐ Hång nh÷ng lêi cay ®éc. Råi mÑ cËu bÐ còng vÒ thËt. CËu nghÑn ngµo sung síng l¨n vµo lßng mÑ vµ c¶m nhËn h¹nh phóc cña t×nh mÉu tö. 2. C¸ch ®äc: §o¹n trÝch cã hai néi dung chÝnh (cuéc tranh c·i víi bµ c« vµ c¶nh mÑ con gÆp gì) cÇn b¸m s¸t diÔn biÕn sù viÖc ®Ó sö dông giäng ®iÖu sao cho phï hîp: − Cuéc tranh c·i víi bµ c«: giäng bµ c« lµ giäng ch× chiÕt, ®ay nghiÕn, ch©m chäc, cè g¾ng h¹ uy tÝn cña ngêi mÑ trong lßng ®øa con. Ngîc l¹i, giäng chó bÐ Hång võa yÕu ®uèi võa cøng cái, sù tù hµo vÒ ngêi mÑ xen lÉn c¶m xóc ®au ®ín khi thÊy mÑ bÞ xóc ph¹m... − C¶nh mÑ con gÆp gì: ®©y lµ träng t©m cña v¨n b¶n, cÇn ®äc diÔn c¶m, thÓ hiÖn ®îc nçi xóc ®éng v« bê bÕn cña chó bÐ khi gÆp mÑ (bíc rÝu c¶ ch©n, nòng nÞu nÐp vµo ngêi mÑ, khao kh¸t ®îc bÐ l¹i ®Ó ®îc ©u yÕm, vç vÒ...). 15
Trêng tõ vùng I. kiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ trêng tõ vùng? - VÝ dô: + C¸c tõ: thÇy gi¸o, c«ng nh©nm n«ng d©n, thÇy thuèc, kü s… ®Òu cã mét nÐt nghÜa chung lµ: ngêi nãi chung xÐt vÒ nghÒ nghiÖp. + C¸c tõ : ®i, ch¹y, nh¶y, bß, b¬i, trên… ®Òu cã mét nÐt nghÜa chung lµ: ho¹t ®éng dêi chç. + C¸c tõ: th«ng minh, nhanh trÝ, s¸ng suèt… ngu ®Çn, dèt, chËm… ®Òu cã chung nÐt nghÜa: tÝnh chÊt trÝ tÖu cña con ngêi. - Kh¸i niÖm: Trêng tõ vùng lµ tËp hîp cña nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt nghÜa chung. 2. Mét sè ®iÓm lu ý - Tuú theo møc ®é kh¸i qu¸t cña ý nghÜa, mét trêng tõ vùng cã thÓ chia thµnh nhiÒu trêng tõ vùng nhá h¬n. VÝ dô: Trêng tõ vùng "Ho¹t ®éng cña con ngêi" bao gåm c¸c trêng nhá h¬n: + Ho¹t ®éng cña trÝ tuÖ: nghÜ, suy nghÜ, ngÉm, nghiÒn ngÉm, ph¸n ®o¸n… + Ho¹t ®éng cña c¸c gi¸c quan ®Ó c¶m gi¸c: nh×n, tr«ng, ngã, ngöi, nÕm, nghe, sê… + Ho¹t ®éng dêi chç: ®i, ch¹y, nh¶y, trên, bß, bay… + Ho¹t ®éng thay ®æi t thÕ: ®øng, ngåi, cói, lom khom, ngöa, nghiªng, v¾t (ch©n)… - C¸c trêng tõ vùng nhá trong trêng tõ vùng lín cã thÓ thuéc vÒ nhiÒu tõ lo¹i kh¸c nhau. VÝ dô: + Trêng tõ vùng "c¸c bé phËn cña tay": c¸nh tay, bµn tay, ngãn tay, mãng tay, ®èt tay… ®Òu lµ danh tõ. + Trêng tõ vùng chØ "Ho¹t ®éng cña tay": vÉy, cÇm, n¾m, nÐm, «m… ®Òu lµ ®éng tõ. - Do hiÖn tîng nhiÒu nghÜa, mét tõ cã thÓ thuéc nhiÒu trêng tõ vùng kh¸c nhau: VÝ dô: + M¾t . Trêng bé phËn cña c¬ thÓ: m¾t, miÖng, tay, ch©n, tai, mòi…. . Trêng ho¹t ®éng: nh×n, ngã, tr«ng, theo… + Ch÷ "s¾c" trong c¸c trêng hîp sau thuéc vÒ nh÷ng trêng tõ vùng kh¸c nhau: . Dao mµi rÊt s¾c. . M¾t s¾c nh dao. . ChÌ nÊu nhiÒu ®êng qu¸, ngät s¾c lªn. 16
- Trong giao tiÕp hµng ngµy còng nh trong v¨n ch¬ng, sö dông c¸ch chuyÒn tõ vùng, thêng nh»m môc ®Ých t¨ng thªm tÝnh nghÖ thuËt cña ng«n tõ th«ng qua c¸c ph¬ng thøc: nh©n hoµ, so s¸nh, Èn dô… VÝ dô: Kh¨n th¬ng nhí ai. Kh¨n r¬i xuèng ®Êt. Kh¨n th¬ng nhí ai, Kh¨n v¾t lªn vai. Kh¨n th¬ng nhí ai, Kh¨n chïi níc m¾t. §Ìn th¬ng nhí ai, Mµ ®Ìn kh«ng t¾t? M¾t th¬ng nhí ai, M¾t ngñ kh«ng yªn! §ªm qua, em nh÷ng lo phiÒn Lo v× mét nçi kh«ng yªn mäi bÒ. Ca dao II. rÌn luyÖn kü n¨ng 1. H·y ®Æt tªn trêng tõ vùng cho mçi d·y tõ díi ®©y: a. Cµy, cuèc, thuæng, mai, bõa, ®µo, … b. Dao, ca, r×u, liÒm, h¸i, … c. Tñ, r¬ng, h«m, vali, ch¹n, thóng, mñng, nong, nia, chai, lä, v¹i, hò, b×nh, … d. HiÒn, hiÒn lµnh, d÷, ¸c, ®éc ¸c, tèt bông, réng r·i, … e. Buån, vui, giËn, c¨m phÉn, kÝch ®éng, xao xuyÕn, … Gîi ý: a. Dông cô ®Ó xíi ®Êt. b. Dông cô ®Ó chia c¾t c. Dông cô ®Ó chøa ®ùng. d. TÝnh chÊt t©m lý. e. Tr¹ng th¸i néi t©m. 2. C¸c tõ g¹ch ch©n trong ®o¹n v¨n sau, thuéc trêng tõ vùng nµo? Lµng m¹c bÞ tµn ph¸, nhng m¶nh ®Êt quª h¬ng vÉn ®ñ søc nu«i sèng t«i nh ngµy xa, nÕu t«i cã ngµy trë vÒ. ë m¶nh ®Êt Êy, th¸ng giªng, t«i ®i ®èt b·i, ®µo æ chuét; th¸ng t¸m níc lªn, t«i ®i ®¸nh giËm, óp c¸, ®¬m tÐp; th¸ng chÝn, th¸ng mêi, ®i mãc con da díi vÖ s«ng. 17
(NguyÔn Kh¶i) Gîi ý: C¸c tõ g¹ch ch©n thuéc trêng tõ vùng: Ho¹t ®éng t¸c ®éng ®Õn mét ®èi tîng kh¸c ngoµi chñ thÓ. 3. Tõ "ít" trong c©u sau ®©y thuéc trêng tõ vùng nµo? Em thÊy c¬n ma rµo ¦ít tiÕng cêi c¶ bè (Phan ThÕ C¶i) Gîi ý: Tõ "ít" trong c©u, thuéc trêng tõ vùng xóc gi¸c, do phÐp chuyÓn nghÜa Èn dô. 4. C¸c tõ sau ®©y ®Òu thuéc trêng tõ vùng "ngêi", h·y xÕp chóng vµo nh÷ng tr- êng tõ vùng nhá h¬n: §µn «ng, trÎ em, nhi ®ång, ®µn bµ, thÇy gi¸o, nam, n÷, gi¸o viªn, thiÕu niªn, thanh niªn, c«ng nh©n, häc sinh, cô giµ, trung niªn, thÇy thuèc, b¸c sÜ, kü s, gi¸m ®èc, l¸i xe,… Gîi ý: - Ngêi nãi chung xÐt vÒ giíi tÝnh: ®µn «ng, ®µn bµ… - Ngêi nãi chung xÐt vÒ tuæi t¸c: trÎ em, nhi ®ång, thanh niªn… - Ngêi nãi chung xÐt vÒ nghÒ nghiÖp: thÇy thuèc, thÇy gi¸o… 5. T×m c¸c tõ thuéc trêng tõ vùng sau: + Ho¹t ®éng cña con ngêi t¸c ®éng ®Õn ®èi tîng. + TÝnh chÊt ngo¹i h×nh cña c¬ thÓ + Dông cô ®Ó n»m Gîi ý: + Ho¹t ®éng cña con ngêi t¸c ®éng ®Õn ®èi tîng: ®¸, nÐm, qu¨ng, l«i, kÐo… + TÝnh chÊt ngo¹i h×nh cña c¬ thÓ: cao, thÊp, bÐo… + Dông cô ®Ó n»m: giêng, ph¶n… Bè côc cña v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bè côc cña v¨n b¶n lµ g×? a) §äc v¨n b¶n sau vµ cho biÕt nã ®îc chia thµnh mÊy phÇn, néi dung cña tõng phÇn lµ g×? Ngêi thÇy ®¹o cao ®øc träng 18
¤ng Chu V¨n An ®êi TrÇn næi tiÕng lµ mét thÇy gi¸o giái, tÝnh t×nh cøng cái, kh«ng mµng danh lîi. Häc trß theo «ng rÊt ®«ng. NhiÒu ngêi ®ç cao vµ sau nµy gi÷ nh÷ng träng tr¸ch trong triÒu ®×nh nh c¸c «ng Ph¹m S M¹nh, Lª B¸ Qu¸t, v× thÕ vua TrÇn Minh T«ng vêi «ng ra d¹y th¸i tö häc. §Õn ®êi Dô T«ng, vua thÝch vui ch¬i, kh«ng coi sãc tíi viÖc triÒu ®×nh, l¹i tin dïng bän nÞnh thÇn. ¤ng nhiÒu lÇn can ng¨n nhng vua kh«ng nghe. Cuèi cïng «ng tr¶ l¹i mò ¸o cho triÒu ®×nh, tõ quan vÒ lµng. Häc trß cña «ng, tõ ngêi lµm quan to tíi nh÷ng ngêi b×nh thêng, khi cã dÞp th¨m thÇy cò, ai còng gi÷ lÔ. NÕu hä cã ®iÒu g× kh«ng ph¶i, «ng tr¸ch m¾ng ngay, cã khi kh«ng cho vµo th¨m. Khi «ng mÊt, mäi ngêi ®Òu th¬ng tiÕc. ¤ng ®îc thê t¹i V¨n MiÕu ë kinh ®« Th¨ng Long. (Theo Phan Huy Chó) Gîi ý: V¨n b¶n trªn cã 3 phÇn; phÇn ®Çu (Më bµi) tõ ®Çu ®Õn “danh lîi”, phÇn gi÷a (Th©n bµi) tõ “Häc trß theo «ng” ®Õn “kh«ng cho vµo th¨m.”, phÇn cuèi (KÕt bµi) tõ “Khi «ng mÊt” ®Õn hÕt. - Néi dung cña phÇn Më bµi: giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt Chu V¨n An. - Néi dung cña phÇn Th©n bµi: nh÷ng biÓu hiÖn chøng tá “®¹o cao ®øc träng” cña thÇy Chu V¨n An. - Néi dung cña phÇn KÕt bµi: t×nh c¶m cña ngêi ®êi dµnh cho Chu V¨n An khi «ng mÊt. b) NhËn xÐt vÒ nhiÖm vô cña tõng phÇn trong v¨n b¶n trªn vµ cho biÕt chóng cã quan hÖ víi nhau nh thÕ nµo? Gîi ý: Ba phÇn Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi cã nhiÖm vô kh¸c nhau trong viÖc triÓn khai néi dung cña v¨n b¶n. Më bµi giíi thiÖu nh©n vËt, nªu chñ ®Ò cña v¨n b¶n. Th©n bµi cô thÓ ho¸, lµm râ néi dung ®· nªu ë Më bµi. KÕt bµi th©u tãm, nhÊn m¹nh néi dung ®· biÓu ®¹t trong Th©n bµi. Nh vËy, dï mçi phÇn cña v¨n b¶n cã nhiÖm vô kh¸c nhau nhng gi÷a chóng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, rµng buéc víi nhau. c) Chóng ta ®· t×m hiÓu vÒ bè côc cña v¨n b¶n Ngêi thÇy ®¹o cao ®øc träng trong yªu cÇu (a), (b). VËy: Bè côc cña v¨n b¶n lµ g×? Bè côc cña v¨n b¶n thêng gåm mÊy phÇn? Mçi phÇn trong bè côc cña v¨n b¶n ®¶m ®¬ng nh÷ng nhiÖm vô g×? C¸c phÇn trong bè côc cña v¨n b¶n cã quan hÖ víi nhau ra sao? Gîi ý: - Bè côc cña v¨n b¶n lµ viÖc tæ chøc c¸c phÇn, ®o¹n trong v¨n b¶n ®Ó thÓ hiÖn chñ ®Ò cña v¨n b¶n. - Mét v¨n b¶n hoµn chØnh thêng cã bè côc 3 phÇn: Më bµi, Th©n bµi vµ KÕt bµi. - NhiÖm vô cña tõng phÇn vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c phÇn: xem gîi ý môc (b). 2. Ph¶i bè trÝ, s¾p xÕp néi dung cña phÇn Th©n bµi nh thÕ nµo? a) X¸c ®Þnh phÇn Th©n bµi cña v¨n b¶n T«i ®i häc vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®· kÓ vÒ nh÷ng sù viÖc nµo ë phÇn nµy. C¸c sù viÖc Êy ®îc s¾p xÕp ra sao? 19
Gîi ý: Håi tëng l¹i nh÷ng kØ niÖm vÒ buæi tùu trêng ®Çu tiªn, ë phÇn Th©n bµi v¨n b¶n T«i ®i häc, t¸c gi¶ Thanh TÞnh ®· s¾p xÕp c¸c sù viÖc theo tr×nh tù thêi gian: trªn ® - êng ®Õn trêng  khi ®Õn trêng  trong líp häc; trong ®ã cã m¹ch s¾p xÕp theo sù liªn t- ëng: tríc vµ trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn (c¶m nh©n vÒ con ®êng, ng«i trêng,…). b) §Ó tr×nh bµy diÔn biÕn t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång, phÇn Th©n bµi cña v¨n b¶n Trong lßng mÑ ®· triÓn khai nh thÕ nµo? Gîi ý: Th©n bµi cña v¨n b¶n Trong lßng mÑ ®îc s¾p xÕp theo diÔn biÕn t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång g¾n víi hai sù viÖc chÝnh: khi bµ c« nãi xÊu ngêi mÑ vµ khi bÊt ngê ®îc gÆp l¹i mÑ. c) Qua c¸c v¨n b¶n miªu t¶ mµ em ®· ®îc ®äc vµ nh÷ng bµi v¨n miªu t¶ mµ em ®· tõng viÕt, h·y cho biÕt khi miªu t¶ ngêi, vËt, con vËt, c¶nh vËt, … ngêi ta thêng miªu t¶ theo tr×nh tù nµo? Gîi ý: Tuú theo tõng ®èi tîng vµ môc ®Ých miªu t¶, ngêi ta cã thÓ miªu t¶ theo tr×nh tù tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ hoÆc ngîc l¹i. Mét sè c¸ch s¾p xÕp tr×nh tù miªu t¶ thêng gÆp: - T¶ ngêi: T¶ tõ ngo¹i h×nh ®Õn suy nghÜ, t×nh c¶m, tÝnh c¸ch hoÆc ngîc l¹i; Cã thÓ b¾t ®Çu viÖc miªu t¶ b»ng c¸ch kÓ tiÓu sö (lai lÞch, tuæi t¸c, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ x· héi,…) råi ®Õn kh¾c ho¹ ch©n dung, tÝnh c¸ch,…; - T¶ vËt, con vËt: t¶ tõ ®Æc ®iÓm chung, kh¸i qu¸t ®Õn ®Æc ®iÓm riªng cña tõng phÇn, tõng bé phËn; - T¶ c¶nh vËt: t¶ tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ, tõ xa ®Õn gÇn, tõ cao ®Õn thÊp hoÆc ng îc l¹i; còng cã thÓ t¶ lÇn lît tõng khÝa c¹nh cña c¶nh vËt: ©m thanh, ¸nh s¸ng, mµu s¾c, ®- êng nÐt,… d) §Ó thÓ hiÖn chñ ®Ò “®¹o cao ®øc träng” cña thÇy Chu V¨n An, phÇn Th©n bµi cña v¨n b¶n Ngêi thÇy ®¹o cao ®øc träng ®· s¾p xÕp c¸c sù viÖc nh thÕ nµo? Gîi ý: D¹y häc giái, häc trß ®ç ®¹t cao  vua mêi d¹y häc cho th¸i tö  can gi¸n vua  tõ quan  häc trß kÝnh träng  nghiªm kh¾c víi häc trß. e) Nh vËy, phÇn Th©n bµi cña mét v¨n b¶n thêng ®îc s¾p xÕp nh thÕ nµo? Gîi ý: - Cã c¸ch bè trÝ, s¾p xÕp cè ®Þnh cho tÊt c¶ c¸c v¨n b¶n kh«ng? V× sao? - Ngêi ta thêng s¾p xÕp néi dung phÇn Th©n bµi cña v¨n b¶n theo nh÷ng c¸ch nµo? (kh«ng gian - thêi gian, kh¸i qu¸t - cô thÓ, m¹ch ph¸t triÓn cña vÊn ®Ò, m¹ch suy luËn, liªn tëng, …) Nh×n chung, ngêi ta cã thÓ linh ho¹t trong viÖc bè trÝ, s¾p xÕp néi dung phÇn Th©n bµi cña v¨n b¶n miÔn sao ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò, sù m¹ch l¹c trong triÓn khai chñ ®Ò, gióp ngêi ®äc tiÕp nhËn ®îc néi dung muèn biÓu ®¹t. g) Ph©n tÝch bè côc cña v¨n b¶n sau: Cuéc sèng ®Ñp ThÕ nµo lµ mét cuéc sèng ®Ñp nhÊt cña ngêi ViÖt Nam ta? Theo t«i, mét cuéc sèng 20